Pumunta sa nilalaman

Romanong Britanya

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Probinsya ng Britanya
Provincia Britannia (Latin)
Probinsya ng the Imperyong Romano
←
43 AD–c. 410 →
Location of Roman Britain
Location of Roman Britain
Probinsya ng Britanya sa Roman Empire in 125 AD
Kabisera Camulodunum
Londinium
Panahon sa kasaysayan Classical antiquity
 -  Annexed by Claudius 43 AD
 -  Severan Division c. 197
 -  Early fourth century Division c. 312
 -  End of Roman rule c. 410
Ngayon bahagi ng

Ang Romano Birtanya o Romanong Britanya ang teritoryong naging lalawigang Romano ng Britannia matapos ang pananakop ng mga Romano sa Britanya, na binubuo ng malaking bahagi ng pulo ng Malawak na Britanya o Great Britain. Ang pananakop ay tumagal mula AD 43 hanggang AD 410.. [1] [2]

Sinakop ni Julio Cesar ang Britanya noong 55 at 54 BK bilang bahagi ng kanyang Gallic Wars.[3] Ayon kay Cesar, ang mga Briton ay nasakop o kaya’y napasailalim sa kultura ng mga Belgae noong Panahong Bakal sa Britanya at tumutulong sa mga kaaway ni Cesar. Ang mga Belgae lamang ang nag-iisang tribong Celt na tumawid-dagat papuntang Britanya, sapagkat para sa iba pang tribong Celt, ang lupaing ito ay hindi kilala. Siya’y nakatanggap ng buwis, nagluklok sa kaibigang hari na si Mandubracius sa mga Trinovantes, at bumalik sa Gaul. Ang mga planadong pananakop sa ilalim ni Augustus ay hindi natuloy noong 34, 27, at 25 BK. Noong AD 40, nagtawag si Caligula ng 200,000 sundalo sa Kanal ng kontinente, ngunit ayon kay Suetonius, pinapunta lamang sila upang mangolekta ng mga kabibe (musculi), marahil bilang simbolikong pahayag ng tagumpay ni Caligula laban sa dagat.[5] Makalipas ang tatlong taon, ipinadala ni Claudius ang apat na legiyon upang sakupin ang Britanya at ibalik sa trono ang ipinatapong hari na si Verica ng mga Atrebates.Natalo ng mga Romano ang Catuvellauni, at pagkatapos ay inayos ang kanilang mga sinakop bilang lalawigan ng Britanya. Pagsapit ng AD 47, hawak na ng mga Romano ang mga lupaing nasa timog-silangan ng Fosse Way. Ang pagkontrol sa Wales ay naantala dahil sa mga kabiguan at epekto ng pag-aalsa ni Boudica, subalit unti-unti pa ring lumawak ang sakop ng mga Romano patungong hilaga. [3] [4] [5] [6]

Nagpatuloy ang pananakop ng Britanya sa ilalim ng pamumuno ni Gnaeus Julius Agricola (77–84), na pinalawak ang Imperyong Romano hanggang sa Caledonia. Sa kalagitnaan ng AD 84, hinarap ni Agricola ang mga hukbo ng mga Caledonian, na pinamunuan ni Calgacus, sa Labanan sa Mons Graupius. Tinatayang nasa mahigit 10,000 ang nasawi sa panig ng Caledonian at mga 360 naman sa panig ng Romano, ayon kay Tacitus. Ang madugong labanan sa Mons Graupius ang nagwakas sa apatnapung taong pananakop ng Britanya, isang yugto na posibleng nagresulta sa pagitan ng 100,000 at 250,000 Briton na napatay. Sa konteksto ng digmaang bago ang industriyalisasyon at tinatayang kabuuang populasyon ng Britanya na humigit-kumulang 2 milyon, ito’y napakataas na bilang[7] [8]

Kasaysayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Maagang Ugnayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kilala na ang Britanya sa Daigdig Klasikal. Ang mga Griyego, mga Phoenician at mga Carthaginian ay nakikipagkalakalan ng Cornish tin noong ika-4 na siglo BK.[9] Tinawag ng mga Griyego ang Cassiterides, o mga “pulo ng lata”, at inilagay ito malapit sa kanlurang baybayin ng Europa.[10] Sinasabing bumisita ang marinong Carthaginian na si Himilco sa isla noong ika-6 o ika-5 siglo BK, at ang manlalakbay na Griyego na si Pytheas noong ika-4 na siglo. Itinuturing itong isang mahiwagang lugar, at may ilang manunulat na tumangging maniwala na ito’y umiiral.[11]

