Andrés Bonifacio: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 159.53.46.142 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni WayKurat
Linya 83: Linya 83:
}}
}}


May ilang mga dalubhasa sa kasaysayan tulad nina Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnación, at Ramón Villegas ang nagtutulak na kilalanin si Bonifacio bilang unang Pangulo ng Pilipinas kaysa kay Aguinaldo, ang opisyal na kinikilalang pangulo. Ang paniniwalang ito ay nakabatay sa posisyon nitong ''Supremo'' sa pamahalaang himagsikan ng ''[[Katipunan]]'' mula 1896-1897. Ang paniniwalang ito ay nagbibigay diin na si Bonifacio ang nagtatag ng pamahalaan sa pamamagitan ng ''Katipunan'' bago pa nakabuo ng pamahalaang pinamunuan ni Aguinaldo sa pamamagitan ng Kapulungan ng Tejeros. Isinulat ni Guerrero na mayroong konsepto si Bonifacio na bansang Pilipinas na tinawag na ''Haring Bayang Katagalugan'', na pinalitan ni Aguinaldo ng konseptong ''Filipinas''.<ref name="guerreropp166-167" /><ref name="guerrero1996a" /><ref name="cristobal" /><ref>[http://www.museooriental.es/ver_didactica.asp?clave=138&loc=0 "La Ilustración Española y Americana", Año 1897, Vol. I.] Museo Oriental de Valladolid Site.</ref>
May ilang mga dalubhasa sa kasaysayan tulad nina Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnación, at Ramón Villegas ang nagtutulak na kilalanin si Bonifacio bilang unang Pangulo ng Pilipinas kaysa kay Aguinaldo, ang opisyal na kinikilalang pangulo. Ang paniniwalang ito ay nakabatay sa posisyon nitong ''Supremo'' sa pamahalaang himagsikan ng ''[[Katipunan]]'' mula 1896-1897. Ang paniniwalang ito ay nagbibigay diin na si Bonifacio ang nagtatag ng pamahalaan sa pamamagitan ng ''Katipunan'' bago pa nakabuo ng pamahalaang pinamunuan ni Aguinaldo sa pamamagitan ng Kapulungan ng Tejeros. Isinulat ni Guerrero na mayroong konsepto si Bonifacio na bansang Pilipinas na tinawag na ''Haring Bayang Katagalugan'', na pinalitan ni Aguinaldo ng konseptong ''Filipinas''.<ref name="guerrero1996a" /><ref name="cristobal" /><ref>[http://www.museooriental.es/ver_didactica.asp?clave=138&loc=0 "La Ilustración Española y Americana", Año 1897, Vol. I.] Museo Oriental de Valladolid Site.</ref>

===Si Bonifacio bilang pambansang bayani===
===Si Bonifacio bilang pambansang bayani===


Pagbabago noong 08:10, 17 Disyembre 2014

Andrés Bonifacio
Larawan ni Andres Bonifacio[1]
Kapanganakan30 Nobyembre 1863
Tondo, Maynila
Kamatayan10 Mayo 1897
Maragondon, Kabite
NasyonalidadFilipino
Ibang pangalanSupremo, Anak Bayan, Agapito Bagumbayan
Kilala saAma ng Himagsikang Pilipino, Ang Dakilang Maralita
PartidoLa Liga Filipina
Katipunan
AsawaGregoria De Jesus
AnakAndres Bonifacio y de Jesús (namatay noong sanggol pa)
Pirma

Si Andrés Bonifacio y de Castro (30 Nobyembre 1863 – 10 Mayo 1897) ay isang Pilipinong makabayan at rebolusyonaryo. Binansagan siyang "ama ng Himagsikang Pilipino". Siya ang nagtatag at lumaon naging Supremo ng kilusang Katipunan na naglayong makamtan ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya at nagpasimula ng Himagsikang Pilipino.[2][3] Kinikilala rin siya ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan bilang unang Pangulo ng Pilipinas, subalit hindi siya opisyal na kinikilala.[4][5]

Pagkabata at ang kanyang Pamilya

Anak si Andres nina Santiago Bonifacio at Catalina de Castro ng Tondo, Maynila, at panganay sa limang magkakapatid. Ang kanyang mga kapatid ay sina Ciriaco, Procopio, Troadio, Esperidiona at Maxima. Mananahi ang kanyang ama na naglingkod bilang teniente mayor ng Tondo, Maynila, samantalang ang kanyang ina ay isang mestisang ipinanganak mula sa isang Kastilang ama at isang inang may Pilipinong may lahing Tsino. Bilang kaugalian, isinunod ang pangalan niya sa kapistahan ng santo ng araw ng kanyang kapanganakan, si San Andres.

