Pumunta sa nilalaman

Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Ang Bundok Pulag ay isa sa maraming sagradong lugar ng mga tagasunod ng mga katutubong relihiyon sa Pilipinas. Ang mga espiritu ng ninuno na gumagabay sa kanilang mga inapo ay pinaniniwalaang naninirahan sa buong bundok.

Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba't ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaang may diwa o kaluluwa o espiritu ang lahat ng bagay mula tao, hayop, halaman, at maging ang kalikasan.[1] [2][3][4]

Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu:

  • Diwata – ito ang tawag sa mga bathala,diyos at mga espiritu ng kalikasan.
  • Anito – ito naman ang mga estatwang kahoy at mga espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga ninuno.

Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o kwentong pasa pasa mula sa matatanda patungo sa mga kabataan. Ngunit may mga grupo rin na nagsusulat ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang mga lokal na panulat tulad ng bakal na matulis.[1] [2][3][4]

Bagaman sinabi ng ilang Espanyol noon na walang sinusulat ang mga katutubo tungkol sa kanilang relihiyon, may mga tala na nagpapatunay na meron. Ayon sa ilang dokumento, may mga librong pang-relihiyon at rebulto ng mga diyos ang mga katutubo na sinunog ng mga mananakop.

Ang terminong Bathala sa kalaunan ay pinalitan ang "Diwata" bilang pangunahing salita para sa "mga diyos" at naging kahulugan ng anumang supernatural na nilalang na sinasamba para sa pagkontrol sa mga aspeto ng buhay o kalikasan. Sa paglipas ng panahon, si Bathala (o Bathalà/Maykapál) ay naging nauugnay sa Kristiyanong Diyos at naging kasingkahulugan ng Diyós . [5] [6] [7] [8]

Sa tala ng 2020 na sensus, nasa 0.23% ng populasyon sa Pilipinas ang kasapi pa rin sa mga katutubong relihiyon – tumaas mula sa 0.19% noong 2010. [3] [4] [9][10]

Ang dami ng iba't ibang tawag o termino ay galing sa katotohanang ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay nagsimula pa bago dumating ang mga dayuhan at bago pa naging isang bansa ang Pilipinas. Iba-iba ang mga tao sa Pilipinas, kaya’t iba-iba rin ang kanilang wika at mga salitang ginagamit para ilarawan ang kanilang relihiyon. Bagama’t maaaring magkakaiba ang mga ito, ayon sa mga iskolar, may pagkakapareho ang kanilang mga ideya at paniniwala kaya puwedeng pag-aralan ang mga ito bilang iisang kabuuan. Ang mga relihiyon ng Katutubong Pilipino ay konektado rin sa mga paniniwala sa Oceania at sa mga karatig na bahagi ng Timog-Silangang Asya. Nanggaling din ang mga ito sa mga sinaunang paniniwalang Austronesian.[11][4] [12]

Ang mga salaysay ng alamat , kwentong pasa pasa o kwentong pasalita at mga kwentong bayan na nauugnay sa mga paniniwalang ito sa relihiyon ay bumubuo sa tinatawag ngayong Mitolohiyang Pilipino, at isang mahalagang aspeto ng pag-aaral ng kultura ng Pilipinas at sikolohiyang Pilipino .

Panrelihiyong pananaw sa mundo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang pag-ikot ng diyos na si Bakunawa sa isang taon ng kalendaryo, gaya ng ipinaliwanag sa Signosan (1919). Ang mga paglalarawan ay nagsasalaysay ng pag-unawa sa mga ninuno tungo sa wastong paglikha ng pisikal na tahanan para sa isang maayos na espirituwal na tahanan. Isa ito sa libu-libong mga katutubong konsepto tungkol sa suwerte, katulad ng ilang konsepto ng mainland Asian gaya ng feng shui .

Ayon sa mananalaysay na si T. Valentino Sitoy, may tatlong pangunahing paniniwala ang mga Pilipino tungkol sa relihiyon bago dumating ang mga Espanyol. Nakita niya ito sa mga lumang dokumento tungkol sa paniniwalang panrelihiyon ng mga sinaunang Pilipino.

Una, naniniwala ang mga tao noon na bukod sa ating mundo, may isa pang mundo na hindi nakikita, ang mundo ng mga espiritu. Kahit hindi ito nakikita, naniniwala silang nakakaapekto ito sa buhay ng mga tao.

Pangalawa, naniniwala rin sila na may mga espiritu sa lahat ng bagay at lugar, mula sa mga makapangyarihang diyos na lumikha ng mundo, hanggang sa maliliit na espiritu na naninirahan sa mga puno, bato, sapa, at iba pang bahagi ng kalikasan.

Pangatlo, para sa mga sinaunang Pilipino, ang mga nangyayari sa buhay ng tao ay may kinalaman sa mga kilos at impluwensya ng mga espiritung ito.

Tinatawag nilang anito ang mga espiritu ng kanilang mga ninuno (na minsan ay tinatawag ding umalagad), habang ang mga bathala o diyos at espiritu ng kalikasan ay tinatawag na diwata. Ang mga paniniwalang ito ay bahagi ng katutubong animistikong relihiyon ng Pilipinas bago pa man tayo nasakop. [3]

Anito o ang mga espiritu ng ninuno ( umalagad ). Habang ang tawag sa mga bathala at diyos ng kalikasan ay diwata sa mga katutubong animistikong relihiyon o paniniwala ng precolonial na Pilipinas .

Ang Pag-anito (tinatawag ding mag-anito o anitohan) ay isang ritwal kung saan nakikipag-usap ang mga tao sa mga espiritu ng mga patay o kanilang mga ninuno. Madalas itong ginagawa sa tulong ng isang salamangkero tinatawag na babaylan sa Bisaya o isang katalonan sa Tagalog na nagsisilbing midyum upang kumonekta sa mga espiritung ito. Ang salitang anito ay maaari ding mangahulugan ng pagsamba o pag-aalay sa isang espiritu. Ang ritwal na ito ay kadalasang sinasamahan ng mga pagdiriwang o iba pang mga seremonya. Kung ang ritwal ay nagsasangkot ng pakikipag-usap sa mga espiritu ng kalikasan o mga diwata ng kaitaasan at mga diyos, ito ay tinatawag na pagdiwata (din magdiwata o diwatahan). [4] [11] [13]

Nang dumating ang mga misyonerong Kastila sa Pilipinas, ang salitang " anito " ay naiugnay sa mga pisikal na representasyon ng mga espiritu na kitang-kita sa mga paganito na ritwal. Sa panahon ng paghahari ng mga Amerikano sa Pilipinas (1898–1946), ang kahulugan ng salitang Espanyol na idolo ("isang bagay na sinasamba") ay higit na pinaghalo sa salitang Ingles na " idol ", at sa gayon ay halos sumangguni ang anito sa halos eksklusibong mga inukit na pigura o estatwa ( taotao ) ng mga espiritu ng ninuno at kalikasan. [11] [14]

