Timog Korea: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Content deleted Content added
Pinapalitan ang pahina ng '{{Infobox_Country |nad'
Hosiryuhosi (usapan | ambag)
m Inalis ang binago ni 121.54.58.141, ibinalik sa huling bersyon ni Hosiryuhosi
Linya 1: Linya 1:
{{Infobox_Country
{{Infobox_Country
|native_name={{lang|ko-Lang-KR|대한민국}} <br />大韓民國 <br />''Daehanmin(-)guk''
|nad
|conventional_long_name=Republika ng Korea
|common_name=Timog Korea
|image_flag=Flag of South Korea.svg
|image_coat=Coat of arms of South Korea.svg
|symbol_type = Emblem
|image_map=<!--Do not change without discussing at the Talk page-->Locator map of South Korea.svg<!--Do not change without discussing at the Talk page-->
|mapsize=220px
|motto=''Benepisyo sa lahat ng sangkatauhan'' {{lang|ko|(홍익인간)}}<br />(Di-Opisyal na bansag)
|national_anthem= <center>[[Talaksan:Aegukga instrumental.ogg]]</center><br />''[[Aegukga]]'' {{lang|ko|(애국가)}} Makabayang awit
|official_languages=[[Korean language|Korean]]
|languages_type=[[Official script]]s
|languages=[[Hangul]]
|demonym=Timog Koreano, Koreano
|ethnic_groups=
|capital=[[Seoul]]
|latd=37
|latm=35
|latNS=N
|longd=127
|longm=0
|longEW=E
|government_type=[[Presidential]] [[republic]]
|leader_title1=[[President of South Korea|President]]
|leader_title2=[[Prime Minister of South Korea|Prime Minister]]
|leader_name1=[[Lee Myung-bak]]
|leader_name2=[[Kim Hwang-sik]]
|legislature=[[National Assembly of South Korea|National Assembly]]
|largest_city=[[Seoul]]
|area_rank=108th
|area_magnitude=1 E11
|area_km2=100,210
|area_sq_mi=38,691 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water=0.3
|population_estimate= 48,875,000<ref>{{cite web|url=http://www.index.go.kr/egams/stts/jsp/potal/stts/PO_STTS_IdxMain.jsp?idx_cd=1009&bbs=INDX_001 |title=총인구, 인구성장률 : 지표상세화면 |publisher=Index.go.kr |date= |accessdate=2010-10-29}}</ref>
|population_estimate_year=2010
|population_estimate_rank=24th
|population_density_km2=491
|population_density_sq_mi=1,271 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank=21st
|GDP_nominal=$986.256 billion<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank=
|GDP_nominal_year=2010
|GDP_nominal_per_capita=$20,165<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank=
|GDP_PPP=$1.457 trillion<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=542&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=50&pr.y=14|title=South Korea|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2010-04-21}}</ref>
|GDP_PPP_rank=
|GDP_PPP_year=2010
|GDP_PPP_per_capita=$29,790<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank=
|sovereignty_type=[[History of South Korea|Establishment]]
|established_event3=[[Gojoseon|National Foundation Day]]
|established_event4=[[March 1st Movement|Independence declared]]
|established_event5=[[Provisional Government of the Republic of Korea|Provisional Government]]
|established_event6=[[Division of Korea|Liberation]]
|established_event7=[[Constitution of the Republic of Korea|Constitution]]
|established_event8=[[History of South Korea#First Republic|Government proclaimed]]
|established_date3=October 3, 2333 BCE
|established_date4=March 1, 1919
|established_date5=April 13, 1919
|established_date6=August 15, 1945
|established_date7=July 17, 1948
|established_date8=August 15, 1948
|HDI_year=2010
|HDI={{increase}} 0.877<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf|title=Human Development Report 2010|year=2010|publisher=United Nations|accessdate=5 November 2010}}</ref>
|HDI_rank=12th
|HDI_year=2010
|HDI_category=<span style="color:#090;">very high</span>
|Gini=31.3<ref name=ciagini>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html Gini index] CIA World Fact Book</ref>
|Gini_year=2007
|Gini_category=<span style="color:#090;">low</span>
|currency=[[South Korean won]] (₩)
|currency_code=KRW
|country_code=KOR
|time_zone=[[Korea Standard Time]]
|utc_offset=+9
|time_zone_DST=''not observed''
|utc_offset_DST=+9
|date_format=yyyy년 mm월 dd일<br />yyyy/mm/dd ([[Common Era|CE]])
|drives_on=right
|ac_outlet=220V/60Hz
|cctld=[[.kr]]
|calling_code=[[Telephone numbers in South Korea|82]]
|footnote1=Mobile phone system CDMA, WCDMA, HSDPA and WiBro
|footnote2=Domestic power supply 220V/60 Hz, CEE 7/7 sockets
}}
Ang '''Timog Korea'''<ref name=CRI>Andrea (tagapagsalin). [http://filipino.cri.cn/104/2008/11/12/2s72302.htm "Korea," "Hilagang Korea," "Timog Korea," "Koreano,"] mga salitang ginamit sa balitang "H.Korea, puputulin ang daang panlupa nila ng T.Korea," China Radio International - Filipino, Filipino.CRI.cn</ref>, opisyal '''Republika ng Korea'''<ref name=CRI/> ([[Wikipedia:Tulong#Mga_pangalang_internasyonal_ng_bansa|Internasyonal]]: ''Republic of Korea'', [[Hangul]]: 대한민국, ''Daehan Minguk''), ay isang [[bansa]] na matatagpuan sa [[Silangang Asya]], sa katimogang kalahati ng [[Tangway ng Korea]]. Karaniwang tinatawag na ''Hanguk'' (bansang Han; 한국) o ''Namhan'' (Timog Han; 남한) ng mga taga-Timog Korea. Tingnan ang [[mga pangalan ng Korea]].

[[Seoul]] (서울) ang [[kapital na lungsod]] nito. Sa hilaga, matatagpuan ang [[Hilagang Korea]], na nabuo bilang [[Korea|isang bansa]] hanggang noong [[1945]].

Ang Korea ay may mahabang kasaysayan na umaabot ng 4,000 taon, kasama na ang pagbagsak ng mga kaharian at dinastiya. Simula nang sumibol muli bilang isang republikang bansa noong 1948 pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ay naharap ito sa maraming mga pagsubok: ang Digmaang Korea, and deka-dekadang pamamahalang authoritarian, at pagpapalit ng konstitusyon nang limang beses.

Ang ekonomiya ng Timog Korea ay mablis na umangat simula noong 1950 at ngayon ay ika-11 sa pinakamalaking ekonomiya sa buong mundo (halagang nominal).

== Pangalan ==

Sa [[wikang Koreano]], ang Timog Korea ay tinatawag na ''Daehan Min-guk'' (Hangul:대한민국 pakinggan (help·info), Hanja:大韓民國, kahulugan "Dakilang Bansa ng Mamamayang Han"), o Hanguk (한국) kung paiikliin.
Sa [[Wikang Ingles]], ang bansang ito ay kadalasang tinatawag bilang "Korea", na nagmula sa Dinastiyang Goryeo (minsan ay nakabaybay na Koryo), na nanggaling naman sa pangalan ng sinaunang Kaharian ng Goguryeo.

== Pamahalaan ==
Ang [[pamahalaan]] ng Timog Korea ay nahahati sa tatlong sangay, ang ehekutibo, lehislatibo at hudikatura. Pangunahing operasyon ng ehekutibo at lehislatibo ang pambansang pamahalaan, ngunit ang ibang sangay ng ehekutibo ay maaari rin magkaroon ng operasyon sa mga lokal na pamahalaan.

== Kasaysayan ==
=== Bago ang Pagkakahati ===
{{main|Kasaysayan ng Korea}}
[[Talaksan:Baitou Mountain Tianchi.jpg|left|thumb|200px|Ang [[Lawa ng Kalangitan]] ng [[Bundok Baekdu]], kung saan sinabing bumaba mula sa langit ang ama ni [[Dangun]].]]