Naulila sa magulang nang maaaga sa edad na 14. Naging tindero siya ng ratan at pamaypay na gawa sa papel de hapon. Nagtrabaho din siya bilang clerk, sales agent at bodegista (warehouseman). Nahilig siyang basahin ang mga nobela ni Jose Rizal at nang itinatag ang La Liga Filipina, sumapi siya kasama ni Apolinario Mabini.

Bagamat mahirap ay mahilig bumasa at sumulat ng mga bagay na may kabuluhan lalo na kung ito ay tungkol sa bayan, karapatang-pantao at kasarinlan ng inang-bayan. Siya ay may diwa ng paghihimagsik laban sa malupit na mananakop na Kastila. Siya rin ay nagnais na magbangon ng pamahalaang malaya na naging daan upang kanyang maitatag ang Katipunan na kakatawan sa himagsikan at upang maging wasto at panatag sa kanyang adhikaing kalayaan ng bayan. Noong 1892, matapos dakpin at ipatapon si Dr. Jose Rizal sa Dapitan, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan o kilala rin bilang "Kataastaasan,Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan" (KKK), isang lihim na kapisanang mapanghimagsik, na di naglaon ay naging sentro ng hukbong Pilipinong mapanghimagsik. Kasama ni Bonifacio ay sina Valentin Diaz, Deodato Arellano (bayaw ni Marcelo H. del Pilar), Teodoro Plata (bayaw ni Bonifacio), Ladislao Diwa, at ilang manggagawa sa pagtatag ng Katipunan sa Calle Azcarraga (ngayon ay Avenida Claro M. Recto) malapit sa Calle Candelaria (ngayon ay Kalye Elcano).

Sa pagtatag ng Katipunan, kinilala si Andres Bonifacio bilang "Ama ng Rebolusyon" sa Pilipinas. Si Bonifacio at ang kanyang mga kasamahan sa Katipunan ay may iisang layunin na marahil ay siyang naging dahilan upang ang kanilang pakikidigma ay maging matagumpay.

Sa Katipunan, "Supremo" ang kanyang titulo at di naglaon nang itinatag niya ang Pamahalang Mapaghimagsik ay tinawag siyang "Pangulo ng Haring Bayang Katagalugan". Dito rin niya nakilala si Gregoria de Jesus na tinawag niyang Lakambini. Noong 23 Agosto 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin (ngayo'y Bahay Toro, Project 8, Lungsod Quezon) sa Balintawak ay tinipon nya ang mga Katipunero at isa isa'y pinunit ang kanilang mga sedula.

Sa gitna ng rebolusyon, isang halalan ang naganap sa Tejeros, Cavite, sa kahilingan ng mga Katipunerong Magdalo na ang lumahok ay mula sa Cavite lamang. Nanalo sa pagka-pangulo si Emilio Aguinaldo, Lider ng Katipunang Magdalo at ang Supremo ay naihalal sa mababang posisyong Tagapangasiwa ng Panloob (Interior Director).

Dahil sa ang mga kasapi ng Magdalo ay mga may kayang tao sa hilagang-kanlurang bahagi ng Kabite at kanilang mga taga-sunod, ayaw nila kay Andres Bonifacio sapagkat ito ay isang laki sa hirap at ayaw nilang tanggapin na sila ay pinamumunuan ng isang mahirap na kagaya ng Supremo kaya't minamaliit nila ang kakayahan nito. Nang sinubukan ng mga kasapi ng lupon ng mga Magdalo na usisain ang kakayahan ni Andrés Bonifacio na gawin ang tungkulin ng isang Tagapangasiwa ng Panloob, na ayon sa kanila ay gawain lamang ng isang abogado, nainsulto si Bonifacio. Idineklara ng Supremo, bilang pangulo ng Katipunan, na walang bisa ang naganap na eleksiyon dahilan sa pandaraya sa botohan ng mga Magdalo. Dahil dito, kinasuhan si Bonifacio ng sedisyon at pagtataksil ng mga Magdalo. Habang hindi pa naka-aalis ng Cavite, siya ay ipinahuli at ipinapatay ni Aguinaldo sa kanyang mga tauhan. Iniutos kay Mariano Noriel na ibigay ang hatol sa isang selyadong sobre kay Lazaro Makapagal. Iniutos ang pagbaril kay Bonifacio kasama ang kanyang kapatid na lalaking si Procopio Bonifacio noong 10 Mayo 1897 malapit sa Bundok Nagpatong (o Bundok Buntis).

