Pumunta sa nilalaman

Talaan ng mga diwata at bathala sa mitolohiyang Pilipino

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

 

Ang sumusunod ay isang listahan ng mga diyos, diyosa, o mga bathala at marami pang ibang banal, mga kalahating bathala, at mahahalagang tauhan mula sa klasikal na mitolohiya ng Pilipinas at mga katutubong relihiyon sa Pilipinas na sama-samang tinutukoy bilang Diwata na ang mga malalawak na kwento ay sumasaklaw mula sa isang daang taon na ang nakalilipas hanggang sa marahil ay libu-libong taon mula sa modernong panahon. Ang terminong Bathala sa kalaunan ay pinalitan ang "Diwata" bilang pangunahing salita para sa "mga diyos" at naging kahulugan ng anumang supernatural na nilalang na sinasamba para sa pagkontrol sa mga aspeto ng buhay o kalikasan. Sa paglipas ng panahon, si Bathala (o Bathalà/Maykapál) ay naging nauugnay sa Kristiyanong Diyos at naging kasingkahulugan ng Diyós . [1] [2] [3] [4]

Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon. [5] [6] [7] [8] Ang Pag-Diwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. [9]

Anito, o anitu Sa mitolohiya ng Pilipinas, ay tumutukoy sa mga espiritu ng ninuno, espiritu ng mga patay, masasamang espiritu at mga diyus-diyosang kahoy na kumakatawan o tahanan sa kanila. [9] [10] [11] [12] Ang Pag-anito ay kapag nakikipag-usap ang mga shaman sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno, [9] at maging sa mga masasamang espiritu [13] [14]

Ang listahan ay hindi kasama ang mga nilalang; para sa mga ito, tingnan ang listahan ng mga mitolohiyang nilalang ng Pilipinas .

 

Pangkalahatang-ideya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang mga Mga Tauhan sa Mitolohiyang Pilipino, kabilang ang mga diyos ( diwata ), mga bayani, at iba pang mahahalagang pigura. Ang bawat pangkat etniko ay may sariling natatanging panteon ng mga diyos. Ang ilang mga diyos ng mga grupong etniko ay may magkatulad na mga pangalan o asosasyon, ngunit nananatiling naiiba sa isa't isa. Ang pagkakaiba-iba sa mga mahahalagang figure na ito ay ipinakita sa maraming mga kaso, kung saan ang pangunahing halimbawa ay ang Ifugao pantheon, kung saan sa isang solong panteon, ang mga diyos ay kalkulado na hindi bababa sa 1,500. Mayroong higit sa isang daang natatanging pantheon sa Pilipinas.

Ang mitolohiya ng Pilipinas at relihiyong bayan ay magkakapatong, [15] habang magkakaugnay, sa panimula ay magkaiba. Ang mitolohiya ay isang koleksyon ng mga kuwento na nagpapaliwanag sa pinagmulan ng mundo, mga natural na phenomena, at mga aksyon ng mga diyos, espiritu, at mga bayani. Ito ay nagsisilbing isang kultural na salaysay, kadalasang nakatali sa mga paniniwala ng isang komunidad. Ang relihiyong bayan, sa kabilang banda, ay sumasaklaw sa mga espirituwal na gawain, ritwal, sistemang moral, at teolohiya na nakaugat sa mga paniniwalang iyon. [16] Ang mitolohiya ay isang bahagi ng relihiyon, habang ang relihiyon ay isang mas malawak na sistema na kinabibilangan ng pagsamba, ritwal, at mga etikal na code. Ang bawat pangkat etniko ay may kanya-kanyang pangkalahatang termino na ginagamit upang tumukoy sa lahat ng diyos o isang sub-set ng mga diyos, kung saan ang pinakalaganap na termino sa pangkat etniko Sa Pilipinas, ang mitolohiya bago ang kolonyal ay malalim na nakatali sa relihiyong bayan, kung saan ang bawat pangkat etniko ay may sariling panteon ng mga diyos, espiritu ng mga ninuno, at espiritu ng kalikasan. Halimbawa, ang "diwata" ay tumutukoy sa mga diyos, diyosa, at celestial na nilalang, habang ang "anito" ay kadalasang naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno o menor de edad na diyos. Ang mga terminong ito at ang kanilang mga kahulugan ay iba-iba sa iba't ibang rehiyon at pangkat etniko. [12]

Mga tagapag-alaga ng gate ng diyos ng sambahayan Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas

Habang ang mitolohiya ay nakatuon sa mga salaysay tungkol sa mga nilalang na ito, ang katutubong relihiyon ay nagsasangkot ng mga ritwal upang parangalan o patahimikin sila. Ang ilang mga grupo ay sumasamba sa isang pinakamataas na diyos, habang ang iba ay iginagalang ang isang hanay ng mga espiritu na konektado sa kalikasan at pang-araw-araw na buhay. Sa paglipas ng panahon, ang mga alamat ay naging mga alamat o kwentong bayan, lalo na't sila ay nahiwalay sa kanilang mga pinagmulang relihiyon. [17] Binago ng pagpapakilala ng Islam at Kristiyanismo ang pagsasagawa ng mga katutubong relihiyon, ngunit maraming aspeto ng mitolohiya ng Pilipinas at relihiyong bayan ang nananatili, na naghalo sa mga bagong pananampalataya. Sa kabila ng mga siglo ng kolonisasyon, ang mga kuwento ng mga diyos, espiritu, at mga bayani ay nananatiling mahalaga sa kulturang Pilipino, na nagpapakita ng pagkakaiba sa pagitan ng mga salaysay ng mitolohiya at ng mga espirituwal na kasanayan na nakatali sa kanila. [18]

Ang ilang mga grupong etniko ay may mga panteon na pinamumunuan ng isang pinakamataas na diyos (o mga diyos), habang ang iba ay gumagalang sa mga espiritu ng ninuno at/o mga espiritu ng natural na mundo, kung saan mayroong isang punong diyos ngunit itinuturing na walang diyos na pinakamataas sa kanilang mga pagkadiyos. Ang mismong termino ay maaaring nahahati pa sa ninuno o anito (mga espiritu ng ninuno) at diwata (mga diyos, diyosa, at bathala), bagaman sa maraming pagkakataon, ang kahulugan ng mga termino ay naiiba depende sa kanilang etnikong samahan.

Diwata sa mga Pangkat etniko - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga bathala o diyos

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Tagno ng Diwata Agusan image (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa Esperanza, Agusan del Sur, Mindanao. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American Field Museum

Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung hindi kailanman naging tao ay tinatawag na diwata. Ang mga espiritung ito ay maaaring:

  1. Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,[19][20]
  2. Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,[19][21]
  3. Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (pantheon).[22][23]

Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang diwa sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na devata (देवता) o devá (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng diwata ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng Srivijaya at Majapahit.[19][8]

Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na diwata depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog, ang Diwata ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang pantheon, kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.[19][24][8]

Ivatan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Mayo: ang pinakamataas na nilalang;[25][26] may mga ritwal na iniaalay kay Mayo lalo na sa panahon ng pangingisda[25][27]
  • Mayo: isang bayaning mangingisda na nagpakilala ng yuyus na ginagamit sa paghuli ng lumilipad na isdang tinatawag na dibang, na siya namang ginagamit sa paghuli ng isdang arayu tuwing tag-init[26]
  • Ang Tagapagbigay: ang nilalang na nagbibigay ng lahat ng bagay; ang kaluluwa ng mga may mataas na katayuan sa lipunan ay naglalakbay patungo sa tahanan ng nilalang na ito sa langit at nagiging mga bituin[26]
  • Añitu: tumutukoy sa mga kaluluwa ng mga patay, mga espiritu ng lugar, at mga hindi nakikitang nilalang na hindi nauugnay sa isang tiyak na lugar o bagay[27]
  • Añitu sa pagitan ng Chavidug at Chavayan: mga espiritung Añitu na iniulat na gumagawa ng tunog noong ginagawa ang bangin sa pagitan ng Chavidug at Chavayan gamit ang pagsabog ng dinamita; pinaniniwalaang lumipat ng tirahan matapos maitayo ang daanan[27]
  • Rirryaw Añitu: mga espiritu ng lugar na tumutugtog ng musika at umaawit sa loob ng isang kuweba sa Sabtang, habang nag-aapoy ng ilaw; pinaniniwalaang lumipat ng tirahan matapos maistorbo ng isang tao[27]
  • ji Rahet Añitu: isang nakangiting espiritu ng lugar na nanirahan sa isang matandang puno; nang putulin ng isang lalaki ang puno, natagpuan niya ang isang banga na pinaniniwalaang pag-aari ng Añitu[27]
  • Nuvwan Añitu: mabubuting espiritu ng lugar na nagligtas sa isang babae mula sa isang bumabagsak na puno; iniaalay sila ng mga ritwal sa pamamagitan ng vivyayin[27]
  • ji P'Supwan Añitu: mabubuting espiritu ng lugar na naging kaibigan at kakampi ng isang mortal na babaeng nagngangalang Carmen Acido; minsan ay nag-aanyong mga aso, tumulong sila sa kanya at ginabayan siya sa maraming gawain hanggang sa kanyang katandaan; sa kabila ng kanilang kabaitan, iniiwasan ng karamihan ang bukirin kung saan sila naninirahan[27]
  • Mayavusay Añitu: mga espiritu ng lugar na naninirahan sa isang lupain sa Mayavusay; minsan ay nag-aanyong mga biik at kayang ibalik ang pinitas na bahagi ng halaman sa punong halaman nito[27]
  • Añitu sa mga Batong Tambak: mga espiritu ng lugar na nanirahan sa batong tambak at isinumpa ang isang lalaking sumira sa kanilang tahanan; nagpakita bilang mga tao, kinausap sila ng shaman na si Balaw upang itama ang nagawang pagkakamali laban sa kanilang tirahan[27]
  • Mayuray Añitu: isang gumagalang Añitu na lumawak at napuno ng kadiliman; nakasalubong ng isang batang lalaki ngunit hindi siya sinaktan; tinutukoy bilang isang kapri, isang uri ng Añitu na naglalakad at lumalaki ayon sa taas ng paligid nito[27]
  • Dayanak Añitu: isang uri ng napakaliit na Añitu na may pulang mata at gintong alahas; ang pagtanggap ng kanilang gintong alahas ay nagdudulot ng kasawian[27]