Ang mga tuklas ng mga arkeolohiko ay nagsasabi na ang [[Tangway ng Korea]] ay tinitirahan na ng mga tao noong pang panahon ng [[Unang Paleolitiko]].

Ang Korea ay nagsimula nang mabuo ang Joseon (ang pangalang [[Gojoseon]] ay mas kadalasang ginagamit upang hindi malito sa isa pang Dinastiyang Joseon na nabuo noong ika-14 na dantaon; ang unlaping Go- ay nangangahulugang 'Luma' o 'Sinauna') noong 2333 [[BCE]] ni [[Dangun]].<ref>[http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm Kasaysayan ng Korea (Ko-Choson, Ang Tatlong Kaharian, Kaharian ng Parhae, Pinag-isang Shilla, Dinastiyang Koryo, Panahong Kolonyal, Pakikipaglaban sa Kalayaan, Pamahalaang Probisyunal ng Korea, Hukbong Sandatahng Pangkalayaan, Republika ng Korea,)<!-- Bot generated title -->]</ref> Ang Gojoseon ay lumawak hanggang sa makontrol na nito ang kabuuan ng tangway ng Korea at ilang bahagi ng [[Manchuria]]. Pagkatapos ng maraming mga digmaan laban sa Tsinong [[Dinastiyang Han]], ang Gojoseon ay bumagsak, at nagsimula ang Panahon ng [[Tatlong Kaharian ng Korea]].

[[Talaksan:Three Kingdoms of Korea Map.png|thumb|right|220px|Ang mapa ng [[Tatlong Kaharian ng Korea]] noong huling bahagi ng ika-5 dantaon.]]

Sa unang dantaon ng Pangkaraniwang Panahon, ang [[Kaharian ng Buyeo]], [[Okjeo]], [[Dongye]], at ang konpederasyon ng [[Samhan]] ay ang mga sumasakop sa tangway ng Korea at sa katimugang bahagi ng Manchuria. Sa mga maliit na mga estado nito, ang [[Goguryeo]], [[Baekje]], at ang [[Silla]] ang lumago at kumontrol sa tangway bilang [[Tatlong Kaharian ng Korea]]. Ang pag-iisa ng Tatlong kaharian sa pamamagitan ng [[Pinag-isang Silla]] noong 676 ang nagpasimula ng Panahong Hilagag-Timog Estado, kung saan ang karamihan sa tangway ng Korea ay kontrolado ng [[Pinag-isang Silla]], samantalang ang [[Balhae]] ang sumakop sa hilagang bahagi ng Goguryeo. Sa Pinag-isang Silla, ang tula at sining ay pinaunlad, at ang kulturang Budhista ay pinalaganap. Ang relasyon sa pagitan ng Korea at Tsina ay nanatiling mapayapa sa mga panahong ito. Subalit ang Pinag-isang Silla ay humina dahil sa mga panloob na kaguluhan, at sumuko sa [[Goryeo]] noong 935. Ang [[Balhae]], Ang kalapit ng Silla sa hilaga, ang sumakop dito at naging Goguryeo. Noong panahon ng kanilang kaunlaran, kontrolado ng Balhae ang halos lahat ng bahagi ng Manchuria at ilang bahagi ng Rusya. Ito ay bumagsak sa mga Khitan noong 926.

Pagkatapos ng Hilaga-Timog na Panahon, ang mga sumunod na estado dito ay lumaban para sa pamamahala noong huling bahagi ng panahon ng Tatlong Kaharian. Ang tangway ay lumaong pinag-isa ni [[Taejo ng Goryeo|Wan Geon]] ng [[Goryeo]]. Gaya ng Silla, ang Goryeo ay isang mataas na estadong kultural at nabuo ang [[Jikji]] noong 1377, gamit ang pinalumang bakal na gumagalaw na palimbagan.<ref>[http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php URL_ID=3946&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html World's oldest printed Doc]</ref>

[[Talaksan:Korea-Gyeongbokgung-Guard.ceremony-08.jpg|thumb|left|200px| Ang [[Gyeongbokgung|Palasyo ng Gyeongbok]] ang pinakamalaki sa [[Limang Malalaking Palasyo]] na ginawa noong [[Dinastiyang Joseon]].]]

Ang [[Pananakop ng mga Mongol sa Korea|pananakop ng mga Mongol]] noong ika-13 dantaon ay labis na nagpahina sa Goryeo. Subalit, ang Goryeo ay napanatiling mamuno sa Korea bilang alyadong sangay ng mga Mongol. Pagkatapos ng pagbagsak ng Emperyong Mongolia ([[Dinastiyang Yuan]]), ang Goryeo ay nagpatuloy sa pamumuno. Pagkatapos ng maraming kaguluhan at mga sumunod na pananakop, Ang Goryeo ay pinalitan ng [[Dinastiyang Joseon]] noong 1388 pagkatapos ng rebelyon ni Heneral [[Taejo ng Joseon|Yi Seong-gye]]. Inihayag ni Heneral Yi na ang bagong pangalan ng Korea ay Joseon bilang pagkilala sa [[Gojoseon]], at inilipat ang kabisera sa [[Seoul]]. Ang unang 200 taon ng Dinastiyang Joseon ay kinakitaan ng kapayapaan at ang pagkabuo ng [[hangul]] ni Haring [[Dakilang Sejong ng Joseon|Sejong]] noong ika-14 na dantaon at ang paglaki ng impluwensya ng [[Confucianismo]].

Sa huling bahagi ng ika-16 na dantaon, ang bagong nagkakaisang Hapon ay sinakop ang Joseon. Noong panahon ng [[Pananakop ng mga Hapon sa Korea (1592-1599)]], ang ilang dantaon ng kapayaan ay nagdulot sa dinastiya ng hindi kahandaan sa pananakop, at ang kakulangan sa teknolohiya at mahinang pamumuno mula sa [[Seonjo ng Joseon|pamahalaang Joseon]] at ng mga heneral ang nagdulot ng pagkawasak ng Tangway ng Korea. Subalit, ang patuloy na pagiging dominante ng mga Koreano sa karagatan na pinamumunuan ni [[Yi Sun-Sin|Admiral Yi]], ang paglakas ng mga lokal na sandatahan, at ang pakikialam ng [[Dinastiyang Ming|Tsinang Ming]] ay nagdulot sa Hapon ng matinding agam agam at pagsuko noong 1598.

Ngayon, Si Admiral Yi ay pinagdiriwang bilang isa sa pinakadakilang bayani ng Korea at ang kanyang mga barkong pagong, ay matagumpay na nagamit laban sa mga Hapones, at kinonsidera bilang pinakaunang labanang barkong may baluting bakal sa buong daigdig, subalit ang kakulangan sa matibay na katibayan ukol sa mga bakal ay nagdulot ng maraming debate.

Noong huling bahagi ng Dinastiyang Joseon, ang polisiyang isolasyonista ang umani ng pangalang "[[Kahariang Hermit]]", bilang proteksyon laban sa kanluraning [[imperyalismo]] bago ito napilitang magbukas ng kalakalan na nagpasimula rin sa panahon nang pamumunong Kolonyal ng Hapon.

=== Pagkatapos ng Pagkakahati ===
{{main|Kasaysayan ng Timog Korea}}

Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang mga tropa ng [[Unyong Sobyet]] at [[Estados Unidos]] ay kinontrol ang kalahating hilaga at kalahating timog ng bansa.Ang dalawang magkalaban sa [[Cold War]] ay bumuo ng pamahalaang simpatetiko sa kanilang mga sariling mga ideyolohiya, na nagdulot sa Korea upang mahati sa dalawang pulitikal na bansa; ang [[Hilagang Korea]] at Timog Korea.