Ang paniniwala sa anito o pagsamba sa mga ninuno ay tinutukoy kung minsan bilang anitism sa iskolar na panitikan (Espanyol: anitismo o anitería ). literal na nangangahulugang pagsamba sa mga espiritu ng mga patay [15] [16] [17] [18] Ang salitang anitismo, o ang Hispano-Filipino na anitismo, kahit hindi sa kasalukuyang paggamit, ito ay primitive na relihiyong Tagalog, isang patuloy na panawagan at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o mga espiritu ng kanilang mga sinasamba. Mula sa orihinal nitong kahulugan ng "espiritu ng ninuno". [19]

Mga bathala at espiritu

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Agusan image statue (900–950 CE) ay natuklasan noong 1917 sa pampang ng Wawa River malapit sa Esperanza, Agusan del Sur, Mindanao sa Pilipinas . Bagama't may mga elementong Hindu at Budista, sinasamba ito ng mga lokal bilang isang sisidlan para sa mga animistang diyos. Ito ay kasalukuyang nasa ilalim ng kolonyal na pagmamay-ari ng American Field Museum, sa kabila ng hindi mabilang na mga kahilingan ng mga lokal na ibalik ang Imahe sa kanilang tahanan.
15th century Ifugao bulul with a pamahan (ceremonial bowl). Ang mga tagasunod ng mga katutubong relihiyon ay naniniwala na ang mga diyos na namumuno sa mga pananim ay naninirahan sa loob ng kanilang mga bulul. Ang sagradong bulul sa larawan ay kasalukuyang nasa ilalim ng kolonyal na pag-aari ng Museo ng Louvre ng Pransiya.

Ang mga diyos ay may iba’t ibang pangalan at tungkulin depende sa kultura. Sa ilang wika, ang diwata ang tawag sa mga diyos, habang sa iba ay anito ang ginagamit bilang pangkalahatang tawag sa mga espiritu. Bawat etnikong grupo ay may sarili nilang tawag para sa mga diyos. Halimbawa, sa maraming bahagi ng bansa :[20] [21] [22]

"Diwata" ang tawag sa mga diyos at diyosa o mga nilalang sa langit.

"Anito" ang tawag sa mga espiritu ng ninuno o mas maliliit na diyos.

Nagkakaiba-iba ang kahulugan ng mga salitang ito depende sa lugar at tribo [23][24]

Mga Manlilikhang bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Maraming mga katutubong kulturang Pilipino ang iginigiit ang pagkakaroon ng mataas na diyos, diyos na lumikha, o diyos ng langit. [4] Sa mga Tagalog, ang kataas-taasang diyos ay kilala bilang Bathala, na inilarawan din bilang Maykapal (ang makapangyarihan sa lahat) o Lumikha (ang lumikha). Sa mga mamamayang Bisaya ang Diyos na lumikha ay tinutukoy bilang Laon, ibig sabihin ay "ang sinaunang." Sa mga Manuvu, ang pinakamataas na diyos ay tinawag na Manama. Sa karamihan ng mga mamamayan ng Cordilleran (kasama ang rehiyon ng Apayao bilang eksepsiyon), ang lumikha at pinakamataas na guro ay kilala bilang Kabuniyan . [4]

Sa ibang ng mga kaso, gayunpaman, ang mga diyos na ito ay itinuturing na mga dakilang nilalang na sila ay masyadong malayo para sa mga ordinaryong tao upang lapitan. Sa gayon ang mga tao ay may posibilidad na magbayad ng higit na pansin sa "mas mababang mga diyos" o "katulong na mga diyos" na mas madaling lapitan, at kung kaninong mga kalooban ay mas madaling maimpluwensyahan. [2] [4]

Mga bathala ng ibabawnun

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang mga diwata ng kalupaan o mga diwata ng ibabawnun mga relihiyong Pilipino ay karaniwang nababagay sa tatlong malawak na kategorya: mga espiritu ng kalikasan na naninirahan sa kapaligiran, tulad ng bundok o puno; mga espiritung tagapag-alaga na namamahala sa mga partikular na aspeto ng pang-araw-araw na buhay tulad ng pangangaso o pangingisda; ang iba ay mga bayani o ninuno na gumawa ng kagilagilalas na mga bagay at kabayanihan, Sila ung mga anito na ninuno o dating tao. Ang mga kategoryang ito ay madalas na magkakapatong, kung saan ang mga indibidwal na diyos ay nahuhulog sa dalawa o higit pang mga kategorya, at sa ilang mga pagkakataon, ang mga diyos ay nagbabago mula sa isang tungkulin patungo sa isa pa, tulad ng kapag ang isang bayani ng tribo na kilala sa pangingisda ay naging isang espiritu ng tagapag-alaga na nauugnay sa pangangaso. [4]

Mitolohiya at Katutubong Relihiyon: Ano ang Pagkakaiba?

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Magkaugnay ang mitolohiya at katutubong relihiyon, pero magkaiba ang kanilang gamit..

  • Ang mitolohiya ay koleksyon ng mga kuwento tungkol sa pinagmulan ng mundo, kalikasan, at mga diyos o bayani. Ito ang mga alamat at kuwentong nagbibigay-linaw sa mga paniniwala ng isang grupo.
  • Ang katutubong relihiyon naman ay tumutukoy sa aktwal na ritwal, paniniwala, at pagsamba ng mga tao batay sa mga kuwentong ito. Dito kasama ang mga seremonya, pamahiin, at paniniwala sa mabuti o masamang espiritu.[25] [26] [27] [22]

Konsepto ng kaluluwa

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Isa sa maraming Limestone na libingan ng Kamhantik (890–1030 AD), kung saan inilibing at tinatakan ng sarcophagi ang mga ninuno. Naniniwala ang mga lokal na ang mga libingan ay nilikha din ng mga diyos sa kagubatan, ayon sa tradisyon. Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang sagradong lugar ay ninakawan at dinungisan ng mga Amerikanong kolonisador. Ang lahat ng mga sarcophagi seal ay ninakaw sa proseso.