Noong 1918, sinikap ng pamahalaan ng Pilipinas na hanapin ang labi ni Andrés Bonifacio sa Maragondon. Ayon sa isang grupo ng mga opisyal ng pamahalaan, mga dating rebelde at isang lalaking nagpakilala bilang dating kasambahay ni Bonifacio, nahanap daw ang kaniyang mga buto sa isang taniman ng kawayan noong 17 Marso 1918. Inilagay ang mga labi sa huling pamamahala ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas, at itinipon ito sa Lumang Gusaling Batasan (ang kasalukuyang Pambansang Museo ng Pilipinas) hanggang sa nawala ang urna noong panahon ng Labanan sa Maynila ng 1945.

Katipunan

Noong 7 Hulyo 1892, isang araw pagkatapos ihayag ang pagpapatapon kay Rizal, itinatag ni Bonifacio at ng iba pa ang Katipunan, o kapag binuo ay Kataastaasang Kagalanggalangang[6] Katipunan ng mga Anak ng Bayan.[7] Ang lihim na samahan ay naglalayon ng kasarinlan mula sa Espanya sa pamamagitan ng armadong himagsikan.[8][9]

Sa loob ng lipunan, nabuo ang pagkakaibigan nila Emilio Jacinto, na naglingkod bilang kanyang tagapayo at katiwala, at bilang kasapi rin ng Kataastaasang Lupon. Ginamit ni Bonifacio ang Kartilya ni Jacinto bilang opisyal na panturo sa samahan bilang kapalit ng kanyang dekalogo, na ayon sa kanya ay mababa kung ihahambing sa gawa ni Jacinto.

Ang mabilis na mga kilos ng Katipunan ang nagbigay ng hinala sa mga Kastila. Noong unang bahagi ng 1896, ang mga intelehensiyang Kastila ay alam na pagkakatatag ng lihim na samahan, at ang mga pinaghihinalaang mga kasapi ay minatyagan at pinag-aaresto. Noong ika-3 ng Mayo, nagsagawa ng pangkahatalang asemblea ng mga pinuno ng Katipunan sa Pasig, kung saan pinagdebatehan nila kung kailan magsisimula ang paghihimagsik. Habang nais ni Bonifacio na magsimula ang pag-aalsa sa lalong madaling panahon, nagpahayag ng pagpapasubali si Emilio Aguinaldo ng Cavite dahil sa kawalan ng mga armas. Ang napagkasunduan ay sumangguni muna kay José Rizal sa Dapitan bago pasimulan ang kanilang mga kilos, kaya pinadala ni Bonifacio si Pio Valenzuela kay Rizal, na salungat sa hindi pa handang pag-aaklas at nagpayong magdagdag pa ng paghahanda.[10]

Himagsikang Pilipino

Pangunahing artikulo: Himagsikang Pilipino

Simula ng pag-aaklas

Natiyak ng pamahalaang Kastila ang pagkakaroon ng Katipunan noong 19 Agosto 1896. Daan-daanag mga pinaghihinalaang Pilipino, ang dinakip at ikinulong sa salang pagtataksil.[11] Paalis na noon si José Rizal patunong Cuba upang maglingkod bilang manggagamot sa sandatahan ng kolonya ng Espanya bilang kapalit ng pagpapalaya sa kanya sa Dapitan.[12][13] Nang kumalat ang balita, unang sinubukan ni Bonifacio na kumbinsihin si Rizal, na nakakulong sa barkong patungo sa Look ng Maynila, na tumakas at sumali sa napipintong pag-aaklas. Nagpanggap sina Bonifacio, Emilio Jacinto at Guillermo Masangkay bilang mga marino at nagtungo sa daungan kung saan dadaong ang barkong sinasakyan ni Rizal. Personal na nakita ni Jacinto si Rizal, na tumanggi sa kanilang mungkahing pagpapatakas.[14] Rizal himself was later arrested, tried and executed.[12]

