Asya: Pagkakaiba sa mga binago
m Inalis ang binago ni 124.6.181.91, ibinalik sa huling bersyon ni 121.54.29.84 |
No edit summary |
||
Linya 47: | Linya 47: | ||
Ang '''Asya''' ([[Wikang Inggles|Inggles]]: ''Asia'') ay ang isa sa mga [[kontinente|lupalop]] ng [[mundo]]. Ang Asya ang may pinakamalaking bahagdan ng populasyon at sa lawak ng lupa, ang 8.6% ng mundo ay ang Asya. Sa kanluran ng Asya matatagpuan ang [[kontinente]] ng [[Europa]], sa timog-kanluran naman ang [[Aprika]]. |
Ang '''Asya''' ([[Wikang Inggles|Inggles]]: ''Asia'') ay ang isa sa mga [[kontinente|lupalop]] ng [[mundo]]. Ang Asya ang may pinakamalaking bahagdan ng populasyon at sa lawak ng lupa, ang 8.6% ng mundo ay ang Asya. Sa kanluran ng Asya matatagpuan ang [[kontinente]] ng [[Europa]], sa timog-kanluran naman ang [[Aprika]]. |
||
==Heograpiya== |
|||
Ang '''Asya''' ang pinakamalaking kontinente at sumasaklaw sa humigit-kumulang na ikatlong bahagi ng mundo. May sukat itong 44,936,000 km² o 17,159,995 milya kuwadrado (mi<sup>2</sup>). Ito ay nahihiwalay sa '''Europa''' sa pamamagitan ng isang makinaryang libu-libong linya and dumadaan buhat sa Bundok Ural patungong Dagat Caspian, [[:en:Caucasus Mountains|Bulubundukin ng Caucasus]] at sa Dagat Itim (''Black Sea''). Ang hangganang naghahati sa [[Africa]] at Asya ay ang Suez Canal at ang hangganan sa pagitan ng [[Hilagang Amerika]] At Asya ay ang Bering Strait. Sa hilaga ng Asya ay ang [[Karagatang Artiko]] at sa timog nito, ang [[Karagatang Indian]]. Ang [[Karagatang Pasipiko]] ang nasa silangan ng Asya at sa kanluran nito matatagpuan ang Bundok Ural, [[Caspian Sea|Dagat Caspian]], [[:en:Black Sea|Dagat Itim]] at [[Dagat Egeo]]. |
Ang '''Asya''' ang pinakamalaking kontinente at sumasaklaw sa humigit-kumulang na ikatlong bahagi ng mundo. May sukat itong 44,936,000 km² o 17,159,995 milya kuwadrado (mi<sup>2</sup>). Ito ay nahihiwalay sa '''Europa''' sa pamamagitan ng isang makinaryang libu-libong linya and dumadaan buhat sa Bundok Ural patungong Dagat Caspian, [[:en:Caucasus Mountains|Bulubundukin ng Caucasus]] at sa Dagat Itim (''Black Sea''). Ang hangganang naghahati sa [[Africa]] at Asya ay ang Suez Canal at ang hangganan sa pagitan ng [[Hilagang Amerika]] At Asya ay ang Bering Strait. Sa hilaga ng Asya ay ang [[Karagatang Artiko]] at sa timog nito, ang [[Karagatang Indian]]. Ang [[Karagatang Pasipiko]] ang nasa silangan ng Asya at sa kanluran nito matatagpuan ang Bundok Ural, [[Caspian Sea|Dagat Caspian]], [[:en:Black Sea|Dagat Itim]] at [[Dagat Egeo]]. |
||
Pagbabago noong 13:59, 24 Hunyo 2010
Mukhang kailangan pong ayusin ang artikulo na ito upang umayon ito sa pamantayan ng kalidad ng Wikipedia. (Hunyo 2008)
Makakatulong po kayo sa pagpapaunlad sa nilalaman po nito. Binigay na dahilan: wala |
Asya
Ang Asya (Inggles: Asia) ay ang isa sa mga lupalop ng mundo. Ang Asya ang may pinakamalaking bahagdan ng populasyon at sa lawak ng lupa, ang 8.6% ng mundo ay ang Asya. Sa kanluran ng Asya matatagpuan ang kontinente ng Europa, sa timog-kanluran naman ang Aprika.