Ang bawat pangkat etniko ay may sariling konsepto at bilang ng kaluluwa ng isang nilalang, lalo na ang mga tao. Sa karamihan ng mga kaso, ang isang tao ay may dalawa o higit pang kaluluwa habang siya ay nabubuhay. Ang pinagmulan ng kaluluwa ng isang tao ay nasabi sa pamamagitan ng mga salaysay hinggil sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, kung saan ang bawat relihiyong etniko ay may kanya-kanyang konsepto sa pinagmulan ng kaluluwa, komposisyon ng kaluluwa, pagpapanatili at pangangalaga sa kaluluwa, at iba pang mga bagay, tulad ng tuluyang pagdaan ng kaluluwa pagkatapos ng buhay ng tao ay binitawan. Sa ilang mga kaso, ang mga kaluluwa ay ipinagkakaloob ng ilang mga diyos tulad ng kaso sa mga Tagbanwa, habang sa iba, ang kaluluwa ay nagmula sa ilang mga espesyal na rehiyon tulad ng kaso sa mga Bisaya. Ang ilang mga tao ay may dalawang kaluluwa tulad ng Ifugao, habang ang iba ay may limang kaluluwa tulad ng Hanunoo Mangyan. Sa pangkalahatan, ang pisikal at mental na kalusugan ng isang tao ay nakakatulong sa pangkalahatang kalusugan ng mga kaluluwa ng tao. Sa ilang mga pagkakataon, kung ang isang kaluluwa ay nawala, ang isang tao ay magkakasakit, at kung ang lahat ng nabubuhay na kaluluwa ay nawala, pagkatapos ang katawan ay mamamatay sa kalaunan. Gayunpaman, may mga pagkakataon din na ang katawan ay mabubuhay pa sa kabila ng pagkawala ng lahat ng kaluluwa nito, tulad ng phenomenon na tinatawag na mekararuanan sa mga Ibanag. Sa pangkalahatan, ang pangangalaga sa sarili ay mahalaga sa mahabang buhay para sa mga kaluluwa, na nagbibigay naman ng mahabang buhay sa katawan. [4] [28]

Ang mga multo at anito at kaluluwa ng patay, sa pangkalahatang konsepto ng Pilipinas, ay mga espiritu ng mga namatay na. Sa madaling salita, sila ang mga kaluluwa ng mga patay. Ang mga ito ay naiiba sa mga kaluluwa ng mga nabubuhay, kung saan, sa maraming pagkakataon, ang isang tao ay may dalawa o higit pang buhay na kaluluwa, depende sa pangkat etniko. [28] Ang bawat pangkat etniko sa mga isla ng Pilipinas ay may kanya-kanyang termino para sa mga multo at iba pang uri ng kaluluwa. [28] Dahil sa napakaraming pagkakaiba-iba ng mga katutubong salita para sa mga multo, ang mga terminong tulad ng espirito [28] at multo, na parehong pinagtibay mula sa mga salitang Espanyol tulad ng muerto, ay ginamit bilang sumasaklaw sa lahat ng mga termino para sa mga kaluluwa o espiritu ng mga patay sa pangunahing kulturang Pilipino. [29] Habang ang mga multo sa mga paniniwalang Kanluranin ay karaniwang kilala sa kanilang minsang kasuklam-suklam na kalikasan, ang mga multo ng mga patay para sa iba't ibang grupong etniko sa Pilipinas ay tradisyonal na itinuturing na mataas ang pagpapahalaga. Ang mga multong ito ay karaniwang tinutukoy bilang mga espiritu ng ninuno na maaaring gumabay at magprotekta sa kanilang mga kamag-anak at pamayanan, [15] kahit na ang mga espiritu ng ninuno ay maaari ring magdulot ng pinsala kung sila ay hindi iginagalang. [28] Sa maraming kaso sa iba't ibang pangkat etnikong Pilipino, ang mga espiritu ng mga patay ay tradisyunal na iginagalang at ginagawang diyos alinsunod sa mga sinaunang sistema ng paniniwala na nagmula sa mga katutubong relihiyon ng Pilipinas.

Mahahalagang simbolo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ilang simbolo ng tattoo na naitala sa Boxer Codex (1590). Dahil sa kolonisasyon ng mga Espanyol, rasismo, at stigma na dulot nito laban sa mga may tattoo na katutubo, unti-unting kumupas ang sining ng tattoo sa mga kultura ng kapuluan.

Sa iba't ibang yugto ng kultura sa kapuluan, ang mga partikular na komunidad ng mga tao ay unti-unting nabuo o nakakuha ng mga kilalang simbolo sa kanilang mga sistema ng paniniwala. Marami sa mga simbolo o sagisag na ito ay malalim na nakaugat sa mga katutubong epiko, tula, at paniniwala ng mga katutubo bago ang kolonyal. Ang bawat pangkat etniko ay may kani-kanilang hanay ng mga simbolo na mahalaga sa kultura, ngunit mayroon ding mga "nakabahaging simbolo" na nakaimpluwensya sa maraming mga etnikong tao sa isang partikular na lugar. Ang ilang mga halimbawa ng mahahalagang simbolo ng Antiista ay ang mga sumusunod:

