Maynila: Pagkakaiba sa mga binago
No edit summary |
m robot dinagdag: yo:Manila |
||
Linya 843: | Linya 843: | ||
[[vo:Maynila]] |
[[vo:Maynila]] |
||
[[war:Manila]] |
[[war:Manila]] |
||
[[yo:Manila]] |
|||
[[zh:马尼拉]] |
[[zh:马尼拉]] |
||
[[zh-min-nan:Má-nî-la]] |
[[zh-min-nan:Má-nî-la]] |
Pagbabago noong 19:13, 28 Nobyembre 2009
- Ang lathaing ito ay tungkol sa lungsod ng Maynila, para sa Kalakhang pook o rehiyon, tingnan Kalakhang Maynila. Para naman sa makalumang lungsod, tingnan ang Napapaderang Lungsod. Para naman sa iba't ibang gamit sa salita, tingnan ang Maynila (paglilinaw).
Maynila Maynila (sa Tagalog) Manila Lungsod ng Maynila | |||
---|---|---|---|
City of Manila | |||
Ang lungsod ng Maynila sa pagkakakita sa Harbour Square (tuktok). Ang liwasang Rizal at Tanggulang Santiago (hilagang gitna), ang Bahay-pamahalaan pamlungsod ng Maynila, Sentrong Pangkultura ng Pilipinas at Bulebard ng Roxas (katimugang gitna). Ang Palasyo ng Malakanyang, Katedral ng Maynila at ang Maynila sa pagkakakita mula sa Harbour Square sa gabi (ibaba). | |||
| |||
Palayaw: "Perla del Oriente"; "The City of Our Affections"; "City by the Bay"; "La Insigne y Siempre Leal Ciudad" | |||
Bansag: Linisin at Ikarangal ang Maynila | |||
Mapa ng Kalakhang Maynila na inilalarawan ng lokasyon ng Maynila. | |||
Mga koordinado: 14°35′45″N 120°58′38″E / 14.5958°N 120.9772°EMga koordinado: 14°35′45″N 120°58′38″E / 14.5958°N 120.9772°E | |||
Bansa | Pilipinas | ||
Rehiyon | Pambansang Punong Rehiyon (NCR) | ||
Lalawigan | — | ||
Distrito | Una hanggang Pang-anim na Distrito ng Maynila | ||
Mga barangay | 897 (alamin) | ||
Pagkatatag | 24 Hunyo 1571 | ||
Ganap na Bayan | — | ||
Ganap na Lungsod | Hulyo 10, 1574 | ||
Pista | Ika-22 ng Hunyo | ||
Pamahalaan | |||
• Punong Lungsod | Alfredo Lim | ||
• Pangalawang Punong Lungsod | Isko Moreno | ||
• Kinatawan | Benjamin Asilo Unang Distrito Jaime Lopez Ikalawang Distrito Zenaida Angping Ikatlong Distrito Trisha Bonoan - David Distritong Ikaapat Amado Bagatsing Ikalimang Distrito Bienvenido Abante Distritong Ikaanim | ||
• Manghalalal | 1,133,042 botante (2022) | ||
Lawak | |||
• Kabuuan | 24.98 km2 (9.64 milya kuwadrado) | ||
Taas | 16 m (52 tal) | ||
Populasyon (Senso ng 2020) | |||
• Kabuuan | 1,846,513 | ||
• Kapal | 74,000/km2 (190,000/milya kuwadrado) | ||
• Kabahayan | 486,293 | ||
Ekonomiya | |||
• Kaurian ng kita | natatanging klase ng kita ng lungsod | ||
• Antas ng kahirapan | 2.99% (2018)[3] | ||
• Kita | ₱17,922,805,500.00 (2020) | ||
• Aset | ₱74,464,757,574.00 (2020) | ||
• Pananagutan | ₱22,420,747,872.00 (2020) | ||
• Paggasta | ₱17,874,675,033.00 (2020) | ||
Sona ng oras | UTC+8 (PST) | ||
Kodigong Pangsulat | 0900–1096 | ||
PSGC | 133900000 | ||
Kodigong pantawag | 2 | ||
Uri ng klima | Tropikal na monsoon na klima | ||
Mga wika | wikang Tagalog | ||
Websayt | https://www.cityofmanila.ph/ manila.gov.ph/, https://www.cityofmanila.ph/ |
Ang Lungsod ng Maynila (Opisyal: City of Manila), kilala bilang Maynila, ay ang kabiserang lungsod ng Pilipinas na isa sa 17 lungsod at munisipalidad na bumubuo ng kalakhang Maynila. Matatagpuan ang lungsod sa baybayin ng look ng Maynila na nasa kanlurang bahagi ng pambansang punong rehiyon na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng Luzon, isa ito sa mga sentro ng negosyo ng umuunlad na kalakhang pook na tinitirahan ng humigit sa 19 na milyong katao.[2][4]
Ang Maynila, na sumasakop ng 38.55 na kuwadrado ng kilometro,[5][6] ay ang pangalawang pinakamalaking lungsod ng Pilipinas, na may humigit-kumulang na 1.6 milyong kataong naninirahan. Pero ang kalapit na lungsod, ang lungsod Quezon, ang dating kabisera ng bansa ay mas matao. Ang kalakhang pook ay ang pangalawang pinakamalaki sa Timog-silangang Asya.[2]
Ang Maynila ay may 900 na kilometro ang layo mula sa Hongkong, 2,400 na kilometro ang layo mula sa Singgapur at mas marami ng 2,100 na kilometro ang layo sa hilagang-silangan mula sa Kuala Lumpur. Ang ilog Pasig ang humahati sa lungsod ng dalawa. Sa depositong alubyal ng ilog Pasig at look ng Maynila nakapwesto ang nakakaraming sinasakupan ng lungsod na gawa mula sa tubig.
Noong kapanahunan ng mga Hispano, itinaguyod ang lungsod na may umpok-umpok na pamayanan na pumapalibot sa nagsasanggalang pader ng Intramuros (napapaderan), ang orihinal na Maynila. Ang Intramuros ay isa sa mga pinakalumang nagsasanggalang na pader sa Gitnang Silangan, ay ginawa at dinisenyohan ng mga misyonaryong Heswita para hindi masakop ng mga Tsino ang pamayanan at mailigtas ang mga mamamayan. Noong kapanahunan ng Amerikano, ilang pagsasaayos ang isinagawa sa katimugang bahagi ng lungsod at ginamit ang arkitekturang disenyo ni Daniel Burnham.
Ang Maynila ay tinatabihan ng ilang lungsod sa kalakhang Maynila katulad ng lungsod ng Navotas at lungsod ng Kalookan sa hilaga, lungsod Quezon sa hilagang-silangan, lungsod ng San Juan at lungsod ng Mandaluyong sa silangan, lungsod ng Makati sa timog-silangan at lungsod ng Pasay sa timog.
Noong ika-13 siglo, ang lungsod ay binubuo ng mga tindahan at opisinang tagatanggap sa may tabi ng baybayin ng ilog Pasig, na nasa hilaga ng mga makalumang pamayanan. Ang opisyal na pangalan na binigay ng mga Malay sa lungsod ay Seludong/Selurung, na ginamit din sa isang rehiyon sa pulo ng Luzon, at inimumungkahi na ito ang kabisera ng Kaharian ng Tondo. Ang lungsod ay nakilala rin sa pangalan na binigay ng mga pangkat etnikong mga Tagalog, ang Maynila, unang nakilala bilang Maynilad. Ang pangalan ay mula sa salitang nila, isang uri ng halamang mabulaklak na tumutubo sa baybayin ng look, na ginagamit para gumawa ng sabon para sa pakikipagkalakalan; nanggaling ito sa salitang may mila, na may unlaping ma- na tumutukoy kung saan ang isang lugar ay mayroong isang malagong bagay (ang nila ay pwedeng Sanskrit na nila "punong indigo").[7] (Ang sinasabing naging pangalan ng halaman ay nilad ay kathang isip lamang.)[8][9] Ang lungsod ay may humigit sa 100 mga parke na nakakalat sa buong lungsod.
