Pilipinas: Pagkakaiba sa mga binago

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Tinatanggal ang lahat ng nilalaman mula sa pahina
Jasper Deng (usapan | ambag)
116 edits
m Inalis ang binago ni 27.109.195.90, ibinalik sa huling bersyon ni 49.147.6.190
Linya 1: Linya 1:
:''Kumakarga ang "mamamayang Filipino" dito. Para sa artikulo tungkol sa mamamayang Pilipino, tingnan ang [[Mga Pilipino]].
{{Infobox Country
|native_name = Republika ng Pilipinas<br>''Republic of the Philippines''<br>''República de las Filipinas''
| common_name = Pilipinas
| image_flag = Flag of the Philippines.svg
| image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg
| national_motto = ''Maka-Diyos, Makatao, Makakalikasan, at Makabansa''<ref name=ra8491>{{cite web|url=http://www.gov.ph/aboutphil/RA8491.asp |archiveurl=http://web.archive.org/web/20071205235342/http://www.gov.ph/aboutphil/RA8491.asp |archivedate=2007-12-05 |title=Republic Act No. 8491 |publisher=Republic of the Philippines |accessdate=2008-09-30}} [http://web.archive.org/web/20071205235342/http://www.gov.ph/aboutphil/RA8491.asp Link] was revisited on November 19, 2010</ref>
| image_map = The Phillipines and ASEAN (orthographic projection).svg
|map_caption = {{map caption|location_color=berde|region=[[ASEAN]]|region_color=dark grey|legend=Location Philippines ASEAN.svg}}
| national_anthem = <center>[[Talaksan:Lupang Hinirang instrumental.ogg]]</center> <br />''[[Lupang Hinirang]]''
| official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] <small>(base sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]) </small> at [[Wikang Ingles|Ingles]]*
|regional_languages = [[Bikol languages|Bikol]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Pampango]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinense]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], [[Wikang Waray-Waray|Waray]]<ref name="About"/> </td></tr><tr class="mergedbottomrow"><td colspan="2">{{Color|#2A52BE|'''Ibang wika'''}}{{ref|1|a}}</td><td style="vertical-align:middle;">[[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]]<ref name=OfficialLang/>
|demonym = [[mga Pilipino|Filipino/Filipina]]<!---"Philippine" is not a demonym, because it does not refer to the people of the Philippines, only used in a geographic context--->
| capital = [[Maynila]]
|latd=14|latm=35|latNS=N|longd=121|longm=0|longEW=E
| largest_city = [[Lungsod Quezon]] <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.-->
| government_type = [[Estadong unitaryo|Unitaryong]] [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republikang konstitusyonal]]
| leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]]
| leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]]
| leader_name1 = [[Benigno S. Aquino III]]
| leader_name2 = [[Jejomar Binay]]
| area_km2 = 300,000
| area_sq_mi = 115,831 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| area_rank = 72nd
| area_magnitude = 1 E11
| percent_water = 0.6<ref name=CIAfactbook>{{cite web
|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html
|last=Central Intelligence Agency. |title=East & Southeast Asia :: Philippines |work=The World Factbook
|publisher=Washington, DC: Author
|date=2009-10-28
|accessdate=2009-11-07}}</ref> (inland waters)
|population_estimate = 94,013,200 <ref name=unpop>{{cite journal | url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popproj_tab1r.html | title= National Statistics Office
2000 Census-based Population Projection | version=2010 revision | format=HTML | publisher=Philippine National Statistics Office | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | year=2010 | accessdate= 2011-05-21}}</ref>
| population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">[http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html Philippine Census 2005 Population Projection]</ref>
| population_estimate_year = 2011
| population_estimate_rank = Ika-12
| population_census = 97,691,000
| population_census_year = 2012
| population_density_km2 = 303
| population_density_sq_mi = 715 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = Ika-42
| GDP_PPP_year = 2012
| GDP_PPP = $ 396.721 Bilyon<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=566&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=35&pr.y=15 |title=Philippines|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2011-05-06}}</ref><!--IMF-->
| GDP_PPP_per_capita = $4,060.987
| GDP_nominal = $217.580 [[Bilyon]] |
| GDP_nominal_year = 2012 |
| GDP_nominal_per_capita = $2,227.228 |
| HDI_year = 2011
| HDI = 0.644<ref name="HDI">[[United Nations Development Programme]]. (2010). [http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf Table 1 – Human Development Index and its components]. ''Human Development Report 2010 – The Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development''. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-28445-6 90101.</ref>
| HDI_rank = Ika-112
| HDI_category = <font color="#ffcc00">katamtaman</font>
| sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]]
| sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]]
| established_event1 = [[Pamamahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Idineklara]]
| established_date1 = [[Hunyo 12]], [[1898]]
| established_event2 = [[Tydings-McDuffie Act|Pansariling pamahalaan]]
| established_date2 = [[Marso 24]], [[1934]]
| established_event3 = [[Araw ng Pagkakaibigan ng Pilipino at Amerikano|Kinikilala]]
| established_date3 = [[Hulyo 4]], [[1946]]
| established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]]
| established_date4 = [[Pebrero 2]], [[1987]]
| currency = [[Piso ng Pilipinas]]
| currency_code = PHP
| time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas|PST]]
| utc_offset = +8
| time_zone_DST =
| utc_offset_DST =
| cctld = [[.ph]]
| calling_code = 63
| ISO_3166-1_alpha2 = PH
| ISO_3166-1_alpha3 = PHL
| ISO_3166-1_numeric = 608
| sport_code = PHI (IOC & FIFA), PHL (ISO 3166-1)
| vehicle_code = RP
| footnotes = * Ang [[Wikang Cebuano|Cebuano]], [[Wikang Ilokano|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Tausug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang opsyunal at boluntaryong batayan.
}}

Ang '''Pilipinas''' (opisyal: '''Republika ng Pilipinas'''), (Ingles: ''Republic of the Philippines''), o sa (Kastila: ''República de Filipinas''). Binubuo ang bansa ng higit-kumulang na pitong libo, isang daan at pitong (7,107) mga [[pulo]]. Matatagpuan ito sa rehiyong [[tropikal]] ng daigdig sa may kanluran ng [[Karagatang Pasipiko]]. Kabilang sa lupalop o kontinente ng [[Asya]] ang bansang Pilipinas.

