Dario I ng Persiya: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Content deleted Content added
m Inilipat ni Sky Harbor ang pahinang Dario I ng Persya papunta sa Dario I ng Persiya: rsy -> rsiy
m orthography: -rsya- > -rsiya-, replaced: Persyano → Persa ''(Persian)'' (3) using AWB
Linya 1: Linya 1:
{{Infobox Emperor
{{Infobox Emperor
| name = Dario I ng Persya, ang Dakila
| name = Dario I ng Persiya, ang Dakila
| title = Dakilang Hari ([[Shah]]) ng Persya, [[Paraon]] ng [[Ehipto]]
| title = Dakilang Hari ([[Shah]]) ng Persiya, [[Paraon]] ng [[Ehipto]]
| image =[[Talaksan:Darius.jpg|150px]]
| image =[[Talaksan:Darius.jpg|150px]]
| caption =Darius I ng Persia
| caption =Darius I ng Persia
| reign = [[522 BC]] hanggang [[480s BC|486 BC]]
| reign = [[522 BC]] hanggang [[480s BC|486 BC]]
| coronation =
| coronation =
| predecessor = [[Smerdis ng Persya|Smerdis (Bardiya)]]
| predecessor = [[Smerdis ng Persiya|Smerdis (Bardiya)]]
| successor = [[Jerjes I ng Persya|Jerjes I]]
| successor = [[Jerjes I ng Persiya|Jerjes I]]
| heir =
| heir =
| consort =
| consort =
Linya 23: Linya 23:
[[Talaksan:Map of the Achaemenid Empire.jpg|thumb|right|[[Mapa]] na nagpapakita ng nasasakupan ng imperyo ni Darius I.]]
[[Talaksan:Map of the Achaemenid Empire.jpg|thumb|right|[[Mapa]] na nagpapakita ng nasasakupan ng imperyo ni Darius I.]]
[[Talaksan:Achaemenid coin daric 420BC front.jpg|thumb|right|Isang kuwaltang ginto noong panahon ni Darius I (420 BC).]]
[[Talaksan:Achaemenid coin daric 420BC front.jpg|thumb|right|Isang kuwaltang ginto noong panahon ni Darius I (420 BC).]]
Si '''Dario I ang Dakila'''<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Dario, ''Darius'', ayon sa pagpapakilala ng ''[[Aklat ni Ageo]]''}}</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: '''''Darius I the Great'''''<ref name=NBK>{{cite-NBK|Darius the Great}}</ref>; c. [[549 BC]] - [[486 BC]]/[[485 BC]]) ay ang anak ni [[Hystaspes]], at [[Shah]] ng [[Iran]] mula 522 BC hanggang 485 BC. Matapos niyang maging Shah ng Iran, hinati niya ang [[Imperyong Persyano]] sa dalampu't-dalawang mga lalawigan at nagtalaga ng mga gobernador sa bawat lalawigan. Pinasimulan niya ang paggamit ng mga gintong kuwalta at pinaunlad ang kalakalan sa loob at labas ng imperyo. Pinahintulutan ni Dario na muling itayo ng mga [[Hudyo]] ang [[Templo ni Solomon]] sa [[Herusalem]]. Marami rin siyang itinayong mga templo sa [[Ehipto]]. Pinakamalaki sa mga itinayo niyang gusali ang kapitolyo ng [[Persepolis]], malapit sa [[Pasargadae]]. Namatay si Dario sa Persepolis. Hiniwa para maging isang batong-mukha ang kaniyang [[libingan]], nilagay malapit sa Persepolis. Makaraan ang kaniyang pagsakabilang-buhay, si [[Jerjes]] ang naging Shah ng Iran.
Si '''Dario I ang Dakila'''<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Dario, ''Darius'', ayon sa pagpapakilala ng ''[[Aklat ni Ageo]]''}}</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: '''''Darius I the Great'''''<ref name=NBK>{{cite-NBK|Darius the Great}}</ref>; c. [[549 BC]] - [[486 BC]]/[[485 BC]]) ay ang anak ni [[Hystaspes]], at [[Shah]] ng [[Iran]] mula 522 BC hanggang 485 BC. Matapos niyang maging Shah ng Iran, hinati niya ang [[Imperyong Persa]] ''(Persian)'' sa dalampu't-dalawang mga lalawigan at nagtalaga ng mga gobernador sa bawat lalawigan. Pinasimulan niya ang paggamit ng mga gintong kuwalta at pinaunlad ang kalakalan sa loob at labas ng imperyo. Pinahintulutan ni Dario na muling itayo ng mga [[Hudyo]] ang [[Templo ni Solomon]] sa [[Herusalem]]. Marami rin siyang itinayong mga templo sa [[Ehipto]]. Pinakamalaki sa mga itinayo niyang gusali ang kapitolyo ng [[Persepolis]], malapit sa [[Pasargadae]]. Namatay si Dario sa Persepolis. Hiniwa para maging isang batong-mukha ang kaniyang [[libingan]], nilagay malapit sa Persepolis. Makaraan ang kaniyang pagsakabilang-buhay, si [[Jerjes]] ang naging Shah ng Iran.