Ang Maynila ang naging upuang kolonyal na pamahalaan ng Espanya noong opisyal na pinamahalaan ang mga isla ng Pilipinas ng tatlong siglo simula 1565 hanggang 1898. Noong inokyupa ng Britanya ang Pilipinas, ang lungsod ay pinamahalaan ng Gran Britanya ng dalawang taon simula 1762 hanggang 1764 na naging parte sa Pitong Taong Digmaan. Ang lungsod ay nanatiling kabisera ng Pilipinas sa pamamahala ng pamahalaang probisyonal ng mga Briton, na kumikilos sa pamamagitan ng mga arsobispo ng Maynila at ng Real Audiencia. Nasa Pampanga ang kuta ng mga armadong rebelde laban sa mga Briton.
Ang Maynila ay nakilala noong may kalakalang Maynila-Acapulco na tumagal ng tatlong siglo at nakapaghatid ng mga kagamitan simula sa Mehiko papunta ng Timog-silangang Asya. Noong 1899, binili ng Estados Unidos ang Pilipinas sa mga Espanyol at pinamahalaan ang buong arkipelago ng hanggang 1946.[10] Noong ikalawang digmaang pandaigdig, nawasak ang malaking parte ng lungsod. Ang lungsod ay ang pangalawang pinakawasak na lungsod na sumusunod sa Warsaw, Poland noong ikalawang digmaang pandaigdig. Ang rehiyon ng kalakhang Maynila ay gumanap na entidad na may kasarinlan noong 1975.
Isang pandaigdigan lungsod ang Maynila at kilala bilang "Beta+" ayon sa Globalization and World Cities Study Group and Network noong 2008.[11]
Talaan ng nilalaman |
Kasaysayan |
Klima at heograpiya |
Mga subdibisyon at sanggunian |
Ekonomiya |
Populasyon at wika |
Mga kapatid na lungsod |
Kasaysayan
Nakilala bilang Gintu(Lupain/Isla ng mga ginto) o Suvarnadvipa ng mga kalapit na lalawigan. Ang naturing kaharian ay yumabong sa mga huling sandali ng Dinastiyang Ming bilang resulta ng pakikipagkalakalan sa Tsina.[12] Ang kaharian ng Tondo nakagawian na bilang kabisera ng imperyo. Ang mga namumuno dito ay kasing kapangyarihan ng mga hari, at tinatawag sila sa panginuan o panginoon, anak banua o anak ng langit, o lakandula na nangangahuligang "diyos ng kahariang pinamumunuan".
Noong namamayagpag si Bolkiah (1485-1571), ang Sultanate ng Brunay ay nagpasyang wasakin ang imperyong Luzon sa pakikiisa Tsina nang lusubin ang Tondo at itinaguyod ang Selurong (Ngayon ay Maynila) bilang base ng mga Bruneo.[13][14] Sa pamamahala ng Salalila, may itinaguyod na bagong dinastiya para humarap/hamunin ang Kapulungan ng mga Lakandula sa Tondo.[15] Ang kaharian ng Namayan ay itinaguyod bilang alternatibo na may kompederasyon ng mga barangay na biglaan ang pagdami noong 1175 at pinalawig simula sa look ng Maynila hanggang sa lawa ng Laguna. Ang kabisera ng kaharian ay ang Sapa, ngayon ay kilala bilang Sta. Ana.
Sa kala-gitnaan ng ika-16 na siglo, ang mga nasasakupang lugar ng kasalukuyang Maynila, ay parte ng isang malawakang pook na umaabot sa hangganan ng karagatan na pinamumunuan ng mga Raha. Sina Rajah Sulayman at Rajah Matanda ay namuno sa mga komunidad ng Muslim na matatagpuan sa timog ng ilog Pasig, at si Lakandula ang namuno sa Kaharian ng Tondo, ang Hindu-Budistang kaharian na matatagpuan sa timog ng ilog. Ang dalawang komunidad ng Muslim ay pinagsanib at dito naitaguyod ang kaharian ng Maynila. Ang dalawang lungsod-estado ay nagsasalita sa wikang Malay na mahusay makitungo sa sultanate ng Brunay na si Bolkiah, at ang mga sultanate ng Sulu at Ternate.
Ang Maynila ang naging upuang kolonyal na pamahalaan ng Espanya noong opisyal na pinamahalaan ang mga isla ng Pilipinas ng tatlong siglo simula 1565 hanggang 1898. Si heneral Miguel López de Legazpi ang nagpadala ng isang natatanging ekspedisyon at dito nadiskubre ang Maynila. Itinaguyod dito ang kanilang tanggulan, ang Kutang Santiago at kalaunan, pinalawig ang nasasakupan sa pamamagitan ng pagtatayo ng mga paaralan, tirahan, simbahan sa labas ng nagsasanggalang pader at ito ang nagbigay kapanganakan sa Intramuros. Noong inokyupa ng Britanya ang Pilipinas, ang lungsod ay pinamahalaan ng Gran Britanya ng dalawang taon simula 1762 hanggang 1764 na naging parte sa Pitong Taong Digmaan. Ang lungsod ay nanatiling kabisera ng Pilipinas sa pamamahala ng pamahalaang probisyonal ng mga Briton, na kumikilos sa pamamagitan ng mga arsobispo ng Maynila at ng Real Audiencia. Nasa Pampanga ang kuta ng mga armadong rebelde laban sa mga Briton.
Ang Maynila ay nakilala noong may kalakalang Maynila-Acapulco na tumagal ng tatlong siglo at nakapaghatid ng mga kagamitan simula sa Mehiko papunta ng Timog-silangang Asya. Noong 1899, binili ng Estados Unidos ang Pilipinas sa mga Espanyol at pinamahalaan ang buong arkipelago ng hanggang 1946.[10] Noong ikalawang digmaang pandaigdig, nawasak ang malaking parte ng lungsod. Ang lungsod ay ang pangalawang pinakawasak na lungsod na sumusunod sa Warsaw, Poland noong ikalawang digmaang pandaigdig. Ang rehiyon ng kalakhang Maynila ay gumanap na entidad na may kasarinlan noong 1975. Ang kasalukuyang alkalde ng lungsod ay si Alfredo Lim.
Isang pandaigdigan lungsod ang Maynila at kilala bilang "Beta+" ayon sa Globalization and World Cities Study Group and Network noong 2008.[11]
Deribasyon
Noong ika-13 siglo, ang lungsod ay binubuo ng mga tindahan at opisinang tagatanggap sa may tabi ng baybayin ng ilog Pasig, na nasa hilaga ng mga makalumang pamayanan. Ang opisyal na pangalan na binigay ng mga Malay sa lungsod ay Seludong/Selurung, na ginamit din sa isang rehiyon sa pulo ng Luzon, at inimumungkahi na ito ang kabisera ng Kaharian ng Tondo. Ang lungsod ay nakilala rin sa pangalan na binigay ng mga pangkat etnikong mga Tagalog, ang Maynila, unang nakilala bilang Maynilad. Ang pangalan ay mula sa salitang nila, isang uri ng halamang mabulaklak na tumutubo sa baybayin ng look, na ginagamit para gumawa ng sabon para sa pakikipagkalakalan; nanggaling ito sa salitang may mila, na may unlaping ma- na tumutukoy kung saan ang isang lugar ay mayroong isang malagong bagay (ang nila ay pwedeng Sanskrit na nila "punong indigo").[7] (Ang sinasabing naging pangalan ng halaman ay nilad ay kathang isip lamang.)[8][9] Ang lungsod ay may humigit sa 100 mga parke na nakakalat sa buong lungsod.
Kasaysayan ng heograpiya
Bago at noong koloniyalisasyon ng Espanya sa Pilipinas, ang Maynila na ang kabisera ng lalawigang ito na sumasakop sa halos kabuuan ng Luzon, at kinabibilangan ng mga modernong subdibisyong pang-teritoryal ng Pampanga, Bulacan, Rizal, Laguna, Quezon, Mindoro, Masbate at Marinduque. Kalaunan, ang mga subdibisyong ito ay ginawang mga malalayang lalawigan, at ang Maynila ay naging kasing lawak na lamang ng Kalakhang Maynila. Ang Maynila ay nasa hangganan ng ilang lalawigan pero limiit pa lalo nang ginawang mga munisipalidad ang ilang parte nito at ang Maynila ay kasing lawak na lamang ng kasalukuyang Maynila (maliban na lamang sa Intramuros, ang lokasyon ng tunay na kabisera). Ayon sa kasaysayan ng lalawigang ito, pinangalanang itong Lalawigan ng Tondo na kilala noong kapanahunan ng mga Hispano.
