Tingnan ang wikitext ng Nero

{{Infobox Roman emperor
|name=Nero
|title=Ikalimang Emperador ng [[Imperyo Romano]]  
|image=Nero 1.JPG
|caption=Busto ni Nero sa [[Musei Capitolini]], [[Roma]]
|reign=13 Oktubre 54 CE – 9 Hundyo 68 CE
|predecessor=[[Claudius]], amain
|successor=[[Galba]]
|spouse=[[Claudia Octavia]]<br>[[Poppaea Sabina]]<br>[[Statilia Messalina]]
|issue=[[Claudia Augusta]]
|house=[[Dinastiyang Julio-Claudian]] 
|full name=Lucius Domitius Ahenobarbus (kapanganakan hanggang sa pag-aampon)<br>Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus (pag-aampon hanggang sa pag-akyat sa trono)<br>Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (bilang emperador)<br>Imperator Nero Cladius Divi Claudius filius Caesar Augustus Germanicus (pangalang imperyal)<ref>Nero's regal name has an equivalent meaning in English as "Commander Nero Claudius, Son of the Divine Claudius, the Emperor, Conqueror of the Germans".</ref>
|father=[[Gnaeus Domitius Ahenobarbus (consul 32)|Gnaeus Domitius Ahenobarbus]]
|mother=[[Agrippinang Mas Bata]]
|birth_date=15 Disyembre 37 CE
|birth_place=[[Anzio|Antium]], [[Italia (Roman Empire)|Italya]]
|death_date=9 Hunyo 68 CE (edad 30)
|death_place=sa labas ng [[Roma]]
|date of burial=
|place of burial=Mausoleo ng [[Domitii Ahenobarbi]], [[Bundok Pincian]], [[Roma]]
}}
Si '''Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus''' ([[Disyembre 15]], 37 – [[Hunyo 9]], 68) na ipinanganak bilang '''Lucius Domitius Ahenobarbus''' ay kilala rin sa pangalan na  '''Nero Claudius Caesar Germanicu''', o sa maigsi niyang pangalang '''Neron'''<ref>{{Cite web |title=Pambansang Komisyon ng ika-100 Kapanganakan ni Jose Rizal, p. 29 (sa Kastila) |url=http://www.xeniaeditrice.it/poesiasOCR.pdf |access-date=2012-06-23 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723033812/http://www.xeniaeditrice.it/poesiasOCR.pdf |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120723033812/http://www.xeniaeditrice.it/poesiasOCR.pdf |date=2012-07-23 }}</ref> (''ne-RON'') ay ang ika-lima at huling Emperador Romano ng [[Dinastiyang Hulio-Claudian]]. Si Neron ay inampon ng kanyang tiyuhing si [[Claudius]] na maging tagapagmana ng trono. Siya'y umupo sa trono noong [[Oktubre 13]], 54 AD pagkamatay ni Claudius.

Si Neron ay namuno mula 54 hanggang 68. Ang kanyang pamumuno ay kinabibilangan ng kanyang pagwawagi sa digmaan, pakikipagkasundo sa [[Imperyong Parthian]], pagsupil sa pag-aaklas ng Britanya at mabuting pakikitungong diplomatiko sa [[Gresya]]. Noong 68, si Neron ay napilitang magtago dahil sa pag-aaklas militar. Dahil sa siya'y nahaharap sa hatol na kamatayan, si Neron ay nagpakamatay sa tulong ng kanyang iskriba  na si Epaphroditos.

== Talambuhay ==
Si Nero ay ipinanganak na Lucius Domitius Ahenobarbus noong Disyembre 15, AD 37, sa Antium, malapit sa Roma. Siya ang nag-iisang anak na lalaki ni Gnaeus Domitius Ahenobarbus at Agrippina na kapatid ni Emperador [[Caligula]].

Ang ama ni Nero ay apo ni Gnaeus Domitius Ahenobarbus at Aemilia Lepida sa pamamagitan ng kanilang anak na si Lucius Domitius Ahenobarbus. Si Gnaeus ay apo ni Mark Antony at Octavia Minor sa pamamagitan ng kanilang anak na babae na si Antonia Major. Sa pamamagitan ni Octavia, 
siya ang pamangkin sa tuhod ni [[Caesar Augustus]]. Ang ama ni Nero ay isang praetor at kabilang sa mga kawani ni Caligula. Ang ama ni Nero ayon sa mananalaysay na si [[Suetenius]] ay isang mamamatay tao at manloloko na hinatulan ni emperador [[Tiberio]] ng paghihimagsik, pangangalunya at pakikipagtalik sa kamag-anak(incest). Siya ay nakaligtas sa mga paratang na ito nang si Emperador Tiberio ay mamatay. Si Gnaeus ay namatay sa sakit na [[edema]](o dropsy) noong 39 nang si Ner ay tatlong taong gulang.

Ang ina ni Nero ay si Agrippina ang Nakababata, na apo sa tuhod nina [[Caesar Augustus]] at ang kanyang asawang si Scribonia sa pamamagitan ng kanilang anak na si Julia ang Nakatatanda at kanyang asawang si Marcus Vipsanius Agrippa. Ang ama ni Agrippina na si Germanicus, ay apo ng asawa ni Augustus na si Livia, sa isang panig at nina Mark Antony at Octavia sa kabilang panig. Ang ina ni Germanicus na si Antonia Minor ay anak na babae nina Octavia Minor at Mark Antony. Si Octavia ay ikalawang nakatatandang kapatid ni Augustus. Si Germanicus ay isa ring ampong anak ni Tiberio. Ang ilang sa mga mananalaysay ang nagsasabi na pinatay ni Agrippina ang kanyang ikatlong asawa na si emperador [[Claudius]].