Mga Mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Benita: isang mortal na babae na dinalaw ng Añitu ng kanyang yumaong asawa, na humantong sa pagbabalik ng tatlong piraso ng lupa sa tunay na may-ari; sa ibang kuwento, siya ay dinalaw ng Añitu ng kanyang yumaong inaanak, na nagresulta sa pagsasagawa ng tamang ritwal upang mapayapa ang kaluluwa nito[27]
  • Maria: isang mortal na babae na dinalaw ng tahimik na Añitu ng kamag-anak ng kanyang asawa; napayapa ang espiritu sa pamamagitan ng panalangin[27]
  • Juanito: isang mortal na lalaki na dinalaw sa panaginip ng Añitu ng kanyang yumaong ama, na humantong sa kanyang pagsang-ayon na bigyan ng mas malaking bahagi ng mana ang kanyang kalahating kapatid na si Maring[27]
  • Asawa ni Leoncio Cabading: dinalaw ng Añitu ng kanyang yumaong asawa, na nagsabi sa kanya na ihinto ang mga panalangin dahil wala itong magagawa, sapagkat siya ay namatay sa isang marahas na pagguho ng lupa; inalok siya ng espiritu na sumama, ngunit tinanggihan niya ito[27]
  • Carmen Acido: isang mortal na babae na naging kaibigan at kakampi ng mga Añitu mula sa ji P'Supwan; nabuhay siya nang mahigit 80 taon[27]
  • Balaw: isang manggagamot at shaman na may kakayahang makipag-usap at kumontrol sa ilang Añitu[27]
  • Maria Barios: isang babae na may likod-basket na sinakyan ng isang gumagalang Añitu, na kanyang dinala hanggang sa makarating siya sa sentro ng bayan[27]
  • Juan Galarion: isang lalaki na nakakita ng isang dambuhalang gumagalang Añitu, kasinglaki ng simbahan ng Mahataw; pinaniniwalaan niyang ito ay isang kapri[27]
  • Tita: isang batang babae na kinidnap at kalaunan ay ibinalik ng gumagalang mga Añitu; habang dinadala siya ng mga Añitu, siya ay dinatnan ng regla, na naging dahilan upang tumakas ang mga Añitu; ang lugar kung saan siya bumagsak ay tinawag na Ranum ñi Tita[27]

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

   

Tinguian (Itneg)

[baguhin | baguhin ang wikitext]

  

Kalinga

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Ibanag, Itawis, Malaweg

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Gad'dang, Gaddang, Yogad

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Bontok

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

  

Ifugao

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

  

Kalanguya (Ikalahan)

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kankanaey

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Ibaloi

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pangasinan/Pangasinense

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan, Mga Diwata at bathala ng mga Pangasinense

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Ama-Gaolay : ang kataas-taasang diyos;[28] simpleng tinatawag bilang Ama, ang tagapamahala ng iba pang diyos at ang lumikha ng sangkatauhan; nakikita ang lahat mula sa kanyang tahanang panghimpapawid; ama nina Agueo at Bulan[29]
  • Agueo : ang malungkutin at tahimik na diyos ng araw na masunurin sa kanyang amang si Ama; naninirahan sa isang palasyo ng liwanag at ginto[29]
  • Bulan : ang masayahin, mapaglaro at pilyong diyos ng buwan, na ang malamlam na palasyong pilak ang pinagmulan ng walang hanggang liwanag na naging mga bituin; gumagabay sa mga landas ng mga magnanakaw[29]
  • Apolaqui : isang diyos ng digmaan;[30] tinatawag ding Apolaki, ang kanyang pangalan ay kalaunan ginamit upang tukuyin ang diyos ng mga Kristiyanong nagbagong-loob[31]
  • Anito: mga espiritung naninirahan saanman; may kakayahang magdulot ng sakit at pagdurusa, o magbigay ng gantimpala[28]
  • Mga diwata ng katubigan :Mga Espiritu at diwata ng katubigan at ng Pistay Dayat: mga diyos na pinapayapa sa pamamagitan ng ritwal na Pistay Dayat, kung saan inihahandog ang mga alay sa mga espiritu ng tubig na nagpapakalma sa mga diyos[28]
  • Saguday: ang diyos ng hangin[32]
  • Sipnget: ang diyos ng kadiliman at anino[33]


Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sambalic (kabilang ang Sambal, Bolinao, Botolan, at iba pa)

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Aeta (Agta, Ayta)

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Kapampangan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan at Mga bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Mangetchay : tinatawag ding Mangatia; ang pinakamataas na diyos na lumikha ng buhay sa mundo bilang pag-alala sa kanyang yumaong anak na babae; naninirahan sa araw[34] sa ibang bersyon, siya ang lumikha at tagapaghabi ng kalangitan[35]
  • Diwata : anak na babae ni Mangetchay na ang kagandahan ay nagpasimula ng malaking digmaan sa pagitan ng mga diyos, na nagresulta sa pagbuo ng mundo sa pamamagitan ng mga batong itinapon ng mga diyos; nanirahan sa planetang Venus[36]
  • Asawa ni Mangetchay: asawa ni Mangetchay na nanganak ng kanilang anak na babae na ang kagandahan ay nagpasimula ng malaking digmaan; naninirahan sa buwan[36]
  • Suku : tinatawag ding Sinukwan, isang dambuhalang nilalang na naglalabas ng positibong mga katangian[37]
  • Makiling: isang diyosa na pinakasalan si Suku[37]
  • Malagu : diyosa ng kagandahan na pinakasalan ang isang mortal; anak ni Makiling at Suku[37]
  • Mahinhin: diyosa ng kababaang-loob na pinakasalan ang isang mortal; anak ni Makiling at Suku[37]
  • Matimtiman: diyosa ng alindog na pinakasalan ang isang mortal; anak ni Makiling at Suku[37]
  • Aring Sinukûan: diyos ng araw ng digmaan at kamatayan, nagturo sa mga unang naninirahan ng industriya ng metalurhiya, paggugubat, paglilinang ng palay at kahit pagpapasimula ng digmaan;[35] naninirahan sa Mount Arayat, at kalaunan ay isinama ang isang pambabaeng anyo;[38] namumuno sa Arayat kasama ang diyos, si Mingan[39]
  • Mingan: isang diyos na namumuno kasama si Sinukuan sa Arayat, tinatawag ding Kalaya at Alaya[39]
  • Apolaqui : diyos ng araw na nakipaglaban sa kanyang kapatid na si Mayari[40]
  • Mayari : diyosa ng buwan na nakipaglaban sa kanyang kapatid na si Apolaqui[40]
  • Apûng Malyari: diyos ng buwan na naninirahan sa Mt. Pinatubo at namumuno sa walong ilog[35]
  • Tálâ: ang maliwanag na bituin, ang nagpakilala ng pagninigosyo ng palay[35]
  • Munag Sumalâ: ang gintong ahas na anak ni Aring Sinukuan; kumakatawan sa bukang-liwayway[35]
  • Lakandanup: anak ni Aring Sinukuan; ang diyos ng kasakiman at kumakatawan sa araw sa tanghali[35]
  • Gatpanapun: anak ni Aring Sinukuan; ang marangal na tanging nakakakilala ng kasiyahan at kumakatawan sa hapon[35]
  • Sisilim: anak ni Apûng Malyari; kumakatawan sa dapithapon at tinatanggap ng mga awit ng kuliglig sa kanyang pagdating[35]
  • Galurâ: kalihim na may pakpak ni Aring Sinukuan; isang dambuhalang agila at nagdadala ng mga bagyo[35]
  • Nága: mga serpenteng diyos na kilala sa kanilang protektibong kalikasan; ang kanilang presensya sa mga istruktura ay mga talisman laban sa apoy[35]
    • Lakandanum: isang uri ng Naga, kilala sa pamumuno sa mga katubigan[35]
  • Lakandánup: diyosang ahas na dumarating tuwing kabuuang paglubog ng araw; sinusundan ng taggutom; kinakain ang anino ng isang tao, na nagiging sanhi ng pagkalanta at kamatayan; anak ni Áring Sínukuan at Dápu[41]
  • Apung Iru (Panginoon ng Ilog) – inilalarawan bilang isang dambuhalang kosmikong buwaya na sumusuporta sa mundo sa kanyang likod, at matatagpuan sa ilalim ng malaking Ilog ng Mundo. Kapag nagalit, Apung Iru ay nagdudulot ng pagbaha sa mga ilog; kaya, ito ang pinagmulan ng libad o ang prosesyon ng tubig tuwing kabilugan ng buwan na pinakamalapit sa summer solstice, na isinasagawa sa taunang pagdiriwang na tinatawag na Bayung Danum (Bagong Tubig) upang placmanhin ang diyos.[42]
  • Dápu: diyosa ng buwaya na humahawak sa mundo sa kanyang likod; isang nunu o diyosa ng lupa, at kilala bilang ina ng dagat[41]
  • Láwû: isang dambuhalang nilalang na kahaluan ng ibon, ahas, at buwaya na nagnanais sum swallowing kay Aldó at Búlan; ang kaluluwa ni Dápu na gumagawa ng kanyang mga utos habang si Dápu ay humina nang pumutok ang kanyang tiyan; sa isang hindi gaanong kilalang bersyon, si Láwû ay ang multo ni Dápu; samantalang sa isa pang bersyon, si Láwû ay isang inapo ni Dápu, na naglalayon ng paghihiganti para sa ina ng diyosa[41]
  • Batálâ: diyos ng kingfisher, kilala bilang ama ng langit; kilala bilang Salaksak, siya ay nilamon ni Dápu, kung saan siya ay natunaw at ang kanyang dalawang kaluluwa ay lumabas, sumabog mula sa tiyan ni Dápu[41]
  • Kaluluwa ni Batálâ
    • Aldó : ang puting naglalagablab na ibon[41]
    • Búlan : ang pulang naglalagablab na ibon[41]
  • Rizal: isang bayani ng kultura na muling babangon sa pamamagitan ng muling pagkabuhay upang tulungan ang kanyang mga tao sa kanilang laban[43]
  • Felipe Salvador: isang bayani na isang araw ay magbabalik upang tulungan ang mga tao sa kanilang laban; batay sa isang makasaysayang tao[43]