Noong 1853, apat na pueblo o bayan sa lalawigan ng Tondo ay nakipag-isa sa lalawigan ng Laguna at itinaguyod ang pambansang distrito na pinangalanang "Distrito de los Montes de San Mateo" (Distritong kabundukan ng lalawigan ng San Mateo). Ang lalawigan ng Tondo ay pinag-salo sa mga lalawigan ng Cainta, Taytay, Antipolo at Boso-boso, habang ang Laguna ay isinalo sa mga lalawigan ng Angono, Baras, Binangonan, Cardona, Morong, Tanay, Pililla at Jalajala. Dahil pinangalanan ang distritong ito bilang Distrito de los Montes de San Mateo, na sinanasabi ng mga katutubo na masyadong mahaba, hindi bumabagay at nalilito ang karamihan na ang bayan ng San Mateo sa lalawigan ng Tondo ay ang kabisera ng distritong kabundukan ng San Mateo at ng Morong, pinalitan ang pangalan nito bilang Lalawigan ng Maynila noong 1859.
Noong ipinagbenta ng mga Hispano ang Pilipinas sa mga Amerikano, itinaguyod ang pamahalaang pang-sibil. Kalaunan, ang lalawigan ng Maynila ay isinawalang bisa ng komisyon ng Pilipinas, naging mga munisipalidad ang mga kasapi nito kabilang ang Moring, at dito naitaguyod ang lalawigan ng Rizal. Ilang linggo ang nakalipas, ang bagong anyo ng Maynila ay nakilala na ng buong kapuluan ng Pilipinas at isinalo ang ilang bayan ng lalawigan ng Rizal sa lungsod bilang mga distrito. Ang mga hangganan ng Maynila isinaayos noong ika-29 ng Enero, 1902. Ang mga pook na kalapit-bayan ng Gagalangin ay naging kasapi ng distrito ng Tondo, kabilang ang Santa Ana na ngayon ay isang malayang distrito. Noong ika-30 ng Hulyo ng 1902, ang bayan ng Pandacan ay naging kasapi na ng lungsod bilang distrito. Sa kasalukuyan, mayroong 16 na distritong pang-heograpiya ang lungsod.
Noong ikalawang digmaang pandaigdig, ang Maynila ay ginawang "Open City" at ang mga administratibong hangganan nito ay pinalawak hanggang sa mga kalapit na lungsod at bayan. Pinangalanang itong Malawakang Maynila at naging kasapi nito ang mga distrito ng Bagumbayan (Katimugang Maynila), Bagumpanahon (Sampaloc, Quiapo, San Miguel at Santa Cruz), Bagumbuhay (Tondo), Bagong Diwa (Binondo at San Nicholas), at ang bagong kakataguyod na Lungsod Quezon na hinati sa dalawang distrito at ang mga munisipalidad ng Kalookan, Las Piñas, Malabon, Makati, Mandaluyong, Navotas, Parañaque, Pasay at San Juan ay naging distrito ng Maynila.
Noong 1948, ang Lungsod Quezon ang naging kabisera ng Pilipinas. Kalaunan, noong ika-29 ng Mayo, 1976, binalik ni pangulong Ferdinand E. Marcos ang titulong kabisera ng Pilipinas sa Maynila na hango sa kautusang Presidential Decree No. 940 na nagpapahayag na ang pook na inireseta para sa Kalakhang Maynila sa kautusang Presidential Decree 824 ay ang dapat kalugaran ng ng pambansang pamahalaan.
Buwan | Enero | Pebrero | Marso | Abril | Mayo | Hunyo | Hulyo | Agosto | Setyembre | Oktubre | Nobyembre | Disyembre | Taon |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Katamtamang mataas na temperatura°C | 30 | 31 | 32 | 33 | 33 | 32 | 31 | 30 | 31 | 30 | 30 | 30 | 31 |
Katamtamang kababaan ng temperatura°C (°F) | 21 | 22 | 22 | 24 | 25 | 25 | 24 | 23 | 23 | 23 | 23 | 22 | 23 |
Ulan (cm) | 2 | 1 | 1 | 3 | 12 | 26 | 40 | 36 | 34 | 19 | 13 | 6 | 197 |
Sanggunian: Weatherbase (2007) |
Pamahalaan
Katulad ng mga lungsod sa Pilipinas, ang Maynila ay pinamamalaan ng isang alkalde na namumuno ng mga exclusibong kagawaran ng lungsod. Ang kasalukuyang alkalde para sa terminong 2007-2010 ay si Alfredo Lim, na gumawa ng pagbabalik sa bahay-pamahalaang panlungsod ng Maynila na pagkatapos ng pagsisilbi ng 3 taong termino bilang senador. Ang alkalde ng lungsod ay may tatlong termino (siyam na taon ang kabuuam), at pwedeng ihalal muli kung lalaktaw ng isang termino.
Si Isko Moreno ay ang kasalukuyang bise-alkalde ng lungsod ang namumuno sa mga pambatasang kawil ng lungsod na binubuo ng mga nahalal na mga konsehal na namumuno sa anim na distritong pambatas ng Maynila.
Ang lungsod ay nahahati sa 897 na mga barangay, ang pinakamaliit na lokal na yunit na pamahalaan ng Pilipinas. Ang bawat barangay ay may sariling kagawad at konsehal. Para sa mas maayos na sistema ayon sa mga administratibo, ang lahat ng barangay sa Maynila ay grinupo sa 100 mga sona at muling grinupo para buuin ang 16 na distritong pang-heograpiya. Ang mga distrito at sonang ito ay walang anumang uri ng lokal na pamahalaan.
Ang lungsod ay may anim na mga kinatawan na hinahalal para sa kapulungan ng mga kinatatawan ng Pilipinas, ang mas mababang uri ng pambatasan na isa sa mga kawil ng administrasyon ng Pilipinas. Ang bawat kinatawan ay rumereprisinta sa isa sa bawat anim na tagapagbatas na distrito ng Maynila.
Selyo ng lungsod
Ang selyo ng lungsod ay naglalaman ng mga salitang Lungsod ng Maynila at Pilipinas na pa-ikot sa isang kalasag sa loob ng isang bilog. Ang pabilog ay naglalaman ng anim na dilaw na bituwin na sumisimbolo sa anim na distritong pambatas ng Maynila. Ang kalasag, na kinuha ang inspirasyon noong kapanahunan ng Hispano, ang lumalarawan sa palayaw na Pearl of the Orient at nakapwesto sa hilagang-gitna; dagatleon sa gitna, na naimpluwensyahan ng Hispano; at ang agos ng Ilog Pasig at ng Look ng Maynila sa katimugang parte. Ang mga kulay ng selyo ay sumasalamin sa kulay ng watawat ng Pilipinas. Ang dagatleon sa selyo ng Maynila ay hiniram ng Singgapur para sa kanilang merlion.
Heograpiyang pang-distrito
Ang lungsod ay hinahati sa labing-anim (16) na heograpiyang pang-distrito. Isa lang ang distritong hindi isang bayan, ang Puerto ng Maynila. Walong (8) distrito ay matatagpuan sa hilaga ng Ilog Pasig at walo (8) sa timog. Ang Kabukiran ng San Andres ay dating parte ng Santa Ana, habang ang Santa Mesa ay dating parte ng Sampaloc. Ang mga distritong ito ay di dapat ika-lito sa anim na distritong pambatas ng Maynila.