== Ang pagakyat sa Kapangyarihan ==

Hindi inaasahan na si Lucius ay magiging isang emperador. Ang kanyang tiyuhin sa ina na si [[Caligula]] ay nagsimulang mamuno sa edad na dalawampu't apat. Siya'y walang tagapagmana sa trono. Ang kanyang asawa na si Caesonia at ang kanilang anak na babae na si Julia Drusilla ay pinatay noong 41. Ang mga pangyayaring ito ang naging dahilan kung bakit si Claudius na tiyuhin ni Caligula ang naging emperador.

Si Claudius ay nag-asawa ng dalawang beses bago pakasalan si Messalina. Sa kanyang mga naunang asawa ay nagkaroon siya ng tatlong anak kabilang ang isang anak na lalake na namatay noong bata pa lamang. Mayroon siyang dalawang anak kay Messalina na si  Claudia Octavia (ipinanganak noong 40) at Britannicus (ipinanganak noong 41). Si  Messalina ay ipinapatay ni Claudius noong 48. Noong 49, si Claudius ay nagpakasal sa kanyang ika-apat na asawa na si Agrippina. Para matulungan sa politika ay opisyal na inampon ni Claudius si Lucius noong 50 at pinangalanang '''Nero Claudius Caesar Drusus''' Si Neron ay mas matanda sa kanyang kinakapatid na si Britannicus, at naging tagapagmana ng trono.

Si Nero ay nahirang na proconsul noong 51 sa edad na labingapat. Noong 53, kanyang pinakasalan ang kanyang kinakapatid na si Claudia Octavia.

Si Nero ay naging emperador sa gulang na labing anim, ang pinakabatang naging emperor ng [[Imperyo Romano]]. Sinasabing ang kanyang pamumuno ay malakas na naimpluwensiyahan ng kanyang inang si Agrippina, ang kanyang tagapagturong si Lucius Annaeus Seneca at ang Praetorian Prefect na si Sextus Afranius Burrus. Ang kanyang mga unang taong ng pamamahala ay sinasabing isang halimbawang ng mabuting pamumuno.
==Pamumuno==
===Maagang pamumuno===
Ang karamihan ng alam tungkol sa buhay ni Nero ay mula sa mga historyan na sina [[Tacitus]], [[Suetonio]], at  [[Cassius Dio]].<ref name="griffin">{{cite book| publisher = Routledge| isbn = 978-0-415-21464-3| last = Griffin| first = Miriam T| title = Nero: the end of a dynasty| location = London| date = 2013}}</ref>{{rp|37}}

Ayon sa kanila, ang mga proyektong konstruksiyon ni Nero ay sobrang maluho at ang karamihan ng mga paggastos dito ay nag-iwan sa Italya na lubusang naubusan ng mga ambag ng salapi at ang mga probinsiya ng Imperyong Romano ay bumagsak.<ref>[[Suetonius]], "Life of Nero," ''[[The Lives of Twelve Caesars]],'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#31 § 31].</ref><ref>Tacitus, ''[[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#45 XV.45|Annals]]'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#45 XV.45|XV.45]].</ref> Ayon sa mga modernong historyan, ang parahong ito ay puno ng mga [[deplasyon]] at ang paggastos ni Nero sa mga konstruksiyon ito ay mula sa mga mamayan at mga tulong na para pahupain ang mga problema sa [[ekonomiya]] ng imperyo.<ref>{{cite journal | last1 = Thornton | first1 = Mary Elizabeth Kelly | year = 1971 | title = Nero's New Deal | journal = Transactions and Proceedings of the American Philological Association | volume = 102 | page = 629 | doi = 10.2307/2935958 | jstor = 2935958 }}</ref>

Si Nero ay naging emperador ng [[Imperyong Romano]] noong 54 CE sa edad na diyesisais(16). Siya ang pinakabatang emperador na naupo sa trono hanggang sa pamumuno ni 
[[File:Bust of Roman emperor as pharaoh-E 27418-IMG 3389-gradient.jpg|thumb|left|Bust of Nero as pharaoh]] [[Elagabalus]], who became emperor sa edad na katorse(14) noong 218 CE.<ref name=britannica>{{cite web| title = Nero {{!}} Roman emperor| website = Encyclopædia Britannica| access-date = 2 July 2017| url = https://www.britannica.com/biography/Nero-Roman-emperor| archive-url = https://web.archive.org/web/20170801180237/https://www.britannica.com/biography/Nero-Roman-emperor| archive-date = 1 August 2017| url-status=live}}</ref> Bilang [[Paraon]] ng [[Ehipto]], kinuha ni Nero ang titularyong makaharing ''[[Autokrator]] Neron Heqaheqau Meryasetptah Tjemaahuikhasut Wernakhtubaqet Heqaheqau Setepennenu Merur'' ('Emperador Nero, Pinuno ng mga pinuno, pinili ni [[Ptah]], minamahal ni [[Isis]], isang matibay na tao na nagpabagsak sa mga lupain ng dayuhan, nagwagi para sa Ehipto, pinuno ng mga pinuno at pinili ni [[Nu (mitolohiya)|Nun]] na nagmamahal sa kanya').<ref>{{cite web |url=https://pharaoh.se/roman-emperor/Nero |title=Nero |website=The Royal Titulary of Ancient Egypt |access-date=13 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180313031636/https://pharaoh.se/roman-emperor/Nero |archive-date=13 March 2018 |url-status=dead }}</ref>

