Australya: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Content deleted Content added
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 180.191.151.53 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Moeng
No edit summary
Linya 1: Linya 1:
{{Infobox Country|the=|
{{Infobox Country|the=|
native_name =Komonwelt ng Australia (''Commonwealth of Australia'')|
native_name =Mankomunidad ng Australia (''Commonwealth of Australia'')|
common_name =Australia|
common_name =Australia|
image_flag =Flag of Australia.svg|
image_flag =Flag of Australia.svg|
Linya 60: Linya 60:
footnotes=<sup>1</sup>Ang wikang Ingles ay wala pa sa uring opisyal na ''de jure'' ([http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm source]) <br /><sup>2</sup>May mga maliit na pagkakaiba mula sa tatlong nabanggit na ''timezones''.
footnotes=<sup>1</sup>Ang wikang Ingles ay wala pa sa uring opisyal na ''de jure'' ([http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm source]) <br /><sup>2</sup>May mga maliit na pagkakaiba mula sa tatlong nabanggit na ''timezones''.
}}
}}
Ang '''Komonwelt ng Australia'''<ref group="n">Binabaybay din na '''Australiya'''. Tingnan: {{cite-JETE|Australiya, ''Australia''}}; {{cite-Panganiban|Australiya, ''Australia''}}</ref> ([[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]: ''Aus·tra·lia''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Aus·tra·lia''{{IPAc-en|ə|ˈ|s|t|r|eɪ|l|j|ə|,_|ɒ|-|,_|-|i|ə|audio=en-au-Australia.ogg}},<ref>{{cite book|title=Macquarie ABC Dictionary|publisher=The Macquarie Library Pty Ltd|year=2003|page=56|isbn=1-876429-37-2}}</ref><ref>{{cite web|title=Australia|work=Oxford Dictionaries|date=April 2010|publisher=Oxford University Press|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/Australia|accessdate=26 July 2012}}</ref>) ay ang ikaanim na pinakamalaking bansa sa mundo, ang kaisa-isang bansa na sumasakop sa isang [[kontinente]], at ang pinakamalaki sa rehiyon ng [[Australasia]]/[[Oceania]]. Kabilang din sa teritoryo nito ang ilang mga pulo, ang pinakamalaki rito ay ang [[Tasmania]], na nagsisilbing isang [[Estado at Teritoryo ng Australia|estado ng Australia]]. Ang Australia ay isang [[pederasyon]] at pinamamahalaan bilang parlamentaryong monarkiyang konstitusyonal (''constitutional monarchy''). Kasama sa mga karatig-bansa ng Australia ay ang [[Indonesia]], [[Silangang Timor]], at [[Papua New Guinea]] sa hilaga, ang [[Kapuluang Pasipiko]] sa hilagang-kanluran, ang [[Kapuluang Solomon]] at [[Vanuatu]] sa hilagang-silangan, at ang [[New Zealand]] sa timog-silangan.
Ang '''Mankomunidad ng Australia'''<ref group="n">Binabaybay din na '''Australiya'''. Tingnan: {{cite-JETE|Australiya, ''Australia''}}; {{cite-Panganiban|Australiya, ''Australia''}}</ref> ([[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]: ''Aus·tra·lia''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Aus·tra·lia''{{IPAc-en|ə|ˈ|s|t|r|eɪ|l|j|ə|,_|ɒ|-|,_|-|i|ə|audio=en-au-Australia.ogg}},<ref>{{cite book|title=Macquarie ABC Dictionary|publisher=The Macquarie Library Pty Ltd|year=2003|page=56|isbn=1-876429-37-2}}</ref><ref>{{cite web|title=Australia|work=Oxford Dictionaries|date=April 2010|publisher=Oxford University Press|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/Australia|accessdate=26 July 2012}}</ref>) ay ang ikaanim na pinakamalaking bansa sa mundo, ang kaisa-isang bansa na sumasakop sa isang [[kontinente]], at ang pinakamalaki sa rehiyon ng [[Australasia]]/[[Oceania]]. Kabilang din sa teritoryo nito ang ilang mga pulo, ang pinakamalaki rito ay ang [[Tasmania]], na nagsisilbing isang [[Estado at Teritoryo ng Australia|estado ng Australia]]. Ang Australia ay isang [[pederasyon]] at pinamamahalaan bilang parlamentaryong monarkiyang konstitusyonal (''constitutional monarchy''). Kasama sa mga karatig-bansa ng Australia ay ang [[Indonesia]], [[Silangang Timor]], at [[Papua New Guinea]] sa hilaga, ang [[Kapuluang Pasipiko]] sa hilagang-kanluran, ang [[Kapuluang Solomon]] at [[Vanuatu]] sa hilagang-silangan, at ang [[New Zealand]] sa timog-silangan.