Heograpiya
Ang Asya ang pinakamalaking kontinente at sumasaklaw sa humigit-kumulang na ikatlong bahagi ng mundo. May sukat itong 44,936,000 km² o 17,159,995 milya kuwadrado (mi2). Ito ay nahihiwalay sa Europa sa pamamagitan ng isang makinaryang libu-libong linya and dumadaan buhat sa Bundok Ural patungong Dagat Caspian, Bulubundukin ng Caucasus at sa Dagat Itim (Black Sea). Ang hangganang naghahati sa Africa at Asya ay ang Suez Canal at ang hangganan sa pagitan ng Hilagang Amerika At Asya ay ang Bering Strait. Sa hilaga ng Asya ay ang Karagatang Artiko at sa timog nito, ang Karagatang Indian. Ang Karagatang Pasipiko ang nasa silangan ng Asya at sa kanluran nito matatagpuan ang Bundok Ural, Dagat Caspian, Dagat Itim at Dagat Egeo.
Ang kontinenteng ito ay ang pinakamalaking lupalop sa buong mundo at tinaguriang isa sa pinagsibulan ng mga dakilang Kabihasnan na nagpabago at humubog sa kaisipan at paniniwala ng mga tao sa daigdig nating ito.Ilan sa mga kilalang kabihasnan na nagmula dito sa Asya ay ang kabihasnang Tsina, India, Mesopotamia, Persia at kabihasnang Armaiko na may dalawang sangay-ang Israel at arabo. Sa Asya rin matatagpuan ang Karagatang Indian, Dagat Timog Tsina (ang pinakamalaking dagat sa mundo), Karagatang Pasipiko at Karagatang Artiko. Ang Europa ang kadikit nitong continente na pinaghiwalay lang ng mga hangganan ng kabundukan ng URAL, Dagat ng caspia,Itim na dagat at ng kabundukan ng Cawkasus. Ang Suez Canal naman ang siyang hangganan nito bago dumating sa bansang Ehipto ng kontinenteng Aprika. Sa dami ng mga pangkat ng lahi ng mga tao, ang Asya pa rin ang nangunguna at patuloy na yumayabong sa paglabas nito patungo sa iba pang mga bansa at pagdagsa din dito ng mga ibang lahi ng tao mula sa kontinente ng Europa, Amerika at Afrika.