Tagalog

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Sinaunang diwata at bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]


Bathala - Si Bathalà o Maykapál ang kataas-taasang Diyos, ang tagapaglikagapamahala ng sansinukob. Siya ang pinakamakapangyarihang diyos at kilala rin siya bilang Bathalang Maykapal (maylikha). Pinaniniwalaan ng mga sinaunang Tagalog na siya ang hari ng mga diwata at punong diyos o pinaka-ama ng lahat ng mga mas mababang diyos[44][45] Si Bathala ay kilala rin sa tawag na Abba[46] at Diwatà (Dioata, Diuata) - Hango sa salitang Sanskrit na deva at devata, na nangangahulugang "diyos" o "taga langit"[47]

Lakapati - Lakanpati Siya rin ang pangunahing diyos ng kasaganahan at pagkamayabong, na inilalarawan bilang may katangian ng pinagsamang lalaki at babae na magkasama (androgyne), na sumisimbolo sa kapangyarihang mamunga o pumunla sa na pagsasama.[48][49]

Buan - Si Buan ang diwata ng buwan at ang dalagang nasa buwan.[50] Ang mga Tagalog mula sa Laguna ay tinatawag si Buan bilang "Dalágañg nása Buwán" (Dalagang Nasa Buwan) "Dalágañg Binúbúkot" (Dalagang Tinatago)[51][52] Ayon sa mga kronikang Espanyol, ang mga sinaunang Tagalog ay iginagalang ang buwan (Buan) bilang isang diyos, lalo na kapag ito ay bago pa lamang lumilitaw (ang unang silahis ng buwan). Sa panahong ito, sila ay nagdiriwang nang malaki, sinasamba ito at malugod na tinatanggap, hinihiling dito ang kanilang mga nais: ang iba ay humihiling ng maraming ginto; ang iba naman ay maraming bigas; ang iba ay isang magandang asawa o isang marangal, mayaman, at mabuting asal na kabiyak; at ang iba naman ay kalusugan at mahabang buhay. Sa madaling salita, bawat isa ay humihiling ng kanilang pinakanais sapagkat naniniwala sila na kayang ipagkaloob ito ng buwan sa kanila nang sagana.[53][54][55]

Lakan Bini - si Lakan Bini ay kilala rin bilang Lakang Daitan (Panginoon ng Pagtatali o Pagsasama) – Siya ang tagapangalaga ng lalamunan at ang tagapagtanggol sa kaso ng anumang sakit sa lalamunan. [56][57] May ilang may-akda na maling nagtala ng kanyang pangalan bilang Lacambui at ayon sa kanila, siya ang diyos ng mga sinaunang Tagalog na nagpapakain.[58]

Araw - Si Araw o Haring Araw ay ang sinaunang diwata o diyos ng araw.Ayon kay Juan de Plasencia, sinasamba ng mga sinaunang Tagalog ang araw dahil sa kariktan at kakisigan nito.[59] Kapag umuulan habang may sikat ng araw at ang langit ay may bahagyang pulang kulay, sinasabi nila na nagtitipon ang mga anito upang magdala ng digmaan sa kanila. Dahil dito, sila ay natatakot nang labis, at hindi pinapayagan ang mga kababaihan at bata na bumaba mula sa kanilang mga bahay hangga’t hindi ito tumitila at muling nagiging maaliwalas ang kalangitan.[60]

Balangao - Si Balangao o Balangaw ang diwata o diyos ng bahaghari ng mga sinaunang tagalog.[61][62]Sa klasikong Tagalog, Ang tamang pangalan ng bahaghari ay Balangaw, habang ang bahaghari ay isang makatang na termino na tumutukoy sa Balangaw.Naniniwala ang mga sinaunang tagalog na ang bahaghari ay tulay papuntang langit ng mga espirtu at yumao sa pakikipaglaban o di kaya mga nakain o napatay ng mga buwaya.[63][64][65] Katunog at kahawig ni Balangaw ang ngalan ng diwata ng bahaghari at digmaan ng mga Bisaya na si Varangaw (Barangao)[66][67]

Bibit - Si Bibit ay isang anito na inuugnay sa mga sakit, na ipagaalayan kapag may sakit ang isang tao. Kapag ang isang tao ay nagkasakit, maghahandog sila ng pagkain kay Bibit. Kinakailangan muna ng catalona na pagalingin si Bibit bago siya makapagsimula ng paggamot sa pasyente upang ito'y gumaling.[68][69]

Tawong Damo – Ang Tawong damo ay pangkalahatang tawag sa mga masasamang anito o masasamang espirtu ng kabundukan na pinaniniwalaang responsable sa pagpapalaglag ng sanggol.[12] Ayon kay Blumentritt, ang mga masasamang anito na labis na kinatatakutan ng mga Tagalog, tulad ng mga naninirahan sa kagubatan, ay tila mga anito ng mga dating may-ari o katutubong naninirahan sa mga lupain na kalaunan ay sinakop ng mga Tagalog na nandayuhan[12][70][71]

Ibang mga Nilalang sa Mitolohiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Bernardo Carpio – Ang taong anyo ng sinaunang higanteng buwaya ng kailaliman na sanhi ng lindol sa mitolohiyang Tagalog bago dumating ang mga Kastila, at ng Palangíyi, ang maalamat na Hari ng mga Tagalog. Ayon sa alamat, may isang higanteng hari ang mga Tagalog—isang mesyanikong pigura—na nagngangalang Bernardo Carpio, naipit sa pagitan ng dalawang bundok o dalawang dambuhalang bato sa Kabundukan ng Montalban, at nagdudulot ng lindol tuwing sinusubukan niyang palayain ang kanyang sarili. Kapag naputol ang huling tanikala na gumagapos sa kanya, ang pang-aalipin at pang-aapi sa kanyang bayan ay mapapalitan ng kalayaan at kasiyahan. Sinasabing nagbigay-pugay sa alamat ni Bernardo Carpio ang mga rebolusyonaryong bayani ng Pilipinas na sina Jose Rizal at Andres Bonifacio—ang una sa pamamagitan ng paglalakbay sa Montalban, at ang huli sa pamamagitan ng paggawa sa mga kuweba ng Montalban bilang lihim na tagpuan ng kilusang Katipunan.[72][73][74]
  • Palangíyi (mula sa Malay Palángi = bahaghari) – Ang maalamat na hari ng mga Tagalog.[75][73]
  • Balitóc (Balitók = ginto) – Isang huwarang mangkukulam (manggagaway) ng sinaunang Tagalog.[76] Marahil siya ay espiritu ng isang tanyag na babaylan o isang kilalang mangkukulam, maaaring maalamat, hal. Si Balitók ang gumáway sa bátang yarí = Si Balitók ang bumarang sa batang ito [SB 1613: 284].[77]
  • Bulan-hari – Isa sa mga diyos na ipinadala ni Bathala upang tulungan ang mga tao ng Pinak; may kakayahang utusan ang ulan na bumagsak; asawa ni Bitu-in.[78]
  • Bitu-in – Asawa ni Bulan hari, Isa sa mga diyosa na ipinadala ni Bathala upang tulungan ang mga tao ng Pinak.[78]
  • Alitaptap – Anak nina Bulan-hari at Bitu-in; may bituin sa kanyang noo, na tinamaan ni Bulan-hari, na naging sanhi ng kanyang pagkamatay; ang kanyang natamong bituin ay naging alitaptap.[78]
  • Sidapa – Diyos ng digmaan na nagpapasiya sa mga pagtatalo ng mga mortal.[79] Lumitaw rin siya sa kuwentong Tagalog na "Bakit Tumatilaok ang Manok sa Umaga."
  • Amansinaya – Diyosa ng mga mangingisda.[79]
  • Amihan – Isang pangunahing diyos na namagitan nang si Bathala at Amansinaya ay naglalaban.[80] Siya rin ay isang mahinhing diyos ng hangin, anak ni Bathala, na naglalaro sa kalahati ng taon, sapagkat kung magkasabay silang maglaro ng kanyang kapatid na si Habagat, masyado itong malakas para sa mundo.[81]
  • Habagat – Isang masiglang diyos ng hangin, anak ni Bathala, na naglalaro sa kalahati ng taon.[81]
  • Ulilangkalulua – Isang dambuhalang ahas na may kakayahang lumipad; kalaban ni Bathala, na napatay sa kanilang labanan.[40][82]
  • Galangkalulua – Isang diyos na may pakpak at mahilig maglakbay; kasama ni Bathala na namatay dahil sa isang sakit, kung saan ang kanyang ulo ay inilibing sa libingan ni Ulilangkalulua, na naging sanhi ng pagsibol ng unang puno ng niyog, na ginamit ni Bathala sa paglikha ng unang mga tao.[40][82]
  • Bighari – Ang diyosa ng bahaghari na mahilig sa mga bulaklak; anak ni Bathala.[83]
  • Rajo – Isang higanteng nagnakaw ng pormula sa paggawa ng alak mula sa mga diyos; isinuplong ng bantay sa gabi na siya ang buwan; ang kanyang alitan sa buwan ay naging sanhi ng eklipse.[84]
  • Rizal – Isang bayani ng kultura na namuno sa paghahanap ng Gintong Guya ng Banahaw; ayon sa alamat, kapag sumiklab ang isang pandaigdigang digmaan, siya at ang Doce Pares ay bababa mula sa bundok kasama ang Gintong Guya upang tulungan ang kanyang bayan sa kanilang pakikibaka; isang bersyon ang nagsasaad na siya ay darating sa pamamagitan ng isang barko.[43]
  • Nuno – Ang nagmamay-ari ng bundok ng Taal, na hindi pinayagang bungkalin ang tuktok ng Taal.[85]