Sa loob ng di-bababa sa 40,000 taon bago ang unang pananahan ng mga Ingles sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ang Australia ay pinaninirahan ng mga katutubong Australian, na nagsasalita ng mga wikang nakapangkat sa humigit-kumulang 250 grupo ng mga lengguwahe. Matapos matuklasan ng mga Europeo ang kontinente sa pamamagitan ng mga manlalayag na [[Olandes]] noong 1606, ang silangang bahagi ng Australia ay inangkin ng Gran Britanya noong 1770 at nang simula'y naging tapunan ng mga bilanggo sa kolonya ng [[New South Wales]] mula 26 Enero 1788. Lumaki ang populasyon nang sumunod na mga dekada; ang kontinente ay ginalugad at naitatag ang karagdagang limang nagsasariling [[Crown Colonies]].
Sa loob ng di-bababa sa 40,000 taon bago ang unang pananahan ng mga Ingles sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ang Australia ay pinaninirahan ng mga katutubong Australian, na nagsasalita ng mga wikang nakapangkat sa humigit-kumulang 250 grupo ng mga lengguwahe. Matapos matuklasan ng mga Europeo ang kontinente sa pamamagitan ng mga manlalayag na [[Olandes]] noong 1606, ang silangang bahagi ng Australia ay inangkin ng Gran Britanya noong 1770 at nang simula'y naging tapunan ng mga bilanggo sa kolonya ng [[New South Wales]] mula 26 Enero 1788. Lumaki ang populasyon nang sumunod na mga dekada; ang kontinente ay ginalugad at naitatag ang karagdagang limang nagsasariling [[Crown Colonies]].


Noong 1 Enero 1901, naging isang pederasyon ang anim na kolonya, na ngayo'y tinatawag na Komonwelt ng Australya. Mula noong Pederasyon, napanatili ng Australya ang isang matatag na sistemang pulitikal na demokratikong liberal, na kumikilos bilang isang demokrasyang parlamentaryong pederal at monarkiyang konstitusyonal, na binubuo ng anim na estado at ilang mga teritoryo. Ang populasyon na 23.6 na milyon ay higit na urbanisado at nakatuon sa mga silangang estado at sa baybayin.
Noong 1 Enero 1901, naging isang pederasyon ang anim na kolonya, na ngayo'y tinatawag na Mankomunidad ng Australya. Mula noong Pederasyon, napanatili ng Australya ang isang matatag na sistemang pulitikal na demokratikong liberal, na kumikilos bilang isang demokrasyang parlamentaryong pederal at monarkiyang konstitusyonal, na binubuo ng anim na estado at ilang mga teritoryo. Ang populasyon na 23.6 na milyon ay higit na urbanisado at nakatuon sa mga silangang estado at sa baybayin.