Kahit na nagkaroon ng planong pag-isahin ang Korea noong 1943 ayon sa [[Deklarasyon ng Cairo]], ang tumitinding [[Cold War]] ang nagdulot upang mabuo ang dalawang magkahiwalay na pamahalaan: ang komunistang Hilaga at kapitalistang Timog. Sa Hilaga, isang dating gerilyang laban sa Hapon at mga aktibistang komunista, si [[Kim Il-Sung]]<ref>[http://www.bartleby.com/65/ki/KimIlSun.html Kim Il Sung. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07<!-- Bot generated title -->]</ref> at sa Timog, isang pinunong pulitikal na Koreano, si [[Syngman Rhee]], ang inilagay bilang mga pangulo.<ref>[http://www.bartleby.com/65/rh/Rhee-Syn.html Rhee, Syngman. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07<!-- Bot generated title -->]</ref>

[[Talaksan:Looking east along the north bank of the Han from Seogang Bridge.jpg|thumb|right|220px| [[Ang himala ng Ilog Han]] pagkatapos ng digmaan ang nagdulot sa Timog Korea upang mapabilang sila sa [[G20]] at isa sa pinakamayamang bansa sa Asya.]]

Noong Hunyo 25, 1950, sinakop ng [[Hilagang Korea]] ang Timog na nagdulot ng [[Digmaang Koreano]]. Binoykot ng Unyong Sobyet ang [[Nagkakaisang mga Bansa]] noon, kaya walang veto, ay nakapagpahintulot sa UN na pumagitna ito nang maging malala na ang malakas na pwersang komunista na maaring madaling masakop ang buong bansa. Ang Unyong Sobyet at ang Tsina ay sinuportahan ang [[Hilagang Korea]], at noong huli ay ang pagsali ng milyong mga tropang sandatahang Tsino. Pagkatapos ng malaking paglusob ng parehong panig, ang digmaan ay lumaon umabot sa patas. Ang kasunduan noong 1953, na hindi nilagdaan ng Timog Korea, na humati sa tangway sa gitna ng isang ''demilitarized zone'' na malapit sa orihinal na ''demarcation line''. Wala talagang kasunduang pangkapayapaan ang nilagdaan, at ang dalawang bansa ay teknikal pa ring na sa digmaan.<ref>{{cite web |url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2800.htm |title=South Korea |work=US Department of State |accessdate=2006-09-16}}</ref>

Noong 1960, [[Himagsikang Abril|isang pagkilos ng mga mag-aaral]] ang nagdulot sa pagbitiw ng autokrata at mandarambong na Pangulong si [[Syngman Rhee]]. Sinundan ito ng panahong ng instabilidad sa pulitika, na dulot ng [[Kataastaasang Konseho para sa Pambansang Pag-sasaayos|kudeta]] na pinumunuan ni Heneral [[Park Chung-hee]] laban sa mahina at hindi epektibong pamahalaan noong taong iyon. Si Park ang naging pangulo hanggang siya ay paslangin noong 1979. Sa kanyang pamumuno, kinakitaan ng mabilis na pagtaas ng ekonomiya sa sektor ng ''export'' ang Timog Korea, at pati na rin ang matinding pagsupil sa kalayaang pulitikal. Matindi ang naging pagbatikos kay Park bilang isang walang awang militar na diktador, subalit umunlad ang ekonomiyang Koreano noong panahon ng kanyang pamumuno.

Ang mga taon pagkatapos paslangin sa Park ay muling kinakitaan ng kaguluhang pulitikal dahil ang mga dating pinuno ng oposisyon ay nangampanya upang maging pangulo. Noong 1980, nagkaroon muli ng kudeta, na pinamunuan naman ni Heneral [[Chun Doo-hwan]] laban sa pamahalaan transisyunal ni Choi Gyu Ha. ang pangulong interim at ang dating punong ministro sa ilalim ni Park. Si Chun ay naging pangulo. Ang kanyang kudeta noong Disyembre 12 ay ang nagpasiklab ng mga protesta sa buong bansa na nagnanais ng [[demokrasya]] lalo na Lungsod ng Gwangju.

== Ugnayang panlabas ==
[[Talaksan:Bushes greet South Korean President Lee Myung-bak.jpg|thumb| Si Pangulong [[Lee Myung-bak]], kasama si dating Pangulong [[George W. Bush]].]]

Pinapanatili ng Timog Korea ang relasyong diplomatiko nito sa mahigit 188 na mga bansa. Ang bansa ay naging kasapi ng [[mga Nagkakaisang Bansa]] simula noong 1991, nang ito ay naging estadong kasapi kasabay ng Hilagang Korea. Noong Enero 1, 2007, ang Ministro panlabas ng Timog Korea na si [[Ban Ki-moon]] ay tinalagang [[Kalihim Panlahat ng Nagkakaisang mga Bansa|Kalihim Panlahat]]. Bumuo rin ito ng ugnayan sa [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]] bilang kasapi ng ''ASEAN Plus Three,'' isang tagapagmasid na kinatawan, at sa [[East Asia Summit]].
=== Tsina ===
Ayon sa kasaysayan, ang Korea ay may malapit na ugnayan sa [[Tsina]]. Bago mabuo ang Timog Korea, ang mga lumaban para sa kalayaan ng Korea ay nakipagtulungan sa mga hukbong Tsino noong panahon ng pananakop ng mga Hapon. Subalit, pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], niyakap ng [[Republikang Popular ng Tsina]] ang [[Maoismo]] samantalang pinili ng Timog Korea ang maging malapit sa Estados Unidos. Tinulungan ng Tsina ang Hilagang Korea sa pagkakaroon ng suplay at sandatahan noong panahong ng [[Digmaang Koreano]], at ito ang naging dahilan ng pagkakahinto ng diplomatikong relasyon ng Timog Korea at Tsina. Unti unting nanumbalik ang relasyon ng Timog Korea at Tsina nang pormal na buuin muli ito noong Agosto 24, 1992. HInangad ng dalawang bansa na pagbutihin ang relasyong bilateral at inalis ang apatnapung taong pagpipigil sa kalakalan, at <ref name="autogenerated2">{{cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/Korea/FI11Dg03.html |title=Asia Times – News and analysis from Korea; North and South |publisher=Atimes.com |date=2004-09-11 |accessdate=2010-04-25}}</ref> ang relasyong Timog Korea-Tsina ay napabuti simula noong 1992.<ref name="autogenerated2" /> Pinutol ng Timog Korea ang opisyal na relasyon nito sa [[Republika ng Tsina]] (Taiwan) nang makuha nito ang opisyal na relasyon sa [[Republikang Popular ng Tsina]] (Tsina).<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html South Korea] CIA World Factbook</ref>

== Pagkakahating Administratibo ==

Ang Timog Korea ay hinahati sa walong [[lalawigan]], isang espesyal na [[lalawigan]], anim na lungsod, at isang espesyal na lungsod. Ang pangalan sa baba ay naka [[Ingles]], [[Hangul]], at [[Hanja]].

{| class="wikitable"
! !! Pangalan<sup><small>a</small></sup> !! Hangul !! Hanja
|-
!colspan="4"| Espesyal na Lungsod (''Teukbyeolsi''&nbsp;<sup><small>a</small></sup>)
|-
| 1 || [[Seoul]] || 서울특별시 || 서울特別市
|-
!colspan="32"| Lungsod Metrepolitan (''Gwangyeoksi''&nbsp;<sup><small>a</small></sup>)
|-
| 2 || [[Busan]] || 부산광역시 || 釜山廣域市
|-
| 3 || [[Daegu]] || 대구광역시 || 大邱廣域市
|-
| 4 || [[Incheon]] || 인천광역시 || 仁川廣域市
|-
| 5 || [[Gwangju]] || 광주광역시 || 光州廣域市
|-
| 6 || [[Daejeon]] || 대전광역시 || 大田廣域市
|-
| 7 || [[Ulsan]] || 울산광역시 || 蔚山廣域市
|-
!colspan="4"| Lalawigan
|-
| 8 || [[Gyeonggi-do]] || 경기도 || 京畿道
|-
| 9 || [[Gangwon-do (Timog Korea)|Gangwon-do]] || 강원도 || 江原道
|-
| 10 || [[Chungcheongbuk-do]] || 충청북도 || 忠淸北道
|-
| 11 || [[Chungcheongnam-do]] || 충청남도 || 忠淸南道
|-
| 12 || [[Jeollabuk-do]] || 전라북도 || 全羅北道
|-
| 13 || [[Jeollanam-do]] || 전라남도 || 全羅南道
|-
| 14 || [[Gyeongsangbuk-do]] || 경상북도 || 慶尙北道
|-
| 15 || [[Gyeongsangnam-do]] || 경상남도 || 慶尙南道
|-
!colspan="4"| Espesyal na nagsasariling pamamahalang lalawigan (''Teukbyeoljachi-do''&nbsp;<sup><small>a</small></sup>)
|-
| 16 || [[Jeju]] || 제주특별자치도 || 濟州特別自治道
|-
|}