Buhid Mangyan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Bicolano

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga Walang Kamatayan, Mga Diwata at bathala

[baguhin | baguhin ang wikitext]


  • Gugurang – ang pinakamataas na diyos at diyos ng kabutihan.[86] Naninirahan sa Bulkang Mayon, siya ang tagapagbantay ng sagradong apoy. Sa tuwing magagalit, pinapayanig niya ang bunganga ng bulkan at hinahati ang Bundok Malinao gamit ang kidlat.[87] Ang kanyang pangalan ay nangangahulugang "ang matanda".[88]
  • Linti – tagapaglingkod ni Gugurang na may kapangyarihang mamahala sa kidlat.[87]
  • Dalogdog – tagapaglingkod ni Gugurang na may kapangyarihang mamahala sa kulog.[87]
  • Asuang – kapatid ni Gugurang at isang masamang diyos na nagnanais makuha ang apoy ni Gugurang. Tinipon niya ang masasamang espiritu upang manaig ang imortalidad at krimen. Natalo siya ni Gugurang at nakaselyo sa ilalim ng bulkang Malinao, ngunit nananatili ang kanyang impluwensya.[87] Siya ay naninirahan sa Bundok Malinao.
  • Adlao – Diyos ng araw at init. Lalaking anak nina Dagat at Paros at pagsasakatawan ng araw. Sumali siya sa rebelyon ni Daga at ang kanyang katawan ay naging araw. Sa ibang alamat, sa isang labanan, pinutol niya ang isang braso ni Bulan na naging lupa, habang ang kanyang mga luha ay naging ilog at dagat.[89]
  • Bulan – diyos ng buwan at pinakabata sa mga lalaking anak nina Dagat at Paros. Inilalarawan bilang isang binatang may pambihirang kagandahan na nagpapasupil sa mga mababangis na hayop at sirena (Magindara). Siya ay may malalim na pagmamahal kay Magindang ngunit madalas tumatakas dahil sa kanyang hiya.[90] Sa ibang alamat, buhay siya at mula sa kanyang naputol na braso nabuo ang lupa, habang mula sa kanyang mga luha nabuo ang mga ilog at dagat.[89]
  • Haliya – ang diyosa ng liwanag ng buwan na may maskara at mortal na kaaway ni Bakunawa. Siya ang tagapagtanggol ni Bulan. Ang kanyang kulto ay binubuo ng mga kababaihan, at may ritwal na sayaw bilang proteksyon laban kay Bakunawa.[88]
  • Magindang – diyos ng dagat at pangingisda. Gumagabay siya sa mga mangingisda upang makakuha ng maraming huli gamit ang tunog at mga palatandaan.[91] Siya ay patuloy na hinahabol si Bulan ngunit hindi kailanman nahuhuli.
  • Bakunawa – isang dambuhalang igat-ahas na nais lunukin ang buwan at nagiging sanhi ng mga eklipse. Siya ay mortal na kaaway ni Haliya.[91]
  • Okot – diyos ng kagubatan at pangangaso. Ang kanyang sipol ay nag-aakay sa mga mangangaso patungo sa kanilang mabibiktima.[91]
  • Languiton – diyos ng langit.[90]
  • Tubigan – diyos ng tubig.[90]
  • Dagat – diyosa ng dagat at asawa ni Paros.[90]
  • Paros – diyos ng hangin at asawa ni Dagat.[90]
  • Daga – anak nina Dagat at Paros. Minana niya ang kapangyarihan ng kanyang ama sa hangin at nag-alsa laban sa kanyang lolo na si Languit ngunit nabigo. Sa kanyang pagkamatay, ang kanyang katawan ay naging mundo.[90]
  • Bitoon – bunsong babaeng anak nina Dagat at Paros. Aksidenteng napatay siya ni Languit sa galit sa pagrerebelde ng kanyang mga apo. Ang kanyang katawan ay naging mga bituin.[90]
  • Ang Higante – sumusuporta sa mundo. Ang paggalaw ng kanyang hintuturo ay nagdudulot ng maliit na lindol, habang ang paggalaw ng kanyang pangatlong daliri ay nagdudulot ng malalakas na lindol. Kung igagalaw niya ang buong katawan, ang mundo ay masisira.[90]
  • Sirinaw – isang diyos ng araw na umibig sa isang mortal na si Rosa. Tumangging sindihan ang mundo hangga't hindi pumapayag ang kanyang ama sa kanilang kasal. Nang bumisita siya kay Rosa, nakalimutan niyang tanggalin ang kanyang kapangyarihan sa apoy at aksidenteng sinunog ang buong nayon, na nag-iwan lamang ng maiinit na bukal.[92]
  • Batala – isang mabuting diyos na lumaban kay Kalaon. Kinakatawan ng mga lambana at namamahala sa mga anito[91]
  • Kalaon – isang masamang diyos ng apoy, bulkan at pagkawasak.[91]
  • Anak ni Kalaon – sinuway ang masasamang utos ng kanyang ama.[91]
  • Onos – ang diyos ng sakuna at kalamidad nagpakawala ng malaking baha na nagbago sa anyo ng lupa.[93]
  • Oryol – isang magandang engkantada na kalahating higanteng ahas ang ibabang bahagi ng katawan. Siya ay tusong nilalang na nag-anyong magandang dalaga na may kaakit-akit na tinig. Humanga siya sa katapangan ni Handyong kaya tinulungan niya itong linisin ang lupain mula sa mababangis na nilalang hanggang sa maghari ang kapayapaan.[93]

Mga mortal at bayani sa alamat

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Baltog: Si Baltog ang unang puting tao o tawong-lipod na dumating sa Bikol. Ipinanganak sa India (na tinawag na "Boltavara" sa epiko) mula sa matatapang na angkan ng Lipod, ipinakilala niya ang pagsasaka sa Bikol sa pamamagitan ng pagtatanim ng linsa o apay, na isang katangian ng mga maagang mananakop mula sa India. Pinatay niya ang mabangis na baboy na si Tandayag sa isang matinding labanan.[94]
  • Magayon - isang magandang na dalaga mula sa alamat ng Bulkang Mayon. Si Pagtuga ay isang mayabang na mang-uugpo at pinuno ng tribong Iriga, na sinubukang manalo ng pag-ibig ni Magayon ngunit tinanggihan. Si Panganoron ay ang diyos ng ulap na nagligtas kay Magayon mula sa pagkalunod at naging tunay niyang pag-ibig. Ang Bulkang Mayon, na ipinangalan kay Magayon, ay sinasabing siya ang naging bulkan, habang si Panganoron naman ay naging mga ulap na yumayakap dito.[12][19]
  • Panganoron - ay ang prinsipe ng mga ulap nagmula sa lipi ng tawong lipod nagligtas kay Magayon at naging tunay niyang pag-ibig.[12][19]
  • Bantong: Si Bantong ay isang matapang at tusong mandirigma na mag-isang pumatay sa kalahating-tao at kalahating-hayop na si Rabot, kahit na binigyan siya ni Handyong ng 1,000 mandirigma upang tulungan siya.[94]
  • Dinahong: Ang pangalang Dinahong ay nangangahulugang "binalot ng dahon". Siya ang orihinal na Bikolanong magpapalayok na pinaniniwalaang isang Agta (Negrito) o pigmiy. Tinuruan niya ang mga tao sa pagluluto, paggawa ng mga palayok na tinatawag na coron, kalan, banga, at iba pang gamit sa kusina.[94]
  • Ginantong: Siya ang gumawa ng araro, suyod, at iba pang kasangkapan sa pagsasaka.[19]
  • Hablom: Mula sa salitang hablon na nangangahulugang “maghabi”, siya ang lumikha ng unang habihan at mga panggulong sinulid sa rehiyon ng Bikol, lalo na sa paghahabi ng damit mula sa abaka.[94]
  • Handyong: Si Handyong ang pangunahing tauhan sa epiko. Dumating siya sa Bikol kasunod ni Baltog at naging pinakatanyag sa mga tawong-lipod. Nilinis niya ang lupain mula sa mababangis na halimaw, hinikayat ang iba't ibang imbensyon, muling ipinakilala ang pagsasaka, nagtayo ng mga bahay sa puno kung saan iniingatan ang mga anito na tinatawag na moog, at nagpatupad ng batas na nagdala ng ginintuang panahon sa kanyang kapanahunan.[94] Kilala rin siya bilang gumawa ng unang bangka at nagpaunlad ng pagtatanim ng palay sa binabahang lugar.[95]
  • Kimantong: Siya ang unang Bikolanong gumawa ng timon para sa bangka, layag, araro, suyod, at iba pang kasangkapang pang-agrikultura. May isang barangay sa Daraga, Albay na ipinangalan sa kanya.[94]
  • Sural: Mula sa salitang surat na nangangahulugang “magsulat” o “sulat”, siya ang unang Bikolanong nakaisip ng isang sistema ng pagsusulat. Inukit niya ito sa isang puting batong slab mula sa Libong, na pinakinis naman ni Gapon.[94]
  • Takay: Si Takay ay isang magandang dalaga na, ayon sa alamat, nalunod sa malaking baha sa epiko. Pinaniniwalaang naging halamang-tubig na tinatawag na water hyacinth sa kasalukuyang Lawa ng Bato.[94]