Matatagpuan sa pagitan ng 116° 40' at 126° 34' S. longhitud, at 4° 40' at 21° 10' H. latitud ang Pilipinas. Pinapalibutan ito ng [[Dagat ng Pilipinas]] sa silangan, ng [[Dagat Luzón]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa timog. Matatagpuan ang bansang [[Indonesia]] sa katimugang bahagi ng bansa habang matatagpuan ang bansang [[Malaysia]] sa timog-kanluran. Sa silangan matatagpuan ang bansang [[Palau]] at sa hilaga matatagpuan ang bansang [[Taiwan]].

Malaking impluwensiya sa wika at kultura ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng mga bansang [[Espanya]] (mula [[1565]] hanggang [[1898]]) at [[Estados Unidos]](mula [[1898]] hanggang [[1946]]). Ang relihiyong Katoliko o [[Katolisismo]] ang pinakamalaking impluwensiyang naibahagi ng mga Kastila sa kulturang Pilipino.

Tanyag ang Bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring pang-export at sa kanyang mga OFW o Overseas Filipino Workers. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga ''remittances'' na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na sektor ang [[teknolohiyang pang-impormasyon]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang sektor ng serbisyo na dulot ng mga ''call centers'' na naglipana sa bansa.

Katiwalian sa pamahalaan, polusyon, basura, kawalan ng trabaho, sobrang populasyon at ''extra-judicial killings'' o pagpatay sa mga taong bumabatikos o kumakalaban sa pamahalaan ang mga pangunahing problema ng Pilipinas. Nagdudulot din ng problema sa bansa ang mga pangkat na [[Moro Islamic Liberation Front]] (MILF) sa katimugang [[Mindanao]] at [[Bagong Hukbong Bayan]].
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas}}
Ayon sa mga naitalang fossils ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas, ilang libong taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Negrito]] o Ita, ang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga isla. Sa kasalukuyan nang sumapit ang ikalawang milenyo, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga migrante mula sa [[Peninsula ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga [[Indotsina]] at [[Taiwan]].

Nanirahan sa bansa noong ika-walong siglo ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang(kaharian) Budismo sa rehiyon ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa Indonesia, India, Hapon, at Timog-Silangang Asya. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na kompetisyon at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng komersyo at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at misyonero sa rehiyon; ang mga Arabe ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na siglo. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni [[Fernando Magallanes]] (Ferdinand Magellan) noong [[1521]], mayroon nang mga [[rajah]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga isla ng Pilipinas noon.


Sinakop at inangkin ng mga Kastila ang mga pulo noong ika-16 na siglo at pinangalanan itong "Islas Filipinas" na isinunod kay Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at pinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga misyonero, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga grupong katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Moro na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong siglong pananakop, bunga na rin ng pag-aabuso at kakulangan ng reporma. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong teritoryo at nagsimula ang kalakalan sa [[Galeon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 siglo o dantaon.

Itinatag ni Gobernador [[José Basco y Vargas]] noong [[1781]] ang Sociedad Económica de los Amigos del País (''Economic Society of Friends of the Country'', "Samahang Pang-ekonomiya ng mga Kaibigan ng Bayan") at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Nueva España.

Nagbukas ang ekonomiya ng bansa sa mundo noong [[ika-19 siglo]]. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burgis, binubuo ng mga edukadong katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng kolonyalismong Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-samang sila sumigaw para sa kalayaan. Inaresto, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong [[1896]] sa Bagumbayan [na ngayo'y Luneta] dahil sa mga akto umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim na rebolusyonaryong lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng rebolusyon ang mga Kastila noong [[1898]].

Noong taong ding yon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga kolonyang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-deklara na ng kalayaan ang Pilipinas.

Ang pagtanggi ng Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong [[1901]] ngunit nagpatuloy hanggang [[1913]]. Sa wakas, ipinagkaloob noong [[1946]] ang kalayaan pagkatapos ng maikling pananakop ng bansang [[Hapon]] noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], pagkatapos ng huling pagkatalo ng bansang [[Hapon]] noong [[1945]]. Ang huling pagbabalik ng mga pwersang Pilipino at Amerikano mula sa Pagpapalaya sa Pilipinas mula Oktubre, [[1944]] hanggang Setyembre, [[1945]].

Taon ng pagbawi at muling pagbangon pagkatapos ng giyera ang mga sumunod na taon, ng karahasan sa sibilyan dulot ng [[diktador|diktadurang]] [[Ferdinand Marcos]] na napatalsik noong [[1986]], at ng patuloy na suliraning dulot ng komunista at separatistang Moro.

== Pulitika ==
<!--{{main|Pulitika ng Pilipinas}}-->{{english|Politics of the Philippines}}

=== Pambansang pamahalaan ===

Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang namamahala ng [[Militar ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa [[Gabinete]].

Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga miyembro ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular.

Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na Senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 na taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang Senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino.

Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababa sa 225 Kinatawan.

Ang sangay Panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataastaasang Hukuman ng Pilipinas|Katataastaasang Hukuman]], ang Punong Mahistrado (''chief justice'') ang lider nito at may 14 na Kasamang Mahistrado(''associate justices''), lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro.

Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampulitika na kung tawagin ay ''[[impeachment]]''katulad ng nangyari sa Dating Pangulong Joseph Ejercito Estrada dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Chief Justice na si Chief Justice Renato Corona dahil sa pagiging tuta niya ni dating pangulong Gloria Macapagal-Arroyo. Nagtagumpay ang Impeachment noon sapagkat kusang umalis sa Malacanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Bise Presidente nitong si Gloria Macapagal- Arroyo.

