Panganganak: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Content deleted Content added
GinawaSaHapon (usapan | ambag)
→‎top: Nagdagdag ng naka-Tagalog na sanggunian.
Tatak: Binago sa mobile Pagbabago gamit mobile app Android app edit
GinawaSaHapon (usapan | ambag)
Tatak: Binago sa mobile Pagbabago gamit mobile app Android app edit
Linya 30: Linya 30:


Kada taon, tinatayang 500,000 ang [[Maternal na pagkamatay|namatay na ina]] dahil sa mga komplikasyon na dulot ng pagdadalangtao at panganganak. Pitong milyong ina naman ang nagkaroon ng mga seryosong pangmatagalang problema, samantalang 50 milyong ina naman ang nagkaroon ng isang negatibong kinalabasan sa kanilang kalusugan pagkatapos nilang manganak.<ref name=WHO2008Ed>{{cite book|title=Education material for teachers of midwifery: midwifery education modules|trans-title=Materyales sa edukasyon para sa mga guro ng pangungumadrona: mga modyul sa edukasyon sa pangungumadrona|lang=en|date=2008|publisher=Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan|location=Geneva, [Suwisa]|isbn=978-92-4-154666-9|edition=2|url=http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241546669_4_eng.pdf?ua=1|page=3|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221002801/http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241546669_4_eng.pdf?ua=1|archive-date=Pebrero 21, 2015}}</ref> Karamihan sa mga ito ay nangyayari sa mga [[Bansang umuunlad|bansang papaunlad]] pa lang.<ref name=WHO2008Ed /> Ilan sa mga komplikasyon sa ina ay ang [[labor dystocia]], [[pagdurugong postpartum]], [[eclampsia]], at [[impeksyong postpartum]].<ref name=WHO2008Ed /> Samantala, ang mga komplikasyong maaaring makuha ng sanggol ay ang [[Perinatal asphyxia|kawalan ng oksiheno habang ipinapanganak]], [[Birth trauma (pisikal)|pisikal na trauma]], [[Panganganak nang maaga|kakulangan ng linggo sa sinapupunan]], at impeksyon.<ref name=Mar2014>{{cite book |last1=Martin |first1=Richard J. |last2=Fanaroff |first2=Avroy A. |last3=Walsh |first3=Michele C.| title=Fanaroff and Martin's Neonatal-Perinatal Medicine: Diseases of the Fetus and Infant|trans-title=Medisinang Neonatal-Perinatal nina Fanaroff at Martin: Mga Sakit ng Fetus at Sanggol|publisher=Elsevier Health Sciences|isbn=978-0-323-29537-6|page=116|url=https://books.google.com/books?id=AnVYBAAAQBAJ&pg=PA116|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170911003120/https://books.google.com/books?id=AnVYBAAAQBAJ&pg=PA116|archive-date=Setyembre 11, 2017|date=2014}}</ref><ref name=WHO2018New>{{cite web | url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs333/en/ | title=Newborns: reducing mortality |trans-title=Mga Bagong Panganak: pagpapababa sa mortalidad|lang=en|publisher=Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan | access-date=Enero 1, 2022 | url-status=live | archive-url=https://web.archive.org/web/20170403211834/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs333/en/ | archive-date=Abril 3, 2017}}</ref>
Kada taon, tinatayang 500,000 ang [[Maternal na pagkamatay|namatay na ina]] dahil sa mga komplikasyon na dulot ng pagdadalangtao at panganganak. Pitong milyong ina naman ang nagkaroon ng mga seryosong pangmatagalang problema, samantalang 50 milyong ina naman ang nagkaroon ng isang negatibong kinalabasan sa kanilang kalusugan pagkatapos nilang manganak.<ref name=WHO2008Ed>{{cite book|title=Education material for teachers of midwifery: midwifery education modules|trans-title=Materyales sa edukasyon para sa mga guro ng pangungumadrona: mga modyul sa edukasyon sa pangungumadrona|lang=en|date=2008|publisher=Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan|location=Geneva, [Suwisa]|isbn=978-92-4-154666-9|edition=2|url=http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241546669_4_eng.pdf?ua=1|page=3|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221002801/http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241546669_4_eng.pdf?ua=1|archive-date=Pebrero 21, 2015}}</ref> Karamihan sa mga ito ay nangyayari sa mga [[Bansang umuunlad|bansang papaunlad]] pa lang.<ref name=WHO2008Ed /> Ilan sa mga komplikasyon sa ina ay ang [[labor dystocia]], [[pagdurugong postpartum]], [[eclampsia]], at [[impeksyong postpartum]].<ref name=WHO2008Ed /> Samantala, ang mga komplikasyong maaaring makuha ng sanggol ay ang [[Perinatal asphyxia|kawalan ng oksiheno habang ipinapanganak]], [[Birth trauma (pisikal)|pisikal na trauma]], [[Panganganak nang maaga|kakulangan ng linggo sa sinapupunan]], at impeksyon.<ref name=Mar2014>{{cite book |last1=Martin |first1=Richard J. |last2=Fanaroff |first2=Avroy A. |last3=Walsh |first3=Michele C.| title=Fanaroff and Martin's Neonatal-Perinatal Medicine: Diseases of the Fetus and Infant|trans-title=Medisinang Neonatal-Perinatal nina Fanaroff at Martin: Mga Sakit ng Fetus at Sanggol|publisher=Elsevier Health Sciences|isbn=978-0-323-29537-6|page=116|url=https://books.google.com/books?id=AnVYBAAAQBAJ&pg=PA116|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170911003120/https://books.google.com/books?id=AnVYBAAAQBAJ&pg=PA116|archive-date=Setyembre 11, 2017|date=2014}}</ref><ref name=WHO2018New>{{cite web | url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs333/en/ | title=Newborns: reducing mortality |trans-title=Mga Bagong Panganak: pagpapababa sa mortalidad|lang=en|publisher=Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan | access-date=Enero 1, 2022 | url-status=live | archive-url=https://web.archive.org/web/20170403211834/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs333/en/ | archive-date=Abril 3, 2017}}</ref>