  • Okir – isang natatanging tanda ng pamana ng kultura ng mga ngayo’y Muslim na pamayanan sa ilang bahagi ng Mindanao; ang motip na ito ay kapansin-pansin dahil sa paggamit lamang ng mga simbolong botanikal na nagpapaganda sa iba’t ibang likhang-sining mula sa kahoy, metal, at maging sa bato[30]
  • Puki (Ari ng babae) - isang mahalagang simbolo ng kasaganahan, kalusugan, at kasapatan ng likas na yaman; sa karamihan ng mga mito, ang pudenda ay iniuugnay bilang pinagmumulan ng buhay, kaunlaran, at kapangyarihan.r[31]
  • lingling-o –mga natatanging palamuti ng kasaganahan na may mga tiyak na anyo at simbolo; kilala sa kasalukuyan bilang gamit ng mga Ifugao, ngunit may kasaysayang ginagamit din ng iba’t ibang pangkat, kabilang ang mga mamamayan sa katimugang Palawan.[32]
  • Buwan at araw – mataas na pinapahalagahang mga simbolo na lumilitaw bilang mga diyos o diyosa sa halos lahat ng mitolohiyang Pilipino; tampok ang mga anyo ng araw at buwan sa mga katutubong tattoo, palamuti, at kasuotan ng mga sinaunang mamamayan.[33]
  • Anito o Estawang kahoy– maraming anyo ng estatuwang pantao ang nililok ng mga katutubo, tulad ng bulul, taotao, at manang; ang mga ito ay sumasagisag sa mga diyos at diyosa mula sa kani-kanilang mga panteon[32]
  • Ahas at ibon – dalawang kilalang simbolo ng lakas, kapangyarihan, paglikha, kamatayan, at buhay sa iba’t ibang mitolohiya; para sa ahas, tampok ang mga larawan ng dragon, igat, at mga ahas, habang para sa mga ibon, karaniwan ang mga diwata-asul na ibon (fairy bluebird), flowerpeckers, agila, kingfisher, at woodpecker.[33][34]
  • Ari ng lalaki (phallus) – simbolo ng paglikha sa iba’t ibang pangkat-etniko; sa ilang panitikan, ang phallus ay pinagmumulan ng kagalingan at karamdaman, ngunit mas karaniwan itong iniuugnay sa kasaganahan at pagkamayabong.[35]
  • Bulaklak – maraming tattoo at disenyo ng telang katutubo ang umiikot sa simbolismo ng mga bulaklak; bawat pangkat-etniko ay may kani-kaniyang paboritong uri ng bulaklak na kadalasang binabanggit sa kanilang mga epiko at tula.[34]
  • Buwaya – isang simbolo ng lakas at buhay matapos ang kamatayan; ginagamit din ang mga buwayang simbolo bilang panangga laban sa masasamang pangitain at espiritu.[33]
  • Bundok at kagubatan – maraming bundok at kagubatan ang kinikilala bilang diyos o diyosa ng ilang pangkat-etniko, habang sa iba naman, itinuturing itong tirahan ng mga banal na nilalang, tulad ng paniniwala ng mga Aklanon, Bicolano, Hiligaynon, Kapampangan, at Bagobo.[36]
  • Kawayan at puno ng buko o niyog – mga simbolo ng paglikha, pagtatanggol, kabuhayan, at tibay; sa maraming alamat ng paglikha, ang kawayan ang pinagmulan ng sangkatauhan, habang sa iba naman, kapwa ito at ang niyog ay ginamit ng tao upang umunlad.[37]
  • Palay at halamang-ugat – sa iba’t ibang mitolohiya, ang tangkay ng palay, butil ng bigas, at mga halamang-ugat ay itinuturing na pangunahing simbolo ng agrikultura; maraming kwento ang nagsasabing ang mga ito ay kaloob ng mga diyos upang pakainin ang bayan noon pa mang sinaunang panahon.[38]
  • [39][40][41][42]
  • Tatu – ang mga tatu o burda o batik, patik ay mahalagang palatandaan ng antas sa lipunan, tagumpay, at kagandahan sa maraming paniniwalang katutubo sa bansa; ang mga disenyo nito ay naglalaman ng buwaya, ahas, agila, araw, buwan, bulaklak, ilog, at bundok, bukod sa iba pa.[33]
  • Aspin (katutubong asong Pilipino) – ang mga aso ay inilarawan sa iba’t ibang paraan sa mga mitolohiya, kung saan kadalasan silang katuwang (hindi tagasilbi) ng mga diyos, habang sa iba ay mga tagapagbantay na may sariling layunin; tulad ng iba pang nilalang, may mga kwento ng kabutihan at kasamaan tungkol sa kanila, ngunit mas madalas silang inuugnay sa mga banal na nilalang.[[43]
  • Dagat, ilog, at bangka – ang mga simbolo ukol sa dagat, ilog, at iba pang katubigan ay tampok sa maraming mitolohiya sa Pilipinas; kapansin-pansin sa iba't ibang pangkat-etniko ang pagkakaroon ng natatanging teknolohiyang kahawig ng bangka, mula sa dambuhalang balangay hanggang sa mabilis na karakoa..[41][44][45][46]

Mga Babaylan at mga salamangkero

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Philippine shamans
Isang babaeng Hiligaynon na naglalarawan ng isang babaylan (Visayan shaman) sa isang pista. Ayon sa mga rekord ng Kastila, karamihan sa mga pre-kolonyal na shaman ay mga babae, habang ang iba pang bahagi ay binubuo ng mga lalaking pambabae. Parehong pinakitunguhan ng mga katutubo nang may mataas na paggalang, katumbas ng datu (tagapamahala ng domain). Dahil sa kolonisasyon ng mga Espanyol, marami sa mga shaman ng mga isla ang na-brutalize sa pangalan ng Kristiyanismo, misogyny, at rasismo. [47][wala sa ibinigay na pagbabanggit][ nabigong pag-verify ]

Ang mga katutubong babaylan ay ang mga espirituwal na pinuno ng iba't ibang etnikong tao sa mga isla ng Pilipinas mula sa panahon ng pre-kolonyal hanggang sa kasalukuyang panahon. Ang mga salamangkero na ito, na marami sa kanila ay nabubuhay pa, ay halos palaging mga babae o mga malalamyang lalake at binabae ( asog o bayok ). Sila ay pinaniniwalaan na may mga gabay sa espiritu, kung saan maaari silang makipag-ugnayan at makipag-ugnayan sa mga espiritu at diyos ( anito at diwata ) at sa daigdig ng mga espiritu . Ang kanilang pangunahing tungkulin ay bilang mga daluyan sa panahon ng pag-anito. Mayroon ding iba't ibang mga uri ng mga babaylan na nagdadalubhasa sa mga sining ng pagpapagaling at herbalismo, panghuhula, at pangkukulam . Maraming uri ng babaylan ang gumagamit ng iba't ibang uri ng mga bagay sa kanilang trabaho, tulad ng mga anting-anting o anting-anting na kilala bilang agimat o anting-anting, mga pangontra gaya ng buntot pagi, at mga sagradong pinaghalo ng langis, bukod sa marami pang bagay. Ang lahat ng mga klase sa lipunan, kabilang ang mga shaman, ay gumagalang at gumagalang sa kanilang mga estatwang kahoy o anito (tinatawag ding larauan, bulul, manang, atbp.), na kumakatawan sa isa o higit pang mga partikular na diyos sa loob ng kanilang etnikong panteon, na kinabibilangan ng mga di-ninuno na diyos at mga ninuno. [48] Higit pang mga pangkalahatang terminong ginamit ng mga mapagkukunang Espanyol para sa mga katutubong shaman sa buong kapuluan ay nagmula sa Tagalog at Bisaya anito ("espiritu"); kabilang dito ang mga termino tulad ng maganito at anitera . [49] [50]

Ang "negatibong" katapat ng mga babaylan ng Pilipinas ay ang mga mangkukulam sa Pilipinas, na kinabibilangan ng iba't ibang uri ng mga tao na may magkakaibang hanapbuhay at kultural na konotasyon depende sa pangkat etniko na kanilang nauugnay. Ang mga ito ay ganap na naiiba mula sa Kanluraning paniwala kung ano ang isang mangkukulam. Ang mga halimbawa ng mga mangkukulam sa isang konsepto ng Pilipinas ay ang mannamay, mangkukulam, at mambabarang . [51] Bilang mga espirituwal na daluyan at manghuhula, ang mga shaman ay kapansin-pansin sa pagkontra at pagpigil sa mga sumpa at kapangyarihan ng mga mangkukulam, lalo na sa pamamagitan ng paggamit ng mga espesyal na bagay at mga awit. Bukod sa mga salamangkero, mayroon ding iba pang uri ng tao na kayang kontrahin ang mga tiyak na mahika ng mga mangkukulam, tulad ng mananambal, na dalubhasa sa pagkontra sa barang . [51] Maari ding kontrahin ng mga salamangkero ang mga sumpa ng mga supernatural na nilalang tulad ng mga aswang . Gayunpaman, dahil sila ay mga mortal na tao, ang pisikal na lakas ng mga shaman ay limitado kumpara sa lakas ng isang aswang na nilalang. Ang puwang na ito sa pisikal na lakas ay karaniwang tinutulay ng isang dinamika ng kaalaman at pagpapatawa. [52] [53] Ang mga Pilipinong mangkukulam ay hindi naman masama, dahil maaari rin silang magsilbi para sa ikabubuti ng lipunan. Sa mga kaso kung saan ang isang krimen ay natugunan ng kawalan ng katarungan dahil ang instigator ay hindi nausig nang maayos o napawalang-sala sa kabila ng dumaraming ebidensya, ang mga biktima o ang kanilang pamilya at mga kaibigan ay maaaring humingi ng tulong sa mga mangkukulam upang mabigyan ng hustisya sa pamamagitan ng itim na salamangka, na naiiba sa bawat etnikong samahan. Sa mga tradisyunal na paniniwala sa labas ng mainstream Filipino movie renditions, pinaniniwalaan na ang black magic sa mga kaso ng injustice ay hindi nakakaapekto sa mga inosente. [54] [55] [56] [57]