== Paglalarawan ==
== Paglalarawan ==
Tinatawag din siyang '''Dario I''' ('''Darius I''' o '''Darius Hystaspis'''). Pinutungan siya ng korona ng pagkahari noong [[521 BC]]/[[522 BC]]. Siya ang pinakaunang Oryental o Taga-Silangang mananakop na nakapagpaabot ng kaniyang imperyo sa [[Europa]]. Ginawa niyang isang magiting at makapangyarihang hukbong-pandagat sa Asya ang Persya. Sinimulan at pinaunlad niya ang paggamit ng mga kuwaltang metal at pinagpare-pareho ang mga ito. Pinasimulan din niya ang regular na pangungolekta ng buwis, sistema ng mga daan, at maging ang sistema ng pagpapadala ng mga liham.<ref name=NBK/>
Tinatawag din siyang '''Dario I''' ('''Darius I''' o '''Darius Hystaspis'''). Pinutungan siya ng korona ng pagkahari noong [[521 BC]]/[[522 BC]]. Siya ang pinakaunang Oryental o Taga-Silangang mananakop na nakapagpaabot ng kaniyang imperyo sa [[Europa]]. Ginawa niyang isang magiting at makapangyarihang hukbong-pandagat sa Asya ang Persiya. Sinimulan at pinaunlad niya ang paggamit ng mga kuwaltang metal at pinagpare-pareho ang mga ito. Pinasimulan din niya ang regular na pangungolekta ng buwis, sistema ng mga daan, at maging ang sistema ng pagpapadala ng mga liham.<ref name=NBK/>


Pinamahalaan ni Dario ang isang imperyo na umaabot mula sa [[Ilog Indus]] magpahanggang [[Dagat Aegean]], kabilang ang Ehipto at [[Babylonia|Babilonya]]. Bilang paghahambing, hindi nakapaghari ng ganitong kalawak ang [[Asiria]]. Itinuturing na pinakamalaking imperyo na napagmasdan ng mundo ang Imperyo ng Persya; bukod sa Ehipto at Babilonia, nasasakupan din nito ang [[Turkiya]], [[Israel]], [[Hordan]], [[Lebanon]], [[Siria]], [[Irak]], [[Apganistan]], at bahagi ng [[Hilagang Pakistan]].<ref name=NBK/>
Pinamahalaan ni Dario ang isang imperyo na umaabot mula sa [[Ilog Indus]] magpahanggang [[Dagat Aegean]], kabilang ang Ehipto at [[Babylonia|Babilonya]]. Bilang paghahambing, hindi nakapaghari ng ganitong kalawak ang [[Asiria]]. Itinuturing na pinakamalaking imperyo na napagmasdan ng mundo ang Imperyo ng Persiya; bukod sa Ehipto at Babilonia, nasasakupan din nito ang [[Turkiya]], [[Israel]], [[Hordan]], [[Lebanon]], [[Siria]], [[Irak]], [[Apganistan]], at bahagi ng [[Hilagang Pakistan]].<ref name=NBK/>