Ang Australia ay isang [[maunlad na bansa]] at isa sa mga pinakamayaman sa mundo, dahil sa ekonomiya nitong ika-12 sa pinakamalaki. Noong 2012 ang Australia ang may ikalimang pinakamataas na kita bawat tao sa buong mundo, at ang gastos-militar ng Australia ang ika-13 pinamakamalaki sa mundo. Dahil taglay nito ang ikalawang pinakamataas na pandaigdigang indise ng kaunlaran ng tao (''human development index''), mataas ang nagiging ranggo ng Australia sa mga pandaigdigang paghahambing ng pambansang paggawa (''national performance''), katulad ng kalidad ng buhay, kalusugan, edukasyon, kalayaang pang-ekonomiya, at proteksiyon ng mga kalayaang sibil at mga karapatang pulitikal. Ang Australia ay kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[G20]], Komonwelt ng mga Bansa, ANZUS, Organisasyon para sa Pagtutulungang Ekonomiko at Pag-unlad ([[Organisation for Economic Co-operation and Development]] o [[OECD]]), [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]] (''World Trade Organization'' o WTO), [[Kooperasyong Ekonomiko sa Asya-Pasipiko]] (''Asia-Pacific Economic Cooperation'' o APEC), at ng [[Pacific Islands Forum]].
Ang Australia ay isang [[maunlad na bansa]] at isa sa mga pinakamayaman sa mundo, dahil sa ekonomiya nitong ika-12 sa pinakamalaki. Noong 2012 ang Australia ang may ikalimang pinakamataas na kita bawat tao sa buong mundo, at ang gastos-militar ng Australia ang ika-13 pinamakamalaki sa mundo. Dahil taglay nito ang ikalawang pinakamataas na pandaigdigang indise ng kaunlaran ng tao (''human development index''), mataas ang nagiging ranggo ng Australia sa mga pandaigdigang paghahambing ng pambansang paggawa (''national performance''), katulad ng kalidad ng buhay, kalusugan, edukasyon, kalayaang pang-ekonomiya, at proteksiyon ng mga kalayaang sibil at mga karapatang pulitikal. Ang Australia ay kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[G20]], Mankomunidad ng mga Bansa, ANZUS, Organisasyon para sa Pagtutulungang Ekonomiko at Pag-unlad ([[Organisation for Economic Co-operation and Development]] o [[OECD]]), [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]] (''World Trade Organization'' o WTO), [[Kooperasyong Ekonomiko sa Asya-Pasipiko]] (''Asia-Pacific Economic Cooperation'' o APEC), at ng [[Pacific Islands Forum]].


== Etimolohiya ==
== Etimolohiya ==

Pagbabago noong 02:00, 9 Hunyo 2018

Mankomunidad ng Australia (Commonwealth of Australia)
Watawat ng Australia
Watawat
Eskudo ng Australia
Eskudo
Salawikain: wala (dati'y Advance Australia)
Awiting Pambansa: Advance Australia Fair
Location of Australia
KabiseraCanberra
Pinakamalaking lungsodSydney
Wikang opisyalIngles (de facto)1
PamahalaanMonarkiyang konstitusyonal
• Reyna
Elizabeth II
Sir Peter Cosgrove
Malcolm Turnbull
Robert French
Kalayaan 
Enero 1, 1901
Disyembre 11, 1931
Marso 3, 1986
Lawak
• Kabuuan
7,686,850 km2 (2,967,910 mi kuw) (6th)
• Katubigan (%)
1
Populasyon
• Pagtataya sa Setyembre 2005
20,406,800 (ika-52)
• Senso ng 2001
18,972,350
• Densidad
2/km2 (5.2/mi kuw) (ika-191)
KDP (PLP)Pagtataya sa 2006
• Kabuuan
$674.97 bilyon (ika-16)
• Bawat kapita
$32,686 (ika-13)
TKP (2003)0.955
napakataas · ika-3
SalapiDolyar (AUD)
Sona ng orasUTC+8–+10 (iba't-ibang lugar ng Australia2)
• Tag-init (DST)
UTC+8–+11 (iba't-ibang lugar ng Australia2)
Kodigong pantelepono61
Kodigo sa ISO 3166AU
Internet TLD.au
1Ang wikang Ingles ay wala pa sa uring opisyal na de jure (source)
2May mga maliit na pagkakaiba mula sa tatlong nabanggit na timezones.