Ang kanyang gurong si [[Seneca]] ay naghanda ng unang talumpati ni Nero sa Senado ng imperyo. Sa kanyang talumpati, kanyang sinabi na "inalis niya ang mga sakit ng nakaraang rehime.{{rp|16}} Ayon kay [[H.H. Scullard]], pinangako ni Nero na susundan niya ang modelong [ni [[Augusto Cesar]] sa kanyang prinsipado upang wakasan ang lahat ng mga sikretong paglilitis ''intra cubiculum'' upang tapusin ang [[korupsiyon]] sa mga paborito ng [[hukuman]] at mga malalayang tao at sa itaas ng lahat ay irespeto ang mga pribilehiyo ng Senado at mga indibidwal na senador."<ref name=scullard>{{Cite book| publisher = Routledge| isbn = 978-0-415-58488-3| last = Scullard| first = H. H| title = From the Gracchi to Nero: a history of Rome 133 B.C. to A.D. 68| location = London| date = 2011}}</ref>{{rp|257}} Ang kanyang pagrespeto sa [[autonomiya]] ng Senado ay nagtangi sa  kanya sa pamumuno ni [[Claudio]] at [[Caligula]] at malawakang tinanggap ng Senado.{{rp|18}}
[[File:Nerón y Séneca-Barrón.png|thumb|240x240px|Emperor Nero being instructed by [[Seneca the Younger|Seneca]], work by Spanish sculptor [[Eduardo Barrón González|Eduardo Barrón]]]]

Ayon din kay Scullard,, ang ina ni Nero na si [[Agrippina]] ay nagnais na mamuno sa pamamagitan ng kanyang anak.<ref name=scullard/>{{rp|257}} Pinatay ni Agrippina ang kanyang mga katunggali sa politika na sina Domitia Lepida ang Nakababata na tiyahin na tinirhan ni Nero sa pagkakatapon ni Agrippina, [[Marcus Junius Silanus (consul 46)|Marcus Junius Silanus]] na apo sa tuhod ni Augusto at [[Tiberius Claudius Narcissus|Narcissus]].<ref name=scullard/>{{rp|257}} Ang isa sa pinakamaagang mga baryang nilimbag ni Nero sa kanyang pamumuno ay nagpapakita kay Agrippina sa kabilang [[obverso]] na karaniwan ay nakalaan para sa larawan ng emperador. Pinayagan din ng Senado si Agrippina na magkaroon ng dalawang mga [[lictor]] sa kanyang pagharap sa publiko na isang parangal na sa kustombreng Romano ay ibinibigay lamang sa mga mahistrado at  [[Vestalis Maxima].{{rp|16}} Noong {{nbsp}}55 CE, tinanggal ni Nero ang kaalyado n Agrippina na si [[Pallas (freedman)|Marcus Antonius Pallas]] sa posisyong bilang tagapagingat sa kabang yaman ng imperyo. Ayon kay Shotter, Ang nakita nina Seneca at Burrus na hindi mapanganib kay Nero na kanyang mga pagpupursiging pangkultura at pakikipagrelasyon sa isang babaeng [[alipin]]g si [[Claudia Acte]] ay mga senyas nang kanyang pagnanais na makalaya sa impluwensiya nang kanyang ina.{{rp|12}} Si Britannicus ay nilason pagkatapos na nagbanta si Agrippina na pumanig kay Britannicus.{{rp|12}} Pinatapon ni Nero si Agrippina sa palasyo nang makipagrelasyon ito sa asawa ni Nero na si Octavia.<ref name=scullard/>{{rp|257}} Dahil sa pagtutol ng ina ni Nero na si Agrippina sa pagpapakasal nito kay Poppaea Sabina, pinatay ni Nero ang kanyang ina. Ang ilang mga modernong historyan ay nagmungkahing pinatay ni Nero ang kanyang ina dahil sa pagbabalak nito na palitan si Nero ni Gaius Rubellius Plautus (ikalawang pinsan ni Nero sa ina) o Britannicus na anak na biyolohikal ni Claudio.

Noong 62{{nbsp}} CE, namatay ang tagapayo ni Nero na si [[Burrus]]. Sa parehong taon, tumawag si Nero para sa unang paglilitis ng pagtataksil (''maiestas'' trial) laban kay Antistius Sosianus.<ref name="griffin"/>{{rp|53}}<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 14#48|XIV.48]].</ref> Pinapatay rin niya ang kanyang mga katunggali na sina [[Faustus Cornelius Sulla Felix|Cornelius Sulla]] at [[Rubellius Plautus]].Ayon kay Jürgen Malitz, ito ang punto ng pagbabago sa kanyang pakikitungo sa Senado ng Imperyo dahil naniwala si Nero na ang pagsuporta rito ay hindi kapaki-pakinabang.Pagkatapos mamatay ni Burrus, hinirang ni Nero ang mga Prepektong Praetorianong sina [[Faenius Rufus]] at [[Ofonius Tigellinus]] at dahil dito, si Seneca ay napilitang magretiro.<ref name=scullard/>{{rp|26}} Ayon kay [[Tacitus]], diniborsiyo ni Nero si Octavia dahil sa pagiging [[baog]] nito at ipinatapon ito.<ref name="griffin"/>{{rp|99}}<ref name="annals-xiv-60">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 14#60|XIV.60]].</ref> Pagkatapos ng pagpoprotesta ng mga mamamayan kay Nero dahil sa pangyayaring ito, inakusahan ni Nero si Octavia ng [[pakikiapid]] kay Anicetus at pinpatay ni Nero si Octavi.<ref name="griffin"/>{{rp|99}}<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 14#64|XIV.64]].</ref>