Waray

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Eskaya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Bisaya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Mga Walang Kamatayan, Mga Diwata at bathala ng mga Sinaunang Bisaya

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Kaptan: ang kataas-taasan at diyos ng langit na lumaban kay Magauayan sa loob ng mahabang panahon hanggang sa namagitan si Manaul; pinuno ng Kahilwayan, ang kaharian sa langit; may kapangyarihan sa hangin at kidlat;[96] sa ilang mga alamat, asawa ni Maguyaen;[97] tinatawag ding Bathala sa isang alamat;[98] tinawag ding Abba sa isang kronika[99]
  • Maguayan : diyos ng mga katubigan; ama ni Lidagat; kapatid ni Kaptan[100]
  • Mga Sugo ni Kaptan
    • Dalagan: ang pinakamabilis na higanteng may pakpak, may sandatang mahahabang sibat at matutulis na espada[100]
    • Guidala: ang pinakamatapang na higanteng may pakpak, may hawak ding mahahabang sibat at matutulis na espada[100]
    • Sinogo: ang pinakamakisig na higanteng may pakpak, paboritong lingkod ni Kaptan ngunit nagkanulo sa kanya kaya't ikinulong sa ilalim ng dagat[100]
  • Maguyaen: diyosa ng hanging-dagat[97]
  • Magauayan: lumaban kay Kaptan sa loob ng mahabang panahon hanggang sa mamagitan si Manaul[96]
  • Manaul: ang dakilang ibon na naghulog ng malalaking bato sa labanan nina Kaptan at Magauayan, na naging sanhi ng pagbuo ng mga isla[96]
  • Mga Katulong ni Manaul
  • Lidagat: diyosa ng dagat; asawa ng hangin; anak ni Maguayan[100]
  • Lihangin: diyos ng hangin; asawa ng dagat; anak ni Kaptan[100]
  • Licalibutan: anak na lalaki nina Lidagat at Lihangin na may katawang bato; nagmana ng kapangyarihan sa hangin mula sa kanyang ama; nag-alsa laban kay Kaptan at pinatay ng galit ng kanyang lolo; naging lupa ang kanyang katawan[100]
  • Liadlao: anak na lalaki nina Lidagat at Lihangin na may gintong katawan; pinatay ng galit ni Kaptan sa panahon ng paghihimagsik; naging araw ang kanyang katawan[100]
  • Libulan : anak na lalaki nina Lidagat at Lihangin na may katawang tanso; pinatay ng galit ni Kaptan sa panahon ng paghihimagsik; naging buwan ang kanyang katawan[100]
  • Lisuga: anak na babae nina Lidagat at Lihangin na may pilak na katawan; di sinasadyang napatay ni Kaptan sa kanyang galit; naging mga bituin ang kanyang katawan[100]
  • Adlaw: diyos ng araw na sinasamba ng mga mabubuti[98]
  • Bulan : diyos ng buwan na nagbibigay-liwanag sa mga makasalanan at gumagabay sa gabi[98]
  • Bakunawa: diyos ng serpiyente na kayang pumalupot sa mundo; naghangad na lamunin ang pitong buwan, at matagumpay na nilamon ang anim; ang huli ay binantayan ng kawayan[98]
  • Mga Diyos sa Ilalim ng Pamumuno ni Kaptan
    • Makilum-sa-twan: diyos ng mga kapatagan at lambak[97]
    • Makilum-sa-bagidan: diyos ng apoy[97]
    • Makilum-sa-tubig: diyos ng dagat[97]
    • Kasaray-sarayan-sa-silgan: diyos ng mga batis[97]
    • Magdan-durunoon: diyos ng mga nakatagong lawa[97]
    • Sarangan-sa-bagtiw: diyos ng bagyo[97]
    • Suklang-malaon: diyosa ng masayang tahanan[97]
    • Alunsina: diyosa ng langit[97]
    • Abyang: isa pang diyos sa ilalim ni Kaptan[97]
  • Maka-ako: tinatawag ding Laon; lumikha ng sansinukob[79]
  • Linok: diyos ng lindol[79]
  • Makabosog: pinayukod na pinuno na nagbibigay ng pagkain sa mga nagugutom[79]
  • Sidapa : Mataas na diwata at diyos ng kamatayan; kasamang namumuno sa gitnang mundo, Kamaritaan, halos sing lakas ni Makaptan [97]
  • Makaptan: diyos ng sakit; kasamang namumuno sa Kamaritaan, kasama si Sidapa; kapatid nina Magyan at Sumpoy[97]
  • Lalahon : diyosa ng apoy, bulkan, at ani;[101] tinatawag ding Laon[99]
  • Santonilyo : diyos na nagpapadala ng ulan kapag inilulubog ang kanyang imahen sa dagat; tinawag ding diyos ng mga Kastila[99]
  • Cacao: Maria Kakaw ang diwata ng Bundok Lantoy na nagbebenta ng kanyang produkto sa pamamagitan ng gintong barko na kayang bumaha sa mga ilog[102]
  • Mangao: asawa ni Cacao[102]


Mga Mortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Sicabay: ang unang babae[100]
  • Sicalac: ang unang lalaki[100]
  • Libo: ang unang anak at anak na lalaki ni Sicabay at Sicalac; dinala patimog pagkatapos ng pagkatalo ni Pandaguan; naging ninuno ng isang lahing may kayumangging balat[100]
  • Saman: ang unang anak na babae at pangalawang anak ni Sicabay at Sicalac; dinala patimog pagkatapos ng pagkatalo ni Pandaguan; naging ninuno ng isang lahing may kayumangging balat[100] *Pandaguan: isang bunso na anak ni Sicabay at Sicalac; isang matalinong lalaki na nag-imbento ng lambat pangisda na nakahuli ng isang higanteng pating; ama ni Arion; hinamon ang mga diyos at pinarusahan ng pagkakabasag[100]
  • Arion: anak ni Pandaguan na dinala hilaga pagkatapos ng pagkatalo ni Pandaguan; naging ninuno ng isang lahing may maputing balat[100] *Anak ni Saman at Sicalac: dinala silangan pagkatapos ng pagkatalo ni Pandaguan; naging ninuno ng isang lahing may dilaw na balat[100]
  • Lapulapu: isang pinuno ng Mactan na matapang, malakas, at marangal, pati na rin matiyaga at walang takot lalo na sa mga oras ng armadong labanan; sa isang kwento, siya rin ay isang mangatang (pirata); natalo si Humabon sa politika, kalakalan, at teritoryo sa dagat sa karamihang kwento, ngunit sa isang kwento, natalo ni Humabon si Lapulapu;[99] tinalo ang mga pwersa ng mga Kastila kasama ang tulong mula sa mga pwersa ng kalikasan; isang beripikadong makasaysayang tao[103] *Humabon: isang pinuno ng Sugbo na maingat at mataas ang paggalang, ngunit matapang at magiting lalo na sa mga oras ng armadong labanan; isang beripikadong makasaysayang tao[99]
  • Sri Lumay Bataugong: ang alamat na tagapagtatag ng Sugbo na sinasabing nagmula sa Sumatra[99]
  • Sri Bantug: isang pinuno ng Sugbo[99] *Binibini Anduki: kapatid na babae ni Sri Lumay[99] *Bulakna: asawa ni Lapulapu; sa ibang epiko, si Lapulapu ay may tatlong asawa at labing isang anak[99] *Sawili: anak ni Lapulapu at Bulakna[103] *Zula: isang pinuno na may alitan kay Lapulapu dahil sa pagmamahal nila kay Bulakna[99] *Datu Mangal: ama ni Lapulapu sa karamihan ng bersyon ng kwento at pinuno ng Mactan bago si Lapulapu;[99] sa ibang bersyon, siya ay tiyuhin o kaibigan ni Lapulapu at kanang kamay; may mga supernatural na kapangyarihan, iba't ibang amulet ng mga buhol ng alon at langis, at isang lumilipad na kabayo[103]
  • Matang Mataunas: ina ni Lapulapu; sa ibang kwento, ang ina ni Lapulapu ay si Matang Matana;[99] kilala rin bilang Matang Mantaunas o Bauga[103] *Malingin: anak na babae ni Datu Mangal at kapatid na babae ni Lapulapu[103] *Sri Mohammed: lolo sa ama ni Lapulapu sa isang kwento[99] *Sri Lamaraw Dula: kapatid ni Humabon[99] *Bali-Alho: pinuno ng Bo. Maribago; kayang wasakin ang mga panghampas na gamit gamit ang kamay; isa sa mga pinuno ng Mactan na tapat na kaalyado ni Datu Mangal[103] *Tindak-Bukid: pinuno ng Bo. Marigondon; kayang magpatag ng bundok gamit ang isang sipa; isa sa mga pinuno ng Mactan na tapat na kaalyado ni Datu Mangal[103]
  • Umindig: pinuno ng Bo. Ibo, isang kampeon sa pakikipaglaban; isa sa mga pinuno ng Mactan na tapat na kaalyado ni Datu Mangal[103] *Sagpang-Baha: kilala rin bilang Sampong-Baha; kayang itulak pabalik ang rumaragasang baha; isa sa mga pinuno ng Mactan na tapat na kaalyado ni Datu Mangal[103]
  • Bugto-Pasan: kayang putulin ang matibay na mga baging gamit ang kamay; isa sa mga pinuno ng Mactan na tapat na kaalyado ni Datu Mangal[103]
  • Silyo: isang pinuno na humiram ng amulet kay Datu Mangal; hindi ito ibinalik at nahuli ni Datu Mangal habang tumatakas; naging bato siya kasama ang kanyang mga tauhan sa pamamagitan ng isang sumpa ni Datu Mangal; bago siya naging bato ng tuluyan, nagbigay din siya ng sumpa upang gawing bato si Datu Mangal; may kwento ring nagsasabing si Matang Mataunas at Malingin ay naging bato rin[103]
  • Presidenteng may sungay: isang presidente ng isang bayan na nais magpatuloy sa pagkontrol sa mga tao kaya't humiling siya ng mga sungay upang takutin sila; ngunit bumulusok ang kanyang hiling, at nag-withdraw ang mga tao ng kanilang suporta, na nagdulot ng kanyang kamatayan[104]