== Senyales at sintomas ==

Ang pinakamatibay na senyales ng nagsisimula na ang pagle-labor ay ang paulit-ulit na [[paghilab ng sinapupunan]]. Iba-iba ang naiuulat na antas ng sakit na nararamdaman ng mga nagle-labor na ina. Mukhang dumedepende ito sa antas ng takot at pangamba ng ina, mga karanasan sa nakaraang panganganak, mga ideya ng kultura tungkol sa sakit ng panganganak, paggalaw tuwing nagle-labor, at suportang natatanggap tuwing nagle-labor. Mas importante sa karanasan ng inang nagle-labor ang mga personal na inaasahan, suportang galing sa mga tagapangalaga, kalidad ng relasyon sa pagitan ng pasyente at ng tagapangalaga, at pakikilahok sa pagdedesisyon, kesa sa ibang mga salik tulad ng edad, katayuan sa buhay, etnisidad, paghahanda, pisikal na kapaligiran, sakit, hindi paggalaw, o interbensiyong medikal.


==Tingnan din==
==Tingnan din==

Pagbabago noong 02:01, 2 Enero 2022

Panganganak
Ibang katawaganPagsisilang, pagluluwal, pagle-labor
Sanggol na bagong panganak at nababalot ng vernix na yakap ang kanyang ina.
Bagong panganak na sanggol na nababalot ng vernix at yakap-yakap ang kanyang ina.
EspesyalidadObstetrisiya, pangungumadrona
Komplikasyonlabor dystocia, pagdurugong postpartum, eclampsia, impeksiyong postpartum, birth asphyxia, neonatal hypothermia[1][2][3]
UriPanganganak sa ari, sesaryan[4][5]
SanhiPagdadalangtao
Pag-iwasBirth control, aborsyon
Dalas135 milyon (2015)[6]
Napatay500,000 inang namatay kada taon[3]