Noong 64{{nbsp}} CE, sa panahon ng [[Saturnalia]], pinakasalan ni Nero si [[Pythagoras (freedman)|Pythagoras]] na isang pinalayang lalake.<ref name=Suetonius>{{cite web|url=https://sourcebooks.fordham.edu/ancient/suet-nero-rolfe.asp|title=Internet History Sourcebooks|website=sourcebooks.fordham.edu|access-date=20 February 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190117114449/https://sourcebooks.fordham.edu/ancient/suet-nero-rolfe.asp|archive-date=17 January 2019|url-status=live}}</ref><ref name="Dio">{{cite web|url=https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html|title= Cassius Dio{{spaced ndash}}Epitome of Book 62|website=penelope.uchicago.edu|access-date=3 April 2007|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20131011215112/http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html|archive-date=11 October 2013|url-status=live}}</ref><ref name="umich">{{cite web |url=http://www.umich.edu/~classics/news/newsletter/winter2004/weddings.html |title=Roman Same-Sex Weddings from the Legal Perspective |author=Frier, Bruce W. |publisher=University of Michigan |work=Classical Studies Newsletter, Volume X |year=2004 |access-date=24 February 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111230041201/http://www.umich.edu/~classics/news/newsletter/winter2004/weddings.html |archive-date=30 December 2011 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111230041201/http://www.umich.edu/~classics/news/newsletter/winter2004/weddings.html |date=30 Disyembre 2011 }}</ref><ref name="Champlin146">[[#Champlin|Champlin]], p. 146</ref>

===Malaking pagkasunog ng Roma===
[[File:Robert, Hubert - Incendie à Rome -.jpg|thumb|''The Fire of Rome'' by [[Hubert Robert]] (1785)]]
Ang Malaking pagkasunog ng Roma ay nagsimula noong gabi nang 18 hanggang 19 Hulyo 64 sa mga libis ng [[Bundok Aventino]] kung saan matatanaw ang [[Circus Maximus]] o sa panlabas na kahoy ng mismong Circus.<ref name=champlin122>[[#Champlin|Champlin]], p. 122</ref><ref name="tacitus-annals-xv-38">Tacitus, ''Annals'', [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#38|XV.38]]</ref> Inilarawn nina Tacitus, Cassius Dio, at mga modernong arkeologo ang pagkawasak ng mga mansiyon, mga pampublikong gusali at mga templo ng mga bundok Aventino, Palatino at Caelian.<ref name=champlin122/><ref name=champlin>[[#Champlin|Champlin]], p. 125</ref> Ang sunog ay tumagal ng pitong araw at humupa ngunit muling nagsimula at tumagal pa ng tatlong araw. Winasak nito ang tatlo sa labingapat ng mga distrito ng Roma at malabis na sumira sa pito pang distrit.<ref name=scullard/>{{rp|260}}<ref name="annals-xv-40">Tacitus, ''Annals'', [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#40|XV.40]]</ref>

Ang ilang mga Romano ay naniniwalang ito ay isang aksidente, ang iba ay naniniwalang [[arson]] na ginawa sa ngalan ni Nero. Ang mga salaysay nina [[Pliny ang Nakatatanda]], [[Suetonio]] at [[Cassius Dio]] ay nagmumungkahi ng ilang mga posibleng dahil ng pagsunog ni Nero kabilang ang kanyang paglikha ng isang mukhang tunay sa buhay na tabing sa isang pagtatanghal sa teatro tungkol sa nasusunog na lungsod ng [[Troya]]. Sinulat ni Suetonio na si Nero mismo ang nagsimula ng sunog upang linisin ang lungsod sa kanyang pinaplanong malapalasyong tahanang [[Domus Aurea]].<ref>[[#Champlin|Champlin]], p. 182</ref>  Ito ay kinabibilangan ng isang artipisyal na mga tanawin at isang malaking 30 metrong rebulto ng kanyang sarili na [[Colossus ni Nero]] na ilalagay kung saan itinayo ang [[Colosseum]].<ref>Roth, Leland M. (1993). ''Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning''. Boulder, CO: Westview Press, pp. 227–28. {{ISBN|0-06-430158-3}}.</ref><ref>Ball, Larry F. (2003). ''The Domus Aurea and the Roman architectural revolution''. Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-82251-3}}.</ref><ref>Warden reduces its size to under {{convert|100|acre|km2}}. {{cite journal|author=Warden, P.G.|title=The Domus Aurea Reconsidered|journal= Journal of the Society of Architectural Historians |volume=40 |issue=4|year=1981|pages= 271–78|doi=10.2307/989644|jstor=989644}}</ref> Ayon kina Suetonio at Cassius Dio, si Nero ay umaawit ng "[[Iliupersis]]" sa damit pang-entablado habang nasusunog ang lungsod ng Roma.<ref>[[#Champlin|Champlin]], p. 77</ref><ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero, [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#38 38]; Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#16 LXII.16] {{webarchive |url=https://wayback.archive-it.org/all/20131011215112/http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#16 |date=11 October 2013}}</ref>