=== Ugnayang panlabas ===
Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Association of Southeast Asian Nations]] (ASEAN). Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]] (''Asia-Pacific Economic Cooperation''), isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] (Group of 24) at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[United Nations]] (UN; ''Nagkaisang mga Bansa'') noong [[Oktubre 24]],[[1945]].

Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Spratly Islands]] na mayaman sa langis at petrolyo natural. Ito rin ay may di pagkakaunawaan sa bansang [[Malaysia]] sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing binigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sulu]], pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "renta" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia.

Silipin din:
* [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]]
* [[Saligang Batas ng Pilipinas]]

== Mga rehiyon at lalawigan ==
[[Talaksan:Ph regions and provinces.png|thumb|300px|Mga rehiyon at lalawigan ng Pilipinas]]
{{Main|Rehiyon ng Pilipinas|Lalawigan ng Pilipinas}}

Ang Pilipinas ay nahahati sa mga pangkat ng pamahalaang lokal (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] o probinsya ang prinsipal na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 79 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nahahati pa sa mga [[Lungsod ng Pilipinas|lungsod]] (lungsod) at [[Bayan ng Pilipinas|bayan]] (munisipalidad), na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat lokal ng pamahalaan. Ang lahat ng mga probinsya ay nalulupon sa 17 [[Rehiyon ng Pilipinas|rehiyon]] para sa kadaliang administratibo. Karamihan sa mga ahensya ng pamahalaan ay nagtatayo ng opisinang rehiyonal para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga rehiyon sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang lokal, maliban sa [[Autonomous Region in Muslim Mindanao|Muslim Mindanao]] at [[Cordillera Administrative Region|Cordillera]], na autonomous.

Tumungo sa mga artikulo ng [[Rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] at [[Lalawigan ng Pilipinas|mga lalawigan]] para makita ang mas malaking mapa ng mga lokasyon ng mga rehiyon at lalawigan.

=== Mga Rehiyon ===
'''[[Luzon]]'''
* [[Ilocos]] (Rehiyon I)
* [[Lambak ng Cagayan]] (Rehiyon II)
* [[Gitnang Luzon]] (Rehiyon III)
* [[CALABARZON]] (Rehiyon IV-A) '''¹'''
* [[MIMAROPA]] (Rehiyon IV-B) '''¹'''
* [[Tangway ng Bikol]] (Rehiyon V)
* [[Cordillera Administrative Region]] (CAR)
* [[Kalakhang Maynila|National Capital Region]] (NCR) (''Kalakhang Maynila'')

'''[[Visayas]]'''
* [[Kanlurang Visayas]] (Rehiyon VI)
* [[Gitnang Visayas]] (Rehiyon VII)
* [[Silangang Visayas]] (Rehiyon VIII)
'''[[Mindanao]]'''
* [[Tangway ng Zamboanga]] (Rehiyon IX)
* [[Hilagang Mindanao]] (Rehiyon X)
* [[Rehiyon ng Davao]] (Rehiyon XI)
* [[SOCCSKSARGEN]] (Rehiyon XII) '''¹'''
* [[Caraga]] (Rehiyon XIII)
* [[Autonomous Region in Muslim Mindanao]] (ARMM)

'''¹''' Ang mga pangalan ay nasa malalaking titik sapagkat ang mga ito ay [[akronym]] na naglalaman ng mga pangalan ng sinasakupang lalawigan at/o lungsod. (silipin [[Akronym ng Pilipinas]]).hello

== Heograpiya ==
<!--{{main|Heograpiya ng Pilipinas}}-->{{english|Geography of the Philippines}}

Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,107 mga pulo<ref name=About/> na may kabuuang sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nitong may sukat na {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang nagbigay sa bansa upang maging ika-5 bansa na may pinakamalawak na baybayin sa buong daigdig..<ref name=About/><ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"]. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Matatagpuan ito sa pagitan ng 116°&nbsp;40', and 126°&nbsp;34' E. longhitud and 4°&nbsp;40' and 21°&nbsp;10' N. latitud at naghahanggan sa [[Dagat ng Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], at sa [[Dagat Celebes]] sa Timog. Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay matatagpuan sa direkta sa hilaga.

Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabok ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. May sukat itong 2,954&nbsp;metro (9,692&nbsp;talampakan) mula sa kapatagan ng dagat at matatagpuan sa pulo ng Mindanao.

{{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking rehiyon ng Hilagang Pilipinas.</center>}}

Ang lokal na [[klima]] ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° Sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula Marso hanggang Mayo), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula Hunyo hanggang Nobyembre), at ang Taglamig (malamig na panahon mula Disyembre hanggang Pebrero).

Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga islang ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang [[Bundok Apo]] sa Mindanao na may taas na 2,954 m. Maraming aktibong [[bulkan]] sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa din ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] bawat taon.

Ang Pilipinas ay napapaloob rin sa tinatawag na [[Ring of Fire]] na isa sa pinaka-aktibong [[fault areas]] sa buong mundo.

:''Tignan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]''

== Ekonomiya ==
{{main|Ekonomiya ng Pilipinas}}

[[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|Ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work=[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/index.aspx World Economic Outlook Database, October 2012]|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=October 9, 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Hapon]], [[Republikang Popular ng Tsina|Tsina]], [[Singapore]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand]].<ref name=CIAfactbook />

{{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}}

Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuuang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1&nbsp;milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanap buhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web
|url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp
|author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board
|title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin
|accessdate=2009-12-11}}</ref><ref name="quickstat">{{cite web
|url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf
|author=Republic of the Philippines. National Statistics Office.
|title=Quickstat
|format=PDF
|date=October 2009
|accessdate=2009-12-11}}</ref>

Noong [[1998]] ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong [[1997]], pero nakabawi hanggang sa 3% noong [[1999]] at 4% noong [[2000]]. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar.

Ang stratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[imprastruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] para paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pag-kalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakadepende sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan.