== Demograpiya ==

{{Main|Demograpiya ng Timog Korea}}

Kilala ang Timog Korea sa densidad ng populasyon nito, na nasa 487 bawat kilometro parisukat na 10 ulit na mas mataas kaysa sa pandaigdigang pamantungan. Karamihan ng mga Timog Koreano ay nakatira sa mga pook urban, dahil sa mabilis na migrasyon mula sa kayanunan noong mabilis na pagpapalawak ng ekonomiya noong dekada '70, '80 at '90.<ref>{{cite web |url=http://countrystudies.us/south-korea/33.htm |title=South Korea |work=CIA Country Studies |accessdate=2006-04-22}}</ref> Ang kabiserang lungsod, pinakamalaking lungsod at pangunahing sentro ng industriya ay ang [[Seoul]]. Ayon sa senso noong 2005, Ang Seoul ay may populasyon na 9.8 milyon. Ang [[Kalakhang Seoul]] ay may 24.5 milyon nananahan na naging dahilan upang ito ay maging ikalawang pinakamalaking pook metropolitan sa buong daigdig. Ang iba pang pangunahing lungsod ay ang [[Busan]] (3.5 milyon), [[Incheon]] (2.5 milyon), [[Daegu]] (2.5 milyon), [[Daejeon]] (1.4 milyon), [[Gwangju]] (1.4 milyon) at [[Ulsan]] (1 milyon).<ref>Populations for all cities as of 2005, {{cite web|url=http://www.kosis.kr/eng/e_stat_OLAP.jsp?tbl_id=DT_1IN0001&org_id=101&vwcd=MT_ETITLE&path=&oper_YN=Y&lang_mode=eng|title=Summary of Census Population (by administrative district/sex/age)|work=NSO Database|accessdate=2009-05-11}}</ref>

Ang populasyon ay hinubog din ng migrasyong internasyunal. Pagkatapos ng pagkakahati ng tangway ng Korea pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, may tinatayang apat na milyon katao mula Hilagang Korea ang tumawid sa hangganan patungong Timog Korea. Ang kalakarang ito ay nabaligtad naman pagkatapos ng apatnapung taon dahil naman sa paglabas ng mga nananahan dito patungo sa ibang bansa, lalo na sa [[Estados Unidos]] at [[Kanada]]. Ang populasyon ng Timog Korea noong 1960 ay nasa 25 milyon.<ref>[http://esa.un.org/unpp/p2k0data.asp World Population Prospects: The 2006 Revision]. Source: ''Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat.''</ref> Ang kasalukuyang populasyon ng Timog Korea ay tinatayang nasa 49,540,000.<ref>{{cite web |url=http://ups.kosis.kr/upload/Magazine/NEW/AC/AC10_2008.xls |title=2008년 12월 31일 기준 주민등록인구 및 세대 |work=Korea National Statistical Office |accessdate=2009-04-08}}</ref>

Ang lipunang Timog Koreano ay magkakatulad na may 98 bahagdan ng mga nananahan dito ay may etnisidad na [[Koreano (pangkat etniko)|Koreano]].<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ks.html#People South Korea]. CIA – The World Factbook.</ref> Datapwat maliit, ang bahagdan ng mga hindi Koreano ay tumataas.<ref>"[http://www.nytimes.com/2009/11/02/world/asia/02race.html?_r=3 South Koreans Struggle With Race]". The New York Times. November 1, 2009.</ref> Noong 2009, mayroong 1,106,884 banyagang residente ang Timog Korea, doble kung ihahambing sa kabuuang bilang noong 2006. 56.5% ng mga ito ay mula sa [[Republikang Popular ng Tsina|mga migranteng galing sa Republikang Popular ng Tsina]], ngunit karamihan sa kanila ay mga ''Joseonjok'', o mga mamamayan ng RPT na may lahing Koreano.<ref name="ChosunIlbo20090806">{{citation|periodical=Chosun Ilbo|date=2009-08-06|accessdate=2009-10-18|title=More Than 1 Million Foreigners Live in Korea|url=http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2009/08/06/2009080600243.html}}</ref> Ang tinatayang 33,000 mga [[Mongolia|migranteng Mongolian]] ay pinaniniwalaang pinakamalaking komunidad ng mga mamamayang Mongolian sa ibang bansa<ref name="TaipeiTimes">{{citation|url=http://www.taipeitimes.com/News/world/archives/2003/10/13/2003071505|periodical=Taipei Times|date=2003-10-13|accessdate=2007-08-17|title=Mongolians, Koreans share ancient bonds}}</ref><ref name="Seabreeze">{{citation|url=http://english.chosun.com/w21data/html/news/200503/200503290013.html|date=2005-03-29|accessdate=2007-09-05|periodical=The Chosun Ilbo|title=Sea Breeze Helps Korea's Mongolians Speak with One Voice}}</ref> Isa pang kilalang pangkat ay ang mga babae mul sa [[Timog Silangang Asya]] na bumubuo sa 41% ng bagong kasal sa mga magsasakang Koreano noong 2006.<ref>[http://joongangdaily.joins.com/article/view.asp?aid=2880519 INSIDE JoongAng Daily<!-- Bot generated title -->]</ref> Mayroon din 31,000 tauhang militar ng Estados Unidos sa Timog Korea.<ref>US military figures as of 2005, from [http://www.heritage.org/Research/NationalSecurity/troopMarch2005.xls] ([[Microsoft Excel|Excel]] file) Tim Kane Global US Troop Deployment, 1950–2003</ref> Dagdag pa dito, may 43,000 mga guro ng Ingles mula sa Estados Unidos, Kanada, Ostralya, New Zealand, Nagkakaisahang Kaharian, Ireland, at Timog Aprika na pansamantalang naninirahan sa Korea.<ref>{{cite web|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2009/11/117_56212.html |title=Foreign Teachers Unenthusiastic Over Culture Course |publisher=Koreatimes.co.kr |date=2009-11-26 |accessdate=2010-02-18}}</ref>

Ang antas ng panganganak sa Timog Korea ay pinakamababa sa buong mundo.<ref>[http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2009/05/113_45496.html South Korea's birthrate world’s lowest - koreatimes.co.kr]</ref> Kung ito ay magpapatuloy, ang populasyon ay inaasahang bumaba ng 13 bahagdan at aabot sa 42.3 milyon pagdating ng 2050,<ref>[http://www.lifesitenews.com/ldn/2006/aug/06082802.html South Korea: Lowest Birthrate in the World - LifeSiteNews.com]</ref> Ang taunang antas ng panganganak sa Timog Korea ay halos nasa 9 na pinapanganak sa bawat 1000 katao.<ref>{{cite web | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/KS.htm | title=South Korea | work=[[CIA World Factbook]] | date=26 June 2009 | accessdate=4 July 2009}}</ref> Ang pamantungan inaasahang haba ng buhay noong 2008 ay nasa 79.10 gulang,<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html CIA – The World Factbook 2008] – Rank Order – Life expectancy at birth</ref> kung sa an ika-40 sa buong mundo<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html</ref>

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{East Asia}}
{{Mga rehiyon at dibisyon administratiba ng Timog Korea}}

[[Kategorya:Timog Korea| ]]

{{Link FA|es}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|uz}}
{{Link FA|vi}}