Naniwala naman si Tacitus na walang sala si Nero sa pagsunog ng Roma nang malaman niyang si Nero ay nasa Antium nang magsimula ang sunog at bumalik sa Roma upang magsimula ng pagtatangkang tulong para sa pagtanggal ng mga katawang nasunog at mga giba na ginamitan niya gamit ang kanyang salap.<ref name="annals-xv-39">Tacitus, ''Annals'', [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#39|XV.39]]</ref><ref>{{Cite book|last=Walsh|first=Joseph J.|url=https://books.google.com/books?id=RX-tDwAAQBAJ&q=nero+search+debris+rome+fire+victims&pg=PT57|title=The Great Fire of Rome: Life and Death in the Ancient City|date=1 October 2019|publisher=JHU Press|isbn=978-1-4214-3372-1|language=en}}</ref> Pagkatapos ng sunog, binuksan ni Nero ang mga palasyo upang maging tahanan ng mga nawalan ng tirahan at nagbigay ng mga suplay ng pagkain upang hindi magutom ang mga nakaligtas.<ref name="annals-xv-39"/> Ayon kay Tacitus, upang matanggal ang pagsusupetsa ng mga mamamayan na siya ang mismong nagsimula ng apoy, sinisi ni Nero ang mga [[Kristiyano]] sa pagsisimula ng sunog.<ref>[[#Champlin|Champlin]], p. 121</ref> Sa kanyang salaysay, maraming mga Kristiyano ay tinugis at ipinatapon ng buhay upang lapain ng mga mababangis na hayop, ipinako sa krus at pinasunog ng buhay.<ref>[[#Champlin|Champlin]], pp. 121–22</ref> Ayon kay Tacitus, ang parusang ito ay hindi dahil sa paniniwala ni Nero na ito ay naaayon sa hustisya kundi sa sariling kasiyahan ni Nero para sa kalupitan.<ref name="annals-xv-44">[[Tacitus]], ''[[Annals (Tacitus)|Annals]]''. XV.44.</ref>

Pagkatapos ng sunog, nagpatayo si Nero ng isang bagong kompleksong palasyong tinawag na [[Domus Aurea]] sa mga lugar na nalinis ng sunog. Ang gastos sa muling pagtatayo ng Roma ay napakalaki na nangailangan ng pondo na hindi maibibigay ng kabang yaman ng imperyo. Upang mapondohan ito, pinataas ni Nero ang [[pagbubuwis]] sa mga mamamayan.<ref>{{cite web|url=https://www.historyextra.com/period/roman/emperor-nero-facts-biography-tyrant-crimes-accomplishments/ |title=Emperor Nero: the tyrant of Rome |publisher=BBC History Magazine and BBC History Revealed |access-date=3 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506004906/https://www.historyextra.com/period/roman/emperor-nero-facts-biography-tyrant-crimes-accomplishments/ |archive-date=6 May 2021 }}</ref> Sa partikular, ang mabibigay na mga buwis ay pinataw sa mga probinsiya ng imperyo.<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#45|XV.45]].</ref> Upang makamit ang bahagi ng mga paggastos, pinabagsak ni Nero ang salaping Romano na nagpataas ng [[implasyon]] sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng [[Imperyong Romano]].<ref>{{Cite book|last=Noel|first=Noel Mark|title=Currencies and Cultures: The Impact of Culture on Economic Policies and the Foundations of Money|date=18 February 2019|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=9781527529380|pages=73|quote=Nero was forced to reduce the silver content and debase the denarius by increasing the number of coins minted from 84 to 96 per pound. The coin's devaluation was considered necessary to rebuild the city of Rome after the great fire. However, the debasement of the coinage inflated the currency and market prices rose throughout the empire.}}</ref><ref> Binawasan ni Nero ang timbang ng [[Denario]]ng Romanong libra mula 84 kada Romanong libra hanggang 96 (3.80&nbsp;grams to 3.30&nbsp;grams). Binawasan rin ni Nero ang puridad ng [[pilak]] mula 99.5% hanggang 93.5% na ang timbag ng pilak ay bumagsak mula  3.80&nbsp;gramo tungo sa 2.97&nbsp;gramp. Binawasan rin niya ang timbang ng librang Romanong [[aureus]] mula 40 kada Romanong libra sa 45 (7.9&nbsp;gramo sa 7.2&nbsp;gramo).Tulane Universirty hand-out, archived [https://web.archive.org/web/20010210220413/http://www.tulane.edu/~august/handouts/601cprin.htm] Please replace with authored publication that gives its sources.</ref>