Ang Mankomunidad ng Australia[n 1] (Kastila: Aus·tra·lia; Ingles: Aus·tra·lia /əˈstrljə,_ɒʔ,_ʔiə/,[1][2]) ay ang ikaanim na pinakamalaking bansa sa mundo, ang kaisa-isang bansa na sumasakop sa isang kontinente, at ang pinakamalaki sa rehiyon ng Australasia/Oceania. Kabilang din sa teritoryo nito ang ilang mga pulo, ang pinakamalaki rito ay ang Tasmania, na nagsisilbing isang estado ng Australia. Ang Australia ay isang pederasyon at pinamamahalaan bilang parlamentaryong monarkiyang konstitusyonal (constitutional monarchy). Kasama sa mga karatig-bansa ng Australia ay ang Indonesia, Silangang Timor, at Papua New Guinea sa hilaga, ang Kapuluang Pasipiko sa hilagang-kanluran, ang Kapuluang Solomon at Vanuatu sa hilagang-silangan, at ang New Zealand sa timog-silangan.

Sa loob ng di-bababa sa 40,000 taon bago ang unang pananahan ng mga Ingles sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ang Australia ay pinaninirahan ng mga katutubong Australian, na nagsasalita ng mga wikang nakapangkat sa humigit-kumulang 250 grupo ng mga lengguwahe. Matapos matuklasan ng mga Europeo ang kontinente sa pamamagitan ng mga manlalayag na Olandes noong 1606, ang silangang bahagi ng Australia ay inangkin ng Gran Britanya noong 1770 at nang simula'y naging tapunan ng mga bilanggo sa kolonya ng New South Wales mula 26 Enero 1788. Lumaki ang populasyon nang sumunod na mga dekada; ang kontinente ay ginalugad at naitatag ang karagdagang limang nagsasariling Crown Colonies.

Noong 1 Enero 1901, naging isang pederasyon ang anim na kolonya, na ngayo'y tinatawag na Mankomunidad ng Australya. Mula noong Pederasyon, napanatili ng Australya ang isang matatag na sistemang pulitikal na demokratikong liberal, na kumikilos bilang isang demokrasyang parlamentaryong pederal at monarkiyang konstitusyonal, na binubuo ng anim na estado at ilang mga teritoryo. Ang populasyon na 23.6 na milyon ay higit na urbanisado at nakatuon sa mga silangang estado at sa baybayin.

Ang Australia ay isang maunlad na bansa at isa sa mga pinakamayaman sa mundo, dahil sa ekonomiya nitong ika-12 sa pinakamalaki. Noong 2012 ang Australia ang may ikalimang pinakamataas na kita bawat tao sa buong mundo, at ang gastos-militar ng Australia ang ika-13 pinamakamalaki sa mundo. Dahil taglay nito ang ikalawang pinakamataas na pandaigdigang indise ng kaunlaran ng tao (human development index), mataas ang nagiging ranggo ng Australia sa mga pandaigdigang paghahambing ng pambansang paggawa (national performance), katulad ng kalidad ng buhay, kalusugan, edukasyon, kalayaang pang-ekonomiya, at proteksiyon ng mga kalayaang sibil at mga karapatang pulitikal. Ang Australia ay kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa, G20, Mankomunidad ng mga Bansa, ANZUS, Organisasyon para sa Pagtutulungang Ekonomiko at Pag-unlad (Organisation for Economic Co-operation and Development o OECD), Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan (World Trade Organization o WTO), Kooperasyong Ekonomiko sa Asya-Pasipiko (Asia-Pacific Economic Cooperation o APEC), at ng Pacific Islands Forum.

Etimolohiya

Binibigkas bilang [əˈstɹæɪljə, -liə] sa Ingles Australiano, ang pangalang Australia ay nagmula sa salitang Latin na australis, na nangangahulugang "katimugan." Tinutukoy din ang bansa sa wikang kolokyal bilang Oz mula noong simula ng ika-20 dantaon. Ang Aussie ay isang karaniwang salitang balbal para sa "Australiano." Sa kapitbahayang New Zealand, at bibihira naman sa Australia mismo, ang pangngalang "Aussie" ay ginagamit din upang tukuyin ang bansa, isang pagbubukod na tawag mula sa mga naninirahan dito. Ang awit-pampalakasan na C'mon Aussie C'mon ay isang halimbawa ng lokal na gamit ng Aussie bilang kasingkahulugan ng Australia.