== Demograpiya ==
<!--{{main|Demograpiya ng Pilipinas}}-->

[[File:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Pangkat etniko bawat lalawigan]]

Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2088 ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> sa kauna-unahang opisyal na sensus Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007]. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na may populasyon na hihigit sa 94 milyon.

Tinatayang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web
|url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html
|title=Official population count reveals..
|author=Republic of the Philippines. National Statistics Office.
|year=2008
|accessdate=2008-04-17}}</ref><ref name=gma>{{cite web
|url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill
|date=2010-09-29
|title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill
|publisher=GMA News
|accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Life expectancy at birth is 71.94 years, 75.03 years for females and 68.99 years for males.<ref name="worldfactbook1">{{cite web
|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html
|last=Central Intelligence Agency
|title=Field Listing :: Life expectancy at birth
|publisher=Washington, D.C.: Author
|accessdate=2009-12-11}}</ref>

May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web
|url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx
|title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines
|author=Collymore, Yvette.
|month=June
|year=2003
|publisher=Population Reference Bureau
|accessdate=2010-04-26}}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (January 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web|
url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en
|publisher=United States Census Bureau
|title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination
|accessdate=2009-02-01}} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (July 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [http://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2004/07/26/EDGD56NB0H1.DTL 2&nbsp;million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref>

===Pangkat-etniko===
{{Main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}}
Ayon sa senso noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book
|url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf
|title=The Philippines in Figures 2009
|author=Republic of the Philippines. National Statistics Office.
|year=2009
|issn=1655-2539
|accessdate=2009-12-23}}</ref> na kinabibilangan ng mga Moro, [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved 2009-12-18 from Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon din mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], ang mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjau]], at ang mga pangkat etniko ng Palawan.<ref name = "Ethnol" /> Ang mga [[Negrito]], gaya ng mga [[Aeta]], at ang mga [[Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name=Negritos>Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved 2010-04-08 from [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsyento. Ang [[Aeta]] o ang [[Negrito]] na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kanilang kapalaran ay tulad din sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga Aborigen ng Australya at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila ay napasanib at napahalo sa mananakop na etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "systematic displacement" noon.

Ayon sa istadistika ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng populasyon ay etnikong Malay, mga ninuno ng mga imigranteng mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristyano. Ang mga mestizo, mga may halong lahing Pilipino-Kastila, Pilipino-Tsino, Pilipino-Hapones, Pilipino-Amerikano o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliliit ngunit makapangyarihang minorya pag dating sa ekonomiya at pulitika. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indya]]n, at Arabo, at mga tribung Negrito na nakatira sa mga malalayong sityo at kabundukan.

Kabilang sa mga Wikang Banyaga sa Pilipinas ay ang ; [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]])];[[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga miyembro ng Komunidad ng mga, Indyan, mga Amerikano , ay mula sa kanilang , [[Munti ng Indyan]] o ''LittleIndia'' [[Lugar ng korea]] o ''Koreatown'', [[Lugar ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munti ng Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang bilinggwal na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga myembro ng populasyong [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na wikang opisyal ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng populasyon. Gayunpaman, ang tanging nabubuhay na wikang kriolyong Asyatiko-Espanyol, ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa.

Mula [[1939]], sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang pag-gamit ng opisyal na pambansang wika, ang [[Wikang Filipino|Filipino]],''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Tinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng populasyon bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang wikang opisyal at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, edukasyon at negosyo.

Silipin din:
* [[Mga Wika ng Pilipinas]]
* [[Relihiyon sa Pilipinas]]

== Kultura ==
{{main|Kultura ng Pilipinas}}
Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang identitad pangkultura ang nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga dialekto nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa identidad.

Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga misyonerong Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng bilingguwal na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na sinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang sekular (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-rehiyon]] para sa mga analfabetong mayoriya (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa alpabetong Romano ng mga prinsipal na wika at kumalat.

Sa karagdagan, ang literatura o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]] at mga dokumento ng kasaysayan (pambansang awit, Constitución Política de Malolos), ay naisulat sa Espanyol, na hindi na opisyal na wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang [[1946]].

Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si Lapu-Lapu ng isla ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa agresyong kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19&nbsp;ng Hunyo, 1896 sa bayan ng Calamba, Laguna), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, sinaulo ang 22 mga wika: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong diyalekto; siya ay naging isang arkitekto, artista, negosyante, karikaturista, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, historiador, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, musikero, mitolohista, nasyonalista, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikologo, syentipiko, manlililok, sosyolohista, at teolohiko. Ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) ay isang Pilipino - si Carlos Peña Romulo.

Itinuturing na Pandaigdigang Pook na Pamana (World Heritage Sites) ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana dito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos and [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pook na Pamana (World Heritage Site) ang "Hagdang-hagdang Palayan" o '''Pay-yo''' ng Cordillera, na kinikilala ring pang-walong nakakahangang-yaman ng mundo.

== Silipin din ==
*[[Korupsiyon sa Pilipinas]]
* [[Komunikasyon sa Pilipinas]]
* [[Kulturang Ispaniko sa Pilipinas]]
* [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]
** [[Kasaysayang Pansandatahang Lakas ng Pilipinas]]
* [[Transportasyon sa Pilipinas]]
* [[Mga Pista sa Pilipinas]]
* [[Tala ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]]
* [[Tala ng mga kompanyang nakabase sa Pilipinas]]

== Talasanggunian ==
{{reflist}}

== Mga palabas na kawing ==

{{Canadian City Geographic Location (8-way)
|North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel''
|West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Timog Tsina]]''
|Center=Pilipinas
|East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]''
|South=''[[Indonesya]]''
|Northwest=''[[Biyetnam]]''
|Northeast=''[[Pacific Ocean]]''
|Southwest=''[[Malaysia]]''
|Southeast=''[[Palau]]''
}}