Heograpiyang pang-distrito | Mga Barangay | Populasyon (2007 census) |
Lawak (has.) |
Kapal ng populasyon (per km²) |
---|---|---|---|---|
Binondo | 10 | 12,100 | 66.11 | 18,304.1 |
Ermita | 13 | 6,205 | 158.91 | 3,904.8 |
Intramuros | 5 | 5,015 | 67.26 | 7,455.7 |
Malate | 57 | 78,132 | 259.58 | 30,099.8 |
Paco | 43 | 69,300 | 278.69 | 24,866.7 |
Pandacan | 38 | 76,134 | 166.00 | 45,862.9 |
Puerto ng Maynila | 5 | 48,684 | 315.28 | 15,441.4 |
Quiapo | 16 | 23,138 | 84.69 | 27,322.0 |
Sampaloc | 192 | 255,613 | 513.71 | 49,758.5 |
Kabukiran ng San Andres | 65 | 116,585 | 168.02 | 69,386.2 |
San Miguel | 12 | 16,115 | 91.37 | 17,636.9 |
San Nicolas | 15 | 43,225 | 163.85 | 26,380.5 |
Santa Ana | 34 | 62,184 | 169.42 | 36,703.5 |
Santa Cruz | 82 | 118,779 | 309.01 | 38,438.1 |
Santa Mesa | 51 | 98,901 | 261.01 | 37,892.2 |
Tondo | 259 | 630,604 | 865.13 | 72,891.6 |
Lahat ng distritong ito, na hindi kinabibilangan ng Puerto ng Maynila, ay may sariling mga simbahan, at ilan sa mga distritong ito ay nakamit ang pagkakilanlan sa sariling paninindigan. Ang Intramuros bilang pinaka-matanda at naging orihinal na Maynila ay naging isang makasaysayang pook. Ang distrito ng Binondo ay ang Chinatown ng lungsod. Ang Tondo ay ang may pinaka-malaking kapal ng populasyon, pinaka-malawak na nasasakupan at nangunguna pagdating sa kahirapan. Ang pambansang bayani na si Jose Rizal ay tinatangkilik sa Liwasang Paco at iba pang pook sa Maynila. Ang mga distrito ng Ermita at Malate ay kilala at sikat sa mga turista, dahil marami ditong bar, kainan, limang-bituing otel, at liwasan. Ang mga distrito ng San Miguel at Pandacan ay tumatayong tahanan ng opisyal na residente ng Pangulo ng bansa, ang Palasyo ng Malakanyang.
Pambansang mga opisina ng pamahalaan
Ang lungsod ng Maynila ay ang kabisera ng Pilipinas at ang tahanan ng mga pulitika sa bansa. Noong kapanahunan ng pamahalaang kolonyal ng Amerikano, nagpahayag sila ng maggiging hitsura ng lungsod sa labas ng pader ng Intramuros. Sa kalapit na "Bagumbayan" o sa kasalukuyan ay ang Liwasang Rizal, ang piniling sentro ng pamahalaan at ang komisyon ng pagdedisenyo ay pinaubaya kay Daniel Burnham para gumawa ng plano para sa lungsod na hango sa Washington D.C.. Ang plano ay napabayaan at natigil ang konstruksyon dahil sa pagsilakbo ng ikalawang digmaang pandaigdig.
Dahil sa pamahalaang Komonwelt ni Manuel L. Quezon, ang bagong sentro ng pamahalaan ay inilipat sa mga bundok sa hilagang silangan ng Maynila, na ngayon ay Lungsod Quezon. Ilang mga ahensiya ng pamahalaan ay lumikh ng base sa Lungsod Quezon. May mga importanteng opisina na nanatili sa Maynila tulad ng Opisina ng Pangulo, ang Korte Suprema, Hukuman ng Apela, ang Bangko Sentral ng Pilipinas, ang kagawaran ng Badyet, Pananalapi, Kalusugan, Katarungan, Paggawa at Empleyo, at Turismo. Ang Maynila din ang tahanan ng iba't ibang importanteng institusyong pambansa tulad ng Pambansang Aklatan, Pambansang Arkibos, Pambansang Museo at ang Pambansang Ospital ng Pilipinas.
Ekonomiya
Ang ekonomiya ng Maynila ay maraming pinangagalingan. Dahil sa mga puerto nitong napapangalagaan, ang Maynila ang naging "National Chief Port" ng bansa. Ang Maynila rin ang pangunahing tagalathala ng pahayagan sa Pilipinas.[17]
Ang mga produkto na maaring mabili dito ay ang mga kemikal, tela, damit, mga elektronikong kagamitan, relo, bakal, gamit na gawa sa katad, at mga sapatos. Ang pagtitinda ng mga pagkaing tinge at inumin kabilang ang produktong tabako ang pangunahing pinagkakakitaan ng mga mamamayan. Ang mga mamamayan ay nangangalakal din sa mga dayuhan. Ang mga kagamitan na pinangkakalakal nila kapalit ng pera ay ang mga tali, playwud, pinong asukal, kopra, at langis ng niyog.[17]
Maunlad na industriya ang turismo. Ang Maynila ay nakakaakit ng mahigit 1 milyong[17] dayuhan dahil ito ang pangunahing pook pamturismo ng bansa. Madalas puntahan ng mga dayuhan ang distrito ng Binondo, Ermita, Intramuros at Malate.
Lahat ng distrito ng lungsod maliban na lang sa Puerto ng Maynila ay may sariling pamilihang bayan o palenke. Ang pamilihang bayan ay nahahati sa dalawa, ang mga seksyong tuyong pagkain at gulay. Masagana ang mga pamilihang bayang ito lalo na kapag umaga. Dahil sa programang urbanisasyon ng pamahalaang Maynila, naisaayos ang karamihan ng pamilihang bayan. Isa sa mga halimbawa nito ay ang pamilihang pambayan ng Santa Ana at pamilihang pambayan ng Pritil. Kung ang isang tao ay naghahanap ng mumurahing kagamitan, maaring matagpuan ang mga ito sa Divisoria at Quiapo.
Ang mga modernong liwasan ay nakakalat sa lungsod at ang karamihan ay nasa distrito ng Malate at Ermita. Ang SM City Manila, isa sa mga pinakamalaking liwasan ng bansa, ay nakatayo katabi ng Bahay-Pamahalaang panlungsod ng Maynila at ang orihinal na liwasan ng SM ay umiiral pa rin sa Carriedo sa Santa Cruz. Isa sa mga popular na liwasan na matatagpuan sa Maynila ay ang Robinson's Place Ermita. Sa katimugan naman ng lungsod sa distrito ng Malate ay ang Harrison Plaza, isa sa mga pinakalumang liwasan ng lungsod. Ang Maynila ay isa sa mga lungsod na magastos tirahan.[18]
Demograpiya
Kapal ng populasyon
Sa populasyong 1,660,714 at may lawak na 38.55 km², ang Maynila ang may pinakamalaking kapal ng populasyon na nahigitan ang lahat ng pangunahing lungsod ng mundo na may 43,079 katao/km².[19] Ang ika-6 na distrito ang may pinakamalaking kapal ng populasyon na may 68,266 katao/km² at sumunod ang una at ikalawang distrito (kabuuan ng Tondo) na may 64,936(una) at 64,710(ikalawa) katao/km². Ang ikalimang distrito ang may pinakamaliit na kapal ng populasyon na may 19,235 katao/km².[6]
Ang kapal ng populasyon ng Maynila ay nahigitan ang mga lungsod na Paris (20,164 katao/km²), Shanghai (16,364 katao/km², sa distritong Nashi ang may densidad na 56,785 katao/km²), lungsod ng Buenos Aires (2,179 katao/km², na ang pinakamaliking densidad ay ang Lanus na may 10,444 katao/km²), Tokyo (10,087 katao/km²) lungsod ng Mehiko (11,700 katao/km²), at Istanbul (1,878 katao/km², na may pinakamalaking densidad ay ang distritong Fatih na may 48,173 katao/km²).[6]
Pagdating naman sa kabuuang kalakhan, ang Kalakhang Maynila ay pumasok sa ika-85 na pwesto na may 12,550 katao/km² at may lawak ng lupain na 1,334 km², na naunahan pa ng Lungsod ng Cebu na pumasok sa ika-80 na pwesto.[6][20]
Wika
Ang opisyal na wika ay Filipino na kilala bilang Tagalog, habang ang Ingles ay malawakang ginagamit sa edukasyon at trabaho sa buong Kalakhang Maynila. Ang Hokkieng Intsik ay malawakang ginagamit ng mga komunidad ng Tsinong-Pinoy. May mga matatandang naninirahan ang gumagamit ng pangunahing Hispano, na isang sapilitang paksa sa kurikulum ng mga unibersidad at pamantasan sa Pilipinas hanggang 1987. Maraming mga batang Europiyano, Arabo, Indyan, Latinong Amerikano at iba pa ay ang pangunahing wika ay ang sariling wika sa kinalakihang bansa o estado.
Pananampalataya
Ang pagiging kosmopolitano ng lungsod at pagkakaroon ng iba't ibang kultura ang sumasalamin sa Maynila dahil sa dami ng mga pook-pananampalataya na nakakalat sa lungsod. Ang kalayaan sa pananampalataya sa Pilipinas na umiiral pa simula ng maitaguyod ang bansa ang dahilan para magkaroon ng iba't ibang pananampalataya. Ang mga tao na may iba't ibang sekta ang kumakatawan ng may gabay ng mga simbahan ng Kristyano, mga templo ng Budista, mga sinanog ng Dyuis, at mga mosk ng mga Islamiko.