[[ace:Korèa Seulatan]]
[[af:Suid-Korea]]
[[als:Südkorea]]
[[am:ደቡብ ኮርያ]]
[[an:Coreya d'o Sud]]
[[ang:Sūþcorēa]]
[[ar:كوريا الجنوبية]]
[[arz:كوريا الجنوبيه]]
[[as:দক্ষিণ কোৰিয়া]]
[[ast:Corea del Sur]]
[[az:Cənubi Koreya]]
[[ba:Көньяҡ Корея]]
[[bar:Südkorea]]
[[bat-smg:Pėitū Kuoriejė]]
[[bcl:Sur nin Korea]]
[[be:Паўднёвая Карэя]]
[[be-x-old:Рэспубліка Карэя]]
[[bg:Южна Корея]]
[[bn:দক্ষিণ কোরিয়া]]
[[bo:ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ།]]
[[bpy:খা কোরিয়া]]
[[br:Republik Korea]]
[[bs:Južna Koreja]]
[[bug:Korea Selatan]]
[[bxr:Өмнөд Солонгос]]
[[ca:Corea del Sud]]
[[cdo:Hàng-guók]]
[[ceb:Habagatang Korea]]
[[chr:ᎤᎦᎾᏭ ᎢᏗᎵ ᎪᎴᎠ]]
[[ckb:کۆریای باشوور]]
[[crh:Cenübiy Koreya]]
[[cs:Jižní Korea]]
[[csb:Repùblika Kòreji]]
[[cy:De Corea]]
[[da:Sydkorea]]
[[de:Südkorea]]
[[diq:Korya Veroci]]
[[dsb:Pódpołdnjowa Koreja]]
[[dv:ދެކުނު ކޮރެއާ]]
[[dz:ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ་]]
[[ee:South Korea]]
[[el:Νότια Κορέα]]
[[en:South Korea]]
[[eo:Sud-Koreio]]
[[es:Corea del Sur]]
[[et:Lõuna-Korea]]
[[eu:Hego Korea]]
[[ext:Corea el Sul]]
[[fa:کره جنوبی]]
[[fi:Korean tasavalta]]
[[fiu-vro:Lõunõ-Korea]]
[[fo:Suðurkorea]]
[[fr:Corée du Sud]]
[[frp:Corê du Sud]]
[[fy:Súd-Korea]]
[[ga:An Chóiré Theas]]
[[gag:Üülen Koreya]]
[[gan:韓國]]
[[gd:Coirèa a Deas]]
[[gl:Corea do Sur - 한국]]
[[gn:Yvykorea]]
[[gu:દક્ષિણ કોરિયા]]
[[gv:Yn Chorea Yiass]]
[[hak:Thai-hôn Mìn-koet]]
[[he:קוריאה הדרומית]]
[[hi:दक्षिण कोरिया]]
[[hif:South Korea]]
[[hr:Južna Koreja]]
[[hsb:Južna Koreja]]
[[ht:Kore disid]]
[[hu:Dél-Korea]]
[[hy:Կորեայի Հանրապետություն]]
[[ia:Corea del Sud]]
[[id:Korea Selatan]]
[[ie:Sud-Korea]]
[[ilo:Abagatan a Korea]]
[[io:Sud-Korea]]
[[is:Suður-Kórea]]
[[it:Corea del Sud]]
[[ja:大韓民国]]
[[jbo:snanu zei .xanguk]]
[[jv:Koréa Kidul]]
[[ka:სამხრეთი კორეა]]
[[kbd:КӀэрей Республикэ]]
[[ki:South Korea]]
[[kk:Корея Республикасы]]
[[kl:Korea Kujalleq]]
[[km:កូរ៉េខាងត្បូង]]
[[kn:ದಕ್ಷಿಣ ಕೊರಿಯಾ]]
[[ko:대한민국]]
[[krc:Корея Республика]]
[[ku:Komara Korêyê]]
[[kv:Корея Республика]]
[[kw:Korea Dhyhow]]
[[ky:Корея Республикасы]]
[[la:Respublica Coreana]]
[[lad:Korea del Sud]]
[[lb:Republik Korea]]
[[lez:Республика Корея]]
[[li:Zuud-Korea]]
[[lij:Corea do Sud]]
[[lmo:Curea del Süd]]
[[ln:Kore ya Sidi]]
[[lo:ປະເທດເກົາຫຼີໃຕ້]]
[[lt:Pietų Korėja]]
[[lv:Dienvidkoreja]]
[[mg:Korea Atsimo]]
[[mhr:Кечывалвел Корей]]
[[mi:Kōrea-ki-te-tonga]]
[[mk:Република Кореја]]
[[ml:ദക്ഷിണ കൊറിയ]]
[[mn:Өмнөд Солонгос]]
[[mr:दक्षिण कोरिया]]
[[ms:Korea Selatan]]
[[mt:Korea t'Isfel]]
[[my:ကိုရီးယားသမ္မတနိုင်ငံ]]
[[na:Ripubrikin Korea]]
[[nah:Corea Huitztlāmpa]]
[[nap:Corea d%27%27o Sud]]
[[nds:Süüdkorea]]
[[nds-nl:Zuud-Korea]]
[[ne:दक्षिण कोरिया]]
[[nl:Zuid-Korea]]
[[nn:Sør-Korea]]
[[no:Sør-Korea]]
[[nov:Sud Korea]]
[[nrm:Corée du Sud]]
[[nv:Kolíya Bikéyah Shádiʼááhjí Siʼánígíí]]
[[oc:Corèa del Sud]]
[[or:ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ]]
[[os:Республикæ Корей]]
[[pam:Mauling Korea]]
[[pap:Sur Korea]]
[[pih:Sowth Koriya]]
[[pl:Korea Południowa]]
[[pms:Coréa dël Sud]]
[[pnb:دکھنی کوریا]]
[[ps:سوېلي کوريا]]
[[pt:Coreia do Sul]]
[[qu:Tayhan Republika]]
[[rm:Corea dal Sid]]
[[ro:Coreea de Sud]]
[[roa-tara:Coree d'u Sud]]
[[ru:Республика Корея]]
[[rue:Южна Корея]]
[[rw:Koreya y’Amajyepfo]]
[[sa:दक्षिण कोरिया]]
[[sah:Соҕуруу Кэриэйэ]]
[[scn:Corea dû Sud]]
[[sco:Sooth Korea]]
[[se:Mátta-Korea]]
[[sh:Južna Koreja]]
[[si:දකුණු කොරියාව]]
[[simple:South Korea]]
[[sk:Kórejská republika]]
[[sl:Južna Koreja]]
[[sm:Kolea i Saute]]
[[so:Koonfur Kuuriya]]
[[sq:Koreja e Jugut]]
[[sr:Јужна Кореја]]
[[ss:IKhoriya leseNingizimu]]
[[su:Koréa Kidul]]
[[sv:Sydkorea]]
[[sw:Korea Kusini]]
[[szl:Połedńowo Koryjo]]
[[ta:தென் கொரியா]]
[[te:దక్షిణ కొరియా]]
[[tet:Koreia Súl]]
[[th:ประเทศเกาหลีใต้]]
[[tk:Koreýa Respublikasy]]
[[tpi:Saut Koria]]
[[tr:Güney Kore]]
[[tt:Көньяк Корея]]
[[udm:Республика Корея]]
[[ug:جەنۇبىي چاۋشيەن]]
[[uk:Південна Корея]]
[[ur:جنوبی کوریا]]
[[uz:Koreya Respublikasi]]
[[vec:Corea del Sud]]
[[vi:Hàn Quốc]]
[[vo:Sulüda-Koreyän]]
[[war:Salatan nga Korea]]
[[wo:Kore gu Bëj-saalum]]
[[wuu:大韩民国]]
[[xmf:ობჟათე კორეა]]
[[yi:דרום קארעע]]
[[yo:Kòréà Gúúsù]]
[[za:Hanzgoz]]
[[zh:大韩民国]]
[[zh-classical:大韓民國]]
[[zh-min-nan:Hân-kok]]
[[zh-yue:大韓民國]]