Ang panganganák, kilala rin sa tawag na pagluluwál, pagsisílang, at pagle-labor (Ingles: labour), ay ang pagtatapos at kulminasyon ng pagdadalangtao ng isang ina,[7] kung saan lumalabas ang isa o higit pang sanggol mula sa sinapupunan sa pamamagitan ng pagdaan sa kanyang ari, o ng isang operasyon (sesaryan).[8] Tinatayang 140 milyon ang ipinapanganak taon-taon.[9] Sa Pilipinas, 1,673,923 ang nairehistrong kapanganakan noong 2019.[10] 15 milyon ang ipinapanganak nang maaga (kulang sa 37 linggo),[11] habang nasa tatlo hanggang labindalawang porsyento (42,000 hanggang 168,000) naman ang ipinanganak nang lagpas sa 42 linggo.[12] Madalas isinasagawa ang panganganak ngayon sa mga ospital, bagamat marami rin ang ipinapanganak sa bahay, kadalasan sa tulong ng isang kumadrona.[8] Kaarawan ang tawag sa araw ng kapanganakan ng isang tao.

Ang pinakakaraniwang paraan ng panganganak ay sa pamamagitan ng ari.[4] May tatlo itong yugto: ang pagnipis at pagbuka ng sipit-sipitan sa unang yugto, ang pagbaba at pagsilang sa sanggol sa pangalawa, at ang paglabas ng inunan sa pangatlo.[13][14] Nagsisimula ang unang yugto sa paghilab ng tiyan at pananakit ng likod na tumatagal ng mga kalahating minuto at nagaganap kada 10 hanggang 30 minuto.[15][13] Patindi nang patindi ang sakit nito, habang padalas ito nang padalas.[14] Samantala, matatapos naman ang pangalawang yugto kun3g nailabas na nang buo ang sanggol. Sa pangatlong yugto, ang paglabas ng inunan, madalas rinerekomenda na wag munang paghugpungin ang talimpusod (Ingles: umbilical cord).[16] Rinerekomenda din ng mga pangunahing organisasyong pangkalusugan na pagkatapos na pagkatapos ng panganganak sa ari, o matapos na maging alerto at gising ang ina pagkatapos ng sesaryan, dapat mailagay ang sanggol sa dibdib ng kanyang ina, at iantala muna ang mga gawain nang isa o dalawang oras, o matapos matanggap ng sanggol ang kanyang unang pagdede.[17][18][19]

Madalas ipinapanganak ang mga sanggol nang una ulo.[20] Gayunpaman, tinatayang nasa 4% naman ang ipinapanganak nang una paa.[21][14] Tipikal na pumapasok ang ulo nang nakaharap sa isang bahagi, at saka iikot patalikod.[22] Tuwing nagle-labor, maaaring kumain at gumalaw-galaw ang inang manganganak kung gustuhin nila.[23] Makakatulong ang samu't saring mga paraan para sa mabawasan ang sakit, tulad ng mga pamamaraang pampakalma, opioid, at anistisyang panggulugod.[14] Bagamat karaniwan ang paggawa ng hiwa sa bukana ng ari (episotomiya), hindi ito kadalasang kinakailangan.[14] Tinatayang 18.5 milyon ang isinasagawang sesaryan kada taon.[24]

Kada taon, tinatayang 500,000 ang namatay na ina dahil sa mga komplikasyon na dulot ng pagdadalangtao at panganganak. Pitong milyong ina naman ang nagkaroon ng mga seryosong pangmatagalang problema, samantalang 50 milyong ina naman ang nagkaroon ng isang negatibong kinalabasan sa kanilang kalusugan pagkatapos nilang manganak.[3] Karamihan sa mga ito ay nangyayari sa mga bansang papaunlad pa lang.[3] Ilan sa mga komplikasyon sa ina ay ang labor dystocia, pagdurugong postpartum, eclampsia, at impeksyong postpartum.[3] Samantala, ang mga komplikasyong maaaring makuha ng sanggol ay ang kawalan ng oksiheno habang ipinapanganak, pisikal na trauma, kakulangan ng linggo sa sinapupunan, at impeksyon.[2][25]

Senyales at sintomas

Ang pinakamatibay na senyales ng nagsisimula na ang pagle-labor ay ang paulit-ulit na paghilab ng sinapupunan. Iba-iba ang naiuulat na antas ng sakit na nararamdaman ng mga nagle-labor na ina. Mukhang dumedepende ito sa antas ng takot at pangamba ng ina, mga karanasan sa nakaraang panganganak, mga ideya ng kultura tungkol sa sakit ng panganganak, paggalaw tuwing nagle-labor, at suportang natatanggap tuwing nagle-labor. Mas importante sa karanasan ng inang nagle-labor ang mga personal na inaasahan, suportang galing sa mga tagapangalaga, kalidad ng relasyon sa pagitan ng pasyente at ng tagapangalaga, at pakikilahok sa pagdedesisyon, kesa sa ibang mga salik tulad ng edad, katayuan sa buhay, etnisidad, paghahanda, pisikal na kapaligiran, sakit, hindi paggalaw, o interbensiyong medikal.