Romanong Katolisismo
Ang Maynila ang kabisera ng Arkidiyosesis ng Pilipinas, ang pinakamatandang arkidiyosesis sa bansa. Ang tanggapan ng arkidiyosesis ay matatagpuan sa katedral ng Maynila (Basilica Minore de la Nuestra Señora de la Immaculada Concepcion) sa Intramuros. Ang lungsod ay nasa pamamahala ng Patronahe ng San Andres.
Dahil ito ang kinalagyan ng pamahalaang kolonyal sa mga nakalipas na siglo, ang Maynila ang nagsilbing base ng mga misyonaryong Katolisismo ng bansa. Kabilang sa mga orden na nasa Pilipinas ay ang mga Dominikano, Heswita, Pransiskano, Agustino (kasapi na rin ang Augustinian Recollects), Benediktino, madre ng San Pablo ng Chartes, padre ng Vinsentino, ang kongregasyon ng mga Immaculati Cordis Mariae, at ang De La Salle Christian Brothers.
Ilang kilalang mga simbahan at katedral sa lungsod ay ang mga simbahan ng San Agustin sa Intramuros, ang dambana ng kinorunahang imahe ng Nuestra Señora de Consolación y Correa, isang UNESCO World Heritage Site na isang paboritong pook pangkasalan ng mga kilalang tao at isa sa dalawang de-erkon na simbahan sa lungsod; Simbahan ng Quiapo, kilala rin bilang Basilica Minore del Nuestro Padre Jesus Nazareno kung saan ginaganap ang taunang prosesyon ng itim na Nazareno, Simbahan ng Binondo na kilala rin bilang Minore de San Lorenzo Ruiz, Simbahan ng Malate na dambana ng Nuestra Señora de Remedios, Simbahan ng Ermita na tahanan ng pinakalumang imaheng Marian sa Pilipinas na si uestra Señora de Guia, Simbahan ng Tondo na tahanan ng daang taong kulay-garing na imahe ng Sto. Niño (Batang Hesus), Simbahan ng Sta. Ana na dambana ng kinoronahang imahe ng Nuestra Senora de los Desamparados at ang San Sebastian o Basilica Minore de San Sebastian, ang natatanging simbahan na may estilong gotika sa Asya.
Protestantismo
Ang Maynila ang tahanan ng ilang kilalalang mga simbahan ng mga Protestante sa Pilipinas na itinaguyod ng mga misyonaryong Amerikano. Bilang lamang ang pook pananampalataya na naitayo sa lungsod. Ang karamihan naman ay matagpuan sa mga kalapit na lungsod at mga lalawigan.
Pagkatapos ng ikalawang digmaang pandaigdig, ang mga grupo ng mga iba't ibang pananapalataya tulad ng mga misyonaryong Protestante ay pumunta sa Pilipinas kasama ang mga Babtis, mga Nasarin, mga Pentakostal, mga Kristiyano at itinaguyod ang kanikanilang paaralan at simbahan.
Iglesia ni Cristo
Ang pinakakilalang panampalataya sa Pilipinas.[kailangan ng sanggunian] Ang Iglesia ay may mga kapilya at simbahan sa lungsod na kilala sa mga makitid at nakaumang mga taluktok. Ang punong himpilan ng mga Iglesia ay matatagpuan sa abenida Komonwelt sa Lungsod Quezon.
Islam, Budismo at iba pang paniniwala
Maraming itinaguyod na templong mga Budismo at Taoist ang mga Tsino sa Maynila. Ang distritong Quiapo ay ang tahanan ng malaking populasyon ng Muslim sa Maynila at ang Masjid Al-Dahab ay matatagpuan dito. May malaking templo ng Hindu para sa mga Indyano ang matatagpuan sa Ermita at sa abenidang U.N. matatagpuan ang templo ng Sikh at ng The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. Sa abenidang Quirino sa Malate matatagpuan ang sinanog para sa maliit na komunidad ng mga Hudyo sa Pilipinas. Kalaunan, lumipat ang mga ito sa Makati sa kalye Tordesillas.
Edukasyon
Ang Maynila ang tahanan ng mga unibersidad, dalubhasaan at pamantasan sa Kalakhang Maynila. Ang tinaguriang Sinturon ng mga pamantasan na kilala ng bansa na may magandang edukasyong maihahandog ay matatagpuan sa distrito ng Malate, Ermita, Intramuros, Paco, San Miguel, Quiapo at Sampaloc. Ilan sa kanila ay ang mga pamantasang pang-estado katulad ng Unibersidad ng Pilipinas sa Ermita at Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas sa Santa Mesa; Pamantasang Normal ng Pilipinas, Pamantasang Kristiyano ng Pilipinas, Pamantasan ng Kababaihan ng Pilipinas, Pamantasang De La Salle-Maynila at De La Salle-College of Saint Benilde sa abenidang Taft; mga katolisismong pamantasan katulad ng Kolehiyo ng San Beda sa San Miguel, Pamantasan ng Santo Tomas sa Sampaloc at ang Pamantasan ng San Pablo sa Ermita; mga pribadong pamantasan tulad ng Pamantasan ng Silangan, Pamantasan ng Dulong Silangan at Pamantasang Centro Escolar sa Recto; at ang mga katolisismong pamantasan na Colegio de San Juan de Letran, Mapúa Institute of Technology at ang Lyceum of the Philippines University; at ang pamantasang pag-aari ng lungsod, ang Pamantasan ng Lungsod ng Maynila sa Intramuros.
Ang dibisyon ng mga pamantasan ng lungsod-Maynila na isang sangay ng kagawaran ng edukasyon ay tumutukoy sa tatlong pampublikong sistema ng edukasyon ng lungsod. Namamahala ito ng 71 elementaryang pampublikong paaralan, 32 pampublikong mataas na paaralan, at 2 pampublikong unibersidad.
Ang lungsod din ang namamahala sa Mataas na Paaralang Pang-agham ng Maynila, ang pilotong pang-agham na iswkelahan ng Pilipinas; ang Pambansang Museo ng Pilipinas, kung saan ang matatagpuan ang Spoliarium ni Juan Luna, ang Kalakhang Museo, ang pangunahing museong moderno at dalubhasa sa mga biswal na sining; ang Museong Pambata, pook na pabor sa mga kabataang Pinoy para sila ay matuto at ang Pambansang Aklatan ng Pilipinas ay matatagpuan sa liwasang Rizal.
Transportasyon
Pampublikong transportasyon
Ang Maynila bilang pangunahing lungsod, ay mayroong iba't ibang uri ng mga transportasyon. Ang pinakilala sa lahat ng uri nito ay ang mga dyipni na sinimulang gamitin pagkatapos ng ikalawang digmaang pandaigdig. May mga kilala rin transportasyon bukod sa dyipni tulad ng mga bus, taksi at Tamaraw FX. Ang mga motorsiklo at pedicab ay ginagamit sa mga bumabiyahe ng maiikling distansya. Sa ilang pook, lalo na sa Divisoria, ang mga motor pangtinda ay pinagkakasya sa pedicab para mahatid ang mga paninda. May pook na pinagpapaliban ang modernong kapanahunan tulad ng Binondo at Intramuros na gumagamit pa rin ng Kalesa.
Ang lungsod ay pinagsisilbihan ng SMRP ng Maynila (ang uring ito ng transportasyon ay bukod pa sa MRTS o Metro Rail Transit Sistem). Isa sa mga prioridad ng proyektong pambayan ay nakatoon sa pagpapaluwag ng masikip na daloy ng trapiko sa kalakhang Maynila.
Ang pagpapaunlad ng sistema ng riles ay nagsimula noong itinaguyod ito noong dekada 70 sa pamamahala ng administrasyon ni Marcos at ito ang kauna-unahang transportasyon ng riles sa Timog-silangang Asya. Kamakailan lang, ang sistema ng riles ay nakaranas ng malawigang pagpapalawak dahil sa paglaki ng populasyon ng lungsod. Ito ay nagkakahalaga ng ilang bilyong dolyar. Ang layunin ng proyektong ito ay magkaroon ng alternatibong uri ng transportasyon para matugunan ang pangangailangan ng lumalaking bilang ng mga sasakyan. Dalawang linya nito ang nagsisilbi sa mga naninirahan sa lungsod, ang linyang dilaw na dumadaan sa abenidang Taft at abenidang Rizal (R-2), at ang linyang murado na dumadaan sa bulebard ng Ramon Magsaysay (R-6) simula Santa Cruz, patungong lungsod Quezon hanggang sa Santolan sa lungsod ng Pasig.