Pagbabago noong 09:43, 25 Setyembre 2012

Republika ng Korea
[대한민국] error: {{lang}}: unrecognized script: lang for code: ko (help)
大韓民國
Daehanmin(-)guk
Emblem ng Timog Korea
Emblem
Salawikain: Benepisyo sa lahat ng sangkatauhan (홍익인간)
(Di-Opisyal na bansag)
Awiting Pambansa: 
Talaksan:Aegukga instrumental.ogg

Aegukga (애국가) Makabayang awit
Location of Timog Korea
Kabisera
at pinakamalaking lungsod
Seoul
Wikang opisyalKorean
Official scriptsHangul
KatawaganTimog Koreano, Koreano
PamahalaanPresidential republic
• President
Lee Myung-bak
Kim Hwang-sik
LehislaturaNational Assembly
Establishment
Lawak
• Kabuuan
100,210 km2 (38,690 mi kuw) (108th)
• Katubigan (%)
0.3
Populasyon
• Pagtataya sa 2010
48,875,000[1] (24th)
• Densidad
491/km2 (1,271.7/mi kuw) (21st)
KDP (PLP)Pagtataya sa 2010
• Kabuuan
$1.457 trillion[2]
• Bawat kapita
$29,790[2]
KDP (nominal)Pagtataya sa 2010
• Kabuuan
$986.256 billion[2]
• Bawat kapita
$20,165[2]
Gini (2007)31.3[3]
Error: Invalid Gini value
TKP (2010)Increase 0.877[4]
Error: Invalid HDI value · 12th
SalapiSouth Korean won (₩) (KRW)
Sona ng orasUTC+9 (Korea Standard Time)
• Tag-init (DST)
UTC+9 (not observed)
Ayos ng petsayyyy년 mm월 dd일
yyyy/mm/dd (CE)
Gilid ng pagmamanehoright
Kodigong pantelepono82
Internet TLD.kr
  1. Mobile phone system CDMA, WCDMA, HSDPA and WiBro
  2. Domestic power supply 220V/60 Hz, CEE 7/7 sockets

Ang Timog Korea[5], opisyal Republika ng Korea[5] (Internasyonal: Republic of Korea, Hangul: 대한민국, Daehan Minguk), ay isang bansa na matatagpuan sa Silangang Asya, sa katimogang kalahati ng Tangway ng Korea. Karaniwang tinatawag na Hanguk (bansang Han; 한국) o Namhan (Timog Han; 남한) ng mga taga-Timog Korea. Tingnan ang mga pangalan ng Korea.

Seoul (서울) ang kapital na lungsod nito. Sa hilaga, matatagpuan ang Hilagang Korea, na nabuo bilang isang bansa hanggang noong 1945.

Ang Korea ay may mahabang kasaysayan na umaabot ng 4,000 taon, kasama na ang pagbagsak ng mga kaharian at dinastiya. Simula nang sumibol muli bilang isang republikang bansa noong 1948 pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay naharap ito sa maraming mga pagsubok: ang Digmaang Korea, and deka-dekadang pamamahalang authoritarian, at pagpapalit ng konstitusyon nang limang beses.

Ang ekonomiya ng Timog Korea ay mablis na umangat simula noong 1950 at ngayon ay ika-11 sa pinakamalaking ekonomiya sa buong mundo (halagang nominal).

Pangalan

Sa wikang Koreano, ang Timog Korea ay tinatawag na Daehan Min-guk (Hangul:대한민국 pakinggan (help·info), Hanja:大韓民國, kahulugan "Dakilang Bansa ng Mamamayang Han"), o Hanguk (한국) kung paiikliin.

Sa Wikang Ingles, ang bansang ito ay kadalasang tinatawag bilang "Korea", na nagmula sa Dinastiyang Goryeo (minsan ay nakabaybay na Koryo), na nanggaling naman sa pangalan ng sinaunang Kaharian ng Goguryeo.

Pamahalaan

Ang pamahalaan ng Timog Korea ay nahahati sa tatlong sangay, ang ehekutibo, lehislatibo at hudikatura. Pangunahing operasyon ng ehekutibo at lehislatibo ang pambansang pamahalaan, ngunit ang ibang sangay ng ehekutibo ay maaari rin magkaroon ng operasyon sa mga lokal na pamahalaan.

Kasaysayan

Bago ang Pagkakahati

Ang Lawa ng Kalangitan ng Bundok Baekdu, kung saan sinabing bumaba mula sa langit ang ama ni Dangun.

Ang mga tuklas ng mga arkeolohiko ay nagsasabi na ang Tangway ng Korea ay tinitirahan na ng mga tao noong pang panahon ng Unang Paleolitiko.

Ang Korea ay nagsimula nang mabuo ang Joseon (ang pangalang Gojoseon ay mas kadalasang ginagamit upang hindi malito sa isa pang Dinastiyang Joseon na nabuo noong ika-14 na dantaon; ang unlaping Go- ay nangangahulugang 'Luma' o 'Sinauna') noong 2333 BCE ni Dangun.[6] Ang Gojoseon ay lumawak hanggang sa makontrol na nito ang kabuuan ng tangway ng Korea at ilang bahagi ng Manchuria. Pagkatapos ng maraming mga digmaan laban sa Tsinong Dinastiyang Han, ang Gojoseon ay bumagsak, at nagsimula ang Panahon ng Tatlong Kaharian ng Korea.

Ang mapa ng Tatlong Kaharian ng Korea noong huling bahagi ng ika-5 dantaon.

Sa unang dantaon ng Pangkaraniwang Panahon, ang Kaharian ng Buyeo, Okjeo, Dongye, at ang konpederasyon ng Samhan ay ang mga sumasakop sa tangway ng Korea at sa katimugang bahagi ng Manchuria. Sa mga maliit na mga estado nito, ang Goguryeo, Baekje, at ang Silla ang lumago at kumontrol sa tangway bilang Tatlong Kaharian ng Korea. Ang pag-iisa ng Tatlong kaharian sa pamamagitan ng Pinag-isang Silla noong 676 ang nagpasimula ng Panahong Hilagag-Timog Estado, kung saan ang karamihan sa tangway ng Korea ay kontrolado ng Pinag-isang Silla, samantalang ang Balhae ang sumakop sa hilagang bahagi ng Goguryeo. Sa Pinag-isang Silla, ang tula at sining ay pinaunlad, at ang kulturang Budhista ay pinalaganap. Ang relasyon sa pagitan ng Korea at Tsina ay nanatiling mapayapa sa mga panahong ito. Subalit ang Pinag-isang Silla ay humina dahil sa mga panloob na kaguluhan, at sumuko sa Goryeo noong 935. Ang Balhae, Ang kalapit ng Silla sa hilaga, ang sumakop dito at naging Goguryeo. Noong panahon ng kanilang kaunlaran, kontrolado ng Balhae ang halos lahat ng bahagi ng Manchuria at ilang bahagi ng Rusya. Ito ay bumagsak sa mga Khitan noong 926.

Pagkatapos ng Hilaga-Timog na Panahon, ang mga sumunod na estado dito ay lumaban para sa pamamahala noong huling bahagi ng panahon ng Tatlong Kaharian. Ang tangway ay lumaong pinag-isa ni Wan Geon ng Goryeo. Gaya ng Silla, ang Goryeo ay isang mataas na estadong kultural at nabuo ang Jikji noong 1377, gamit ang pinalumang bakal na gumagalaw na palimbagan.[7]

Ang Palasyo ng Gyeongbok ang pinakamalaki sa Limang Malalaking Palasyo na ginawa noong Dinastiyang Joseon.

Ang pananakop ng mga Mongol noong ika-13 dantaon ay labis na nagpahina sa Goryeo. Subalit, ang Goryeo ay napanatiling mamuno sa Korea bilang alyadong sangay ng mga Mongol. Pagkatapos ng pagbagsak ng Emperyong Mongolia (Dinastiyang Yuan), ang Goryeo ay nagpatuloy sa pamumuno. Pagkatapos ng maraming kaguluhan at mga sumunod na pananakop, Ang Goryeo ay pinalitan ng Dinastiyang Joseon noong 1388 pagkatapos ng rebelyon ni Heneral Yi Seong-gye. Inihayag ni Heneral Yi na ang bagong pangalan ng Korea ay Joseon bilang pagkilala sa Gojoseon, at inilipat ang kabisera sa Seoul. Ang unang 200 taon ng Dinastiyang Joseon ay kinakitaan ng kapayapaan at ang pagkabuo ng hangul ni Haring Sejong noong ika-14 na dantaon at ang paglaki ng impluwensya ng Confucianismo.