Mga teritoryo ng mga Bansa sa Asya at rehiyon
Pangalang ng rehiyon at teritoryo, kasama ang watawat [2] |
Lawak (km²) |
Populasyon (Taya ng Hunyo 1, 2008) |
Densidad ng Populasyon (bawat km²) |
Kabisera |
---|---|---|---|---|
Gitnang Asya: | ||||
Kazakhstan[3] | 2,346,927 | 15,666,533 | 5.7 | Astana |
Kyrgyzstan | 198,500 | 5,356,869 | 24.3 | Bishkek |
Tayikistan | 143,100 | 7,211,884 | 47.0 | Dushanbe |
Turkmenistan | 488,100 | 5,179,573 | 9.6 | Ashgabat |
Uzbekistan | 447,400 | 28,268,441 | 57.1 | Tashkent |
Silangang Asya: | ||||
Tsina[4] | 9,584,492 | 1,322,044,605 | 134.0 | Beijing |
Hong Kong (Tsina)[5] | 1,092 | 7,903,334 | 6,688.0 | — |
Hapon | 377,835 | 127,288,628 | 336.1 | Tokyo |
Makaw (Tsina)[6] | 25 | 460,823 | 18,473.3 | — |
Monggolya | 1,565,000 | 2,996,082 | 1.7 | Ulaanbaatar |
Hilagang Korea | 120,540 | 23,479,095 | 184.4 | Pyongyang |
Timog Korea | 98,480 | 49,232,844 | 490.7 | Seoul |
Taywan[7] | 35,980 | 22,920,946 | 626.7 | Taipei |
Hilagang Asya: | ||||
Rusya[8] | 13,115,200 | 140,702,092 | 3.0 | Moscow |
Timog-silangang Asya:[9] | ||||
Brunay | 5,770 | 381,371 | 60.8 | Bandar Seri Begawan |
Kambodya | 181,040 | 14,241,640 | 70.6 | Phnom Penh |
Silangang Timor[10] | 15,007 | 1,108,777 | 63.5 | Dili |
Indonesya[11] | 1,419,588 | 237,512,355 | 159.9 | Jakarta |
Laos | 236,800 | 6,677,534 | 24.4 | Vientiane |
Malaysiya | 329,750 | 25,274,135 | 68.7 | Kuala Lumpur |
Myanmar (Burma) | 678,500 | 47,758,224 | 62.3 | Naypyidaw[12] |
Pilipinas | 300,000 | 92,681,453 | 281.8 | Maynila |
Singgapur | 704 | 4,608,167 | 6,369.0 | Singapore |
Taylandiya | 514,000 | 65,493,298 | 121.3 | Bangkok |
Biyetnam | 331,690 | 86,116,559 | 246.1 | Hanoi |
Timog Asya: | ||||
Bangladesh | 144,000 | 153,546,901 | 926.2 | Dhaka |
Bhutan | 47,000 | 682,321 | 14.3 | Thimphu |
Indya[13] | 3,167,590 | 1,147,995,226 | 318.2 | New Delhi |
Maldives | 300 | 379,174 | 1,067.2 | Malé |
Nepal | 140,800 | 29,519,114 | 183.8 | Kathmandu |
Pakistan | 803,940 | 167,762,049 | 183.7 | Islamabad |
Sri Lanka | 65,610 | 19,576,783 | 298.4 | Colombo |
Timog-kanlurang Asya: | ||||
Apganistan | 647,500 | 32,738,775 | 42.9 | Kabul |
Armenya[14] | 29,800 | 2,968,586 | 111.7 | Yerevan |
Aserbayan[15] | 46,870 | 3,845,127 | 82.0 | Baku |
Bahrain | 665 | 718,306 | 987.1 | Manama |
Tsipre[16] | 9,250 | 792,604 | 83.9 | Nicosia |
Gaza[17] | 363 | 1,537,269 | 3,315.7 | Gaza |
Georgia[18] | 20,460 | 4,630,841 | 99.3 | Tbilisi |
Iran | 1,648,195 | 65,875,223 | 42 | Tehran |
Irak | 437,072 | 28,221,181 | 54.9 | Baghdad |
Israel | 20,770 | 7,112,359 | 290.3 | Jerusalem[19] |
Jordan | 92,300 | 6,198,677 | 57.5 | Amman |
Kuwait | 17,820 | 2,596,561 | 118.5 | Kuwait City |
Libano | 10,452 | 3,971,941 | 353.6 | Beirut |
Oman | 212,460 | 3,311,640 | 12.8 | Muscat |
Qatar | 11,437 | 928,635 | 69.4 | Doha |
Arabyang Saudi | 1,960,582 | 23,513,330 | 12.0 | Riyadh |
Sirya | 185,180 | 19,747,586 | 92.6 | Damascus |
Turkiya[20] | 756,768 | 71,892,807 | 76.5 | Ankara |
United Arab Emirates | 82,880 | 4,621,399 | 29.5 | Abu Dhabi |
Kanlurang Pampang[21] | 5,860 | 2,611,904 | 393.1 | — |
Yemen | 527,970 | 23,013,376 | 35.4 | Sanaá |
Kabuuan | 43,810,582 | 4,050,404,193 | 89.07 |
Mga Bansang Nagbago ng Pangalan
Maraming bansang Asyano ang nagpalit ng pangalan dahil sa pagbabago ng pamahalaan, pagbago ng pinuno o kalayaan mula sa ibang bansa.