Tingnan din

Sanggunian

  1. Lunze K, Bloom DE, Jamison DT, Hamer DH (Enero 2013). "The global burden of neonatal hypothermia: systematic review of a major challenge for newborn survival" [Ang pandaigdigang pasakit ng neonatal hypothermia: sistematikong rebyu sa isang matinding hamon para sa pagkabuhay ng bagong panganak]. BMC Medicine (sa Ingles). 11 (1): 24. doi:10.1186/1741-7015-11-24. PMC 3606398. PMID 23369256.
  2. 2.0 2.1 Martin, Richard J.; Fanaroff, Avroy A.; Walsh, Michele C. (2014). Fanaroff and Martin's Neonatal-Perinatal Medicine: Diseases of the Fetus and Infant [Medisinang Neonatal-Perinatal nina Fanaroff at Martin: Mga Sakit ng Fetus at Sanggol] (sa Ingles). Elsevier Health Sciences. p. 116. ISBN 978-0-323-29537-6. Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 11, 2017.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Education material for teachers of midwifery: midwifery education modules [Materyales sa edukasyon para sa mga guro ng pangungumadrona: mga modyul sa edukasyon sa pangungumadrona] (PDF) (sa Ingles) (2 pat.). Geneva, [Suwisa]: Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan. 2008. p. 3. ISBN 978-92-4-154666-9. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong Pebrero 21, 2015.
  4. 4.0 4.1 Memon, Hafsa U.; Handa, Victoria L. (Mayo 2013). "Vaginal childbirth and pelvic floor disorders" [Panganganak sa pamamagitan ng ari at mga karamdaman sa balakang]. Women's Health (sa Ingles). 9 (3): 265–77, quiz 276–77. doi:10.2217/whe.13.17. PMC 3877300. PMID 23638782.
  5. Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Mart2015); $2
  6. Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang CIA2015); $2
  7. "panganganak". Diksiyonaryo.ph. Nakuha noong Disyembre 26, 2021.
  8. 8.0 8.1 Oberg, Erica (Nobyembre 30, 2020). Cunha, John P. (pat.). "7 Childbirth Delivery Methods and Types" [7 Paraan at Uri ng Panganganak]. MedicineNet (sa Ingles). Nakuha noong Disyembre 26, 2021.
  9. "Number of births per year" [Bilang ng ipinapanganak kada taon]. The World Counts (sa Ingles). Nakuha noong Disyembre 26, 2021.
  10. "Registered Live Births in the Philippines, 2019" [Narehistrong Kapanganakan sa Pilipinas, 2019]. Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas (sa Ingles). Enero 27, 2021. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Pebrero 4, 2021. Nakuha noong Disyembre 26, 2021.
  11. "Preterm birth". Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan (sa Ingles). Pebrero 19, 2018. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Disyembre 22, 2021. Nakuha noong Disyembre 26, 2021.
  12. Buck, Germaine M.; Platt, Robert W. (2011). Reproductive and perinatal epidemiology [Epidemiyolohiyang reproduktibo at perinatal] (sa Ingles). Oxford, Inglatera: Oxford University Press. p. 163. ISBN 978-0-19-985774-6. Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 11, 2017.
  13. 13.0 13.1 "Birth" [Panganganak]. The Columbia Electronic Encyclopedia (sa Ingles) (6 pat.). Columbia University Press. 2016. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 6, 2016. Nakuha noong Disyembre 27, 2021 – sa pamamagitan ng Encyclopedia.com.
  14. 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 "Pregnancy Labor and Birth" [Pagle-labor sa Pagdadalangtao at Panganganak]. Women's Health (sa Ingles). Setyembre 27, 2010. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Hulyo 28, 2016.
  15. Valle, Jocelyn (Hulyo 19, 2021). "3 Signs Of Labor Na Malapit Ka Nang Manganak". Smart Parenting. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Disyembre 3, 2021. Nakuha noong Enero 2, 2022.