Mga sagradong lugar

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Isang Kankanaey burial cave sa Sagada na may mga kabaong na nakasalansan upang bumuo ng sky burial sa loob ng isang kweba. Hindi sinakop ng mga Espanyol ang lugar, at sa gayon ay naligtas ito sa pagkawasak sa panahon ng brutal na rehimeng Espanyol. Sa panahon ng kolonisasyon ng mga Amerikano, itinago ng mga lokal ang lokasyon ng sagradong lugar.

Ang mga sinaunang Pilipino at Pilipino na patuloy na sumusunod sa mga katutubong relihiyon ng Pilipinas sa pangkalahatan ay walang tinatawag na "mga templo" ng pagsamba sa ilalim ng kontekstong kilala sa mga dayuhang kultura. [11] [15] [58] Gayunpaman, mayroon silang mga sagradong dambana, na tinatawag ding mga bahay ng espiritu . [11] Maaaring may sukat ang mga ito mula sa maliliit na mga platform na may bubong, hanggang sa mga istrukturang katulad ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), hanggang sa mga dambana na kamukha ng mga pagoda, lalo na sa timog kung saan ang mga naunang mosque ay ginawa rin sa parehong paraan. Ang mga dambana na ito ay kilala sa iba't ibang katutubong termino, na nakasalalay sa samahan ng grupong etniko. Maaari din itong gamitin bilang mga lugar upang iimbak ang mga taotao at mga kabaong ng mga ninuno. Sa mga Bicolano, ang taotao ay iniingatan din sa loob ng mga sagradong kuweba na tinatawag na moog . [11] [59] [60] [61]

Sa ilang mga seremonya, ang anito ay iginagalang sa pamamagitan ng mga pansamantalang altar malapit sa mga sagradong lugar. Tinatawag itong latangan o lantayan sa Bisaya, at dambana o lambana sa Tagalog. Ang mga altar na ito na kawayan o rattan ay magkapareho sa pangunahing konstruksyon sa buong Pilipinas. Ang mga ito ay alinman sa maliliit na platform na walang bubong o nakatayong mga poste na nahati sa dulo (katulad ng tiki torch ). Hawak nila ang mga hinati na bao ng niyog, mga platong metal, o mga banga ng martaban bilang mga sisidlan ng mga handog. Ang Taotao ay maaaring minsan ding ilagay sa mga platform na ito. [11] [59]

Kasama sa iba pang uri ng mga sagradong lugar o bagay na sinasamba ng diwata ang materyal na pagpapakita ng kanilang mga nasasakupan. Ang pinakamalawak na pinarangalan ay ang mga puno ng balete (tinatawag ding nonok, nunuk, nonoc, atbp.) at mga langgam o anay ( punso ). Kabilang sa iba pang mga halimbawa ang mga bundok, talon, punong kahoy, bahura, at kuweba. [11] [15] [62] [63] [64]

Maraming mga etnikong tao sa bansa ang may ibinahaging "kultura ng pagsamba sa bundok", kung saan ang mga partikular na bundok ay pinaniniwalaang tirahan ng ilang mga divinity o supernatural na nilalang at aura. Ang mga mythical na lugar ng pagsamba ay naroroon din sa ilang mga mitolohiya. Sa kasamaang palad, ang karamihan sa mga lugar ng pagsamba na ito (na kinabibilangan ng mga bagay na nauugnay sa mga site na ito tulad ng mga estatwa ng diyus-diyosan at mga sinaunang dokumento na nakasulat sa mga script ng suyat ) ay sinira o binaboy at winasak ng mga kolonyalistang Espanyol sa pagitan ng ika-15 hanggang ika-19 na siglo, at patuloy na ninakawan ng mga imperyalistang Amerikano noong unang bahagi ng ika-20 siglo. Karagdagan pa, ang mga lupaing ginagamit ng mga katutubong tao para sa pagsamba ay mapanuksong binago ng mga kolonyalista bilang pundasyon ng kanilang mga dayuhang simbahan at sementeryo. Ang mga halimbawa ng mga katutubong lugar ng pagsamba na nakaligtas sa kolonyalismo ay kadalasang natural na mga lugar tulad ng mga bundok, golpo, lawa, puno, malalaking bato, at mga kuweba. Ang mga katutubong gawang-taong lugar ng pagsamba ay naroroon pa rin sa ilang mga komunidad sa mga probinsya, lalo na sa mga ancestral domain kung saan ang mga tao ay patuloy na nagsasagawa ng kanilang mga katutubong relihiyon . [58] [60] [65]