=== Mga pahinang opisyal ===
* [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas
* [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] - Tanggapan ng Pangulo
* [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo
* [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado
* [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] - Kapulungan ng mga Kinatawan
* [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] - Korte Suprema
* [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan (COMELEC)
* [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas
* [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo
* [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Hukbong Sandatahan ng Pilipinas
* [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005

=== Kasaysayan ===
* [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories]

=== Mga pahinang pambalita ===
* [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online]
* [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News]
* [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News]
* [http://www.philstar.com Philippine Star]
* [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online]
* [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online]
* [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online]
* [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online]
* [http://www.malaya.com.ph Malaya Online]

=== Ibang pang mga pahina ===
* [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines'']
* [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory
* [http://www.friendly.ph/ ''Philippines'' Social Network]
* [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] - Philippine links directory
* [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] directory category
* [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] - Open directory Philippines
* [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] directory category
* [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links
* [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal
* [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory
* [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler
* [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog]
* [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide]
* [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos
* [http://www.filipinoseo.com Philippines Article Directory]

{{Philippines political divisions}}
{{ASEAN}}
{{Southeast Asia}}
{{Latinunion}}
{{Asya}}

[[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]]
[[Kategorya:Pilipinas|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Asya]]
[[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]]

{{Link GA|en}}

Pagbabago noong 05:37, 14 Mayo 2013

Kumakarga ang "mamamayang Filipino" dito. Para sa artikulo tungkol sa mamamayang Pilipino, tingnan ang Mga Pilipino.
Republika ng Pilipinas
Republic of the Philippines
República de las Filipinas
Salawikain: Maka-Diyos, Makatao, Makakalikasan, at Makabansa[1]
Awiting Pambansa: 

Lupang Hinirang
Kinaroroonan ng  Pilipinas  (berde) sa ASEAN  (dark grey)  —  [Gabay]
Kinaroroonan ng  Pilipinas  (berde)

sa ASEAN  (dark grey)  —  [Gabay]

KabiseraMaynila
Pinakamalaking lungsodLungsod Quezon
Wikang opisyalFilipino (base sa Tagalog) at Ingles*
Kinilalang wikang panrehiyonBikol, Sebwano, Hiligaynon, Ilokano, Pampango, Pangasinense, Tagalog, Waray[2]
Ibang wikaaKastila at Arabe[3]
KatawaganFilipino/Filipina
PamahalaanUnitaryong pampanguluhang republikang konstitusyonal
• Pangulo
Benigno S. Aquino III
Jejomar Binay
Kalayaan 
Hunyo 12, 1898
Marso 24, 1934
Hulyo 4, 1946
Pebrero 2, 1987
Lawak
• Kabuuan
300,000 km2 (120,000 mi kuw) (72nd)
• Katubigan (%)
0.6[4] (inland waters)
Populasyon
• Pagtataya sa 2011
95,834,000[5] (Ika-12)
• Senso ng 2012
97,691,000
• Densidad
303/km2 (784.8/mi kuw) (Ika-42)
KDP (PLP)Pagtataya sa 2012
• Kabuuan
$ 396.721 Bilyon[6]
• Bawat kapita
$4,060.987
KDP (nominal)Pagtataya sa 2012
• Kabuuan
$217.580 Bilyon
• Bawat kapita
$2,227.228
TKP (2011)0.644[7]
Error: Invalid HDI value · Ika-112
SalapiPiso ng Pilipinas (PHP)
Sona ng orasUTC+8 (PST)
Kodigong pantelepono63
Kodigo sa ISO 3166PH
Internet TLD.ph
* Ang Cebuano, Ilokano, Hiligaynon, Bikol, Waray-Waray, Kapampangan, Pangasinan, Kinaray-a, Maranao, Maguindanao, Tagalog, at Tausug ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang Kastila at Arabe ay itinataguyod sa isang opsyunal at boluntaryong batayan.

Ang Pilipinas (opisyal: Republika ng Pilipinas), (Ingles: Republic of the Philippines), o sa (Kastila: República de Filipinas). Binubuo ang bansa ng higit-kumulang na pitong libo, isang daan at pitong (7,107) mga pulo. Matatagpuan ito sa rehiyong tropikal ng daigdig sa may kanluran ng Karagatang Pasipiko. Kabilang sa lupalop o kontinente ng Asya ang bansang Pilipinas.

Matatagpuan sa pagitan ng 116° 40' at 126° 34' S. longhitud, at 4° 40' at 21° 10' H. latitud ang Pilipinas. Pinapalibutan ito ng Dagat ng Pilipinas sa silangan, ng Dagat Luzón sa kanluran, at ng Dagat ng Celebes sa timog. Matatagpuan ang bansang Indonesia sa katimugang bahagi ng bansa habang matatagpuan ang bansang Malaysia sa timog-kanluran. Sa silangan matatagpuan ang bansang Palau at sa hilaga matatagpuan ang bansang Taiwan.

Malaking impluwensiya sa wika at kultura ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng mga bansang Espanya (mula 1565 hanggang 1898) at Estados Unidos(mula 1898 hanggang 1946). Ang relihiyong Katoliko o Katolisismo ang pinakamalaking impluwensiyang naibahagi ng mga Kastila sa kulturang Pilipino.

Tanyag ang Bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring pang-export at sa kanyang mga OFW o Overseas Filipino Workers. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remittances na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na sektor ang teknolohiyang pang-impormasyon sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang sektor ng serbisyo na dulot ng mga call centers na naglipana sa bansa.

Katiwalian sa pamahalaan, polusyon, basura, kawalan ng trabaho, sobrang populasyon at extra-judicial killings o pagpatay sa mga taong bumabatikos o kumakalaban sa pamahalaan ang mga pangunahing problema ng Pilipinas. Nagdudulot din ng problema sa bansa ang mga pangkat na Moro Islamic Liberation Front (MILF) sa katimugang Mindanao at Bagong Hukbong Bayan.

