Salot na Itim: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Lam-ang (usapan | ambag)
13,349 edits
Linya 4: Linya 4:
Nakikilala ang Salot na Itim, sang-ayon sa mga salaysay, sa pamamagitan ng mga [[bubas]] (pamamaga sa gangliyo linpatiko), katulad ng nangyari noong ika-19 na siglo sa Asyanong [[bubonikong salot]]. Pinalagay ng mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan noong unang bahagi ng ika-20 siglo na ang Salot na Itim ay pagsiklab ng kaparehong sakit, na sanhi ng ''Yersinia pestis'' at kinalat sa pamamagitan ng [[pulgas]] sa tulong ng ibang mga hayop tulad ng [[itim na daga]] (''Rattus Rattus''). Bagaman, pinag-alinlangan kamakailan lamang ng ilang mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan ang palagay na ito,<ref>Kelly, John (2005). ''The Great Mortality, An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time''. HarperCollins Publisher Inc., New York, NY. ISBN 0-06-000692-7. Page 295.</ref> at may mga ilang mananaliksik na naniniwalang isang balinguyngoy na lagnat ang sakit batay sa pang-epidemiyolohika paliwanag ng makasaysayang mga tala ng pagkalat ng sakit.<ref name="ABC science">{{cite web |url=http://www.abc.net.au/science/features/blackdeath/default.htm |title=On the trail of the Black Death |last=Lavelle |first=Peter |work=News in Science |publisher=ABC Television |accessdate=2008-12-29}}</ref><ref name="Revill">{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2004/may/16/health.books |title=''Black Death blamed on man, not rats &#124; UK news &#124; The Observer'' |publisher=The Observer |author=Jo Revill |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref> Bagaman, mas maihahambing ang pinakamalapit na dahilan ng pang-klinikang anyo ng sakit sa bubonikong salot.<ref>A Journal of the plague year. Daniel Defoe. W. W. Norton & Company (January 1992)ISBN 0393961885 # ISBN 978-0393961881</ref>
Nakikilala ang Salot na Itim, sang-ayon sa mga salaysay, sa pamamagitan ng mga [[bubas]] (pamamaga sa gangliyo linpatiko), katulad ng nangyari noong ika-19 na siglo sa Asyanong [[bubonikong salot]]. Pinalagay ng mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan noong unang bahagi ng ika-20 siglo na ang Salot na Itim ay pagsiklab ng kaparehong sakit, na sanhi ng ''Yersinia pestis'' at kinalat sa pamamagitan ng [[pulgas]] sa tulong ng ibang mga hayop tulad ng [[itim na daga]] (''Rattus Rattus''). Bagaman, pinag-alinlangan kamakailan lamang ng ilang mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan ang palagay na ito,<ref>Kelly, John (2005). ''The Great Mortality, An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time''. HarperCollins Publisher Inc., New York, NY. ISBN 0-06-000692-7. Page 295.</ref> at may mga ilang mananaliksik na naniniwalang isang balinguyngoy na lagnat ang sakit batay sa pang-epidemiyolohika paliwanag ng makasaysayang mga tala ng pagkalat ng sakit.<ref name="ABC science">{{cite web |url=http://www.abc.net.au/science/features/blackdeath/default.htm |title=On the trail of the Black Death |last=Lavelle |first=Peter |work=News in Science |publisher=ABC Television |accessdate=2008-12-29}}</ref><ref name="Revill">{{cite web |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2004/may/16/health.books |title=''Black Death blamed on man, not rats &#124; UK news &#124; The Observer'' |publisher=The Observer |author=Jo Revill |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref> Bagaman, mas maihahambing ang pinakamalapit na dahilan ng pang-klinikang anyo ng sakit sa bubonikong salot.<ref>A Journal of the plague year. Daniel Defoe. W. W. Norton & Company (January 1992)ISBN 0393961885 # ISBN 978-0393961881</ref>