Dating Pangalan | Taon | Kasalukuyang Pangalan |
---|---|---|
Dominyon ng India, dating Briton na Indya | 1950 | Republika ng India |
East Bengal province | 1905-1911 and 1947-1955 1955-1971 1971 |
East Pakistan state Bangladesh, People's Republic of |
Democratic Kampuchea | 1975 | Cambodia, Kaharian ng |
Dinastiyang Qing | 1912 1949 |
China, Republic of China, People's Republic of |
Portuguese Timor | 1975 2002 |
Timor Timur (province of Indonesia) East Timor, Democratic Republic of |
Dutch East Indies | 1949 | Indonesia, Republika ng |
Persia | 1935 1979 |
Iran, Iran, Islamikong Republika ng |
Transjordan | 1946 | Jordan, Kaharian ng |
Kirghiz SSR (USSR) | 1991 | Kyrgyzstan, Republika |
Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore | 1963 1965 |
Malaysia (including Singapore) Malaysia and Singapore |
Burma | 1989 | Myanmar, Unyon ng |
Muscat | 1971 | Oman, Sultanate ng |
Dominion of Pakistan | 1947-1956 1956-1970 1971 |
West Pakistan, Islamic State of Pakistan, Islamikong Republika ng |
Islas de San Lorenzo, Spanish East Indies, Philippine Islands, Las Islas Filipinas | 1965 | Pilipinas, Republika ng |
Hejaz-Nejd, The Kingdom of | 1932 | Saudi Arabia, Kaharian ng |
Aden | 1970 | South Yemen, People's Republic of |
Ceylon | 1972 | Sri Lanka, Democratic Socialist Republic of |
Tajik SSR (USSR) | 1991 | Tajikistan, Republika ng |
Siam | 1939 | Thailand, Kaharian ng |
Imperyong Ottoman | 1923 | Turkey, Republika ng |
Turkmen SSR (USSR) | 1991 | Turkmenistan |
Trucial Oman & Trucial States | 1971 | United Arab Emirates |
French Indo-China | 1949 | Cambodia, Laos and Vietnam |
Yemen, People's Democratic & Southern Yemen | 1990 | Yemen, Republika ng |
Mga Relihiyon
Ang Asya ay kung saan nagmula ang Budismo, Hinduismo at iba pang Indiyanong at Tsinong relihiyon. Ito rin kung saan nagsimula ang relihiyong Hudaismo, Kristyanismo, Islam at iba't ibang Abramikong paniniwala.
Talababa
- ↑ List of continents by population [1]
- ↑ Rehiyong kontinental ayon sa pag-uuri ng UN (mapa), hindi kabilang ang 12. Depende sa depinisyon, ang ibang teritoryo sa ibaba (notes 6, 11-13, 15, 17-19, 21-23) ay maaring en:sa Asya at isa sa mga sumusunod: Europa, Aprika, o Oceania.
- ↑ Minsan ay itinuturing na bansang transkontinental ang Kazakhstan sa Gitnang Asya at Silangang Europa; ang pigura ng populasyon at lawak ay para sa bahaging nasa Asya lamang.
- ↑ Ang kasalukuyang estado ay pormal na kilala bilang People's Republic of China (PRC). Ang mga pigura ay para lamang sa mainland China at hindi kasama ang Hong Kong, Macau, at Taiwan.
- ↑ Ang Hong Kong ay isang Special Administrative Region (SAR) ng PRC.
