Pamamaraang parlamentaryo: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Content deleted Content added
JAnDbot (usapan | ambag)
JAnDbot (usapan | ambag)
Linya 16: Linya 16:
[[da:Parlamentarisme]]
[[da:Parlamentarisme]]
[[de:Parlamentarisches Regierungssystem]]
[[de:Parlamentarisches Regierungssystem]]
[[dv:ބަރުލަމާނީ ނިޒާމު]]
[[el:Κοινοβουλευτική Δημοκρατία]]
[[el:Κοινοβουλευτική Δημοκρατία]]
[[en:Parliamentary system]]
[[en:Parliamentary system]]

Pagbabago noong 03:05, 30 Enero 2009

[[Larawan:Form of government parliamentary.png|right|350px|thumb|Mga Estado na kasalukuyang gumagamit ng mga sistemang parlamentaryo ay ipinakikita ng kulay na pula at narangha - ang mga pula ay mga monarkiyang konstitusyonal kung saan ang kapangyarihan ay nakapataw sa isang parliyamento, samantalang ang mga narangha ay mga republikang parlamentaryo na ang mga parliyamento ay lubhang makapangyarihan sa ibabaw ng nakahiwalay na pinuno ng estado. Ang mga estado na kulay lunti ay may mga gumaganap na pinuno ng estado at pinuno ng pamahalaan sa iisang tanggapan, katulad ng sa mga sistemang pangulohan (presidensiyal), subalit ang tanggapang ito ay pinupunan ng pinili ng parliyamento at ihinahalal ng hiwalay.]]

Ang pamamaraang parlamentaryo o sistemang parlamentaryo ay kilala rin bilang parlamentaryanismo at parlamentarismo (sa Ingles ng Estados Unidos), ay makikilala sa pamamagitan ng ehekutibong sangay ng pamahalaan na nakadepende sa tuwiran o hindi tuwirang suporta ng parlamento, na karaniwang ipinararating sa pamamagitan ng boto ng tiwala. Samakatuwid, walang tuwirang paghihiwalay ng kapangyarihan sa pagitan ng mga tagapagpaganap at tagapagbatas na sangay (lehislatibo), na naghahatid sa magkaibang pagtatakda sa paraan ng mga paninimbang at pagsusuri sa pagpapatakbo ng pamahalaan, kung ihahambing sa mga nakikita sa isang republikang may pangulo. Ang mga sistemang parlamentaryo ay karaniwang may malinaw na batayan ng pagkakaiba sa pagitan ng pinuno ng pamahalaan at ng pinuno ng estado, kung saan ang pinuno o pangulo ng pamahalaan ay ang punong ministro o primero, samantalang ang pinuno ng estado ay kadalasang ang hinalal (ng mga mamamayan o sa pamamagitan ng parliyamento) na pangulo o namamanang maharlika. Hinihirang ang pangulo ng estado bilang isang pangulo sa titulo lamang na may maliit o sermonyal na kapangyarihan.

Ang kawalan ng malinaw na pagkakahiwalay ng kapangyarihan sa pagitan ng tagapagpagnap at tagapagbatas na mga sangay ay nagdurulot ng kritisismo ng ilan hinggil sa kakulangan ng pagsiyasat at pagtimbang na matatagpuan sa presidensyal na republika. Sa kabilang banda, may pumupuri rin sa parlimentaryo, kaugnay ng presidensyalismo, dahil sa madaling pagtugon nito sa publiko at pagbabago. Pinupulaan din ito minsan dahil sa pangunguna ng mga hindi matatag na pamahalaan, katulad ng Alemang Republikang Weimar at ang Ikaapat na Republika ng Pransya.

Hindi ibig sabihin ng salitang sistemang parlamentaryo na ang isang bansa ay pinamumunuan ng iba't ibang mga partidong magkakasanib (koalisyon o alyansa). Ang maramihang partidong kasunduan (multipartido) ay karaniwang produkto ng isang pamamaraang panghalalan (sistemang elektoral) na kilala bilang matimbang na pagkakaroon ng mga kinatawan (representasyong proporsyonal). Ang mga bansang parliyamentaryo na gumagamit ng "first past the post" (unang daan sa haligi) na halalan ay kadalasang may mga pamahalaang binubuo lamang ng isang partido. Subalit, ang sistemang parliyamentaryo sa kontinente ng Europa ay sadya ngang gumagamit ng representasyong proporsiyonal, at may pagkiling sa pagsasagawa ng mga resulta ng eleksiyon na kung saan walang iisang partido lamang ang nakaupo sa karamihan ng mga puwesto.

Ang mga parliyamentariyanismo ay maaari ring gamitin para sa pamamahala ng mga lokal na pamahalaan. Ang halimbawa nito ay ang lungsod ng Oslo, na mayroon isang konsehong ehekutibo o tagapagpatupad na bahagi ng sistemang parliyamentaryo. Ang mga sistemang may tagapangasiwa ng konseho (council-manager system) ng mga pamahalaang munisipal na ginagamit sa ilang lungsod ng Estados Unidos ay mayroon pagkakatulad sa isang pamamaraang parliyamentaryo.