Ang lungsod ang kabisera ng pamahalaan ng riles sa Luzon. Ang pangunahing terminal ng Pambansang Daanan ng mga riles ng Pilipinas ay matatagpuan sa Tondo. Ang mga daanan ng riles na pinalawig at sa kasalukuyan ay dumadaan sa lungsod ng San Fernando, Pampanga at sa lungsod ng Legazpi, Albay.
Ito ang mga pangunahing sistema ng riles. Ang mga estasyon na nasa talaan na ito ay matatagpuan sa Maynila:
- Linyang Dilaw (LRT 1) - R. Papa, Abad Santos, Blumentritt, Tayuman, Bambang, Doroteo Jose, Carriedo, Terminal Sentral, United Nations, Pedro Gil, Abenida Quirino at Vito Cruz
- Linyang Murado (LRT-2 o MRT-2) - Recto, Legarda, Pureza at V. Mapa
- PNR: Vito Cruz, Herran (Pedro Gil), Pandacan, Santa Mesa, España, Laong Laan, Blumentritt at Tutuban.
Himpapawid
Ang Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino (PPNA) ang nagsisilbi sa Maynila, kalakhang Maynila at sa mga kalapit lalawigan. Ang Terminal 2 (o ang Centennial Terminal) ay binuksan noong 1999 ng Oktubre. Ang Philippine Airlines na nagbibigay karangalan sa ating bansa ang gumagamit sa terminal na ito para sa lokal at pandaigdigang lipad. Ang ilang pandaigdigang lipad ang gumagamit sa orihinal na terminal ng PPNA. Binuksan sa publiko ang PPNA-3 noong Agosto ng 2008. Ito ang tahanan ng Cebu Pacific, Air Philippines at PAL Express na nakatuon sa mga pandaigdigan na lipad. Ilang kilometro lang ang layo ng PPNA sa Maynila kaya naman ang mga dayuhan ay madaling makakapasok at makakaalis ng lungsod.
Mga lansangan
Ang mga pangunahing lansangan sa Kalakhang Maynila ay igrinupo bilang mga lansangang radyal. Ang bulebard ng Roxas, ang pinakakilalang lansangan sa Maynila, ay matatagpuan sa dalampasigan ng look ng Maynila. Ang naturing na bulebard ay kabilang sa kalyeng radyal bilang 1 na patungong Kabite. Ang bulebard ng España na kabilang sa kalyeng radyal bilang 7 ay nag-uumpisa sa Quiapo at nagtatapos sa Welcome Rotonda na nasa hangganan ng lungsod Quezon. Ang lansangang Pres. Sergio Osmeña Sr. na kabilang sa South Luzon Expressway o kalyeng radyal bilang 3 ay ang pinaka-impurtanteng lansangan na dumudugtong sa Maynila sa mga lalawigan sa katimugang Luzon.
Mga tulay
May walong pangunahin na tulay sa Maynila. Ang karamihan sa mga ito ay idinudugtong ang katimugang parte ng Maynila sa hilagang parte nito. Dahil hinahati ng ilog Pasig ang kalakhang Maynila sa dalawa, karamihan ng tulay sa kalakhang Maynila ay pinagdudugtong ang hilaga at katimugang parte nito. Mayroong dalawang tulay na riles na tumatawid sa ilog, ang Light Rail Transit 1 at ang daanan ng Philippine National Railways. Ang mga tulay na nakatala0 sa ibaba ay nakasaayos simula kanluran hanggang silangan. Ang Del Pan, na pinakamalapit sa bukana ng ilog Pasig at look ng Maynila ay ang nauuna sa talaan kung pagbabasihan ang pagsasaayos mula kanlurang hanggang silangan.
- Tulay ng Roxas - dating tinawag na tulay ng Del Pan (San Nicolas hanggang sa Daungan ng Maynila)
- Tulay ng Jones - dating tinawag na tulay ng Espanya (Binondo hanggang Ermita)
- Tulay ng McArthur (Santa Cruz hanggang Ermita)
- Tulay ng LRT 1 (Istasyon ng Carriedo hanggang Central Station)
- Tulay ng Quezon (Quiapo hanggang Ermita)
- Tulay ng Ayala (San Miguel hanggang Ermita)
- Tulay ng Mabini - dating tinawag na tulay ng Nagtahan (Santa Mesa hanggang Pandacan)
- Tulay ng Lambingan (Punta hanggang Santa Ana)
Mga daungan
Ang daungan ng Maynila na matatagpuan sa bukana ng look ng Maynila, ay kinilala bilang "Pambansang Punong pandaungan ng Pilipinas" dahil ito ang pangunahing daungan ng bansa. Pinagsisilbihan nito ang pangunahing pangangailangan ng lungsod tulad ng ekonomiya at pinauunlad ang turismong panindustriyal. Ang hilaga at katimugang daungan ay nakakaranas ng pagka-abala twing bakasyon o mga araw na may selebrasyon tulad ng Mahal na Araw, Araw ng Kalululuwa at Kapaskohan.
Pasig River Ferry Service
Ang bukana ng Ilog Pasig ay matatagpuan sa lungsod. Ang Pasig River Ferry Service na nagpapatakbo ng 17 istasyon na matatagpuan sa bukana ng Ilog Pasig simula Plaza Mexico sa Intramuros hanggang sa lungsod ng Pasig ang nagsisilbing pantawid at transportasyong pandagat ng kalakhang Maynila.
Pitong istasyon ang matatagpuan dito sa Maynila. Nakatala sa ibaba ang mga istasyon at nakaayos ayon sa pagkasunod-sunod:
Istasyon | Lokasyon | Distrito |
---|---|---|
Istasyong Plaza Mexico | Intramuros | Intramuros |
Istasyong Escolta | Daang Escolta | Santa Cruz |
Istasyong Quiapo | Quiapo | Quiapo |
Istasyong P.U.P. | Santa Mesa | Santa Mesa |
Istasyong Santa Ana | Santa Ana | Santa Ana |
Istasyong Lambingan | Punta | Santa Ana |
Komunikasyon
Serbisyong pang-koreo
Ang gusali ng Post Office na tahanan ng korporasyong pamkoreo ng Pilipinas ay matatagpuan sa talampakan ng Tulay ng Jones. Ito rin ang tahanan ng Philippine Postal Bank, ang pangunahing kumpanya na nagpapatakbo ng tagahatid ng mga koreo sa bansa.
Tagalathala at publikasyon
Ang Maynila ang tahanan ng mga pangunahing kumpanyang tagalathala sa Pilipinas. Sa pook daungan matatagpuan ang karamihan ng punong himpilan ng mga ito. Ang industriyang tagalathala ng mga kasalukuyang pangyayari ay isa sa mga legasiya ng kolonisasyon ng mga Amerikano sa Pilipinas, na gumawa ng daan para kalayaan ng mga tagapaglathala. Ilan sa mga pangunahing publikasyon sa Maynila ay ang Manila Times, ang Manila Bulletin, ang Philippine Star, ang Manila Standard Today, The Daily Tribune at marami pang iba.
Mga pahayagan
Ang Maynila ang tahanan ng ilang pambalita at opisinang tagapaghatid ng pahayagan, ahensiya o serbisyo na kinabibilangan ng Office of the Press Secretary at Radio-TV Malacañang o RTVM (ang tagapagbalita ng Mga Pangulo ng Pilipinas) na matatagpuan sa Palasyo ng Malakanyang.
Ang lungsod din ang tahanan ng prestihiyoso at eksklusibong organisasyon ng mga manunulat na tinawag na Samahang Plaridel. Ang mga miyembro ay kinabibilangan ng ilang kilalang tagapaglathala, patnugot, at taga-pagbalita ng bansa.
TV at radyo
Ang punong himpilan ng mga pangunahing istasyon ng TV ay matatagpuan sa lungsod Quezon at hindi lahat ng studyo ng Kamaynilaang Pinalawig ay matatagpuan sa Maynila.