Mga bayani at tauhan sa mga alamat at epiko

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Labaw Donggon : isang bayani ng epiko na naglakbay sa maraming lugar[105]
  • Gimbitinan: asawa ni Labaw Donggon; ina ng bayani na si Asu Mangga[105]
  • Anggoy Doronoon: asawa ni Labaw Donggon; ina ng bayani na si Buyung Baranugun[105]
  • Nagmationg Yawa Sinagmaling Diwata : isang magandang binukot at diwata na asawa ni Saragnayon; iniibig siya ni Labaw Donggon, kaya't nagkaroon ng labanan sa pagitan nila ni Saragnayon[105]
  • Saragnayon: asawa ni Yawa Sinagmaling; naging mortal matapos mapatay ang babuy ramo na nagbabantay sa kanyang imortalidad[105]
  • Asu Mangga: bayani na anak ni Gimbitinan at Labaw Donggon; nakipaglaban kay Saragnayon upang palayain ang kanyang ama[105]
  • Buyung Baranugun: bayani na anak ni Anggoy Doronoon at Labaw Donggon; nakipaglaban kay Saragnayon upang palayain ang kanyang ama[105]
  • Humadapnon : isang bayani ng epiko; kapatid ni Labaw Donggon at asawa ni Nagmalitung Yawa;[105] tinulungan ng isang engkantadong puno at tatlong ibong mensahero sa panliligaw kay Nagmaliyung Yawa[106]
  • Nagmalitung Yawa: isang makapangyarihang binukot na kay Humadapnon sa pamamagitan ng pagbabago ng anyo bilang isang lalaki na tinatawag na Buyung Sunmasakay o Datu Sunmasakay;[105] tinalo ang isang hukbong may libo-libo sa Tarangban; nang ang kanyang ina na si Matan-ayon ay tumanda, isang ritwal ang isinagawa kung saan nalaman ni Nagmalitung Yawa ang pakikiapid ni Humadapnon; ang mga kapangyarihan ni Matan-ayon ay nailipat sa kanya, at umakyat siya sa langit kasama ang tulong ng kanyang lola na si Laonsina[106]
  • Malubay Hanginon : isang makapangyarihang binukot na nahuli at ikinulong ni Humadapnon; tinalo ni Nagmalitung Yawa sa kanyang anyong lalaki[105]
  • Paglambuhan: isang mandirigma na nag-iingat ng Timpara Alimuon, isang sagradong bangka, sa kanyang kuta; tinalo ni Nagmalitung Yawa, Humadapnon, at Dumalapdap[105]
  • Matan-ayon: ina ni Nagmalitung Yawa; nang akalaing patay na si Humadapnon, pinilit niyang ipagkasal si Nagmalitung Yawa kay Paglambuhan na muling binuhay; pinatay ni Humadapnon ang mag-asawa, ngunit muling nagkita sila ni Nagmalitung Yawa;[105] sa epikong Sugidanon, pinakasalan niya ang nag-aalanganing si Labaw Donggon[106]
  • Dumalapdap: isang bayani ng epiko; kapatid ni Labaw Donggon[105] *Tikim Kadlum: isang engkantadong aso na nagpapagalit sa halimaw na si Makabagting[106]
  • Datu Paiburong: may-ari ng Tikim Kadlum[106]
  • Amburukay: pinakasalan si Labaw Donggon matapos niyang payagan na gamitin ang kanyang gintong buhok sa pubis sa kudyapi ni Labaw Donggon[106]
  • Pahagunon: isang nilalang mula sa ilalim ng lupa na nang-agaw ng isa sa mga asawa ni Labaw Donggon, si Ayon[106]
  • Ayon: inagaw ni Pahagunon matapos magbago ng anyo si Labaw Donggon bilang isang pagong[106] *Diwata ng alimango: isang guro na may alaga na higanteng alimango, na tumulong sa pag-agaw ng isa sa mga asawa ni Labaw Donggon; ang kanyang tapat na alimango ay maaaring magbago ng anyo at maging isang isla na may mga puno ng betel-nut[106]
  • Sanagnayan: isang nilalang na ang buhay-puwersa ay nasa isang itlog sa puso ng leon; ang kapatid ni Matan-ayon ay iniligtas ni Labaw Donggon mula kay Sanagnayan[106]
  • Balanakon: pinigilan ng diyos ng kalangitan na maglayag papunta sa teritoryo ni Labaw Donggon, na nagdulot ng isang mahabang laban[106]
  • Polpulan: ama ni Marikudo, at pinuno ng Panay bago umakyat sa trono ang kanyang anak[107] *Marikudo: ang pinuno ng Panay na tumanggap sa sampung Datus ng Borneo, na nanirahan sa isla sa pamamagitan ng mga pag-uusap sa kanya at sa kanyang mga tao; pinakasalan si Maniuantiuan at kinilala ng sampung Datus ng Borneo bilang kanilang pinuno[107]
  • Maniuantiuan: ang maganda at magalang na asawa ni Marikudo na nakipagkasundo kay Pinampang; nagmula siya sa isang pook ng mga karaniwang tao[107]
  • Mambusay: anak ni Marikudo na unang nakipag-usap sa sampung Datus ng Borneo at narinig ang kanilang apela[107]
  • Makatunao: isang tirano na pinuno na ang mga aksyon ay nagpilit sa sampung Datus ng Borneo na tumakas patungong Panay[107] *Puti: ang pinuno ng sampung Datus ng Borneo na tumakas patungong Panay; bumalik sa Borneo at nakipaglaban kay Makatunao[107]
  • Pinampang: asawa ni Puti na nakipagkasundo kay Maniuantiuan[107]
  • Lumbay: isa sa sampung Datus ng Borneo[107]
  • Bankaya: isa sa sampung Datus ng Borneo; nanirahan sa Aklan[107] *Sumakuel: isa sa sampung Datus ng Borneo; nanirahan sa Hamtik[107]
  • Damangsil: isa sa sampung Datus ng Borneo[107] *Dalugdog: isa sa sampung Datus ng Borneo[107] *Paiburong: isa sa sampung Datus ng Borneo; nanirahan sa Irong-Irong[107]
  • Padohinog: isa sa sampung Datus ng Borneo[107] *Dumocsol: isa sa sampung Datus ng Borneo[107] *Kalengsusu: isa sa sampung Datus ng Borneo[107]

Ati

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imortal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

 