===Kalaunang buhay===
Noong 65{{nbsp}}CE, sinimulan ni  [[Gaius Calpurnius Piso (conspirator)|Gaius Calpurnius Piso]] isang estadista ang isang sabwatan laban kay Nero sa tulong nina Subrius Flavus at Sulpicius Asper na isang tribune at centurion ng bantay na Praetorian.<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#49|XV.49]].</ref> Ayon kay Tacitus, maraming mga nakipagsabwatan ay nagnanais na iligtas ang imperyo mula kay Nero at ibalik ang [[Republikang Romano]].<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#50|XV.50]].</ref> Nalaman ng malayang taong si Milichus ang sabwatan sa kalihim ni Nero na si [[Epaphroditus (freedman of Nero)|Epaphroditus]].<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#55|XV.55]].</ref> Dahil dito, nabigo ang sabwatan at ang mga kasapi nito ay pinapatay ni Nero kabilang ang manunulang si [[Marcus Annaeus Lucanus|Lucan]].<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#70|XV.70]].</ref> Ang nakaraang tagapayo ni Nero na si [[Seneca ang Nakababata]] ay inakusahan ni Natalis ngunit tumanggi si Seneca at sa kabila nito ay inutusan na sapilitang magpakamatay dahil sa nawalan na siya ng pabor kay Nero.<ref>Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 15#60|XV.60–62]].</ref>

Sinasabing sinipa ni Nero si Poppaea hanggang sa mamatay ito noong 65{{nbsp}} CE bago pa nito isilang ang kanilang ikalawang anak. Ang ilang historyan, ay naniniwalang si  Poppaea ay maaaring namatay nang makunan o manganak.<ref>Rudich, Vasily (1993)  ''Political Dissidence Under Nero''. Psychology Press. pp. 135–36. {{ISBN|9780415069519}}</ref> Labis na nagluksa si Nero at binigyan si Poppaea ng isang magarbong burol ng estado, pinarangalan bilang isang [[diyos]] at pinangakuan ng isang templo para sa kanyang kulto. Ang katawan nito ay hindi sinunog gaya ng kaugalian ngunit inembalsamo sa kustombre ng mga Ehipsiyo at nilibing.<!--Please don't link to [[Mausoleum of Augustus]] or [[Tomb of the Julii]]--> it is not known where.<ref>{{cite journal|author=Counts, Derek B.|title=Regum Externorum Consuetudine: The Nature and Function of Embalming in Rome|url=https://archive.org/details/sim_classical-antiquity_1996-10_15_2/page/189|journal=Classical Antiquity|volume= 15 |issue= 2|date=1996|pages= 189–90|quote= p. 193, note 18 "We should not consider it an insult that Poppaea was not buried in the Mausoleum of Augustus, as were other members of the imperial family until the time of Nerva." 196 (note 37, citing Pliny the elder, ''Natural History'', 12.83).|doi=10.2307/25011039|jstor=25011039}}</ref>

Noong 67 CE, pinakasalan ni Nero ang isang batang lalakeng si [[Sporus]] na sinasabing kamukha ni Poppaea. [[pagkakapon|Pinakapon]] ni Nero ang bata at ginawa itong parang isang babae at pinakasalan sa isang [[dote]] at belong pangkasal.<ref>{{Cite book|last=Dio|first=Cassius|title=Roman History|pages=LXII, 28}}</ref><ref>{{Citation|last=Suetonius|editor1-first=Robert A|editor1-last=Kaster|title=Nero|work=Studies on the Text of Suetonius' 'De Vita Caesarum'|year=2016|publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/oseo/instance.00233087|isbn=978-0-19-875847-1}}</ref>

===Pag-aalsa ni Vindex at Galba at kamatayan ni Nero===
[[Image:Nero Palatino Inv618.jpg|thumb|left|upright|A marble bust of Nero, Antiquarium of the [[Palatine]].]]
Noong Marso 68, ang gobernador ng [[Gallia Lugdunensia]] na si [[Vindex|Gaius Julius Vindex]] ay nag-alsa laban sa mga patakaran ng pagbubuwis ni Nero.<ref name="Cassius-22">Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#22 LXIII.22].</ref><ref>Donahue, John, [http://www.roman-emperors.org/galba.htm "Galba (68–69 A.D.)"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080911211039/http://www.roman-emperors.org/galba.htm |date=11 September 2008 }} at ''De Imperatoribus Romanis''.</ref> Inutusan si [[Lucius Virginius Rufus|Lucius Verginius Rufus]] na gobernador ng [[Germania Superior]] na supulin ang paghihimagsik ni Vindex.<ref name="cassiusdio-lxiii-24">Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#24 LXIII.24].</ref> Sa pagtatangka na makamit ang suporta mula sa labas ng kanyang probinsiya, tinawag ni Vindex si [[Galba|Servius Sulpicius Galba]] na gobernador ng [[Hispania Tarraconensis]] upang sumali sa paghihimagsik at ideklara ang kanyang sarili na emperor bilang pagsalungat kay Nero.<ref name="Plutarch-galba-5">Plutarch, ''The Parallel Lives'', Life of Galba [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Galba*.html#5 5].</ref>

Sa [[Labanan ng Vesontio]] noong Mayo 68 CE, madaling natalo ng mga pwersa ni Verginius ang pwersa ni Vindex at dahil dito ay nagpatiwakal ito.<ref name="cassiusdio-lxiii-24"/> Gayunpaman, pagkatapos matalo si Vindex, ang mga lehiyon ni Verginius ay nagtangkang iproklama ang kanilang komandante bilang emperador ng imperyo. Tumanggi si Verginius ngunit ang mga walang kasiyahan ng mga lehiyon ng Germania at at patuloy na pagsalungat ni [[Galba]] sa [[Hispania]] ay hindi naging maganda para kay Verginius.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#25 LXIII.25].</ref>

