Pandaigdigang Pamanang Pook
Ang isang Pandaigdigang Pamanang Pook ay isang palatandaan o pook na may legal na proteksyon ng isang internasyonal na kombensiyon na pinangangasiwaan ng UNESCO. Itinatalaga ang mga Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO para sa pagkakaroon ng kahalagahang pangkalinangan, pang-agham, pangkasaysayan o iba pang anyo. Hinuhusgahan ang mga lugar na naglalaman ng "pangkalinangan at likas na pamana sa buong mundo na itinuturing na may natitirang halaga sa sangkatauhan".[1]
Upang mapili, ninomina ang isang Pandaigdigang Pamanang Pook ng bansang pinagmulan at tinutukoy ng kumiteng internasyunal na isang natatanging palatandaan na pangheograpiya at pangkasaysayan na makikilala at may natatanging pangkalinangan o pisikal na kahalagahan. Halimbawa, maari ang mga Pandaigdigang Pamanang Pook na sinaunang mga guho o makasaysayang istruktura, gusali, lungsod,[a] disyerto, kagubatan, pulo, lawa, monumento, bundok o ilang na lugar.[4][5]
Ang isang Pandaigdigang Pamanang Pook ay maaaring magpahiwatig ng isang kahanga-hangang tagumpay ng sangkatauhan, at nagsisilbing ebidensya ng ating intelektuwal na kasaysayan sa planeta o maaaring ito ang isang lugar na may likas na kagandahan.[6] Noong Abril 2024, may kabuuang 1,199 Pandaigdigang Pamanang Pook (933 pangkalinangan, 227 likas at 39 na pinaghalong katangiang kalinangan at likas na katangian) ang umiiral sa 168 bansa. Sa 59 na napiling lugar, Italya ang bansang may pinakamaraming lugar; sinundan ng Tsina na may 57, pagkatapos ang Pransya at Alemanya na may tig-52. [7]
Inilaan ang mga lugar para sa praktikal na konserbasyon para sa mga susunod na henerasyon, na kung hindi man ay mapapasailalim sa panganib mula sa panghihimasok ng tao o hayop, hindi sinusubaybayan, walang kontrol o hindi pinaghihigpitang pagpasok, o banta mula sa lokal na administratibong kapabayaan. Nilalagyan ang mga lugar ng demarkasyon ng UNESCO bilang mga protektadong sona.[1] Pinananatili ang listahan ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook ng internasyonal na Programa ng Pandaigdigang Pamana na pinangangasiwaan ng Komite ng Pandaigdigang Pamana ng UNESCO, na binubuo ng 21 "partidong estado" na inihalal ng Kapulungang Pangkalahatan ng mga Nagkakaisang Bansa, at pinapayuhan ng mga pagsusuri ng mga internasyonal na pangkat ng mga eksperto sa likas o kasaysayan ng kultura, at edukasyon.[8]
Kinakatalogo, pinapangalan, at pinapanatili ng programa ang mga lugar na may namumukod-tanging kahalagaang pangkalinangan at pamana ng sangkatauhan. Nagsimula ang programa sa Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (Kumbensyon ng may Kinalaman sa Proteksyon ng Pandaigdigang Pamanang Pangkalinangan at Likas)[9] na pinagtibay ng Pangkalahatang Pagpupulong ng UNESCO noong Nobyembre 16, 1972. Simula noon, pinagtibay ng 195 na estado ang kombensiyon,[10] na ginagawa itong isa sa pinakakilalang internasyonal na kasunduan at pinakasikat na programang pangkultura sa buong mundo.[11] Upang maisaalang-alang, ang mga ari-arian ay dapat na nasa ilalim ng ilang uri ng proteksyon o konserbasyon ng estado at hinirang ng bansa kung saan naroon ang pamanang lugar.