Sa tradisyunal na paniniwala ng dambana, ang lahat ng mga diyos, nilalang na ipinadala ng pinakamataas na diyos/diyos, at mga espiritu ng ninuno ay sama-samang tinatawag na anito samantalang ang mga espiritu ng kalikasan at mga batahla ang tawag ay diwata . Ang mga nilalang o espiritu ng kalupaan at nilalang ng ilalim ng lupa ay tinatawag na lamang-lupa (mga nilalang ng lupa) o bantay-tubig (mga nilalang ng dagat o iba pang anyong tubig). Ang dambana ay karaniwang inaalagaan ng mga shaman ng Pilipinas, ang katutubong espirituwal na pinuno ng barangay (komunidad), at sa ilang lawak, ang datu (pinuno sa pulitika ng barangay) at ang lakan (pinuno sa pulitika ng koalisyon ng barangay). Sa una ay hindi pinalamutian at iginagalang nang kaunti, ang mga dabanas sa kalaunan ay napuno ng mga palamuti na nakasentro sa mga gawaing pangrelihiyon tungo sa mga estatwa ng larauan dahil sa kalakalan at impluwensyang panrelihiyon mula sa iba't ibang independyente at basalyong estado. [66] Pinalamutian ito ng mga rebultong tahanan ng mga anito na tradisyunal na tinatawag na larauan, mga estatwa na nakalaan para sa hinaharap na mga gawain sa paglilibing sa makabagong tinatawag na likha, mga balumbon o mga dokumento na may kaligrapya ng suyat baybayin, [67] at iba pang mga bagay na sagrado sa mga gawaing dambana tulad ng lambanog (distilled coconut wine), tuba ( undigant wine ), gumamela, tayabak, at mga katutubong orchid ), palay (unhusked rice), bigas (husked rice), shells, pearls, jewels, beads, native crafts gaya ng banga (pottery), [68] espada at iba pang sandata (tulad ng kampilan, dahong palay, likes bolo ), bodily , bodily, o singsing . kuwintas, at hikaw o hikaw), mga kalasag sa digmaan (tulad ng kalasag ), engkantadong maskara, [69] mga sandata sa labanan na ginagamit sa pananandata o kali, anting-anting na tinatawag na agimat o anti-anting, [70] mga panliligaw ng sumpa gaya ng buntot pagi, katutubong kasuotan at burda, pagkain, at ginto sa anyo ng leeg. at singsing sa paa) at barter money ( piloncitos at gintong singsing). [71] [72] Ang mga estatwa ng hayop, lalo na ang mga katutubong aso, ay nagbabantay sa isang istraktura ng dambana kasama ng mga ukit at kaligrapya na naglalarawan ng mga proteksyon at mga anito . [73] [74]

Katayuan at pagsunod

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga kalahok sa Aklanon sa masiglang pagdiriwang ng Ati-Atihan, na nagpaparangal sa mga Ati at Aklanon mula noong mga 1200 AD sa pamamagitan ng katutubong tradisyon ng pasasalamat batay sa katutubong pananampalataya. Ang mga kolonyalistang Espanyol, sa pagtatangkang burahin ang katutubong relihiyon ng mga tao, ay ginamit ang kanilang kapangyarihang pampulitika at mga idolo ng Katoliko upang palitan ang orihinal na listahan ng mga pinarangalan ng pagdiriwang.

Noong 2014, pinangalanan ng international astronomical monitoring agency na Minor Planet Center (MPC) ang Asteroid 1982 XB 3757 Anagolay, pagkatapos ng diyosa ng Tagalog ng mga nawawalang bagay, si Anagolay. [75] Noong 2019, pinangalanan ng International Astronomical Union (IAU) ang star Wasp 34 bilang Aman Sinaya, ang Tagalog na diyos ng karagatan, habang ang planetang Wasp 34-b ay pinangalanan bilang Haik, isang Tagalog sea god. [76] Sa parehong taon, ang pinakamalaking caldera sa mundo ay pinangalanang Apolaki Caldera, ayon sa diyos ng araw sa iba't ibang katutubong relihiyon sa Luzon. [77] Noong 2021, tatlong tulay sa Albay ang ipinangalan sa tatlong bayani mula sa Bicolano religious epic, ang Ibalon, na sina Baltog, Handyong, at Bantog. [78]

Alinsunod sa National Cultural Heritage Act, na pinagtibay noong 2010, itinatag ang Philippine Registry of Cultural Property (PReCUP) bilang pambansang rehistro ng Pamahalaan ng Pilipinas na ginamit upang pagsama-samahin sa isang talaan ang lahat ng ari-arian ng kultura na itinuturing na mahalaga sa pamana ng kultura, nasasalat at hindi nakikita, ng Pilipinas. Pinoprotektahan ng registry ang iba't ibang elemento ng pamana ng Pilipinas, kabilang ang oral literature o kwentong pasa pasa at kwentong bayan, musika, sayaw, etnograpikong materyal, at sagradong lugar, bukod sa marami pang iba. [79] Pinoprotektahan din ng National Integrated Protected Areas System (NIPAS) Law, na pinagtibay noong 1992 at pinalawak noong 2018, ang ilang mga sagradong lugar ng Antitist sa bansa. [80]

Ang mga katutubong relihiyon at paniniwala ng Pilipinas ay malawak na ikinalat sa kapuluan, bago ang pagdating ng mga relihiyong Abrahamiko. Ang karamihan ng mga tao, gayunpaman, ay nagbalik-loob sa Kristiyanismo dahil sa kolonisasyon ng mga Espanyol mula ika-16 hanggang huling bahagi ng ika-19 na siglo, na nagpatuloy hanggang ika-20 siglo sa panahon at pagkatapos ng kolonisasyon ng Amerika. [15] [64] Sa panahon ng Rebolusyong Pilipino, may mga mungkahi na buhayin ang mga katutubong relihiyon ng Pilipinas at gawin itong pambansang relihiyon, ngunit hindi umunlad ang panukala, dahil ang pinagtutuunan ng pansin noon ay ang digmaan laban sa mga kolonisador ng Amerika. [81]

Sinabi ng Philippine Statistics Authority sa 2020 national census, na 0.23% ng pambansang populasyon ng Pilipino ay kaanib sa mga katutubong relihiyon ng Pilipinas, na kanilang isinulat bilang "tribal religions" sa kanilang census. [9] Ito ay pagtaas mula sa nakaraang 2010 census na nakapagtala ng 0.19%. [10] Sa kabila ng kasalukuyang bilang ng mga sumusunod, maraming tradisyon mula sa mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ang isinama sa lokal na kasanayan ng Katolisismo at Islam, na nagresulta sa " Katolisismong Katutubo " at " Katutubong Islam ". [11] Ang patuloy na pagbabalik-loob ng mga tagasunod ng katutubong katutubong relihiyon sa Pilipinas sa mga relihiyong Abrahamiko ng mga misyonero ay isang kapansin-pansing alalahanin, dahil ang ilang mga kasanayan at katutubong kaalaman ay patuloy na nawawala dahil sa mga conversion. [82]