Tinatayang nasa 75 milyong katao ang kabuuang bilang ng mga namatay sa pandemyang ito,<ref>{{cite web |accessdate=2008-11-03 |url=http://www.wellcome.ac.uk/Professional-resources/Education-resources/Big-Picture/Epidemics/Articles/WTD028089.htm |title=Death on the doorstep |publisher=Wellcome Trust}}</ref> at tinatayang nasa 25–50&nbsp;milyon nito ang nangyari sa [[Europa]].<ref>{{cite web |url=http://science.nationalgeographic.com/science/health-and-human-body/human-diseases/plague-article.html |title=Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos{{–}} National Geographic |publisher=Science.nationalgeographic.com |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref><ref name="cripkl">{{cite web |url=http://www.dnms.no/index.php?kat_id=16&art_id=87 |title=DNMS.NO : Michael : 2005 : 03/2005 : Book review: Black Death and hard facts |publisher=Dnms.no |author=Øivind Larsen |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref> Tinatayang nakapatay ang Salot na Itim ng mula 30% hanggang 60% ng [[populasyon]] ng [[Europa]].<ref name="barry">Stéphane Barry at Norbert Gualde, sa ''[[L'Histoire]]'' n° 310, Hunyo 2006, pp.45–46, sinasabing "sa pagitan ng 33% hanggang 66%"; Robert Gottfried (1983). "''Black Death''" sa ''[[Dictionary of the Middle Ages]]'', bolyum 2, pp.257–67, sinasabing "sa pagitan ng 25 at 45&nbsp;porsiyento".</ref><ref>{{cite web |url=http://history.boisestate.edu/westciv/plague/15.shtml |title=The Black Death |publisher=History.boisestate.edu |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www3.iath.virginia.edu/osheim/plaguein.html |title=Plague and Public Health in Renaissance Europe |archiveurl=http://web.archive.org/web/20080212060020/http://www3.iath.virginia.edu/osheim/plaguein.html |archivedate=2008-02-12 |publisher=University of Virginia}}</ref> Maaaring nabawasan ang populasyon ng [[Daigdig]] sa mga 350 at 375&nbsp;milyon noong [[1400]].<ref>{{cite web |url=http://www.census.gov/ipc/www/worldhis.html |title=''Historical Estimates of World Population''|publisher=Census.gov |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref>
Tinatayang nasa 75 milyong katao ang kabuuang bilang ng mga namatay sa pandemyang ito,<ref>{{cite web |accessdate=2008-11-03 |url=http://www.wellcome.ac.uk/Professional-resources/Education-resources/Big-Picture/Epidemics/Articles/WTD028089.htm |title=Death on the doorstep |publisher=Wellcome Trust}}</ref> at tinatayang nasa 25–50&nbsp;milyon nito ang nangyari sa [[Europa]].<ref>{{cite web |url=http://science.nationalgeographic.com/science/health-and-human-body/human-diseases/plague-article.html |title=Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos National Geographic |publisher=Science.nationalgeographic.com |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref><ref name="cripkl">{{cite web |url=http://www.dnms.no/index.php?kat_id=16&art_id=87 |title=DNMS.NO : Michael : 2005 : 03/2005 : Book review: Black Death and hard facts |publisher=Dnms.no |author=Øivind Larsen |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref> Tinatayang nakapatay ang Salot na Itim ng mula 30% hanggang 60% ng [[populasyon]] ng [[Europa]].<ref name="barry">Stéphane Barry at Norbert Gualde, sa ''[[L'Histoire]]'' n° 310, Hunyo 2006, pp.45–46, sinasabing "sa pagitan ng 33% hanggang 66%"; Robert Gottfried (1983). "''Black Death''" sa ''[[Dictionary of the Middle Ages]]'', bolyum 2, pp.257–67, sinasabing "sa pagitan ng 25 at 45&nbsp;porsiyento".</ref><ref>{{cite web |url=http://history.boisestate.edu/westciv/plague/15.shtml |title=The Black Death |publisher=History.boisestate.edu |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www3.iath.virginia.edu/osheim/plaguein.html |title=Plague and Public Health in Renaissance Europe |archiveurl=http://web.archive.org/web/20080212060020/http://www3.iath.virginia.edu/osheim/plaguein.html |archivedate=2008-02-12 |publisher=University of Virginia}}</ref> Maaaring nabawasan ang populasyon ng [[Daigdig]] sa mga 350 at 375&nbsp;milyon noong [[1400]].<ref>{{cite web |url=http://www.census.gov/ipc/www/worldhis.html |title=''Historical Estimates of World Population''|publisher=Census.gov |date= |accessdate=2008-11-03}}</ref>


= Kronolohiya =
= Kronolohiya =

Pagbabago noong 20:17, 19 Agosto 2019

Larawang-guhit ng Salot na Itim mula sa Bibliyang Toggenburg (1411)

Ang Salot na Itim (Kastila: Peste Negra, Ingles: Black Death) ay isa sa pinakamalubhang pandemya sa kasaysayan ng tao, na malawakang inaakalang ang bakteryang Yersinia pestis (Salot),[1] ang may sanhi nito ngunit pinapalagay kamakailan lamang na sa ibang mga sakit ang sanhi.