Upang maiwasan ang matinding paghahanap, ipinatawag ni Bonifacio ang libu-libong kasapi ng Katipunan sa Kalookan, kung saan pinasimulan nila ang pag-aaklas. Ang kaganapan, na minarkahan ng pagpunit ng mga sedula ay lumaong tinawag na "Sigaw ng Pugad Lawin"; ang tiyak na pook at petsa ng pinagdausan ng pangyayari ay pinagtatalunan.[15][16] Ang Kataastaasang Lupon ng Katipunan ay naghayag ng malawakang himagsikang laban sa Espanya at nagpatawag ng tuloy tuloy na pagsugod sa kabiserang Maynila noong ika-29 ng Agosto.

Mga kontrobersiya sa kasaysayan

Ang kasaysayan ni Bonifacio ay kinapapalooban ng maraming mga kontrobersiya. Ang kanyang pagkamatay ay salitang tinitignan bilang isang paghatol sa salang pagtataksil sa bayan at isang "legal na pagpaslang" na bunga ng politika.

Paglitis at pagbitay

Kinondena ng mga dalubhasa sa kasaysayan ang paglitis sa magkapatid na Bonifacio bilang hindi makatarungan. Binubuo ang hukom ng halos mga kaanib ni Aguinaldo; Ang abogado ni Bonifacio ay tila naging tagausig niya rin dahil inihayag din niya ang pagiging may sala ni Bonifacio kaysa sa umapela para sa higit na mababang parusa; hindi rin pinayagan si Bonifacio na harapin ang mga punong saksi para sa mga kasong pakikipagsabwatan sa kadahilanang napaslang na ang mga ito sa mga labanan, subalit lumaon ay nakita ang mga saksi kasama ang mga tagausig.[17][18] Isinulat ni Teodoro Agoncillo na isang malaking hadlang si Bonifacio sa pagpapahayag ng kapangyarihang sumasalungat kay Aguinaldo sa himagsikan, dahil hinahati nito ang lakas ng mga rebelde na maaaring magdulot ng tiyak na pagkatalo sa kanilang kalabang mga Kastila.[19]

Sa kabaligtaran, isinulat ni Renato Constantino na hindi hadlang si Bonifacio sa himagsikan sa pangkalahatan dahil nais pa rin niyang labanan ang mga Kastila, at hindi rin hadlang sa himagsikan sa Kabite dahil siya ay aalis na; subalit tiyak na hadlang si Bonifacio sa mga pinuno sa Kabite na nais makuha ang pamamahala ng himagsikan, kaya siya pinatay.

Si Bonifacio bilang Unang Pangulo ng Pilipinas

Andrés Bonifacio y de Castro
Si "Presidenté" Bonifacio sa La Ilustración Española y Americana, 8 Pebrero 1897
Pangulo ng Pilipinas
(Hindi Opisyal)
Republikang Tagalog
Nasa puwesto
24 Agosto 1896 – Ika-10 o 22 Marso 1897
Pangalawang PanguloGregoria de Jesús
(Unofficial)
Nakaraang sinundanItinatag ang posisyon
Sinundan niEmilio Aguinaldo y Famy
Pansariling detalye
Ipinanganak30 Nobyembre 1863(1863-11-30)
Tondo, Maynila, Pilipinas
Namatay10 Mayo 1897(1897-05-10) (edad 33)
Maragondon, Cavite, Pilipinas
HimlayanRemains Lost
Partidong pampolitikaLa Liga Filipina
Katipunan
AsawaMonica
Gregoria de Jesús
PropesyonRebolusyonaryo