Ang unang tuwirang ugnayan ng mga Romano ay nang magsagawa si Julius Caesar ng dalawang ekspedisyon noong 55 at 54 BK, bilang bahagi ng kanyang pananakop sa Gaul, dahil naniniwala siyang tumutulong ang mga Briton sa paglaban ng mga Galo. Ang unang ekspedisyon ay higit na pagmamatyag kaysa ganap na pananakop; nakakuha lamang sila ng paanan sa baybayin ng Kent ngunit hindi nakasulong dahil sa pinsala mula sa bagyo sa mga barko at kakulangan ng kabalyerya. Sa kabila ng kabiguan sa militar, naging tagumpay ito sa politika: nagdeklara ang Senado Romano ng 20 araw na pampublikong pista sa Roma bilang parangal sa hindi pangkaraniwang tagumpay ng pagkuha ng mga bihag mula sa Britanya at pagkatalo sa mga tribong Belgic sa pagbabalik sa kontinente.[12]

Ang ikalawang pagsalakay ay may mas malaking puwersa, at pinilit o inanyayahan ni Caesar ang maraming tribong Celtiko na magbayad ng buwis at magbigay ng mga bihag bilang kapalit ng kapayapaan. Itinalaga si Mandubracius bilang kaalyadong hari, at ang kanyang karibal na si Cassivellaunus ay napilitang sumuko. May mga bihag na kinuha, ngunit hindi magkasundo ang mga historyador kung may binayarang buwis matapos bumalik si Caesar sa Gaul.[13]

Walang teritoryo ang nasakop ni Caesar at walang tropa ang naiwan, ngunit nakapagtatag siya ng mga kliyente at naisama ang Britanya sa impluwensiya ng Roma. Nagplano si Augustus ng mga pagsalakay noong 34, 27 at 25 BK, ngunit hindi kailanman naging angkop ang pagkakataon,[14] at nauwi ang ugnayan ng Britanya at Roma sa diplomasya at kalakalan. Ayon kay Strabo, na nagsulat noong huling bahagi ng paghahari ni Augustus, mas malaki ang kinikita sa buwis mula sa kalakalan kaysa anumang pananakop.[15] Ipinapakita ng arkeolohiya na tumaas ang dami ng mga inangkat na luho sa timog-silangang Britanya.[16] Binanggit din ni Strabo ang mga haring Briton na nagpadala ng mga sugo kay Augustus, at sa sariling Res Gestae ni Augustus, binanggit niya ang dalawang haring Briton na kanyang tinanggap bilang mga tumakas.[17] Nang inanod ng bagyo ang ilang barko ni Tiberius patungong Britanya noong kanyang mga kampanya sa Alemanya noong 16 AD, nagbalik ang mga ito na may dalang mga kuwento tungkol sa mga halimaw.[18]

Tila pinanatili ng Roma ang balanse ng kapangyarihan sa katimugang Britanya sa pamamagitan ng pagsuporta sa dalawang makapangyarihang kaharian: ang Catuvellauni, pinamumunuan ng mga inapo ni Tasciovanus, at ang Atrebates, pinamumunuan ng mga inapo ni Commius.[19] Sinunod ang polisiyang ito hanggang 39 o 40 AD, nang tanggapin ni Caligula ang isang ipinatapong kasapi ng dinastiyang Catuvellaunian at nagplano ng pagsalakay sa Britanya na nauwi sa kahihiyan bago pa man makaalis sa Gaul.[20][21] Nang matagumpay na salakayin ni Claudius ang Britanya noong 43 AD, ito’y bilang tulong sa isa pang tumakas na pinunong Briton, si Verica ng Atrebates.