Estadistika[baguhin | baguhin ang wikitext]
Hinahati ng Komite ng Pandaigdigang Pamana ang mundo sa limang sonang pangheograpiya na tinatawag nitong mga rehiyon: Aprika, mga estadong Arabe, Asya at ang Pasipiko, Europa at Hilagang Amerika, at Amerikang Latino at Karibe. Inuuri ang Rusya at ang mga estado ng Kaukaso bilang Europeo, habang inuuri ang Mehiko at Karibe bilang kabilang sa Amerikanong Latino at sonang Karibe. Nagbibigay din ang mga sonang pangheograpiyang UNESCO ng higit na diin sa administratibo, sa halip na mga heograpikong asosasyon. Kaya naman, ang Pulong Gough, na matatagpuan sa Timog Atlantiko, ay bahagi ng rehiyon ng Europa at Hilagang Amerika dahil hinirang ng pamalaaan ng Britanya ang lugar.
Kasama sa talahanayan sa ibaba ang isang paghiwa-hiwalay ng mga lugar ayon sa mga sona na ito at ang kanilang klasipikasyon magmula noong Setyembre 2023:[7][12]
| Sona/rehiyon | Pangkultura | Likas | Magkakahalo | Kabuuan | Porsiyento | Mga partido ng estado na may nakasulat na mga ari-arian |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Aprika | 56 | 42 | 5 | 103 | 8.6% | 36 |
| Mga estadong Arabe | 84 | 6 | 3 | 93 | 7.8% | 18 |
| Asya at Pasipiko | 205 | 72 [b] | 12 | 289 | 24.1% | 36 |
| Europa at Hilagang Amerika | 485 [c] | 69 | 11 | 565 | 47.1% | 50 |
| Amerikanong Latino at Karibe | 103 | 38 | 8 | 149 | 12.4% | 28 |
| Kabuuan | 933 | 227 | 39 | 1,199 | 100% | 168 |
Mga bansang may 15 o higit pang mga pook[baguhin | baguhin ang wikitext]
Inililista ng pangkalahatang-tingin ang 23 bansang may 15 o higit pang mga Pandaigdigang Pamanang Pook:
Mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Pilipinas[baguhin | baguhin ang wikitext]
.svg)
Pinagtibay ng Republika ng Pilipinas ang kumbensyon ng Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO noong Setyembre 19, 1985, na ginawa ang bansa na karapat-dapat na magsama ng mga pook na likas at makasaysayan nito sa tala. Naisama ng bansa ang una nito mga pook (ang mga Simbahang Baroko at ang Likas na Liwasan ng Bahurang Tubbataha) noong 1993, at mayroon nang anim na pook na napabilang. Sa anim na ito, tatlo dito ang pangkalinangan at talto ang likas.[13] Karagdagan dito, nilagay ng pamahalaan ng Pilipinas ang 19 lugar bilang pansamantalang tala, na nangangahulugan na may intensyon silang ikunsidera ang mga ito para sa nominasyon sa hinaharap.[14] Isa sa mga lugar, ang Hagdan-hagdang Palayan ng Cordillera ng Pilipinas, ay minsan naitala bilang Pandaigdigang Pamana na Nanganganib dahil sa kakulangan ng mga pagsisikap sa pangangalaga at pagsubaybay.
Ito ang mga tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Pilipinas na sumailalim sa sampung pamantayan; na bawat isa ay kailangang mayroon kahit isang pamantayan. Ang pamantayang i hanggang vi ay pangkalinangan, at ang vii hanggang x ay likas.[15]
- Mga Simbahang Baroko sa Pilipinas (sa Maynila; Ilocos Sur; Ilocos Norte; at Iloilo, Kanlurang Bisaya) – naitala noong 1993 bilang Pangkalinangan ayon sa pamantayang ii at iv[16]
- Likas na Liwasan ng Bahurang Tubbataha (sa Palawan, Mimaropa) – naitala noong 1993 bilang Likas ayon sa pamantayang vii, ix at x[17]
- Hagdan-hagdang Palayan ng Cordillera ng Pilipinas (sa Ifugao, Cordillera) – naitala noong 1995 bilang Pangkalinangan ayon sa pamantayang iii, iv at v[18][19]
- Makasaysayang Lungsod ng Vigan (sa Ilocos Sur, Rehiyon ng Ilocos) – naitala noong 1999 bilang Pangkasaysayan ayon sa pamantayang ii at iv[20]
- Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa (sa Puerto Princesa, Palawan) – naitala noong 1999 bilang Likas ayon sa pamantayang vii at x[21]
- Santuwaryo ng Buhay-Ilang sa Bulubunduking Hamiguitan (sa Davao Oriental, Rehiyon ng Davao) – naitala noong 2014 bilang Likas ayon sa pamantayang x[22]
Mga pananda[baguhin | baguhin ang wikitext]
- ↑ Noong 1978, dalawang buong lungsod ang idineklara ng Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO: una ang Quito sa Ekwador, at kalaunan sa Kraków sa Polonya.[2][3]
- ↑ Kabilang ang mga lugar na Palangganang Uvs Nuur at mga Tanawin ng Dauria na matatagpuan sa Mongolya at Rusya.