Ang mga alamat tungkol sa Terra Australis Incognita—isang "di-kilalang kalupaan sa Timog"—ay nag-umpisa mula pa noong panahon ng mga Romano at naging isang karaniwang bagay sa heograpiya ng Kalagitnaang Panahon, bagaman at hindi ito batay sa anumang nasusulat na kaalaman hinggil sa kontinente. Matapos ang pagkakatuklas ng mga Europeo, ang pangalan para sa kalupaang Australian ay malimit na nagiging batayan ng sikat na Terra Australis.

Ang pinakaunang naitalang paggamit ng salitang Australia ay noong 1625 sa “Isang talá ng Australia del Espiritu Santo, isinulat ni Ginoong Richard Hakluyt,” (A note of Australia del Espíritu Santo, written by Sir Richard Hakluyt) inilathala ni Samuel Purchas sa Hakluytus Posthumus, isang korupsiyon ng orihinal na pangalang Espanyol na "Tierra Austral del Espíritu Santo" (Katimugang Lupain ng Espiritu Santo) para sa pulo ng Vanuatu. Ang pang-uring Olandes na salitang Australische ay ginamit sa isang aklat na Olandes sa Batavia (Jakarta) noong 1638, upang tumukoy sa bagong tuklas na mga lupain sa timog. Ginamit sa ibang pagkakataon ang Australia noong 1693 sa isang salin ng Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe, isang nobelang Pranses noong 1676 ni Gabriel de Foigny, sa ilalim ng sagisag-panulat na Jacques Sadeur. Upang tumukoy sa buong rehiyon ng Timog Pasipiko, ginamit ito ni Alexander Dalrymple sa Isang Makasaysayang Paglilikom ng mga Paglalakbay at mga Natuklasan sa Timog Karagatang Pasipiko (An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean) noong 1771. Sa pagtatapos ng ika-18 siglo, ang katawagan ay ginamit upang partikular na tukuyin ang mismong bansa, na isinulat naman ng mga botanistang sina George Shaw at Ginoong James Smith ang tungkol sa “malawak na pulo, o manapa’y kontinente, ng Australia, Australasia, o New Holland” sa kanilang dokumento noong 1793 na Soolohiya at Botanika ng New Holland (Zoology and Botany of New Holland), at si James Wilson naman na isinama ito sa isang talangguhit noong 1799.

Ang pangalang Australia ay pinasikat ng manlalakbay na si Matthew Flinders, na nagtulak dito upang pormal itong pagtibayin simula 1804. Sa dokumento ni Robert Brown na Pangkalahatang puna, heograprikal at sistematikal, hinggil sa botanika ng Terra Australis (General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis), ginamit ni Brown ang salitang pang-uri na Australian sa kabuuan – ang unang nalalamang gamit ng pormang iyon. Sa kabila ng popular na kabatiran, ang aklat ay hindi nakatulong sa pag-angkin ng pangalan: ang pangalan ay unti-unting tinanggap higit sampung taon pa ang dumaan.

Ang unang beses na ang pangalang Australia ay lumitaw upang opisyal na gamitin ay sa isang pagsugo kay Lord Bathurst ng 04 Abril 1817 kung saan kinilala ni Gobernador Lachlan Macquarie ang pagtanggap sa mga talangguhit ng Australia ni Kapitan Flinders. Noong 12 Disyembre 1817, itinagubilin ni Macquarie sa Tanggapang Kolonyal na pormal itong kilalanin. Noong 1824, sumang-ayon ang Kaalmirantehan (Admiralty) na ang kontinente’y dapat opisyal na kilalanin bilang Australia.

Tingnan din

Talababa

  1. Binabaybay din na Australiya. Tingnan: English, Leo James (1977). "Australiya, Australia". Tagalog-English Dictionary (sa Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.; Panganiban, Jose Villa. (1969). "Australiya, Australia". Concise English-Tagalog Dictionary.

Mga sanggunian

  1. Macquarie ABC Dictionary. The Macquarie Library Pty Ltd. 2003. p. 56. ISBN 1-876429-37-2.
  2. "Australia". Oxford Dictionaries. Oxford University Press. April 2010. Nakuha noong 26 July 2012.

Mga panlabas na kawing

Australia Ang lathalaing ito na tungkol sa Australya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.