Kasaysayan

Pangunahing artikulo: Kasaysayan ng Pilipinas

Ayon sa mga naitalang fossils ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas, ilang libong taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga Negrito o Ita, ang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga isla. Sa kasalukuyan nang sumapit ang ikalawang milenyo, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga migrante mula sa Peninsula ng Malay, kapuluan ng Indonesia, mga taga Indotsina at Taiwan.

Nanirahan sa bansa noong ika-walong siglo ang mga mangangalakal na Tsino. Ang paglaganap ng mga bansang(kaharian) Budismo sa rehiyon ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa Indonesia, India, Hapon, at Timog-Silangang Asya. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na kompetisyon at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng Islam sa pamamaraan ng komersyo at proselitismo, tulad ng Kristiyanismo, ang nagdala sa mga mangangalakal at misyonero sa rehiyon; ang mga Arabe ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na siglo. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes (Ferdinand Magellan) noong 1521, mayroon nang mga rajah hanggang sa hilaga ng Maynila, na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga isla ng Pilipinas noon.


Sinakop at inangkin ng mga Kastila ang mga pulo noong ika-16 na siglo at pinangalanan itong "Islas Filipinas" na isinunod kay Haring Felipe II. Kaagad na ipinakilala at pinalaganap ang Katolisismo sa pamamagitan ng mga misyonero, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (Laws of the Indies) at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga grupong katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Moro na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong siglong pananakop, bunga na rin ng pag-aabuso at kakulangan ng reporma. Pinamahalaan mula sa Nueva España (Bagong Espanya sa ngayon ay Mehiko) ang bagong teritoryo at nagsimula ang kalakalan sa Galeon ng Maynila sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 siglo o dantaon.

Itinatag ni Gobernador José Basco y Vargas noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Economic Society of Friends of the Country, "Samahang Pang-ekonomiya ng mga Kaibigan ng Bayan") at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Nueva España.

Nagbukas ang ekonomiya ng bansa sa mundo noong ika-19 siglo. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burgis, binubuo ng mga edukadong katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng kolonyalismong Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa Kilusang Propaganda na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-samang sila sumigaw para sa kalayaan. Inaresto, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si José Rizal, ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan [na ngayo'y Luneta] dahil sa mga akto umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang Himagsikang Pilipino na pinangunahan ng Katipunan, isang lihim na rebolusyonaryong lipunan na itinatag ni Andrés Bonifacio at napamunuan din ni Emilio Aguinaldo. Halos tagumpay na napatalsik ng rebolusyon ang mga Kastila noong 1898.

Noong taong ding yon, magkadawit ang Espanya at Estados Unidos sa Digmaang Kastila-Amerikano. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga kolonyang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-deklara na ng kalayaan ang Pilipinas.

Ang pagtanggi ng Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng Amerikano, ang nagtulak sa Digmaang Pilipino-Amerikano na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Sa wakas, ipinagkaloob noong 1946 ang kalayaan pagkatapos ng maikling pananakop ng bansang Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, pagkatapos ng huling pagkatalo ng bansang Hapon noong 1945. Ang huling pagbabalik ng mga pwersang Pilipino at Amerikano mula sa Pagpapalaya sa Pilipinas mula Oktubre, 1944 hanggang Setyembre, 1945.

Taon ng pagbawi at muling pagbangon pagkatapos ng giyera ang mga sumunod na taon, ng karahasan sa sibilyan dulot ng diktadurang Ferdinand Marcos na napatalsik noong 1986, at ng patuloy na suliraning dulot ng komunista at separatistang Moro.

Pulitika

Tingnan ang katumbas na artikulo sa Wikipediang Ingles para sa mas malawak na pagtalakay ng paksang ito.

Pambansang pamahalaan

Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng Estados Unidos, ay natatag bilang Republika ng mga Kinatawan. Ang kanyang Pangulo ay may tungkulin bilang pinuno ng estado at pati ng pamahalaan. Siya rin ang namamahala ng Hukbong Sandatahan. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa Gabinete.

Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga miyembro ng dalawang kamarang Kongreso, na binubuo ng Senado at ng Kapulungan ng mga Kinatawan, ay hinahalal sa botong popular.

Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na Senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 na taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang Senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino.

Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababa sa 225 Kinatawan.

Ang sangay Panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng Katataastaasang Hukuman, ang Punong Mahistrado (chief justice) ang lider nito at may 14 na Kasamang Mahistrado(associate justices), lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro.

Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampulitika na kung tawagin ay impeachmentkatulad ng nangyari sa Dating Pangulong Joseph Ejercito Estrada dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Chief Justice na si Chief Justice Renato Corona dahil sa pagiging tuta niya ni dating pangulong Gloria Macapagal-Arroyo. Nagtagumpay ang Impeachment noon sapagkat kusang umalis sa Malacanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Bise Presidente nitong si Gloria Macapagal- Arroyo.

Ugnayang panlabas

Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng Association of Southeast Asian Nations (ASEAN). Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko (Asia-Pacific Economic Cooperation), isang kasapi ng Pangkat ng 24 (Group of 24) at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa United Nations (UN; Nagkaisang mga Bansa) noong Oktubre 24,1945.

Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang Taiwan, Tsina, Vietnam at Malaysia patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng Spratly Islands na mayaman sa langis at petrolyo natural. Ito rin ay may di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping Sabah. Sinasabing binigay ng Sultan ng Brunei ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng Sulu, pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "renta" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia.

Silipin din:

Mga rehiyon at lalawigan

Mga rehiyon at lalawigan ng Pilipinas
Mga pangunahing artikulo: Rehiyon ng Pilipinas at Lalawigan ng Pilipinas

Ang Pilipinas ay nahahati sa mga pangkat ng pamahalaang lokal (local government units o LGU). Ang mga lalawigan o probinsya ang prinsipal na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 79 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nahahati pa sa mga lungsod (lungsod) at bayan (munisipalidad), na binubuo ng mga barangay. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat lokal ng pamahalaan. Ang lahat ng mga probinsya ay nalulupon sa 17 rehiyon para sa kadaliang administratibo. Karamihan sa mga ahensya ng pamahalaan ay nagtatayo ng opisinang rehiyonal para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga rehiyon sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang lokal, maliban sa Muslim Mindanao at Cordillera, na autonomous.