- ↑ Kabilang ang lugar na Obrang Arkitektura ni Le Corbusier, isang Namumukod-tanging Kontribusyon sa Makabagong Kilusan na matatagpuan sa Arhentina, Belhika, Pransya, Alemanya, Indya, Hapon, at Suwisa.
Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]
- ↑ 1.0 1.1 "World Heritage" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-07-05.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Hetter, Katia (16 Hunyo 2014). "Exploring the world's first 12 heritage sites" (sa wikang Ingles). CNN. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2020-05-26. Nakuha noong 22 Mayo 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "World Heritage List (ordered by year)" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-05-26. Nakuha noong 25 Mayo 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Sullivan, Ann Marie (2016). "Cultural Heritage & New Media: A Future for the Past". John Marshall Review of Intellectual Property Law (sa wikang Ingles). 15: 604–46. Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-04-05. Nakuha noong 11 Abril 2018.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Allan, James R.; Kormos, Cyril; Jaeger, Tilman; Venter, Oscar; Bertzky, Bastian; Shi, Yichuan; MacKey, Brendan; Van Merm, Remco; Osipova, Elena; Watson, James E.M. (2018). "Gaps and opportunities for the World Heritage Convention to contribute to global wilderness conservation". Conservation Biology (sa wikang Ingles). 32 (1): 116–126. Bibcode:2018ConBi..32..116A. doi:10.1111/cobi.12976. PMID 28664996.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Criteria for Selection" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 12 Hunyo 2016. Nakuha noong 14 Oktubre 2006.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 7.0 7.1 "World Heritage List" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 Agosto 2020. Nakuha noong 26 Enero 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "The World Heritage Committee" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 5 Hulyo 2020. Nakuha noong 14 Oktubre 2006.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Convention Concerning the Protection of World's Cultural and Natural Heritage" (PDF) (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa ang orihinal (PDF) noong 5 Hulyo 2020. Nakuha noong 22 Mayo 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "States Parties – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 Oktubre 2011. Nakuha noong 21 Marso 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Edmondson, Jordan & Prodan 2020.
- ↑ "World Heritage List Statistics" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 2011-05-14. Nakuha noong 26 Enero 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Philippines". UNESCO World Heritage Centre (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 23, 2023. Nakuha noong 2023-09-30.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Tentative Lists: Philippines" (sa wikang Ingles). UNESCO. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 10, 2021. Nakuha noong Marso 28, 2012.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "UNESCO World Heritage Centre The Criteria for Selection" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Inarkibo mula sa orihinal noong 12 Hunyo 2016. Nakuha noong 17 Agosto 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Baroque Churches of the Philippines – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). Whc.unesco.org. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 19, 2020. Nakuha noong Enero 13, 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Tubbataha Reefs Natural Park – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). Whc.unesco.org. Inarkibo mula sa orihinal noong Enero 8, 2018. Nakuha noong Enero 13, 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Rice Terraces of the Philippine Cordilleras". UNESCO World Heritage Centre (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2023-09-30.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "World Heritage Committee Inscribes Two Sites on the List of World Heritage in Danger". UNESCO World Heritage Centre (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2023-10-03.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Historic City of Vigan – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). Whc.unesco.org. Inarkibo mula sa orihinal noong Enero 8, 2018. Nakuha noong Enero 13, 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Puerto-Princesa Subterranean River National Park – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). Whc.unesco.org. Inarkibo mula sa orihinal noong Nobyembre 19, 2005. Nakuha noong Enero 13, 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Mount Hamiguitan Range Wildlife Sanctuary – UNESCO World Heritage Centre" (sa wikang Ingles). Whc.unesco.org. Inarkibo mula sa orihinal noong Enero 8, 2018. Nakuha noong Enero 13, 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)