Mga medikal na pasilidad
Ang Maynila ang tahanan ng punong himpilan ng Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan sa Pilipinas, ang pangunahing opisina ng Kagawaran ng Kalusugan, at ilang opsital at medikal na pasilidad. Ang Kagawaran ng Kalusugan ng Maynila na may kakayahang magplano at magpatupad ng mga programmang pangkalusugan sa lungsod, ay nagpapatakbo ng 44 na medikal na pasilidad at mga pasilidad na matatagpuan sa mga imprastraktura[21] na nakakalat sa buong lungsod. Ilan sa mga tanyag ospital ng lungsod ay ang Manila Doctors' Hospital at Philippine General Hospital sa Abenidang Taft; Chinese General Hospital and Medical Center, Dr. Jose R. Reyes Memorial Medical Center, at San Lazaro Hospital sa distrito ng Santa Cruz; University of Santo Tomas Hospital sa Sampaloc; at ang Ospital ng Maynila Medical Center na pag-aari ng lokal na pamahalaan sa Malate.
Mga pook na interesante
Sa katimugang bahagi ng Intramuros matatagpuan ang Liwasang Rizal, ang pinaka-tanyag na liwasan ng bansa. Ang liwasan ay kilala rin bilang Luneta (katumbas ng salitang "gasuklay ang hugis" para sa mga Hispano) at dati bilang Bagumbayan. Ang 53 hektaryang Liwasang Rizal ay matatagpuan kung saan si José Rizal, ang pambansang bayani ng bansa, ay pinaslang ng mga Hispano sa kasong pag-aalsa. Itinayo ang monumento para sa kanyang karangalan. Ang malaking tagdan ng watawat sa kanluran ng monumento ni Rizal ay ang ginagamit pansukat para sa mga masukat ang layo ng bawat lungsod, kalye, pulo at mga bayan sa bansa dahil dito nagmumula ang kilometrong sero.
Iba pang magagandang pook sa liwasang Rizal ay ang mga hardin ng Tsino at Hapon, ang gusali ng Kagawaran ng Turismo, ang Pambansang Museo ng Pilipinas, Ang Pambansang Aklatan ng Pilipinas, ang Planetarium, ang Orchidarium at Butterfly Pavilion na parehong mga oditoryum, isang makasaysayang mapa ng Pilipinas, isang pook na may paunten, isang pulilan ng mga bata, isang plasa ng ahedres, isang pook na may magagandang maihahandog na presentasyon, at ang Quirino Grandstand.
Bukod sa Liwasang Rizal, ang Maynila ay may ilang pook pang-masa. Kinabibilangan ito ng liwasang Rajah Sulayman, Manila Boardwalk, liwasang Bonifacio, Plasa Miranda, Mehan Garden, liwasang Paco, Remedios Circle, Manila Zoological and Botanical Garden, Plasa Balagtas at ang Malakanyang Garden. Noong 2005, binuksan sa masa ni alkaldeng Lito Atienza ang Pandacan Linear Park, isang mahaba at makitid na lupain sa pagitan ng langisang Pandacan at mga pamkomersyong tahanan na matatagpuan sa baybayin ng ilog Pasig. Sa hilagang parte ng lungsod matatagpuan ang tatlong sementeryo ng La Loma, Chinese at Manila North Green Park, ang pinakamalaking sementeryo ng kalakhang Maynila. Ang Manila Ocean Park ay nagtatampok ng mga iba't ibang uri ng mga hayop pandagat.
Ang lungsod ay may mga akomodasyon na mula sa mga matataas na uri ng otel hanggang sa mga abot kayang mga lohiya ng mga pamantasan. Karamihan sa mga akomodasyon ito, na kinabibilangan ng Otel ng Maynila, ay matatagpuan sa bulebar Roxas na nakaharap sa look ng Maynila at sa mga distrito ng Ermita at Malate.
Ang mga tanyag distrito ng Ermita at Malate ay may mga pook pang-aliwan tulad ng mga otel, kainan, klub, bar, kapihan, pamsining at pangkulturang gusali at mga antigong tindahan. Maunlad dito ang negosyong panindustriya at turismo at sa gabi hanggang sa madaling araw tanyag ang mga kasino, klub, bar, pook-pamkapihan at mga disko dahil buhay ang diwa ng buhay Bohemyan. Sa kalagitnaan ng lungsod matatagpuan ang Intramuros, at ang mga pook ng kanyang mga kuta at mga bartolina, lumang simbahan, mga kolonyal na tahanan, at mga kalesa. Ibang mga makasaysayang pook at pook-palatandaan, mga liwasan, mga museo, at mga pook-pampalakasan ay matatagpuan na nakakalat sa buong lungsod.
Pook-palatandaan
- Apolinario Mabini Shrine
- Chinatown (distrito ng Binondo)
- Embahada ng Estados Unidos
- (Mga) distrito ng Ermita at Malate
- Intramuros, ang nagsasanggalang pader na ginawa ng mga Kastilla, orihinal na Lungsod ng Maynila
- Jumbo Floating Hotel
- Katedral ng Maynila
- Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas
- Kutang Santiago
- Liwasang Paco
- Liwasang Rizal, kilala rin bilang Luneta
- Manila Baywalk
- Simbahan ng Malate
- Manila Boardwalk
- Manila City Hall
- Manila Ocean Park
- Manila Yacht Club
- Manila Zoological and Botanical Garden (Manila Zoo)
- Metropolitan Theater
- Museo Pambata
- Otel ng Maynila
- Pader ng alaala para sa mga naging biktima ng batas militar - Bonifacio Shrine
- Palasyo ng Malakanyang, opisyal na paninirahan ng Pangulo ng Pilipinas
- Pambansang Aklatan ng Pilipinas
- Pambansang Museo ng Lahing Pilipino
- Plaza Lorenzo Ruiz
- Plaza Miranda
- Plaza Rajah Sulayman
- Quirino Grandstand
- Remedios Circle
- Sentrong Pangkultura ng Pilipinas
- Simbahan ng Quiapo
- Simbahan ng San Agustin
- Simbahan ng San Sebastian
- Unibersidad ng Santo Tomas
Sementeryo
- Sementeryong Manila Chinese
- Sementeryo ng La Loma
- Sementeryo del Norte (websayt)
- Sementeryong katimugan (websayt)
- Liwasang Paco
Otel
Ang lungsod ay may mga akomodasyon na mula sa mga matataas na uri ng otel hanggang sa mga abot kayang mga lohiya ng mga pamantasan. Karamihan sa mga akomodasyon ito, na kinabibilangan ng Otel ng Maynila, ay matatagpuan sa bulebar Roxas na nakaharap sa look ng Maynila at sa mga distrito ng Ermita at Malate.
Museo
- Bahay Tsinoy
- Intramuros Light and Sound Museum, Intramuros
- Pangunahing Pambansang Museo, Kalye ng Padre Burgos
- Museo ng Maynila, dating gusali ng Pre-War Army-Navy Club, Liwasang Rizal
- Museo Pambata, dating gusali ng Pre-War Elk's Club, Liwasang Rizal
- Pambansang Museo ng mga Mamamayang Pilipino, Liwasang Rizal
- Parokya ng Ina ng Inabanduna - Sta. Ana (artepakto noong kapanahunan ng mga Hispano)
- Plaza San Luis, Intramuros
- San Agustin Church Museum, Intramuros
- The Museum - De La Salle University-Manila, abenidang Taft, Malate
- Museo ng UST sa Sining at Agham/Syensya
Mga pook-palakasan
- Rizal Memorial Sports Complex, Kalye ng Vito Cruz, Malate
- Rizal Memorial Coliseum
- Rizal Memorial Track and Football Stadium
- Rizal Memorial Baseball Stadium
- Ninoy Aquino Stadium
- San Andres Gym (Mail and More Arena), ang nagsilbing tahanan ng dating Manila Metrostars
Pandaigdigang kaukulan
Mga kapatid na lungsod
Ang Maynila ay may 33 mga kapatid na lungsod (lokal at pandaigdigan) at tatlong kaalyadong lungsod.[22]
- Pandaigdigang relasyon
- Acapulco, Mehiko
- Astana, Kazakhstan
- Bagong Delhi, India
- Bangkok, Taylandiya (1997)
- Beijing, Tsina (2002)[23][24]
- Bucharest, Rumanya
- Cartagena, Kolombiya (1986)
- Guangzhou, Tsina (1982)
- Havana, Kuba
- Hayfa, Israel (1971)
- Honolulu, Haway, Estados Unidos
- Jakarta, Indonesya
- Lungsod ng Ho Chi Minh, Biyetnam
- Lungsod ng Jersey, Bagong Jersey
- Lungsod ng Lima, Peru
- Madrid, Espanya (1987)[25]
- Málaga, Espanya
- Montréal, Québec, Kanada (2007)[26]
- Moscow, Rusya
- Nice, Pransya
- Sacramento, Kaliporniya, Estados Unidos
- San Francisco, Kaliporniya, Estados Unidos
- Santiago, Tsile
- Sydney, Bagong Timog Gales, Australya
- Taichung, Republika ng Tsina
- Taipei, Republika ng Tsina (1966)[27]
- Takatsuki, Osaka, Hapon
- Tehrān, Iran
- Winnipeg, Kanada (1979)[28]
- Yokohama, Kanagawa, Hapon[29]
- Mga kaligang lungsod
- Mga kapatid na lungsod (Pilipinas)
Silipin din
- Kalakhang Maynila - Ang metropolitanyong pook ng Pilipinas, ang pambansang punong rehiyon.