Tingnan din

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Sitoy, T. Valentino Jr. (1985). A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter. Quezon City, Philippines: New Day Publishers. ISBN 9711002558.
  4. ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 Demetrio, Francisco R.; Cordero-Fernando, Gilda; Nakpil-Zialcita, Roberto B.; Feleo, Fernando (1991). The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion. GCF Books, Quezon City. ASIN B007FR4S8G.
  5. ↑ Patricia, Patricia; Buitrago Palacios, Nátali (2014-12-30). "Los opositores en el proceso de restitución de tierras: análisis cuantitativo de la jurisprudencia, 2012-2014". Revista de Derecho Público (33): 1–34. doi:10.15425/redepub.33.2014.29. ISSN 1909-7778.
  6. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  7. ↑ Resurreccion, C. O. (March 1965). "Proceedings of the International Congress on Rizal, December 4–8, 1961. Jose Rizal National Centennial Commission, Manila, 1962. Pp. xxvii, 496". Journal of Southeast Asian History. 6 (1): 133–135. doi:10.1017/s0217781100002623. ISSN 0217-7811.
  8. ↑ Murawski, Krzysztof (1984-12-31). "El triunfo de Hunahpue Ixbalanque: paradigma del renacimiento en la religión de los mayas". Estudios Latinoamericanos. 9: 11–44. doi:10.36447/estudios1984.v9.art1. ISSN 0137-3080.
  9. ↑ 9.0 9.1 "Religious Affiliation in the Philippines (2020 Census of Population and Housing)". Philippines in Figures. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. February 22, 2023. Nakuha noong March 25, 2023.
  10. ↑ 10.0 10.1 "Table 1.10; Household Population by Religious Affiliation and by Sex; 2010" (PDF). 2015 Philippine Statistical Yearbook. East Avenue, Diliman, Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority: 1–30. October 2015. ISSN 0118-1564. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong October 11, 2016. Nakuha noong August 15, 2016.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. ISBN 971-550-135-4.
  12. ↑ Osborne, Milton (2004). Southeast Asia: An Introductory History (ika-Ninth (na) labas). Australia: Allen & Unwin. ISBN 1-74114-448-5.
  13. ↑ Antonio Sánchez de la Rosa (1895). Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1-2. Tipo-Litografia de Chofre y Comp. p. 414.
  14. ↑ Frederic H. Sawyer (1900). The Inhabitants of the Philippines. Charles Scribner's Sons.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 15.4 Hislop, Stephen K. (1971). "Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines" (PDF). Asian Studies. 9 (2): 144–156. ISSN 0004-4679.
  16. ↑ Vermander, Benoît (2010-09-15). "Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes". China Perspectives. 2010 (3). doi:10.4000/chinaperspectives.5323. ISSN 2070-3449.
  17. ↑ Corporation, Bonnier (August 1901). Popular Science (sa wikang Ingles). Bonnier Corporation.
  18. ↑ Doing Theology with the Festivals and Customs of Asia (sa wikang Ingles). ATESEA. 1994. ISBN 978-981-00-4859-4.
  19. ↑ "Hislop, Stephen (1817–1863)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2018-02-06, nakuha noong 2025-02-16
  20. ↑ "People: January/February 2025". 2025-01-06. doi:10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14. Nakuha noong 2025-01-24. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)
  21. ↑ Owen, Norman G. (February 1998). "Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00". The Journal of Asian Studies (sa wikang Ingles). 57 (1): 273–275. doi:10.2307/2659094. ISSN 0021-9118. JSTOR 2659094.
  22. ↑ 22.0 22.1 Tilman, Robert O. (February 1971). "The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins". Asian Survey (sa wikang Ingles). 11 (2): 139–148. doi:10.2307/2642713. ISSN 0004-4687. JSTOR 2642713.[patay na link]
  23. ↑ Murawski, Krzysztof (1984-12-31). "El triunfo de Hunahpue Ixbalanque: paradigma del renacimiento en la religión de los mayas". Estudios Latinoamericanos. 9: 11–44. doi:10.36447/estudios1984.v9.art1. ISSN 0137-3080.
  24. ↑ Eslit, Edgar R. (2023-06-20). "Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry". doi:10.20944/preprints202306.1412.v1. {{cite web}}: Missing or empty |url= (tulong)
  25. ↑ Eslit, Edgar R. (2023-06-20). "Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry". doi:10.20944/preprints202306.1412.v1. {{cite web}}: Missing or empty |url= (tulong)
  26. ↑ "People: January/February 2025". 2025-01-06. doi:10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14. Nakuha noong 2025-01-24. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)
  27. ↑ Owen, Norman G. (February 1998). "Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00". The Journal of Asian Studies (sa wikang Ingles). 57 (1): 273–275. doi:10.2307/2659094. ISSN 0021-9118. JSTOR 2659094.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 28.4 Mercado, Leonardo N. (1991). "Soul and Spirit in Filipino Thought". Philippine Studies. 39 (3 (Third Quarter 1991)). Ateneo de Manila University: 287–302. ISSN 0031-7837. JSTOR 42633258.
  29. ↑ Vicerra, Paolo Miguel; Javier, Jem R. (1 January 2013). "Tabi-Tabi Po: Situating The Narrative of Supernatural in the Context of the Philippines Community Development" (PDF). Manusya: Journal of Humanities (sa wikang Ingles). 16 (2): 1–13. doi:10.1163/26659077-01602001. ISSN 0859-9920.
  30. ↑ Pangcoga, Jehad Zacaria (March 18, 2014). "The Okir (Motif): An Art of Marano Depicting Their Culture and Society".
  31. ↑ "Alab Village: Mysteriously Ancient Destination in Bontoc". Choose Philippines. July 8, 2021. Inarkibo mula sa orihinal noong Enero 10, 2025. Nakuha noong Abril 9, 2025.
  32. ↑ 32.0 32.1 "The Hidden Myth Behind the Symbolism of the Anting-Anting". May 27, 2018.
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 "The Beautiful History and Symbolism of Philippine Tattoo Culture". May 4, 2017.
  34. ↑ 34.0 34.1 "PANG-O-TÚB: The Traditional Philippine Tattooing You Haven't Heard About". June 21, 2019.
  35. ↑ "CULTURE & TRADITION: Phalluses and Phallic Symbols of the Philippines". December 5, 2018.
  36. ↑ "PHILIPPINE MYTHOLOGY: Similarities and Parallels to World Mythologies". April 9, 2019.
  37. ↑ "The Egg Motif in Philippine Creation Myths". February 22, 2019.
  38. ↑ "The Theme of Resurrection in Philippine Epic Tales". May 23, 2019.
  39. ↑ "6 Guidelines for Becoming a Filipino Shaman". December 4, 2016.
  40. ↑ "Notrs on the Medical Practices of the Visayans, 1908". June 29, 2019.
  41. ↑ 41.0 41.1 "Ancient Philippines: Rituals for Land, Weather and Sailing". November 30, 2017.