== Pananampalataya at paniniwala ==
== Pananampalataya at paniniwala ==
Sinusunod ni Dario ang mga pagtuturo ni [[Zoroaster]], isang Persyanong propeta. Itinuro ni Zoroaster na isang palagiang paglalaban ng diyos ng kabutihan (si Ahura-Mazda) at ng isang espiritung masama ang buhay; sinabi pa ng propeta na nararapat na pumanig sa kabutihan at sa katarungan ang isang marunong na tao, na nangangahulugang dapat panatilihin ng isang pinuno - katulad ni Dario - ang kapayapaan at kaayusan sa kaniyang mga nasasakupan. Dahil sa kaniyang paniniwala kay [[Ahura-Mazda]] at sa [[Zoroastriyanismo]], binigyan ni Dario ng sapat na kalayaan ang kaniyang mga mamamayang pinaghaharian basta't mananatili silang mapayapa. Nakapapamuhay ang mga mamamayang ito ng pribado at hindi pinakikialaman ng lubos habang kinikilalang nilang "hari ng mga hari" si Dario, at patuloy ang pagbabayad nila ng buwis.<ref name=NBK/>
Sinusunod ni Dario ang mga pagtuturo ni [[Zoroaster]], isang propetang Persa ''(Persian)''. Itinuro ni Zoroaster na isang palagiang paglalaban ng diyos ng kabutihan (si Ahura-Mazda) at ng isang espiritung masama ang buhay; sinabi pa ng propeta na nararapat na pumanig sa kabutihan at sa katarungan ang isang marunong na tao, na nangangahulugang dapat panatilihin ng isang pinuno - katulad ni Dario - ang kapayapaan at kaayusan sa kaniyang mga nasasakupan. Dahil sa kaniyang paniniwala kay [[Ahura-Mazda]] at sa [[Zoroastriyanismo]], binigyan ni Dario ng sapat na kalayaan ang kaniyang mga mamamayang pinaghaharian basta't mananatili silang mapayapa. Nakapapamuhay ang mga mamamayang ito ng pribado at hindi pinakikialaman ng lubos habang kinikilalang nilang "hari ng mga hari" si Dario, at patuloy ang pagbabayad nila ng buwis.<ref name=NBK/>


== Pamamaraan at pamamalakad ==
== Pamamaraan at pamamalakad ==
Linya 37: Linya 37:


== Transportasyon at komunikasyon ==
== Transportasyon at komunikasyon ==
Naglatag ng mga daan ang mga Persyano sa pagitan ng mga pangunahing lungsod ng imperyo. Nagkaroon ng mga estasyong hintuan at pamahingahan kada 14 na milya kung saan mayroong mga gusaling tulugan at mga himpilang-kuwadra ng mga [[kabayo]]. Nagpapalit ng mga kabayo ang mga mensahero sa bawat himpilan upang makapaglakbay sila ng mas malalayong distansiya sa lalong mabilis na panahon. Sa loob ng dalawang linggo, nakapaghahatid sila ng isang liham kahit na mga 1,500 milya ang kahabaang-sukat ng paglalakbay.<ref name=NBK/>
Naglatag ng mga daan ang mga Persa ''(Persian)'' sa pagitan ng mga pangunahing lungsod ng imperyo. Nagkaroon ng mga estasyong hintuan at pamahingahan kada 14 na milya kung saan mayroong mga gusaling tulugan at mga himpilang-kuwadra ng mga [[kabayo]]. Nagpapalit ng mga kabayo ang mga mensahero sa bawat himpilan upang makapaglakbay sila ng mas malalayong distansiya sa lalong mabilis na panahon. Sa loob ng dalawang linggo, nakapaghahatid sila ng isang liham kahit na mga 1,500 milya ang kahabaang-sukat ng paglalakbay.<ref name=NBK/>


== Sanggunian ==
== Sanggunian ==
Linya 50: Linya 50:
[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Mga paraon ng dinastiyang Akemenida ng Ehipto]]
[[Kategorya:Mga paraon ng dinastiyang Akemenida ng Ehipto]]

{{Link FA|de}}
{{Link FA|de}}
{{Link FA|sl}}
{{Link FA|sl}}

Pagbabago noong 17:45, 28 Disyembre 2013

Dario I ng Persiya, ang Dakila
Dakilang Hari (Shah) ng Persiya, Paraon ng Ehipto
[[File:|frameless|alt=]]
Darius I ng Persia
Paghahari522 BC hanggang 486 BC
SinundanSmerdis (Bardiya)
KahaliliJerjes I
Bahay MaharlikaDinastiyang Achaemenid
Mapa na nagpapakita ng nasasakupan ng imperyo ni Darius I.
Isang kuwaltang ginto noong panahon ni Darius I (420 BC).

Si Dario I ang Dakila[1] (Ingles: Darius I the Great[2]; c. 549 BC - 486 BC/485 BC) ay ang anak ni Hystaspes, at Shah ng Iran mula 522 BC hanggang 485 BC. Matapos niyang maging Shah ng Iran, hinati niya ang Imperyong Persa (Persian) sa dalampu't-dalawang mga lalawigan at nagtalaga ng mga gobernador sa bawat lalawigan. Pinasimulan niya ang paggamit ng mga gintong kuwalta at pinaunlad ang kalakalan sa loob at labas ng imperyo. Pinahintulutan ni Dario na muling itayo ng mga Hudyo ang Templo ni Solomon sa Herusalem. Marami rin siyang itinayong mga templo sa Ehipto. Pinakamalaki sa mga itinayo niyang gusali ang kapitolyo ng Persepolis, malapit sa Pasargadae. Namatay si Dario sa Persepolis. Hiniwa para maging isang batong-mukha ang kaniyang libingan, nilagay malapit sa Persepolis. Makaraan ang kaniyang pagsakabilang-buhay, si Jerjes ang naging Shah ng Iran.