  16. McDonald, Susan J.; Middleton, Philippa; Dowswell, Therese; Morris, Peter S. (Hulyo 2013). "Effect of timing of umbilical cord clamping of term infants on maternal and neonatal outcomes" [Epekto ng tyempo ng paghugpong ng talimpusod ng mga sanggol sa mga resultang maternal at neonatal]. The Cochrane Database of Systematic Reviews (sa Ingles). 7 (7): CD004074. doi:10.1002/14651858.CD004074.pub3. PMC 6544813. PMID 23843134.
  17. Phillips, Raylene. "Uninterrupted Skin-to-Skin Contact Immediately After Birth" [Tuloy-tuloy na Balat sa Balat Agad Pagkapanganak]. Medscape (sa Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 3, 2015. Nakuha noong Disyembre 27, 2021.
  18. "Essential Antenatal, Perinatal and Postpartum Care" [Mahahalagang Pangangalagang Antenatal, Perinatal, at Postpartum] (PDF). Promoting Effective Perinatal Care (sa Ingles). Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong Setyembre 24, 2015. Nakuha noong Disyembre 27, 2021.
  19. "Care of healthy women and their babies during childbirth" [Pangangalaga sa mga malulusog na ina at ang kanilang mga sanggol tuwing panganganak]. National Collaborating Centre for Women's and Children's Health (sa Ingles). National Institute for Health and Care Excellence. Disyembre 2014. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Pebrero 12, 2015. Nakuha noong Disyembre 27, 2021.
  20. "Fetal Positions for Birth" [Mga Posisyon ng Sanggol sa Panganganak]. Cleveland Clinic (sa Ingles). Inarkibo mula sa ang orihinal noong Nobyembre 20, 2021. Nakuha noong Disyembre 31, 2021.
  21. Hofmeyr, G. Justus; Hannah, Mary; Lawrie, Theresa A. (Hulyo 21, 2015). "Planned caesarean section for term breech delivery" [Nakaplanong sesaryan para sa mga manganganak nang una paa]. The Cochrane Database of Systematic Reviews (sa Ingles). John Wiley & Sons, Ltd. (7): CD000166. doi:10.1002/14651858.CD000166.pub2. PMC 6505736. PMID 26196961.
  22. "Your baby in the birth canal" [Ang sanggol mo sa sipit-sipitan]. Medline Plus. Inarkibo mula sa ang orihinal noong Disyembre 28, 2021. Nakuha noong Disyembre 31, 2021.
  23. Childbirth: Labour, Delivery and Immediate Postpartum Care [Panganganak: Pagle-labor, Pagsilang at Agarang Pangangalagang Postpartum] (sa Ingles). Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan. 2015. Chapter D. ISBN 978-92-4-154935-6. Inarkibo mula sa orihinal noong Setyembre 11, 2017. Nakuha noong Disyembre 31, 2021.
  24. Gibbons, Luz; Belizán, José M.; Lauer, Jeremy A.; Betrán, Ana P.; Merialdi, Mario; Althabe, Fernando (2010). The Global Numbers and Costs of Additionally Needed and Unnecessary Caesarean Sections Performed per Year: Overuse as a Barrier to Universal Coverage [Ang mga Pandaigdigang Bilang at Gastos ng Karagdagang Kakailanganin at Di-kinakailangang Sesaryan na Ginagawa Kada Taon: Sobrang Paggamit bilang isang Hadlang tungo sa Unibersal na Saklaw] (PDF). World Health Report (Ulat) (sa Ingles). Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan. We calculated that approximately 18.5 million cesarean sections are performed yearly worldwide. (Nakalkula namin na tinatayang 18.5 milyon sesaryan ang ginagawa taon-taon sa buong mundo.)
  25. "Newborns: reducing mortality" [Mga Bagong Panganak: pagpapababa sa mortalidad] (sa Ingles). Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 3, 2017. Nakuha noong Enero 1, 2022.

TaoBiyolohiya Ang lathalaing ito na tungkol sa Tao at Biyolohiya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.