Bagaman napanatili ni Nero ang ilang kontrol ng situasyon, ang suporta kay Galba ay lumaki sa kabila ng opisyal na pagdedekla sa kanyang kalaban ng publiko.<ref name="Plutarch-galba-5"/> Inabandona rin ng prepekto ng [[Bantay na Praetorian]] na si [[Gaius Nymphidius Sabinus]] ang kanyang katapatan kay Nero at sumuporta kay Galba.<ref>Plutarch, ''The Parallel Lives'', Life of Galba [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Galba*.html#8 8].</ref>

Dahil dito, nilisan ni Nero ang Roma na may intensiyong pumunta sa porto ng [[Ostia Antica|Ostia]] at mula dito ay sumakay tungo sa mga tapat pa ring probinsiya sa silangan. Ayon kay Suetonio, inabandona na ni Nero ang ideyang ito nang ang ilang mga opiser ng hukbo ay hayagang tumanggi sa pagusnod sa kanyang mga utos na sumagot gamit ang linya mula sa  ''[[Aeneid]]'' ni [[Virgil]]. "Nakakakot bang mamatay?". Pagkatapos ay naisip ni Nero na tumakas sa [[Imperyong Parthia]] sa Silangan, magmakaawa kay Galba o umapela sa mga mamamayan at humingi ng kapatawaran para sa kanyang mga kasalanan.<ref name="penelope.uchicago.edu">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#47 47].</ref>

Bumalik si Nero sa Roma at nanatili sa palasyo nang kagabihan. Pagkatapos matulog, nagising siya sa hating gabi at nalamang lumisan na ang bantay ng palasyo. Nagpadala siya ng mga mensahe sa kanyang mga kaibigan sa  mga kamara ng palasyo upang pumunta sa kanya ngunit walang sumagot. Sa pagpunta sa kamara, nalaman niyang inabandona na siyang lahat at tinawag ang isang [[gladiator]] o sinumang mahusay sa espada upang patayin siya ngunit walang lumabas. Siya ay umiyak at sinabing "Wala na ba akong kaibigan o kaaway?" at lumabas na tila ay tatalon na sa [[Ilog Tiber]].<ref name="penelope.uchicago.edu"/>
Sa pagbabalik niya, naghanap na siya ng lugar upang magtago ang tipunin ang kanyang sarili. Isang malayang lalake ng imperyo si  [[Phaon (freedman)|Phaon]] ay nag-alok ng kanyang villa  na matatagpuan nang {{convert|4|mi|abbr=on}} sa labas ng lungsod. Sa paglalakbay nang nakabalatkayo, si Nero at ang apat na matapat na malayang lalake na sina [[Epaphroditus (freedman of Nero)|Epaphroditus]], [[Phaon (freedman)|Phaon]], [[Neophytus (freedman)|Neophytus]], at [[Sporus]] ay nakarating sa villa  kung saan inutos ni Nero na humukay sila ng libingan para sa kanya.<ref>[[Aurelius Victor]], ''[[Epitome de Caesaribus]] 5''</ref><ref name=":1">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero 48–49.</ref> Sa panahong ito, nalaman ni Nero na dineklara na ng Senado ng imperyo na isa siyang kaaway ng estado.<ref name=":1"/> Hindi ni Nero ang kanyang sarili upang puwersahang [[pagpapatiwakal|magpatiwakal]] nang paurong sulong at nagsabing ''Qualis artifex pereo'' ("Anong alagad ng sining ang mamatay sa akin").<ref>{{cite book | last1 = Buckley | first1 = Emma | last2 = Dinter | first2 = Martin T. | title = A Companion to the Neronian Age | publisher = John Wiley & Sons | year = 2013 | url = https://books.google.com/books?id=qYb3JCWUNnkC | isbn = 978-1-118-31659-7 | access-date = 27 December 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160507051146/https://books.google.com/books?id=qYb3JCWUNnkC&dq | archive-date = 7 May 2016 | url-status=live }}</ref> Nagsumamo si Nero sa isa sa kanyang kasama na magsilbing halimbawa sa pamamagitan ng pagpapatiwakal muna. Sa huli, ang tunog ng papalapit na mga mangangabayo ay nagtulak kay Nero na harapin ang kanyang wakas at sapilitang inutusan ang kanyang sekretaryong si Epaphroditus na patayin siya. <ref>{{cite book | last1 = Bunson | first1 = Matthew | title = Encyclopedia of the Roman Empire | publisher = Infobase Publishing | year = 2009 | url = https://books.google.com/books?id=T5tic2VunRoC | isbn = 978-1-4381-1027-1 | access-date = 27 December 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160507071859/https://books.google.com/books?id=T5tic2VunRoC&dq | archive-date = 7 May 2016 | url-status=live }}</ref>[[File:A select collection of views and ruins in Rome and its vicinity - recently executed from drawings made upon the spot (1815) (14592716650).jpg|thumb | right | 200px | An 1815 illustration of the alleged tomb of Nero; actually tomb of proconsul [[Caius Vibius Marianus]].]] Siya ay namatay noong 9 Hunyo 68 CE<ref>[[Cassius Dio]] [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html LXVI.4]: "from the death of Nero to the beginning of Vespasian's rule a year and twenty-two days elapsed". Vespasian's reign officially began on 1 July ([[Suetonius]], [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Vespasian*.html#6 ''Vespasian'' 6]). Therefore, Nero died on 9 June. Furthermore, [[Epiphanius of Salamis|Epiphanius]]' ''[[On Weights and Measures]]'' ([https://www.tertullian.org/fathers/epiphanius_weights_03_text.htm III]) gives a reign length of "thirteen years and seven months and twenty-seven days", which is accurate. [[Jerome]] ([https://www.tertullian.org/fathers/jerome_chronicle_03_part2.htm 2070]) gives "13 years, 7 months and 28 days" (including the end date).</ref> na anibersaryo ng kamatayan ng kanyang unang asawang babaeng si [[Claudia Octavia]]. Si Nero ay nilibing sa isang Mausoleo ng  Domitii Ahenobarbi sa ngayong  [[Villa Borghese]] ([[Bundo Pincian]]) ng Roma.<ref name="ReferenceA"/>
==Pagkatapos ng kamatayan ni Nero==
Pagkatapos mamatay ni Nero noong 68 CE, may malawakang paniniwala sa mga probinsiya sa Silangan na si Nero ay hindi talaga namatay at tumakas sa kalaban ng Roma na [[Imperyong Parthian]] sa [[Ilog Eufrates]] at muling magbabalik upang wasakin ang Roma.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#57 57]; Tacitus, ''Histories'' [[s:The Histories (Tacitus)/Book 2#8|II.8]]; Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html#19 LXVI.19] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221122094705/https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66%2A.html#19 |date=22 Nobiyembre 2022 }}</ref> Ang paniniwalang ito ay nakilala sa kasaysayan bilang [[Nero Redivivus]]. Ito ay tumagal hanggang sa kamatayan ni [[Domiciano]] noong 96 CE. Ang tatlong impostor ay lumitaw na nagpakilalang si Nero, ang una ay umaawit at tumutugtog ng [[cithara]] at [[lyra]] katulad ni Nero na lumitaw noong panahon ni emperador [[Vitelio]]. Hindikkayat ng impostor na kilalanin siya bilang si Nero ngunit nabihag at pinaslang. Isa pang impostor ang lumitaw sa panahon ni emperador [[Tito (emperador)|Tito]] sa [[Asia Menor]] at gaya ng una ay tumutugtog rin ng lyra at kamukha ni Nero ngunit ito ay pinaslang.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66*.html#19 LXVI.19] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221122094705/https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/66%2A.html#19 |date=22 Nobiyembre 2022 }}</ref> Ang ikatlong impostor ay lumitaw noong panahon ni emperador [[Domiciano]] na sinuportahan ng [[Imperyong Parthian]] na may pag-aatubiling isuko siya at ang bagay ay halos humantong sa isang digmaan.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#57 57].</ref> .<ref name="tacitus-histories-I.2"/> 