Nakikilala ang Salot na Itim, sang-ayon sa mga salaysay, sa pamamagitan ng mga bubas (pamamaga sa gangliyo linpatiko), katulad ng nangyari noong ika-19 na siglo sa Asyanong bubonikong salot. Pinalagay ng mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan noong unang bahagi ng ika-20 siglo na ang Salot na Itim ay pagsiklab ng kaparehong sakit, na sanhi ng Yersinia pestis at kinalat sa pamamagitan ng pulgas sa tulong ng ibang mga hayop tulad ng itim na daga (Rattus Rattus). Bagaman, pinag-alinlangan kamakailan lamang ng ilang mga siyentipiko at mga dalubhasa sa kasaysayan ang palagay na ito,[2] at may mga ilang mananaliksik na naniniwalang isang balinguyngoy na lagnat ang sakit batay sa pang-epidemiyolohika paliwanag ng makasaysayang mga tala ng pagkalat ng sakit.[3][4] Bagaman, mas maihahambing ang pinakamalapit na dahilan ng pang-klinikang anyo ng sakit sa bubonikong salot.[5]

Tinatayang nasa 75 milyong katao ang kabuuang bilang ng mga namatay sa pandemyang ito,[6] at tinatayang nasa 25–50 milyon nito ang nangyari sa Europa.[7][8] Tinatayang nakapatay ang Salot na Itim ng mula 30% hanggang 60% ng populasyon ng Europa.[9][10][11] Maaaring nabawasan ang populasyon ng Daigdig sa mga 350 at 375 milyon noong 1400.[12]

Kronolohiya

Pinagmulan ng sakit

Pangunahing Artikulo: Black Death Migration

Ang salot na sakit, sanhi ng Yersina Pertis, ay isang insotiko sa populasyon ng mga kuto dala ng mga panlupang hayop na nangangatngat, pati na rin ang mga Marmot, sa iba't- ibang lugar kasama ang Sentral ng Aprika, Kurdistan, Kanlurang Asia, Hilagang India at Uganda. Ang mga Nestorians ay nag- ukit noong 1338- 1339 malapit sa Lake Issyk Kul sa Kyrgizstan ay may mga inskripsyon patungkol sa salot at naturuan ng maraming mga epidemiologo para mamarkahan ang paggulo ng epidemiya, na kung saan ito ay napakabilis kumalat sa Tsina at India. Noong Oktubre 2010, ang mga medical geneticist ay nagmungkahi na ang lahat na malalakas na alon ng salot ay galing sa Tsina. Sa Tsina, ang pangatlong siglong Mongol Conquest ay nagsanhi ng paghina sa pagsasaka at pakikipagkalakal. Gayunman, ang paunti- unting pagbalik ng ekonomiya ay naobserbahan na sa umpisa ng ika- labing apat na siglo. Noong 1330s ay isang malaking bilang ng natural na kalamidad at salot na napunta sa malakihang pagkalat ng tag-gutom, nagsimula noong 1331, na may nakamamatay na salot na dumating pagkatapos. Ang mga epidemyang ito na may dalang mga salot ay pinatay ang halos 25 milyong mga Tsino at iba pang mga Asyano noong 15 taon bago ito makaabot sa Constantinople noong 1347. Gayunman, ayon kay George Sussman, ang unang malinaw na deskripsyon ng medikal ng salot sa Tsina noong 1644.

Mga sanggunian

  1. ↑ "Researchers sound the alarm: the multidrug resistance of the plague bacillus could spread". Pasteur.fr. Nakuha noong 2008-11-03.
  2. ↑ Kelly, John (2005). The Great Mortality, An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time. HarperCollins Publisher Inc., New York, NY. ISBN 0-06-000692-7. Page 295.
  3. ↑ Lavelle, Peter. "On the trail of the Black Death". News in Science. ABC Television. Nakuha noong 2008-12-29.
  4. ↑ Jo Revill. "Black Death blamed on man, not rats | UK news | The Observer". The Observer. Nakuha noong 2008-11-03.
  5. ↑ A Journal of the plague year. Daniel Defoe. W. W. Norton & Company (January 1992)ISBN 0393961885 # ISBN 978-0393961881
  6. ↑ "Death on the doorstep". Wellcome Trust. Nakuha noong 2008-11-03.
  7. ↑ "Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos National Geographic". Science.nationalgeographic.com. Nakuha noong 2008-11-03.
  8. ↑ Øivind Larsen. "DNMS.NO : Michael : 2005 : 03/2005 : Book review: Black Death and hard facts". Dnms.no. Nakuha noong 2008-11-03.
  9. ↑ Stéphane Barry at Norbert Gualde, sa L'Histoire n° 310, Hunyo 2006, pp.45–46, sinasabing "sa pagitan ng 33% hanggang 66%"; Robert Gottfried (1983). "Black Death" sa Dictionary of the Middle Ages, bolyum 2, pp.257–67, sinasabing "sa pagitan ng 25 at 45 porsiyento".
  10. ↑ "The Black Death". History.boisestate.edu. Nakuha noong 2008-11-03.
  11. ↑ "Plague and Public Health in Renaissance Europe". University of Virginia. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2008-02-12.
  12. ↑ "Historical Estimates of World Population". Census.gov. Nakuha noong 2008-11-03.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Salot_na_Itim&oldid=1714980"