Tumungo sa mga artikulo ng mga rehiyon at mga lalawigan para makita ang mas malaking mapa ng mga lokasyon ng mga rehiyon at lalawigan.

Mga Rehiyon

Luzon

Visayas

Mindanao

¹ Ang mga pangalan ay nasa malalaking titik sapagkat ang mga ito ay akronym na naglalaman ng mga pangalan ng sinasakupang lalawigan at/o lungsod. (silipin Akronym ng Pilipinas).hello

Heograpiya

Tingnan ang katumbas na artikulo sa Wikipediang Ingles para sa mas malawak na pagtalakay ng paksang ito.

Ang Pilipinas ay isang kapuluan ng 7,107 mga pulo[2] na may kabuuang sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa 300,000 square kilometer (120,000 mi kuw). Ang baybayin nitong may sukat na 36,289 kilometro (22,549 mi) ang nagbigay sa bansa upang maging ika-5 bansa na may pinakamalawak na baybayin sa buong daigdig..[2][8] Matatagpuan ito sa pagitan ng 116° 40', and 126° 34' E. longhitud and 4° 40' and 21° 10' N. latitud at naghahanggan sa Dagat ng Pilipinas sa silangan, sa Dagat Kanlurang Pilipinas, at sa Dagat Celebes sa Timog. Ang pulo ng Borneo ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay matatagpuan sa direkta sa hilaga.

Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabok ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang Bundok Apo. May sukat itong 2,954 metro (9,692 talampakan) mula sa kapatagan ng dagat at matatagpuan sa pulo ng Mindanao.

Ginamit ng mga Ifugao/Igorot ang Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking rehiyon ng Hilagang Pilipinas.
Ginamit ng mga Ifugao/Igorot ang Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking rehiyon ng Hilagang Pilipinas.

Ang lokal na klima ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° Sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula Marso hanggang Mayo), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula Hunyo hanggang Nobyembre), at ang Taglamig (malamig na panahon mula Disyembre hanggang Pebrero).

Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na kagubatan at itong mga islang ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang Bundok Apo sa Mindanao na may taas na 2,954 m. Maraming aktibong bulkan sa bansa tulad ng Bulkang Pinatubo at Bulkang Mayon. Ang bansa din ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na bagyo bawat taon.

Ang Pilipinas ay napapaloob rin sa tinatawag na Ring of Fire na isa sa pinaka-aktibong fault areas sa buong mundo.

Tignan din: Mga Ekorehiyon sa Pilipinas

Ekonomiya

Pangunahing artikulo: Ekonomiya ng Pilipinas

Ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon GDP (nominal) noong 2011.[9] Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga semiconductors at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, damit, mga produkto mula sa tanso, produktong petrolyo, langis ng niyog, at mga prutas.[4] Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang Estados Unidos, Hapon, Tsina, Singapore, Timog Korea, Netherlands, Hong Kong, Alemanya, Taiwan, at Thailand.[4]

Ang Lungsod ng Makati sa Kalakhang Maynila, ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.
Ang Lungsod ng Makati sa Kalakhang Maynila, ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.

Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuuang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1 milyon[4], 32% nito ay naghahanap buhay sa sektor ng agrikultura subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.[10][11]

Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong agrikultura, marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng krisis pinansyal sa Asya at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa Silangang Asya. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar.

Ang stratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa imprastruktura, ang paglilinis sa sistemang tax o buwis para paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at pagsasapribado ng ekonomiya, at ang karagdagang pag-kalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakadepende sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang Estados Unidos at Hapon, at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan.

Demograpiya

Pangkat etniko bawat lalawigan

Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2088 ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.[12] sa kauna-unahang opisyal na sensus Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.[13] Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na may populasyon na hihigit sa 94 milyon.

Tinatayang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.[14][15] 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.[4] Life expectancy at birth is 71.94 years, 75.03 years for females and 68.99 years for males.[16]

May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.[17] Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng Estados Unidos noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.[18][19] Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa Mehiko na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.[20] May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa Arabyang Saudi.[21]

Pangkat-etniko

Pangunahing artikulo: Mga pangkat etniko sa Pilipinas

Ayon sa senso noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,[4][22] na kinabibilangan ng mga Moro, Kapampangan, Pangasinense, mga Ibanag at mga Ivatan.[23] Mayroon din mga katutubong mga pangkat gaya ng mga Igorot, ang mga Lumad, Mangyan, Badjau, at ang mga pangkat etniko ng Palawan.[24] Ang mga Negrito, gaya ng mga Aeta, at ang mga Ati, ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.[25] Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsyento. Ang Aeta o ang Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kanilang kapalaran ay tulad din sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga Aborigen ng Australya at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila ay napasanib at napahalo sa mananakop na etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "systematic displacement" noon.

Ayon sa istadistika ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng populasyon ay etnikong Malay, mga ninuno ng mga imigranteng mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristyano. Ang mga mestizo, mga may halong lahing Pilipino-Kastila, Pilipino-Tsino, Pilipino-Hapones, Pilipino-Amerikano o Kastila-Tsino (Tornatra) ay bumubuo ng isang maliliit ngunit makapangyarihang minorya pag dating sa ekonomiya at pulitika. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, Italyano, Portuges, Hapon, Silangang Indyan, at Arabo, at mga tribung Negrito na nakatira sa mga malalayong sityo at kabundukan.