Sama-Bajau

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  
  1. ↑ Patricia, Patricia; Buitrago Palacios, Nátali (2014-12-30). "Los opositores en el proceso de restitución de tierras: análisis cuantitativo de la jurisprudencia, 2012-2014". Revista de Derecho Público (33): 1–34. doi:10.15425/redepub.33.2014.29. ISSN 1909-7778.
  2. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  3. ↑ Resurreccion, C. O. (March 1965). "Proceedings of the International Congress on Rizal, December 4–8, 1961. Jose Rizal National Centennial Commission, Manila, 1962. Pp. xxvii, 496". Journal of Southeast Asian History. 6 (1): 133–135. doi:10.1017/s0217781100002623. ISSN 0217-7811.
  4. ↑ Murawski, Krzysztof (1984-12-31). "El triunfo de Hunahpue Ixbalanque: paradigma del renacimiento en la religión de los mayas". Estudios Latinoamericanos. 9: 11–44. doi:10.36447/estudios1984.v9.art1. ISSN 0137-3080.
  5. ↑ Eslit, Edgar R. (2023-06-20). "Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry". doi:10.20944/preprints202306.1412.v1. {{cite web}}: Missing or empty |url= (tulong)
  6. ↑ "People: January/February 2025". 2025-01-06. doi:10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14. Nakuha noong 2025-01-24. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)
  7. ↑ Owen, Norman G. (February 1998). "Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00". The Journal of Asian Studies (sa wikang Ingles). 57 (1): 273–275. doi:10.2307/2659094. ISSN 0021-9118. JSTOR 2659094.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Tilman, Robert O. (February 1971). "The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins". Asian Survey (sa wikang Ingles). 11 (2): 139–148. doi:10.2307/2642713. ISSN 0004-4687. JSTOR 2642713.[patay na link] Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang ":3" na may iba't ibang nilalaman); $2
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Scott, William Henry (2004). Barangay: sixteenth century Philippine culture and society (ika-5. pr (na) edisyon). Manila: Ateneo de Manila Univ. Pr. ISBN 978-971-550-135-4.
  10. ↑ Royle, Stephen (2018-11-30). "Tips from the blog XI: docx to pdf". doi:10.59350/fkbwr-efa03. Nakuha noong 2025-01-24. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong)
  11. ↑ Funk, Leberecht (2014), Musharbash, Yasmine; Presterudstuen, Geir Henning (mga pat.), "Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan", Monster Anthropology in Australasia and Beyond (sa wikang Ingles), New York: Palgrave Macmillan US, pp. 143–159, doi:10.1057/9781137448651_9, ISBN 978-1-349-50129-8, nakuha noong 2025-01-24
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 Zialcita, Fernando N. (2020). "Gilda Cordero-Fernando: 1932–2020". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 68 (3–4): 541–547. doi:10.1353/phs.2020.0040. ISSN 2244-1638. Maling banggit (Invalid na <ref> tag; maraming beses na binigyang-kahulugan ang pangalang ":0" na may iba't ibang nilalaman); $2
  13. ↑ "Ancestral Control", Saturday Is for Funerals, Harvard University Press, pp. 133–146, 2011-10-15, nakuha noong 2025-01-28
  14. ↑ Dizon, Mark (2015). "Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 63 (1): 3–38. doi:10.1353/phs.2015.0007. ISSN 2244-1638.
  15. ↑ Salamon, Hagar; Goldberg, Harvey E. (2012-03-22). "Myth-Ritual-Symbol". A Companion to Folklore. pp. 119–135. doi:10.1002/9781118379936.ch6. ISBN 978-1-4051-9499-0.
  16. ↑ Leeming, David (2001-11-29), "Introduction", Myth, New York: Oxford University Press, pp. 3–26, doi:10.1093/0195142888.003.0001, ISBN 0-19-514288-8, nakuha noong 2025-02-13
  17. ↑ Segal, Robert A. (2015-07-23). "Introduction. Theories of Myth". Very Short Introductions. doi:10.1093/actrade/9780198724704.003.0001.
  18. ↑ Despotis, Athanasios (2022-02-25). "Religious and Philosophical Conversion in Paul and John". Religious and Philosophical Conversion in the Ancient Mediterranean Traditions. BRILL. pp. 315–341. doi:10.1163/9789004501775_014. ISBN 978-90-04-50177-5. Nakuha noong 2025-01-24.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 19.6 Ordonez, Elmer (2002.). Bicol Literature: An Anthology. Published by De La Salle University Press. ISBN ISBN-10: 9715424259. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (tulong); Check date values in: |year= at |date= (tulong)CS1 maint: date and year (link) CS1 maint: year (link)
  20. ↑ Royle, Stephen (2018-11-30). "Tips from the blog XI: docx to pdf". doi.org. Nakuha noong 2025-03-16.
  21. ↑ Royle, Stephen (2018-11-30). "Tips from the blog XI: docx to pdf". doi.org. Nakuha noong 2025-03-16.
  22. ↑ Royle, Stephen (2018-11-30). "Tips from the blog XI: docx to pdf". doi.org. Nakuha noong 2025-03-16.
  23. ↑ Scott, William Henry (2004). Barangay: sixteenth century Philippine culture and society (ika-5. pr (na) edisyon). Manila: Ateneo de Manila Univ. Pr. ISBN 978-971-550-135-4.
  24. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang :2); $2
  25. ↑ 25.0 25.1 "Back to Batanes : In the Aftermath of Revolution, a Filipino-American Journalist Returns to His Homeland After More Than 30 Years". Los Angeles Times. April 6, 1986.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 Hornedo, F. H. (1994). Philippine Studies Vol. 42, No. 4: Death and After Death: Ivatan Beliefs and Practices. Ateneo de Manila University.
  27. ↑ 27.00 27.01 27.02 27.03 27.04 27.05 27.06 27.07 27.08 27.09 27.10 27.11 27.12 27.13 27.14 27.15 27.16 27.17 27.18 27.19 Hornedo, F. H. (1980). Philippine Studies Vol. 28, No. 1: The World and The Ways of the Ivatan Añitu. Ateneo de Manila University.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 Andico, F. L. The Lowland Cultural Community of Pangasinan. National Commission for Culture and the Arts.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Eugenio); $2
  30. ↑ Aduerte, D. (2014). The Philippine Islands, 1493–1898: Volume XXXII, 1640. CreateSpace Independent Publishing.
  31. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Kroeber, A. L. 1918); $2
  32. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Alacacin, C. 1952); $2
  33. ↑ Yabes, L. Y. (1958). Folklore Studies Vol. 17: The Adam and Eve of the Ilocanos. Nanzan University.
  34. ↑ Jose, V. R. (1974). Creation and Flood Myths in Philippine Folk Literature. University of the Philippines.
  35. ↑ 35.00 35.01 35.02 35.03 35.04 35.05 35.06 35.07 35.08 35.09 35.10 Nicdao, A. (1917). Pampangan Folklore. Manila.
  36. ↑ 36.0 36.1 Jose, V. R. (1974). Creation and Flood Myths in Philippine Folk Literature. UP.
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 37.3 37.4 Mallari, J. C. (2009). King Sinukwan Mythology and the Kapampangan Psyche. Coolabah, 3.
  38. ↑ Aguilar, M. D. (2001). Women in Philippine Folktales. Holy Angel University
  39. ↑ 39.0 39.1 Yasuda, S., Razaq Raj, R., Griffin, K. A. (2018). Religious Tourism in Asia: Tradition and Change Through Case Studies and Narratives. CABI.
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 40.3 Fansler, D. S. (1921). 1965 Filipino Popular Tales. Hatboro, Pennsylvania: Folklore Assosciates Inc.
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 41.3 41.4 41.5 Pangilinan, M. (2014–2020). An Introduction to the Kapampángan Language; Interview on Láwû. Sínúpan Singsing: Center for Kapampángan Cultural Heritage.
  42. ↑ Apostol, Virgil Mayor (2010). Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions. North Atlantic Books, 2010. ISBN 978-1-55643-941-4. Page 79
  43. ↑ 43.0 43.1 43.2 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Mojares, R. B. 1974); $2
  44. ↑ Bloomfield, Maurice; Monier-Williams, Monier; Leumann, E.; Cappeller, C. (1900). "A Sanskrit-English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages". The American Journal of Philology. 21 (3): 323. doi:10.2307/287725.
  45. ↑ Scott, William Henry (1994). Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society. Quezon City, Manila, Philippines: Ateneo de Manila University Press. ISBN 978-971-550-135-4.
  46. ↑ Batarshin, V.O.; Semiohin, A.S.; Sotnikova, P.A.; Krylov, V.V.; Golovatenko, A.A. (2018). "Microbiological enrichment of rare and scattered elements". Mining Informational and analytical bulletin. 12 (62): 31–34. doi:10.25018/0236-1493-2018-12-62-31-34. ISSN 0236-1493.
  47. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  48. ↑ Scott, William Henry (1994). Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society. Quezon City, Manila, Philippines: Ateneo de Manila University Press. ISBN 978-971-550-135-4.
  49. ↑ Wolff, John U. (2011), "The Vocabulario de Lengua Tagala of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)", Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism, Akademie Verlag, pp. 33–48, ISBN 978-3-05-005619-7, nakuha noong 2025-03-13
  50. ↑ Aristondo, Miguel Ibáñez (2021). "Visual Arguments and Entangled Ethnographies in the Boxer Codex". Manuscript Studies: A Journal of the Schoenberg Institute for Manuscript Studies. 6 (1): 98–130. doi:10.1353/mns.2021.0003. ISSN 2381-5329.
  51. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  52. ↑ Patricia, Patricia; Buitrago Palacios, Nátali (2014-12-30). "Los opositores en el proceso de restitución de tierras: análisis cuantitativo de la jurisprudencia, 2012-2014". Revista de Derecho Público (33): 1–34. doi:10.15425/redepub.33.2014.29. ISSN 1909-7778.
  53. ↑ Souza, George Bryan; Turley, Jeffrey Scott (2016-01-01). The <i>Boxer Codex</i>. BRILL. ISBN 978-90-04-29273-4.
  54. ↑ Kern, H. (1893). "De Gewoonten der Tagalogs op de Filippijnen volgens Pater Plasencia". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 42 (1): 103–119. doi:10.1163/22134379-90000154. ISSN 0006-2294.
  55. ↑ Lamadrid, Lázaro (1954-04). "Letter of Fray Pablo de Rebullida, O.F.M., to Venerable Antonio Margil De Jesus, O.F.M., Urinama Costa Rica, August 18, 1704". The Americas. 10 (1): 89–92. doi:10.2307/978104. ISSN 0003-1615. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  56. ↑ Wolff, John U. (2011), "The Vocabulario de Lengua Tagala of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)", Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism, Akademie Verlag, pp. 33–48, ISBN 978-3-05-005619-7, nakuha noong 2025-03-13
  57. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  58. ↑ Elera, Casto de (1895). Catálogo sistemático de toda la fauna de Filipinas conocida hasta el presente. Manila: Imprenta del colegio de Santo Tomás.
  59. ↑ Kern, H. (1893). "De Gewoonten der Tagalogs op de Filippijnen volgens Pater Plasencia". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 42 (1): 103–119. doi:10.1163/22134379-90000154. ISSN 0006-2294.
  60. ↑ Donoso Jiménez, Isaac (2017). "Lope de Vega, Los cautivos de Argel, edición de Natalio Ohanna, Barcelona, Castalia, 2016, 336 pp. [ISBN: 978-84-9740-789-2]". Revista Argelina (5). doi:10.14198/revargel2017.5.10. ISSN 2444-4413.
  61. ↑ "The Tehuantepec Railway and its Commercial Significance". Scientific American. 51 (1326supp): 21254–21255. 1901-06-01. doi:10.1038/scientificamerican06011901-21254supp. ISSN 0036-8733.
  62. ↑ Elera, Casto de (1895). Catálogo sistemático de toda la fauna de Filipinas conocida hasta el presente. Manila: Imprenta del colegio de Santo Tomás.
  63. ↑ Dela Rosa, Abhira Charmit; C. Dacuma, Arianne Kaye; Angelez B. Ang, Carmencita; Joy R. Nudalo, Cristine; J. Cruz, Leshamei; D. Vallespin, Mc Rollyn (2024-05-11). "Assessing AI Adoption: Investigating Variances in AI Utilization across Student Year Levels in Far Eastern University-Manila, Philippines". International Journal of Current Science Research and Review. 07 (05). doi:10.47191/ijcsrr/v7-i5-31. ISSN 2581-8341.
  64. ↑ Elera, Casto de (1895). Catálogo sistemático de toda la fauna de Filipinas conocida hasta el presente. Manila: Imprenta del colegio de Santo Tomás.
  65. ↑ Powell, Ifor B.; Picornell, D. Pedro; de San Antonio, Juan Francisco (1978). "The Philippine Chronicles of Fray San Antonio". Pacific Affairs. 51 (4): 690. doi:10.2307/2757282. ISSN 0030-851X.
  66. ↑ Wickberg, Edgar (1967-12-31). "On Sino-Philippine Relations: The Chinese in the Philippines". Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints. 15 (4). doi:10.13185/2244-1638.2403. ISSN 2244-1638.
  67. ↑ Navigators, Early; Blair, Emma Helen; Robertson, James Alexander (1903). "The Philippine Islands, 1493-1803". Bulletin of the American Geographical Society. 35 (2): 225. doi:10.2307/198771. ISSN 0190-5929.
  68. ↑ Wolff, John U. (2011), "The Vocabulario de Lengua Tagala of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)", Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism, Akademie Verlag, pp. 33–48, ISBN 978-3-05-005619-7, nakuha noong 2025-03-13
  69. ↑ Potet, Jean-Paul (2017). Ancient beliefs and customs of the Tagalogs. Clichy: Jean-Paul G. Potet. ISBN 978-0-244-34873-1.
  70. ↑ Elera, Casto de (1895). Catálogo sistemático de toda la fauna de Filipinas conocida hasta el presente. Manila: Imprenta del colegio de Santo Tomás.
  71. ↑ Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines Hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73. doi:10.2307/3623084. ISSN 0029-8115.
  72. ↑ POTET, Jean-Paul G. (2018). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu.com, 2018. ISBN 978-0-244-34873-1. Pahina 36-38.
  73. ↑ 73.0 73.1 Juan José de Noceda, Pedro de Sanlucar. Vocabulario de la lengua tagala, trabajado por varios sugetos doctos y graves, y últimamente añadido, corregido y coordinado. H. Roldan, 1832. Pahina 280.
  74. ↑ Ocampo, 2007
  75. ↑ POTET, Jean-Paul G. (2018). Ancient Beliefs and Customs of the Tagalogs. Lulu.com, 2018. ISBN 978-0-244-34873-1. Pahina 38.
  76. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang ReferenceN); $2
  77. ↑ Jean-Paul G. (2016). Numbers and Units in Old Tagalog. Lulu.com, 2016. ISBN 978-1-326-61380-8. Pahina 136.
  78. ↑ 78.0 78.1 78.2 Eugenio, D. L. (2013). Philippine Folk Literature: The Legends. Quezon City: University of the Philippines Press
  79. ↑ 79.0 79.1 79.2 79.3 79.4 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Demetrio and Fernando 1991); $2
  80. ↑ Boquet, Y. (2017). The Philippine Archipelago: The Spanish Creation of the Philippines: The Birth of a Nation. Springer International Publishing.
  81. ↑ 81.0 81.1 Boquet, Y. (2017). The Philippine Archipelago: A Tropical Archipelago. Springer International Publishing.
  82. ↑ 82.0 82.1 Ramos-Shahani, L., Mangahas, Fe., Romero-Llaguno, J. (2006). Centennial Crossings: Readings on Babaylan Feminism in the Philippines. C & E Publishing.
  83. ↑ Romulo, L. (2019). Filipino Children's Favorite Stories. China: Tuttle Publishing, Periplus Editions (HK) Ltd.
  84. ↑ Beyer, H. O. (1912–30). H. Otley Beyer Ethnographic Collection. National Library of the Philippines.
  85. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Fansler, D. S. 1922); $2
  86. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Tiongson, N. G. 1994); $2
  87. ↑ 87.0 87.1 87.2 87.3 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Vibal, H. 1923); $2
  88. ↑ 88.0 88.1 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Soltes2009); $2
  89. ↑ 89.0 89.1 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Arcilla, A. M. 1923); $2
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 90.3 90.4 90.5 90.6 90.7 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Beyer, H. O. 1923); $2
  91. ↑ 91.0 91.1 91.2 91.3 91.4 91.5 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Realubit, M. L. F. 1983); $2
  92. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Buenabora, N. P. 1975); $2
  93. ↑ 93.0 93.1 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Castaño, F. J. 1895); $2
  94. ↑ 94.0 94.1 94.2 94.3 94.4 94.5 94.6 94.7 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Agui1); $2
  95. ↑ Philippine National Historical Society (1998). The Journal of History, Volumes 36-37. University of Michigan. p. 94. Nakuha noong 9 February 2015.
  96. ↑ 96.0 96.1 96.2 96.3 96.4 Hill, P. (1934). Philippine Short Stories. Manila: Oriental Commercial Company.
  97. ↑ 97.00 97.01 97.02 97.03 97.04 97.05 97.06 97.07 97.08 97.09 97.10 97.11 97.12 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Jocano, F. L. 1969); $2
  98. ↑ 98.0 98.1 98.2 98.3 Buyser, F. (1913). Mga Sugilanong Karaan.
  99. ↑ 99.00 99.01 99.02 99.03 99.04 99.05 99.06 99.07 99.08 99.09 99.10 99.11 99.12 99.13 Ouano-Savellon, R. (2014). Philippine Quarterly of Culture and Society Vol. 42, No. 3/4: Aginid Bayok Sa Atong Tawarik: Archaic Cebuano and Historicity in a Folk Narrative. University of San Carlos Publications.
  100. ↑ 100.00 100.01 100.02 100.03 100.04 100.05 100.06 100.07 100.08 100.09 100.10 100.11 100.12 100.13 100.14 100.15 100.16 Miller, J. M. (1904). Philippine Folklore Stories. Boston, Ginn.
  101. ↑ Ongsotto, R. (2005). The Study of Philippine History. Rex Book Store, Inc.
  102. ↑ 102.0 102.1 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Seki, K. 2001); $2
  103. ↑ 103.00 103.01 103.02 103.03 103.04 103.05 103.06 103.07 103.08 103.09 103.10 Mojares, R. B. (1979). Lapulapu in Folk Tradition. University of San Carlos.
  104. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Rahmann, R. 1974); $2
  105. ↑ 105.00 105.01 105.02 105.03 105.04 105.05 105.06 105.07 105.08 105.09 105.10 105.11 105.12 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Jocano, F. L. 2000); $2
  106. ↑ 106.00 106.01 106.02 106.03 106.04 106.05 106.06 106.07 106.08 106.09 106.10 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Caballero, Federico 2014); $2
  107. ↑ 107.00 107.01 107.02 107.03 107.04 107.05 107.06 107.07 107.08 107.09 107.10 107.11 107.12 107.13 107.14 107.15 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang Monteclaro, P. A. 1854); $2