- Labanan sa Maynila - Iba't ibang labanan na nangyari sa lungsod na ito para sa walang kamatayang kalayaan.
- Maynilang Imperyal - Bansag sa lungsod at sa buong Kalakhang Maynila dahil sa ekonomiya nito.
- Napapaderang Lungsod - Ang bansag sa lungsod dahil sa nakasangalang pader o ang Kutang Santiago.
Kawil panlabas
Tuklasin ang iba pa hinggil sa Manila mula sa mga kapatid na proyekto ng Wikipedia: | |
---|---|
Kahulugang pangtalahuluganan | |
Mga araling-aklat | |
Mga siping pambanggit | |
Mga tekstong sanggunian | |
Mga larawan at midya | |
Mga salaysaying pambalita | |
Mga sangguniang pampagkatuto |
- Opisyal na websayt ng lungsod ng Maynila
- Padron:Wikitravel
- Ang Mapa ng Maynila
- Mga Pangunahing Lansangan ng Maynila
- Pamahalaan ng Maynila
Sipian
Talababa
- ↑ "List of Cities". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Demographia. "50 Largest World Metropolitan Areas Ranked: 2000 Estimates". US Census Bureau. Nakuha noong 2009-06-05.
- ↑ https://psa.gov.ph/sites/default/files/Table%202a.%20Updated%20Annual%20Per%20Capita%20Poverty%20Threshold%2C%20Poverty%20Incidence%20and%20Magnitude%20of%20Poor%20Population%20with%20Measures%20of%20Precision%2C%20%20by%20Region%2C%20Province%20and%20HUC_2018.xlsx; petsa ng paglalathala: 4 Hunyo 2020; tagapaglathala: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas.
- ↑ City Population. "The Principal Agglomerations of the World". Nakuha noong 2009-06-05.
- ↑ Kagawaran ng Turismo. "Manila City - Cosmopolitan Capital Of The Philippines". Wow Philippines. Nakuha noong 2009-06-05.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "Population Density" (PDF). Manila City. Nakuha noong 2009-07-16.
- ↑ 7.0 7.1 E.M. Pospelov, Geograficheskie nazvanie mira (Moscow 1998).
- ↑ 8.0 8.1 Ambeth Ocampo (2008-06-25). "Looking Back : Pre-Spanish Manila". Philippine Daily Inquirer. Nakuha noong 2009-06-10.
- ↑ 9.0 9.1 "World: metropolitan areas". World Gazetteer. Nakuha noong 2009-06-10.
- ↑ 10.0 10.1 "Manila, Philippines". U.N. Nakuha noong 2009-06-10.
- ↑ 11.0 11.1 "The World According to GaWC 2008". GaWC. GaWC. Nakuha noong 2009-06-10.
- ↑ San Agustin, Gaspar de, Conquistas de las Islas Philipinas 1565-1615, Translated by Luis Antonio Mañeru, 1st bilingual ed (Kastilla at Ingles), published by Pedro Galende, OSA: Intramuros, Manila, 1998
- ↑ Scott, William Henry, Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History, Quezon City: New Day Publishers, 1984
- ↑ Dikemaskini (Agosto 2006). "Pusat Sejarah Brunei". Government of Brunei Darussalam. Nakuha noong 2009-06-12.
- ↑ Henson, Mariano A. 1965. The Province of Pampanga and Its Towns: A.D. 1300-1965. 4th ed. revised. Angeles City: By the author.
- ↑ Ayon sa pamahalaang lokal ng Maynila, ito ang pangunahing pinagmumulan ng GDP ng lungsod. Nahahatak nito ang ekonomiya ng lungsod at marami ditong mga gusaling tukudlangit. Lahat naman ng lugar sa Maynila ay pang-negosyo, sadya lamang ito ang karapat dapat na Poblasyon (Ang ibig sabihin kasi ng Ibabang Maynila ay ang mga lugar sa katimugang Maynila).
- ↑ 17.0 17.1 17.2 "Manila Encyclopedia Article". Encyclopedia. MSN Encarta. Nakuha noong 2009-07-12.
- ↑ "The world's most expensive cities in 2008". Economics. CityMayors. Nakuha noong 2009-07-15.
- ↑ "World's Densest Cities" (sa Ingles). Forbes. Nakuha noong 2009-07-16.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Demographia World Urban Areas & Population Projections" (PDF) (sa Ingles). Demographia. Nakuha noong 2009-09-01.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Free hospital, health aid in Manila assured" (sa Ingles). Maynila: Manila Bulletin. Manila Bulletin. Nakuha noong 2009-08-08.
{{cite news}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Sister Cities of Manila" (sa Ingles). Maynila: Pamahalaan ng Maynila. Nakuha noong 2009-08-29.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Sister Cities of Beijing" (sa Ingles). Beijing: EBeijing. Nakuha noong 2009-08-29.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ Lopez, Allison (2008-07-08). "Manila mayor flies to 'sister city' for Beijing Olympics" (sa Ingles). Maynila: Inquirer. Nakuha noong 2009-08-29.
MANILA, Philippines—Manila Mayor Alfredo Lim will grace the opening ceremony of the 2008 Olympics Friday on the invitation of Beijing Mayor Guo Jinlong as his guest.
{{cite web}}
: More than one of|author=
at|last=
specified (tulong); Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Mapa Mundi de las ciudades hermanadas" (sa Kastilla). Madrid: Pamahalaan ng Madrid. Nakuha noong 2009-08-29.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong)CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Manila-Montreal Sister City Agreement Holds Potential for Better Cooperation" (ASP) (sa Ingles). Montreal. 2005-06-24. Nakuha noong 2009-08-29.
Philippine Ambassador to Ottawa Francisco L. Benedicto commended the efforts of the Filipino-Canadian community and the members of the City Council of Montreal for their efforts in working towards a Manila-Montreal Sister City Agreement
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "THE 46 SISTER-CITIES OF TAIPEI" (sa Ingles). Tapei: Pamahalaan ng Taipei. Nakuha noong 2009-08-29.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "Sister Cities" (sa Ingles). Web Archive. Nakuha noong 2009-08-29.
Since the amalgamation of Winnipeg in 1971, the City of Winnipeg began a policy that authorizes the Mayor to enter into "Sister City Agreements" with Mayors in other countries.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong) - ↑ "8 Cities/6 Ports: Yokohama's Sister Cities/Sister Ports" (sa Ingles). Pamahalaan ng Yokohama. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2009-07-18. Nakuha noong 2009-08-29.
{{cite web}}
: Unknown parameter|trans_title=
ignored (|trans-title=
suggested) (tulong)
Biblyograpya
- Bayor, Ronald H (2004-06-23), The Columbia Documentary History of Race and Ethnicity in America, Columbia University Press, ISBN 0-231-11994-1.
- Blair, Emma Helen, pat. (1911), The Philippine Islands, 1493-1803, (Vol. 1, no. 3).
- Boot, Max (2002-04-01), The Savage Wars of Peace: Small Wars and the Rise of American Power, Basic Books, ISBN 0-465-00720-1.
- Fish, Shirley (2003), When Britain Ruled the Philippines 1762-1764, ISBN 1-4107-1069-6.
- Kumar, Amitava (1999-10-29), Poetics/Politics: Radical Aesthetics for the Classroom, Palgrave, ISBN 0-312-21866-4.
- Painter, Nell Irvin (1989-05-01), Standing at Armageddon: The United States, 1877–1919, W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-30588-0.
- Tracy, Nicholas (1995), Manila Ransomed: The British Assault on Manila in the Seven Years War, University of Exeter Press ISBN 0859894266, ISBN 9780859894265