- ↑ Ang Macau ay isang Special Administrative Region (SAR) ng PRC.
- ↑ Ang pigura ay para sa pook sa ilalim ng de facto kontrolado ng pamahalaang Republic of China (ROC). Inaanking buo ng PRC; tingnan ang estadong pampolitika ng Taiwan.
- ↑ Malawakang itinuturing ang Russia na isang bansang transkontinental sa Silangang Europa (UN region) at Hilagang Asya; ang pigura ng populasyon at lawak ay para sa bahaging nasa Asya lamang.
- ↑ Hindi kabilang ang Christmas Island at Cocos (Keeling) Islands (panlabas na teritoryo ng Australia na nasa Karagatang Indian sa timog-kanluran ng Indonesia).
- ↑ Ang East Timor ay kalimitang itinuturing na isang bansang transkontinental sa Timog-silangang Asya at Oceania.
- ↑ Ang Indonesia ay itinuturing na bansang transkontinental sa Timog-silangang Asya at Oceania; hindi kasama sa pigura ang Irian Jaya at Maluku Islands, na karaniwang itinuturing na nasa Oceania (Melanesia/Australasia).
- ↑ Ang kabeserang administratibo ng Myanmar ay opisyal na inilipat mula Yangon (Rangoon) sa isang militarised greenfield na nasa kanluran ng Pyinmana noong Nobyembre 6, 2005.
- ↑ Kasama ang Jammu at Kashmir, isang pinagtatalunang teritoryo ng India, Pakistan, at ng PRC.
- ↑ Ang Armenia ay minsang itinuturing na isang bansang transkontinental: pisikal na matatagpuan ito sa Kanlurang Asya, ngunit mayroon itong historikal at sosyopolitikal na koneksyon ito sa Europa.
- ↑ Ang Azerbaijan ay kalimitang itinuturing na isang bansang transkontinental sa Kanlurang Asya at Silangang Europa; ang pigura sa populasyon at lawak ay para sa bahaging ansa Asya lamang. Kasma sa pigura ang Nakhchivan, isang nagsasariling exclave ng Azerbaijan na pinalilibutan ng Armenia, Iran, at Turkey.
- ↑ Ang pulo ng Cyprus ay minsang itinuturing na isang teritoryong transkontinental: sa Eastern Basin ng Dagat Mediterranean timog ng Turkey, ito ay may historikal at sosyopolitikal na koneksyon sa Europa. Ang Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC), na iba sa de jure na Republic of Cyprus sa timog, ay kinilala lamang ng Turkey.
- ↑ Ang Gaza at West Bank, na tinatawag na "Occupied Palestinian Territory" ng UN, ay mga teritoryo na bahagyang sakop ng Israel ngunit nasa de facto na sa ilalim ng administrasyon ng Palestinian National Authority.
- ↑ Ang Georgia ay kalimitang itinuturing na isang bansang transkontinental sa Kanlurang Asya at Silangang Europa; ang pigura sa populasyon at lawak ay para sa bahaging nasa Asya lamang.
- ↑ Noong 1980, ang Jerusalem ay ipinahayag na pinagsanib na kabesera ng Israel, pagkaraan ng annexation ng East Jerusalem sa panahon ng 1967 Six-Day War. Hindi ito kinikilala ng United Nations at maraming bansa, kaya maraming bansa ang nagtatayo ng embahada sa Tel Aviv na lamang.
- ↑ Ang Turkey ay pangkahalatang itinuturing an isang bansang transkontinental sa Kanlurang Asya at Timog Europa; ang pigura sa populasyon at lawak ay para sa bahaging nasa Asya lamang, at hindi kasama ang buong Istanbul.
- ↑ Ang West Bank at Gaza, tinatawag na "Occupied Palestinian Territory" ng UN, ay teritoryong sakop ng Israel ngunit nasa de facto na administrasyon ng Palestinian National Authority.