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Erlinda D. Lalic; Avelina J. Matic (2004), Ang Ating Pantikang Filipino, p. 33, ISBN 971-42-0584-0
  • Rene O. Villanueva (2002), Maria Cacao: Ang Diwata ng Cebu, Lampara Publishing House, ISBN 971-518-029-9
  • Rebecca Ramilio Ongsotto; Reynaldo Castillo Ramilo (1998), Analytical Skill Exercises in Philippine History, Rex Bookstore, p. 35, ISBN 971-23-2196-7
  • Efren R. Abueg; Simplicio P. Bisa; Emerlinda G. Cruz (1981), Talindaw: Kasaysayan ng Pantikan sa Pilipino paa sa Kolehiyo at Unibersidad, Merriam & Webster, Inc., pp. 17–18
  • William Henry Scott (1994), Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society, Ateneo de Manila University Press, p. 79, ISBN 971-550-135-4
  • Rebecca R. Ongsotto; Reena R. Ongsotto; Rowena Maria Ongsotto (2005), The Study of Philippine History, REX Book Store, p. 58, ISBN 971-23-4290-5
  • F. Landa Jocano (1969), Outline of Philippine Mythology, Centro Escolar University Research and Development Center
  • Mabel Cook Cole (1916), Philippine Folk Tales, A. C. McClurg and Comopany, pp. 99–101, 124
  • Sofronio G. Calderon (1947), Mga alamat ng Pilipinas : (Philippine mythology traditions and legends), M. Colcol & Corporation
  • Leticia Ramos Shahani; Fe B. Mangahas; Jenny R. Llaguno (2006), Centennial Crossings: Reading on Babaylan Feminism in the Philippines, C & E Publishing, Inc., pp. 27, 28, 30, ISBN 971-584-519-3
  • Sonia M. Zaide; Gregorio F. Zaide (1990), The Philippines: A Unique Nation (ika-2nd (na) edisyon), All-Nations Publishing Co., Inc., p. 69, ISBN 971-642-071-4
  • Thelma B. Kintanar; Jose V. Abueva (2009), Cultural Dictionary For Filipinos (ika-2nd (na) edisyon), University of the Philippines Press, pp. 75, 79, ISBN 978-971-27-2303-2
  • Marino Gatan (1981), Ibanag Indigenous religious beliefs: a study in culture and education (ika-1st (na) edisyon)


Padron:List of mythological figures by region
Padron:India-related topics in Philippines
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Talaan_ng_mga_diwata_at_bathala_sa_mitolohiyang_Pilipino&oldid=2162650"