Sa mga pamayanang Kristyano noong unang siglo CE, ito ay nag-ebolb sa paniniwalang si Nero ang Antikristo na gagamitin ng [[diyos]] upang parusahan ang Imperyong Romano sa pagwasak nito sa Hersualem noong 70 CE at sa huli ay wawasakn naman ni [[Hesus]]. Ito ay matatagpuan sa [[Mga orakulong sibilino]], [[Pag-akyat ni Isaias]], [[Testamento ni Hezekias]] at maging sa [[Aklat ng Pahayag]].

Noong 66 CE, nag-alsa ang mga Hudyo laban sa Imperyong Romano sa [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]].<ref>Josephus, ''War of the Jews'' [[s:The War of the Jews/Book II#Chapter 13|II.13.7]].</ref> Noong 67 CE, pinadala ni Nero ang heneral na si [[Vespasian]] upang supilin ito.<ref>Josephus, ''War of the Jews'' [[s:The War of the Jews/Book III#Chapter 1|III.1.3]].</ref> Ito ay humantong sa pagkawasak ng mga Romano sa  Herusalem at ang [[Templo sa Herusalem]] noong 70 CE.<ref>Josephus, ''War of the Jews'' [[s:The War of the Jews/Book VII#Chapter 1|VII.1.1]].</ref>

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

{{Mga Emperador ng Roma}}

{{start box}}
{{s-hou|[[Dinastiyang Hulio-Claudian]]|Disyembre 15|37|Hunyo 8|68 AD}}
{{s-off}}
{{succession box|title=[[Talaan ng mga Emperador ng Roma|Emperador Romano]]|before =[[Claudius]]|after =[[Galba]]|years =54 – 68}}
{{succession box|title = [[List of Roman consuls|Consul]] ng [[Imperyong Romano]] (kasama si Lucius Antistius Vetus)|before = Marcus Acilius Aviola at [[Marcus Asinius Marcellus]]|after = [[Quintus Volusius Saturninus]] at [[Publius Cornelius Lentulus Scipio]] |years = 55}}
{{succession box|title = [[List of Roman consuls|Consul]] ng [[Imperyong Romano]]|before = [[Quintus Volusius Saturninus]] at [[Publius Cornelius Lentulus Scipio]]|after = Gaius Vipstanus Apronianus and [[Gaius Fonteius Capito]] |years = 57-58}}
{{succession box|title = [[List of Roman consuls|Consul]] ng [[Imperyong Romano]] (kasama si Cossus Cornelius Lentulus)|before = Gaius Vipstanus Apronianus and [[Gaius Fonteius Capito]]|after = [[Publius Petronius Turpilianus]] at [[Lucius Caesennius Paetus]] |years = 60}}
{{end box}}

[[Kategorya:Mga emperador ng Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aklat ng Pahayag]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]]