Australya

Komonwelt ng Australya (Commonwealth of Australia)
Watawat Eskudo
Salawikain: wala (dati'y Advance Australia)
Awiting Pambansa: Advance Australia Fair
Kabisera	Canberra
Pinakamalaking lungsod	Sydney
Wikang opisyal	English (de facto)1
Pamahalaan	Monarkiyang konstitusyonal
• Reyna	Elizabeth II
• Gobernador-Heneral	Quentin Bryce
• Punong Ministro	Tony Abbott
Kalayaan  mula sa United Kingdom
• Saligang-batas	Enero 1, 1901
• Kautusan ng Westminster	Disyembre 11, 1931
• Batas Australia	Marso 1, 1986
Lawak
• Kabuuan	7,686,850 km2 (2,967,910 mi kuw) (6th)
• Katubigan (%)	1
Populasyon
• Pagtataya sa September 2005	20,406,800 (52nd)
• Senso ng 2001	18,972,350
• Densidad	2/km2 (5.2/mi kuw) (191st)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2006
• Kabuuan	$674.97 billion (16th)
• Bawat kapita	$32,686 (13th)
TKP (2003)	0.955 napakataas · 3rd
Salapi	Dolyar Australyano (AUD)
Sona ng oras	UTC+8–+10 (iba't-ibang lugar ng Australia2)
• Tag-init (DST)	UTC+8–+11 (iba't-ibang lugar ng Australia2)
Kodigong pantelepono	61
Internet TLD	.au
1Ang wikang Ingles ay wala pa sa uring opisyal na de jure (source) 2May mga maliit na pagkakaiba mula sa tatlong nabanggit na timezones.

Ang Komonwelt ng Australya o Australya (Kastila: Aus·tra·lia) ay ang ikaanim na pinakamalaking bansa sa mundo, ang kaisa-isang bansa na sumasakop sa isang kontinente, at ang pinakamalaki sa rehiyon ng Australasia/Oceania. Kabilang din sa teritoryo nito ang ilang mga pulo, ang pinakamalaki dito ay ang Tasmania, na nagsisilbing isang estado ng Australia. Ang Australya ay isang pederasyon at pinamamahalaan bilang parlamentaryong monarkiyang konstitusyonal (constitutional monarchy). Kasama sa mga karatig-bansa ng Australya ay ang Indonesia, East Timor, at Papua New Guinea sa hilaga, ang Pacific Islands sa hilagang-kanluran, ang Solomon Islands at Vanuatu sa hilagang-silangan, at ang New Zealand sa timog-silangan.

Sa loob ng di-bababa sa 40,000 taon bago ang unang pananahan ng mga Ingles sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ang Australya ay pinaninirahan ng mga katutubong Australyano, na nagsasalita ng mga wikang nakapangkat sa humigit-kumulang 250 grupo ng mga lengguwahe. Matapos matuklasan ng mga Europeo ang kontinente sa pamamagitan ng mga manlalayag na Olandes noong 1606, ang silangang bahagi ng Australya ay inangkin ng Gran Britanya noong 1770 at nang simula'y naging tapunan ng mga bilanggo sa kolonya ng New South Wales mula 26 Enero 1788. Lumaki ang populasyon nang sumunod na mga dekada; ang kontinente ay ginalugad at naitatag ang karagdagang limang nagsasariling Crown Colonies.

Noong 1 Enero 1901, naging isang pederasyon ang anim na kolonya, na ngayo'y tinatawag na Komonwelt ng Australya. Mula noong Pederasyon, napanatili ng Australya ang isang matatag na sistemang pulitikal na demokratikong liberal, na kumikilos bilang isang demokrasyang parlamentaryong pederal at monarkiyang konstitusyonal, na binubuo ng anim na estado at ilang mga teritoryo. Ang populasyon na 23.6 na milyon ay higit na urbanisado at nakatuon sa mga silangang estado at sa baybayin.

Ang Australya ay isang maunlad na bansa at isa sa mga pinakamayaman sa mundo, dahil sa ekonomiya nitong ika-12 sa pinakamalaki. Noong 2012 ang Australya ang may ikalimang pinakamataas na kita bawat tao sa buong mundo, at ang gastos-militar ng Australya ang ika-13 pinamakamalaki sa mundo. Dahil taglay nito ang ikalawang pinakamataas na pandaigdigang indise ng kaunlaran ng tao (human development index), mataas ang nagiging ranggo ng Australya sa mga pandaigdigang paghahambing ng pambansang paggawa (national performance), katulad ng kalidad ng buhay, kalusugan, edukasyon, kalayaang pang-ekonomiya, at proteksiyon ng mga kalayaang sibil at mga karapatang pulitikal. Ang Australya ay kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa, G20, Komonwelt ng mga Bansa, ANZUS, Organisasyon para sa Pagtutulungang Ekonomiko at Pag-unlad (Organisation for Economic Co-operation and Development o OECD), Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan (World Trade Organization o WTO), Kooperasyong Ekonomiko sa Asya-Pasipiko (Asia-Pacific Economic Cooperation o APEC), at ng Pacific Islands Forum.

Etimolohiya

Binibigkas bilang [əˈstɹæɪljə, -liə] sa Ingles Australyano, ang pangalang Australya ay nagmula sa salitang Latin na australis, nangangahulugang "katimugan." Tinutukoy din ang bansa sa wikang kolokyal bilang Oz mula noong simula ng ika-20 dantaon. Ang Aussie ay isang karaniwang salitang pangkalye para sa "Australyano." Sa kapitbahayang New Zealand, at bibihira naman sa Australya mismo, ang pangngalang "Aussie" is ginagamit din upang tukuyin ang bansa, isang pagbubukod na tawag mula sa mga naninirahan dito. Ang awit-pampalakasan na C'mon Aussie C'mon ay isang halimbawa ng lokal na gamit ng Aussie bilang kasingkahulugan ng Australya.

Ang mga alamat tungkol sa Terra Australis Incognita—isang "di-kilalang kalupaan sa Timog"—ay nag-umpisa mula pa noong panahon ng mga Romano at naging isang karaniwang bagay sa heograpiya ng Kalagitnaang Panahon, bagaman at hindi ito batay sa anumang nasusulat na kaalaman hinggil sa kontinente. Matapos ang pagkakatuklas ng mga Europeo, ang pangalan para sa kalupaang Australyano ay malimit na nagiging batayan ng sikat na Terra Australis.

Tingnan din

• Teritoryong panlabas

Mga panlabas na kawing

• Tourism Australia
• Australia Network tv channel (cable & satellite) Padron:En icon

Ang lathalaing ito na tungkol sa Australya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.