Sa huling bahagi ng ika-16 na dantaon, ang bagong nagkakaisang Hapon ay sinakop ang Joseon. Noong panahon ng Pananakop ng mga Hapon sa Korea (1592-1599), ang ilang dantaon ng kapayaan ay nagdulot sa dinastiya ng hindi kahandaan sa pananakop, at ang kakulangan sa teknolohiya at mahinang pamumuno mula sa pamahalaang Joseon at ng mga heneral ang nagdulot ng pagkawasak ng Tangway ng Korea. Subalit, ang patuloy na pagiging dominante ng mga Koreano sa karagatan na pinamumunuan ni Admiral Yi, ang paglakas ng mga lokal na sandatahan, at ang pakikialam ng Tsinang Ming ay nagdulot sa Hapon ng matinding agam agam at pagsuko noong 1598.

Ngayon, Si Admiral Yi ay pinagdiriwang bilang isa sa pinakadakilang bayani ng Korea at ang kanyang mga barkong pagong, ay matagumpay na nagamit laban sa mga Hapones, at kinonsidera bilang pinakaunang labanang barkong may baluting bakal sa buong daigdig, subalit ang kakulangan sa matibay na katibayan ukol sa mga bakal ay nagdulot ng maraming debate.

Noong huling bahagi ng Dinastiyang Joseon, ang polisiyang isolasyonista ang umani ng pangalang "Kahariang Hermit", bilang proteksyon laban sa kanluraning imperyalismo bago ito napilitang magbukas ng kalakalan na nagpasimula rin sa panahon nang pamumunong Kolonyal ng Hapon.

Pagkatapos ng Pagkakahati

Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang mga tropa ng Unyong Sobyet at Estados Unidos ay kinontrol ang kalahating hilaga at kalahating timog ng bansa.Ang dalawang magkalaban sa Cold War ay bumuo ng pamahalaang simpatetiko sa kanilang mga sariling mga ideyolohiya, na nagdulot sa Korea upang mahati sa dalawang pulitikal na bansa; ang Hilagang Korea at Timog Korea.

Kahit na nagkaroon ng planong pag-isahin ang Korea noong 1943 ayon sa Deklarasyon ng Cairo, ang tumitinding Cold War ang nagdulot upang mabuo ang dalawang magkahiwalay na pamahalaan: ang komunistang Hilaga at kapitalistang Timog. Sa Hilaga, isang dating gerilyang laban sa Hapon at mga aktibistang komunista, si Kim Il-Sung[8] at sa Timog, isang pinunong pulitikal na Koreano, si Syngman Rhee, ang inilagay bilang mga pangulo.[9]

Ang himala ng Ilog Han pagkatapos ng digmaan ang nagdulot sa Timog Korea upang mapabilang sila sa G20 at isa sa pinakamayamang bansa sa Asya.

Noong Hunyo 25, 1950, sinakop ng Hilagang Korea ang Timog na nagdulot ng Digmaang Koreano. Binoykot ng Unyong Sobyet ang Nagkakaisang mga Bansa noon, kaya walang veto, ay nakapagpahintulot sa UN na pumagitna ito nang maging malala na ang malakas na pwersang komunista na maaring madaling masakop ang buong bansa. Ang Unyong Sobyet at ang Tsina ay sinuportahan ang Hilagang Korea, at noong huli ay ang pagsali ng milyong mga tropang sandatahang Tsino. Pagkatapos ng malaking paglusob ng parehong panig, ang digmaan ay lumaon umabot sa patas. Ang kasunduan noong 1953, na hindi nilagdaan ng Timog Korea, na humati sa tangway sa gitna ng isang demilitarized zone na malapit sa orihinal na demarcation line. Wala talagang kasunduang pangkapayapaan ang nilagdaan, at ang dalawang bansa ay teknikal pa ring na sa digmaan.[10]

Noong 1960, isang pagkilos ng mga mag-aaral ang nagdulot sa pagbitiw ng autokrata at mandarambong na Pangulong si Syngman Rhee. Sinundan ito ng panahong ng instabilidad sa pulitika, na dulot ng kudeta na pinumunuan ni Heneral Park Chung-hee laban sa mahina at hindi epektibong pamahalaan noong taong iyon. Si Park ang naging pangulo hanggang siya ay paslangin noong 1979. Sa kanyang pamumuno, kinakitaan ng mabilis na pagtaas ng ekonomiya sa sektor ng export ang Timog Korea, at pati na rin ang matinding pagsupil sa kalayaang pulitikal. Matindi ang naging pagbatikos kay Park bilang isang walang awang militar na diktador, subalit umunlad ang ekonomiyang Koreano noong panahon ng kanyang pamumuno.

Ang mga taon pagkatapos paslangin sa Park ay muling kinakitaan ng kaguluhang pulitikal dahil ang mga dating pinuno ng oposisyon ay nangampanya upang maging pangulo. Noong 1980, nagkaroon muli ng kudeta, na pinamunuan naman ni Heneral Chun Doo-hwan laban sa pamahalaan transisyunal ni Choi Gyu Ha. ang pangulong interim at ang dating punong ministro sa ilalim ni Park. Si Chun ay naging pangulo. Ang kanyang kudeta noong Disyembre 12 ay ang nagpasiklab ng mga protesta sa buong bansa na nagnanais ng demokrasya lalo na Lungsod ng Gwangju.

Ugnayang panlabas

Si Pangulong Lee Myung-bak, kasama si dating Pangulong George W. Bush.

Pinapanatili ng Timog Korea ang relasyong diplomatiko nito sa mahigit 188 na mga bansa. Ang bansa ay naging kasapi ng mga Nagkakaisang Bansa simula noong 1991, nang ito ay naging estadong kasapi kasabay ng Hilagang Korea. Noong Enero 1, 2007, ang Ministro panlabas ng Timog Korea na si Ban Ki-moon ay tinalagang Kalihim Panlahat. Bumuo rin ito ng ugnayan sa Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya bilang kasapi ng ASEAN Plus Three, isang tagapagmasid na kinatawan, at sa East Asia Summit.

Tsina

Ayon sa kasaysayan, ang Korea ay may malapit na ugnayan sa Tsina. Bago mabuo ang Timog Korea, ang mga lumaban para sa kalayaan ng Korea ay nakipagtulungan sa mga hukbong Tsino noong panahon ng pananakop ng mga Hapon. Subalit, pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, niyakap ng Republikang Popular ng Tsina ang Maoismo samantalang pinili ng Timog Korea ang maging malapit sa Estados Unidos. Tinulungan ng Tsina ang Hilagang Korea sa pagkakaroon ng suplay at sandatahan noong panahong ng Digmaang Koreano, at ito ang naging dahilan ng pagkakahinto ng diplomatikong relasyon ng Timog Korea at Tsina. Unti unting nanumbalik ang relasyon ng Timog Korea at Tsina nang pormal na buuin muli ito noong Agosto 24, 1992. HInangad ng dalawang bansa na pagbutihin ang relasyong bilateral at inalis ang apatnapung taong pagpipigil sa kalakalan, at [11] ang relasyong Timog Korea-Tsina ay napabuti simula noong 1992.[11] Pinutol ng Timog Korea ang opisyal na relasyon nito sa Republika ng Tsina (Taiwan) nang makuha nito ang opisyal na relasyon sa Republikang Popular ng Tsina (Tsina).[12]

Pagkakahating Administratibo

Ang Timog Korea ay hinahati sa walong lalawigan, isang espesyal na lalawigan, anim na lungsod, at isang espesyal na lungsod. Ang pangalan sa baba ay naka Ingles, Hangul, at Hanja.