Mga pananakop sa pamumuno ni Aulus Plautius, nakatuon sa komersyal na mahalagang timog-silangan ng Britanya

Ang hukbong sumalakay noong 43 AD ay pinamunuan ni Aulus Plautius,[22] ngunit hindi tiyak kung ilang legion ang ipinadala. Ang Legio II Augusta, na pinamunuan ng magiging emperador na si Vespasian, ang tanging tiyak na lumahok.[23] Ang Legio IX Hispana,[24] ang XIV Gemina (na kalaunan ay tinaguriang Martia Victrix) at ang XX (na kalaunan ay tinaguriang Valeria Victrix)[25] ay kilalang naglingkod noong pag-aalsa ni Boudica noong 60/61, at malamang na naroon na mula pa sa unang pagsalakay. Hindi ito ganap na tiyak sapagkat nababago ang puwesto ng hukbong Romano ayon sa pangangailangan. Ang IX Hispana ay maaaring permanenteng nakahimpil, dahil nakarekord itong nasa Eboracum (York) noong 71 at sa isang inskripsiyon doon noong 108, bago ito nawasak sa silangan ng Imperyo, marahil sa panahon ng Bar Kokhba revolt.[26]

sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ Hornblower & Spawforth (1998)
  2. ↑ Parker & Palmer (1992).
  3. ↑ Julius Caesar, Commentarii de Bello Gallico [Commentaries on the Gallic War] (sa wikang Latin), IV 20–38 , abridged by Cassius Dio, Historia Romana (sa wikang Latin), 39.51–53; cf. Tacitus, Agricola (sa wikang Latin), 13; Julius Caesar, Commentarii de bello Gallico (sa wikang Latin), V 1–23 , abridged by Dio, Cassius, Historia Romana (sa wikang Latin), 40.1–4.
  4. ↑ "C. Julius Caesar, De bello Gallico, COMMENTARIUS QUINTUS, chapter 12, section 1". The Perseus Project. Nakuha noong 24 February 2018.
  5. ↑ Bowman, Alan K.; Champlin, Edward; Lintott, Andrew (1996). Cambridge Ancient History. Bol. 10. Cambridge University Press. p. 228. ISBN 978-0-5212-6430-3.
  6. ↑ Suetonius, Claudius, 17; cf. Dio, Cassius, Historia Romana (sa wikang Latin), 40.19,1.
  7. ↑ Nicholas, Crane (2016). The Making Of The British Landscape: From the Ice Age to the Present. Orion. ISBN 978-0-2978-5735-8.
  8. ↑ Mattingly (2006).
  9. ↑ Patrick Welsh, George (1963). Britannia: the Roman Conquest and Occupation of Britain. pp. 27–31.
  10. ↑ Herodotus, Histories, 3.115
  11. ↑ Plutarch, Life of Caesar, 23.2
  12. ↑ Caesar, Julius, Commentarii de Bello Gallico (sa wikang Latin), IV 20–36 
  13. ↑ Caesar, Julius, Commentarii de Bello Gallico (sa wikang Latin), V 8–23 
  14. ↑ Dio, Cassius, Historia Romana [Roman History] (sa wikang Latin), 49.38, 53.22, 53.25
  15. ↑ Strabo, Geographica, 4.5
  16. ↑ Branigan, Keith (1985). Peoples of Roman Britain: The Catuvellauni. Sutton Publishing. ISBN 978-0-8629-9255-2.
  17. ↑ Augustus, Res Gestae Divi Augusti [The Deeds of the Divine Augustus] (sa wikang Latin), 32
  18. ↑ Tacitus, Annals, 2.24 
  19. ↑ Creighton (2000).
  20. ↑ Suetonius, Caligula, 44–46
  21. ↑ Dio, Cassius, Historia Romana (sa wikang Latin), 59.25
  22. ↑ Dio, Cassius, Historia Romana (sa wikang Latin), 60.19–22
  23. ↑ Tacitus, Histories, 3.44 
  24. ↑ Tacitus, Annals, 14.32 
  25. ↑ Tacitus, Annals, 14.34 
  26. ↑ Webster, Graham (1998). The Roman Imperial Army of the first and second centuries AD (ika-New ed of 3rd revised (na) labas). University of Oklahoma Press. p. 66. ISBN 978-0-8061-3000-2.
Nagmula sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Romanong_Britanya&oldid=2177793"