May ilang mga dalubhasa sa kasaysayan tulad nina Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnación, at Ramón Villegas ang nagtutulak na kilalanin si Bonifacio bilang unang Pangulo ng Pilipinas kaysa kay Aguinaldo, ang opisyal na kinikilalang pangulo. Ang paniniwalang ito ay nakabatay sa posisyon nitong Supremo sa pamahalaang himagsikan ng Katipunan mula 1896-1897. Ang paniniwalang ito ay nagbibigay diin na si Bonifacio ang nagtatag ng pamahalaan sa pamamagitan ng Katipunan bago pa nakabuo ng pamahalaang pinamunuan ni Aguinaldo sa pamamagitan ng Kapulungan ng Tejeros. Isinulat ni Guerrero na mayroong konsepto si Bonifacio na bansang Pilipinas na tinawag na Haring Bayang Katagalugan, na pinalitan ni Aguinaldo ng konseptong Filipinas.[5][20][21]

Si Bonifacio bilang pambansang bayani

Pangkahalatang tinuturing si José Rizal bilang Pambansang bayani, subalit iminumungkahi si Bonifacio bilang higit na karapat-dapat na kandidato bilang pambansang bayani dahil siya ang nagpasimula ng Himagsikang Pilipino.[22] Napansin ni Teodoro Agoncillo na ang pambansang bayani ng Pilipinas, hindi gaya ng sa ibang bansa, ay hindi ang "pinuno ng puwersa ng liberasyon".[23] Isinulat ni Renato Constantino na si Rizal ay "bayaning itinaguyod ng Estados Unidos" na itinaguyod bilang pinakadakilang bayaning Pilipino noong panahon ng pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas - pagkatapos matalo si Aguinaldo sa Digmaang Pilipino-Amerikano. Itinaguyod ng Estados Unidos si Rizal, na piniling ang mapayapang pamamaraan , kaysa sa mga radikal na tao na ang mga ideya ay maaaring pumukaw na lumaban sa pamumunong Amerikano.[24]

Mga buto ni Bonifacio

Noong 1918, ang pamahalaang ginawa ng Amerika sa Pilipinas ay nagpasimula ng paghahanap sa mga labi ni Bonifacio sa Maragondon. Isang pangkat ng mga pinuno ng pamahalaan, mga dating rebelde, at isang kinilalang tagapaglingkod ni Bonifacio ang nakahanap ng mga buto na sinasabi nilang mula kay Bonifacio sa isang tubuhan noong ika-17 ng Marso. Inilagay nila ang mga buto sa isang uma at ibinigay sa pangangalaga ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas. Noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinakop ng mga Hapon ang Pilipinas. Ang mga buto ay nawala dahil sa malawakang pagkasira at nakawan noong Digmaan ng Maynila noong Pebrero 1945.[1][25][26]

Mga sanggunian

  1. ↑ 1.0 1.1 Ocampo 2001.
  2. ↑ Agoncillo 1996[pahina kailangan]
  3. ↑ Agoncillo 1990.
  4. ↑ Guerrero 1998, pp. 166–167.
  5. ↑ 5.0 5.1 Guerrero 1996a, pp. 3–12.
  6. ↑ Or: Kataastaasan(g) Kagalanggalangang...
  7. ↑ Guerrero 1998, p. 132.
  8. ↑ Constantino 1975, pp. 158–159
  9. ↑ Agoncillo 1990, p. 149
  10. ↑ Guerrero 1998, pp. 160–164.
  11. ↑ Constantino 1975, p. 176.
  12. ↑ 12.0 12.1 Constantino 1975, p. 177 Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang "constantinop177" na may iba't ibang nilalaman); $2
  13. ↑ Guerrero 1998, pp. 143,164.
  14. ↑ Borromeo-Buehler 1998, pp. 29–30.
  15. ↑ Borromeo-Buehler 1998
  16. ↑ Guerrero 1996b, pp. 13–22
  17. ↑ Constantino 1975, pp. 190–191
  18. ↑ Villanueva 1989, pp. 60,64.
  19. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang agoncillopp180-181); $2
  20. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang cristobal); $2
  21. ↑ "La Ilustración Española y Americana", Año 1897, Vol. I. Museo Oriental de Valladolid Site.
  22. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang ocampo1999); $2
  23. ↑ Agoncillo 1990, p. 160
  24. ↑ Constantino 1980, pp. 125–145.
  25. ↑ Morallos 1998.
  26. ↑ "Philippine Revolution." Retrieved on 1 Agosto 2009.

Mga kawing panlabas


Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrés_Bonifacio&oldid=1454507"