Paglalarawan

Tinatawag din siyang Dario I (Darius I o Darius Hystaspis). Pinutungan siya ng korona ng pagkahari noong 521 BC/522 BC. Siya ang pinakaunang Oryental o Taga-Silangang mananakop na nakapagpaabot ng kaniyang imperyo sa Europa. Ginawa niyang isang magiting at makapangyarihang hukbong-pandagat sa Asya ang Persiya. Sinimulan at pinaunlad niya ang paggamit ng mga kuwaltang metal at pinagpare-pareho ang mga ito. Pinasimulan din niya ang regular na pangungolekta ng buwis, sistema ng mga daan, at maging ang sistema ng pagpapadala ng mga liham.[2]

Pinamahalaan ni Dario ang isang imperyo na umaabot mula sa Ilog Indus magpahanggang Dagat Aegean, kabilang ang Ehipto at Babilonya. Bilang paghahambing, hindi nakapaghari ng ganitong kalawak ang Asiria. Itinuturing na pinakamalaking imperyo na napagmasdan ng mundo ang Imperyo ng Persiya; bukod sa Ehipto at Babilonia, nasasakupan din nito ang Turkiya, Israel, Hordan, Lebanon, Siria, Irak, Apganistan, at bahagi ng Hilagang Pakistan.[2]

Pananampalataya at paniniwala

Sinusunod ni Dario ang mga pagtuturo ni Zoroaster, isang propetang Persa (Persian). Itinuro ni Zoroaster na isang palagiang paglalaban ng diyos ng kabutihan (si Ahura-Mazda) at ng isang espiritung masama ang buhay; sinabi pa ng propeta na nararapat na pumanig sa kabutihan at sa katarungan ang isang marunong na tao, na nangangahulugang dapat panatilihin ng isang pinuno - katulad ni Dario - ang kapayapaan at kaayusan sa kaniyang mga nasasakupan. Dahil sa kaniyang paniniwala kay Ahura-Mazda at sa Zoroastriyanismo, binigyan ni Dario ng sapat na kalayaan ang kaniyang mga mamamayang pinaghaharian basta't mananatili silang mapayapa. Nakapapamuhay ang mga mamamayang ito ng pribado at hindi pinakikialaman ng lubos habang kinikilalang nilang "hari ng mga hari" si Dario, at patuloy ang pagbabayad nila ng buwis.[2]

Pamamaraan at pamamalakad

Upang masegurong regular ang pagbabayad ng buwis ng mga mamamayan, naglagay si Dario ng mga gobernador sa bawat distrito ng imperyo; at nagtalaga naman siya ng mga sarili niyang "mata at tainga" (mga tagapagmasid) upang pagmanmanan o tiktikan ang mga gubernador na itinilaga niya.[2]

Transportasyon at komunikasyon

Naglatag ng mga daan ang mga Persa (Persian) sa pagitan ng mga pangunahing lungsod ng imperyo. Nagkaroon ng mga estasyong hintuan at pamahingahan kada 14 na milya kung saan mayroong mga gusaling tulugan at mga himpilang-kuwadra ng mga kabayo. Nagpapalit ng mga kabayo ang mga mensahero sa bawat himpilan upang makapaglakbay sila ng mas malalayong distansiya sa lalong mabilis na panahon. Sa loob ng dalawang linggo, nakapaghahatid sila ng isang liham kahit na mga 1,500 milya ang kahabaang-sukat ng paglalakbay.[2]

Sanggunian

  1. Abriol, Jose C. (2000). "Dario, Darius, ayon sa pagpapakilala ng Aklat ni Ageo". Ang Banal na Biblia, Natatanging Edisyon, Jubileo A.D. Paulines Publishing House/Daughters of St. Paul (Lungsod ng Pasay) ISBN 9715901077.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 "Darius the Great". The New Book of Knowledge (Ang Bagong Aklat ng Kaalaman), Grolier Incorporated. 1977.

Bibliyograpiya

  • Darius I the Great, sa Livius.org
  • Brosius, M: Women in Ancient Persia, 559-331 BC, Clarendon Press, Oxford, 1998.
  • Farrokh, Kaveh (2007). Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. Osprey Publishing. ISBN 1-84603-108-7.

Padron:Link FA Padron:Link FA Padron:Link GA