  42. ↑ Nalangan, Gladys P. "Pagmamaman: A World Culture Experience and Dumagat Lifestyle" – sa pamamagitan ni/ng www.academia.edu.
  43. ↑ "Ifigao Divinities: Philippine Mythology & Beliefs". November 28, 2018.
  44. ↑ "VISAYAN Class Structure in the Sixteenth Century Philippines". June 16, 2018.
  45. ↑ "Mermaids, Mermen and Sirens – Sea Spirits that Protect and Destruct". Inarkibo mula sa orihinal noong July 13, 2019. Nakuha noong August 31, 2020.
  46. ↑ "Lighting The Forge: Examining the Panday from the Pre-Colonial Era". January 11, 2018.
  47. ↑ Limos, Mario Alvaro (March 18, 2019). "The Fall of the Babaylan". Esquiremag.ph.
  48. ↑ William Henry Scott (1992). Looking For The Prehispanic Filipino and Other Essays in Philippine History. New Day Publishers. pp. 124–127. ISBN 978-9711005245.
  49. ↑ Scott, William Henry (1988). A Sagada Reader. New Day Publishers. p. 148. ISBN 9789711003302. Anito: 16th century Tagalog and Visayan (according to Spanish records): an idol or deity inhabiting the idol, also maganito: a ceremony for such idols, and anitero: (Sp.) witch doctor, shaman.
  50. ↑ Brewer, Carolyn (2001). Holy Confrontation: Religion, Gender, and Sexuality in the Philippines, 1521–1685 (sa wikang Ingles). C. Brewer and the Institute of Women's Studies, St. Scholastica's College. p. 156. ISBN 978-971-8605-29-5. A more general terminology that seems be used throughout the archipelago is based on the signifier for the spirit anito. These include maganito and anitera.
  51. ↑ 51.0 51.1 "Philippine Sorcery 101: 6 Methods and How to Counter Them". September 5, 2019.
  52. ↑ Rock, Adam J.; Krippner, Stanley (October 14, 2011). Demystifying Shamans and Their World: A Multidisciplinary Study. Andrews UK Limited. ISBN 978-1-84540-333-1.
  53. ↑ Fegan, Brian (1983). "Some Notes on Alfred McCoy, "Baylan: Animist Religion and Philippine Peasant Ideology"". Philippine Quarterly of Culture and Society. 11 (2/3): 212–216. ISSN 0115-0243. JSTOR 29791795.
  54. ↑ Buenconsejo, José Semblante (2002). Post, Jennifer C. (pat.). Songs and Gifts at the Frontier: Person and Exchange in the Agusan Manobo Possession Ritual, Philippines. Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations. Bol. 4. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-94124-2.
  55. ↑ McClenon, James (1985). "Island of Sorcerers". Fate. 38 (9): 37–41.
  56. ↑ Tan, Michael L. (2008). Revisiting Usog, Pasma, Kulam. University of the Philippines Press. ISBN 9789715425704.
  57. ↑ Lieban, Richard Warren (1977). Cebuano Sorcery: Malign Magic in the Philippines. University of California Press. ISBN 9780520034204.
  58. ↑ 58.0 58.1 Ferdinand Blumentritt (1894). "Alphabetisches Verzeichnis der bei den philippinischen Eingeborenen üblichen Eigennamen, welche auf Religion, Opfer und priesterliche Titel und Amtsverrichtungen sich beziehen. (Fortsetzung.)". Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. Bol. 8. Orientalisches Institut, Universität Wien. p. 147.
  59. ↑ 59.0 59.1 Kroeber, A. L. (1918). "The History of Philippine Civilization as Reflected in Religious Nomenclature". Anthropological Papers of the American Museum of Natural History. XXI (Part II). New York City: 35–37. OCLC 351466. Padron:NCID.
  60. ↑ 60.0 60.1 Cole, Fay-Cooper; Gale, Albert (1922). "The Tinguian; Social, Religious, and Economic life of a Philippine tribe". Field Museum of Natural History: Anthropological Series. 14 (2). Chicago: 235–493. doi:10.5962/bhl.title.3568. OCLC 1085981086. OL 7134925M.
  61. ↑ Gregorio F. Zaide (2017). "Filipinos Before the Spanish Conquest Possessed a Well-Ordered and Well-Thought-Out Religion". Mula sa Tanya Storch (pat.). Religions and Missionaries around the Pacific, 1500–1900. The Pacific World: Lands, Peoples and History of the Pacific, 1500-1900, Volume 17. Routledge. ISBN 9781351904780.
  62. ↑ Jean-Paul G. Potet (2017). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu Press Inc. p. 235. ISBN 9780244348731.
  63. ↑ Teodoro A. Agoncillo & Oscar M. Alfonso (1969). History of the Filipino People. Malaya Books. p. 42.
  64. ↑ 64.0 64.1 Demetrio, Francisco R. (1973). "Philippine Shamanism and Southeast Asian Parallels" (PDF). Asian Studies. 11 (2): 128–154. ISSN 0004-4679.
  65. ↑ "Pre-colonial Manila – Presidential Museum and Library". Inarkibo mula sa orihinal noong March 9, 2016. Nakuha noong August 31, 2020.
  66. ↑ Ocampo, Ambeth R. (September 12, 2014). "History in language". opinion.inquirer.net.
  67. ↑ Orejas, Tonette (April 27, 2018). "Protect all PH writing systems, heritage advocates urge Congress". newsinfo.inquirer.net.
  68. ↑ "Pre-colonial Manila | Presidential Museum and Library". Inarkibo mula sa orihinal noong March 9, 2016. Nakuha noong August 31, 2020.
  69. ↑ [1][patay na link]
  70. ↑ Elefante, Fil V. (June 12, 2016). "Filipinization and the flag as amulet against bad luck". BusinessMirror.
  71. ↑ "Dambana Meaning | Tagalog Dictionary". Tagalog English Dictionary.
  72. ↑ Lim, Gerard (June 20, 2014). "What does it mean to be Filipino?". Rappler.
  73. ↑ Killgrove, Kristina. "Archaeologists Find Deformed Dog Buried Near Ancient Child In The Philippines". Forbes.
  74. ↑ "7 Prehistoric Animals You Didn't Know Once Roamed The Philippines". FilipiKnow. August 4, 2014.
  75. ↑ "New asteroid named after Philippine goddess of lost things". GMA News Online. October 9, 2014.
  76. ↑ "Pinoy's entry chosen as name of star, exoplanet". December 18, 2019.
  77. ↑ "Filipina scientist discovers world's largest caldera on Benham Rise". 21 October 2019. Inarkibo mula sa orihinal noong October 31, 2019.
  78. ↑ Solis, Emmanuel (April 22, 2021). "Legazpi bridges named after Bicol's 3 epic heroes". Philippine News Agency.
  79. ↑ "Republic Act No. 10066 Heritage Law". Ncca.gov.ph. February 17, 2015. Inarkibo mula sa orihinal noong June 12, 2021. Nakuha noong July 20, 2019.
  80. ↑ "Data" (PDF). www.officialgazette.gov.ph. 2018. Nakuha noong July 20, 2019.
  81. ↑ Kennon, L. W. V. (1901). "The Katipunan of the Philippines". The North American Review. 173 (537): 208–220. ISSN 0029-2397. JSTOR 25105201.
  82. ↑ Eder, James F. (2013). "The Future of Indigenous Peoples in the Philippines: Sources of Cohesion, Forms of Difference". Philippine Quarterly of Culture and Society. 41 (3/4). University of San Carlos Publications: 273–294. ISSN 0115-0243. JSTOR 43854732.
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Nagmula sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mga_katutubong_relihiyon_sa_Pilipinas&oldid=2171984"