Pangalana Hangul Hanja
Espesyal na Lungsod (Teukbyeolsi a)
1 Seoul 서울특별시 서울特別市
Lungsod Metrepolitan (Gwangyeoksi a)
2 Busan 부산광역시 釜山廣域市
3 Daegu 대구광역시 大邱廣域市
4 Incheon 인천광역시 仁川廣域市
5 Gwangju 광주광역시 光州廣域市
6 Daejeon 대전광역시 大田廣域市
7 Ulsan 울산광역시 蔚山廣域市
Lalawigan
8 Gyeonggi-do 경기도 京畿道
9 Gangwon-do 강원도 江原道
10 Chungcheongbuk-do 충청북도 忠淸北道
11 Chungcheongnam-do 충청남도 忠淸南道
12 Jeollabuk-do 전라북도 全羅北道
13 Jeollanam-do 전라남도 全羅南道
14 Gyeongsangbuk-do 경상북도 慶尙北道
15 Gyeongsangnam-do 경상남도 慶尙南道
Espesyal na nagsasariling pamamahalang lalawigan (Teukbyeoljachi-do a)
16 Jeju 제주특별자치도 濟州特別自治道

Demograpiya

Kilala ang Timog Korea sa densidad ng populasyon nito, na nasa 487 bawat kilometro parisukat na 10 ulit na mas mataas kaysa sa pandaigdigang pamantungan. Karamihan ng mga Timog Koreano ay nakatira sa mga pook urban, dahil sa mabilis na migrasyon mula sa kayanunan noong mabilis na pagpapalawak ng ekonomiya noong dekada '70, '80 at '90.[13] Ang kabiserang lungsod, pinakamalaking lungsod at pangunahing sentro ng industriya ay ang Seoul. Ayon sa senso noong 2005, Ang Seoul ay may populasyon na 9.8 milyon. Ang Kalakhang Seoul ay may 24.5 milyon nananahan na naging dahilan upang ito ay maging ikalawang pinakamalaking pook metropolitan sa buong daigdig. Ang iba pang pangunahing lungsod ay ang Busan (3.5 milyon), Incheon (2.5 milyon), Daegu (2.5 milyon), Daejeon (1.4 milyon), Gwangju (1.4 milyon) at Ulsan (1 milyon).[14]

Ang populasyon ay hinubog din ng migrasyong internasyunal. Pagkatapos ng pagkakahati ng tangway ng Korea pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, may tinatayang apat na milyon katao mula Hilagang Korea ang tumawid sa hangganan patungong Timog Korea. Ang kalakarang ito ay nabaligtad naman pagkatapos ng apatnapung taon dahil naman sa paglabas ng mga nananahan dito patungo sa ibang bansa, lalo na sa Estados Unidos at Kanada. Ang populasyon ng Timog Korea noong 1960 ay nasa 25 milyon.[15] Ang kasalukuyang populasyon ng Timog Korea ay tinatayang nasa 49,540,000.[16]

Ang lipunang Timog Koreano ay magkakatulad na may 98 bahagdan ng mga nananahan dito ay may etnisidad na Koreano.[17] Datapwat maliit, ang bahagdan ng mga hindi Koreano ay tumataas.[18] Noong 2009, mayroong 1,106,884 banyagang residente ang Timog Korea, doble kung ihahambing sa kabuuang bilang noong 2006. 56.5% ng mga ito ay mula sa mga migranteng galing sa Republikang Popular ng Tsina, ngunit karamihan sa kanila ay mga Joseonjok, o mga mamamayan ng RPT na may lahing Koreano.[19] Ang tinatayang 33,000 mga migranteng Mongolian ay pinaniniwalaang pinakamalaking komunidad ng mga mamamayang Mongolian sa ibang bansa[20][21] Isa pang kilalang pangkat ay ang mga babae mul sa Timog Silangang Asya na bumubuo sa 41% ng bagong kasal sa mga magsasakang Koreano noong 2006.[22] Mayroon din 31,000 tauhang militar ng Estados Unidos sa Timog Korea.[23] Dagdag pa dito, may 43,000 mga guro ng Ingles mula sa Estados Unidos, Kanada, Ostralya, New Zealand, Nagkakaisahang Kaharian, Ireland, at Timog Aprika na pansamantalang naninirahan sa Korea.[24]

Ang antas ng panganganak sa Timog Korea ay pinakamababa sa buong mundo.[25] Kung ito ay magpapatuloy, ang populasyon ay inaasahang bumaba ng 13 bahagdan at aabot sa 42.3 milyon pagdating ng 2050,[26] Ang taunang antas ng panganganak sa Timog Korea ay halos nasa 9 na pinapanganak sa bawat 1000 katao.[27] Ang pamantungan inaasahang haba ng buhay noong 2008 ay nasa 79.10 gulang,[28] kung sa an ika-40 sa buong mundo[29]

Mga sanggunian

  1. "총인구, 인구성장률 : 지표상세화면". Index.go.kr. Nakuha noong 2010-10-29.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 "South Korea". International Monetary Fund. Nakuha noong 2010-04-21.
  3. Gini index CIA World Fact Book
  4. "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Nakuha noong 5 November 2010.
  5. 5.0 5.1 Andrea (tagapagsalin). "Korea," "Hilagang Korea," "Timog Korea," "Koreano," mga salitang ginamit sa balitang "H.Korea, puputulin ang daang panlupa nila ng T.Korea," China Radio International - Filipino, Filipino.CRI.cn
  6. Kasaysayan ng Korea (Ko-Choson, Ang Tatlong Kaharian, Kaharian ng Parhae, Pinag-isang Shilla, Dinastiyang Koryo, Panahong Kolonyal, Pakikipaglaban sa Kalayaan, Pamahalaang Probisyunal ng Korea, Hukbong Sandatahng Pangkalayaan, Republika ng Korea,)
  7. URL_ID=3946&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html World's oldest printed Doc
  8. Kim Il Sung. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  9. Rhee, Syngman. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  10. "South Korea". US Department of State. Nakuha noong 2006-09-16.
  11. 11.0 11.1 "Asia Times – News and analysis from Korea; North and South". Atimes.com. 2004-09-11. Nakuha noong 2010-04-25.
  12. South Korea CIA World Factbook
  13. "South Korea". CIA Country Studies. Nakuha noong 2006-04-22.
  14. Populations for all cities as of 2005, "Summary of Census Population (by administrative district/sex/age)". NSO Database. Nakuha noong 2009-05-11.
  15. World Population Prospects: The 2006 Revision. Source: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat.
  16. "2008년 12월 31일 기준 주민등록인구 및 세대". Korea National Statistical Office. Nakuha noong 2009-04-08.
  17. South Korea. CIA – The World Factbook.
  18. "South Koreans Struggle With Race". The New York Times. November 1, 2009.
  19. "More Than 1 Million Foreigners Live in Korea", Chosun Ilbo, 2009-08-06, nakuha noong 2009-10-18
  20. "Mongolians, Koreans share ancient bonds", Taipei Times, 2003-10-13, nakuha noong 2007-08-17
  21. "Sea Breeze Helps Korea's Mongolians Speak with One Voice", The Chosun Ilbo, 2005-03-29, nakuha noong 2007-09-05
  22. INSIDE JoongAng Daily
  23. US military figures as of 2005, from [1] (Excel file) Tim Kane Global US Troop Deployment, 1950–2003
  24. "Foreign Teachers Unenthusiastic Over Culture Course". Koreatimes.co.kr. 2009-11-26. Nakuha noong 2010-02-18.
  25. South Korea's birthrate world’s lowest - koreatimes.co.kr
  26. South Korea: Lowest Birthrate in the World - LifeSiteNews.com
  27. "South Korea". CIA World Factbook. 26 June 2009. Nakuha noong 4 July 2009.
  28. CIA – The World Factbook 2008 – Rank Order – Life expectancy at birth
  29. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2102rank.html

Padron:Link FA Padron:Link FA Padron:Link FA Padron:Link FA