Kabilang sa mga Wikang Banyaga sa Pilipinas ay ang ; Ingles; (Mandarin, Hokyen at Kantones)];Ingles; Hapones; Hindu ay mula sa mga miyembro ng Komunidad ng mga, Indyan, mga Amerikano , ay mula sa kanilang , Munti ng Indyan o LittleIndia Lugar ng korea o Koreatown, Lugar ng mga Amerikano o Americantown at mga Munti ng Amerika o LittleAmerica at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang bilinggwal na Mandarin/English; Arabe sa mga myembro ng populasyong Muslim o Moro; at Espanyol, na wikang opisyal ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng populasyon. Gayunpaman, ang tanging nabubuhay na wikang kriolyong Asyatiko-Espanyol, ang Tsabakano, ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa.

Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang pag-gamit ng opisyal na pambansang wika, ang Filipino,de facto na batay sa Tagalog. Tinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng populasyon bilang pangalawang wika. Ang Ingles naman ay ginagamit bilang pangalawang wikang opisyal at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, edukasyon at negosyo.

Silipin din:

Kultura

Pangunahing artikulo: Kultura ng Pilipinas

Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang identitad pangkultura ang nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga dialekto nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa identidad.

Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga misyonerong Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng bilingguwal na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si Gaspar Aquino de Belen, ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na sinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang pasyon ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang sekular (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa mga wikang pang-rehiyon para sa mga analfabetong mayoriya (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa alpabetong Romano ng mga prinsipal na wika at kumalat.

Sa karagdagan, ang literatura o panitikang klasikal (Jose Rizal, Pedro Paterno at mga dokumento ng kasaysayan (pambansang awit, Constitución Política de Malolos), ay naisulat sa Espanyol, na hindi na opisyal na wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni Claro M. Recto ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946.

Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si Lapu-Lapu ng isla ng Mactan ang unang pumigil sa agresyong kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si Jose Rizal (ipinanganak noong ika-19 ng Hunyo, 1896 sa bayan ng Calamba, Laguna), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, sinaulo ang 22 mga wika: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong diyalekto; siya ay naging isang arkitekto, artista, negosyante, karikaturista, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, historiador, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, musikero, mitolohista, nasyonalista, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikologo, syentipiko, manlililok, sosyolohista, at teolohiko. Ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng Mga nagkakaisang Bansa (UN) ay isang Pilipino - si Carlos Peña Romulo.

Itinuturing na Pandaigdigang Pook na Pamana (World Heritage Sites) ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng Vigan. Kabilang sana dito ang Intramuros ngunit nawasak ito matapos and Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isa ring Pandaigdigang Pook na Pamana (World Heritage Site) ang "Hagdang-hagdang Palayan" o Pay-yo ng Cordillera, na kinikilala ring pang-walong nakakahangang-yaman ng mundo.

Silipin din

Talasanggunian

  1. ↑ "Republic Act No. 8491". Republic of the Philippines. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2007-12-05. Nakuha noong 2008-09-30. Link was revisited on November 19, 2010
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang About); $2
  3. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang OfficialLang); $2
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Central Intelligence Agency. (2009-10-28). "East & Southeast Asia :: Philippines". The World Factbook. Washington, DC: Author. Nakuha noong 2009-11-07.
  5. ↑ Philippine Census 2005 Population Projection
  6. ↑ "Philippines". International Monetary Fund. Nakuha noong 2011-05-06.
  7. ↑ United Nations Development Programme. (2010). Table 1 – Human Development Index and its components. Human Development Report 2010 – The Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-28445-6 90101.
  8. ↑ Central Intelligence Agency. (2009). "Field Listing :: Coastline". Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.
  9. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". World Economic Outlook Database, October 2012. International Monetary Fund. Nakuha noong October 9, 2012. {{cite web}}: External link in |work= (tulong)
  10. ↑ Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. "Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin". Nakuha noong 2009-12-11.
  11. ↑ Republic of the Philippines. National Statistics Office. (October 2009). "Quickstat" (PDF). Nakuha noong 2009-12-11.
  12. ↑ CO2 Emissions from Fuel Combustion Population 1971–2008 (pdf page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)
  13. ↑ Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007. Retrieved 2009-12-11.
  14. ↑ Republic of the Philippines. National Statistics Office. (2008). "Official population count reveals." Nakuha noong 2008-04-17.
  15. ↑ "Bishops threaten civil disobedience over RH bill". GMA News. 2010-09-29. Nakuha noong 2010-10-16.
  16. ↑ Central Intelligence Agency. "Field Listing :: Life expectancy at birth". Washington, D.C.: Author. Nakuha noong 2009-12-11.
  17. ↑ Collymore, Yvette. (2003). "Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines". Population Reference Bureau. Nakuha noong 2010-04-26. {{cite web}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)
  18. ↑ Asis, Maruja M.B. (January 2006). "The Philippines' Culture of Migration". Migration Information Source. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-14.
  19. ↑ "Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination". United States Census Bureau. Nakuha noong 2009-02-01. The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.
  20. ↑ Castles, Stephen and Mark J. Miller. (July 2009). "Migration in the Asia-Pacific Region". Migration Information Source. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.
  21. ↑ Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). 2 million reasons for withdrawing 51 troops. San Francisco Chronicle.
  22. ↑ Republic of the Philippines. National Statistics Office. (2009). The Philippines in Figures 2009 (PDF). ISSN 1655-2539. Nakuha noong 2009-12-23.
  23. ↑ "Philippines". (2009). In Encyclopædia Britannica. Retrieved 2009-12-18 from Encyclopædia Britannica Online.
  24. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Ethnol); $2
  25. ↑ Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). "Ethnicity, Regionalism, and Language". Philippines: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved 2010-04-08 from Country Studies US Website.

Mga palabas na kawing

Biyetnam Taywan
Bashi Channel 		Pacific Ocean
 
Biyetnam, Dagat Timog Tsina North Dagat Pilipinas, Pacific Ocean
West   Pilipinas    East
South
Malaysia Indonesya Palau

Mga pahinang opisyal

Kasaysayan

Mga pahinang pambalita

Ibang pang mga pahina

Padron:Link GA

Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pilipinas&oldid=1343154"