Babur
| Babur | |
|---|---|
| Ghazi[1]
| |
| |
| Ginawang larawan ni Babur, mula ika-17 silgo | |
| Panahon | 20 April 1526 – 26 Disyembre 1530 |
| Sinundan | Ibrahim Lodhi (as sultan of Delhi) |
| Sumunod | Humayun |
| Panahon | 1504–1526 |
| Sinundan | Mukin Begh |
| Sumunod | Itinatag ang kanyang sarili bilang Mughal Emperor |
| Panahon | 1494–1497 |
| Sinundan | Umar Sheikh Mirza |
| Consort |
|
| Anak | |
| Buong pangalan | |
| Zahīr ud-Dīn Muhammad Bābur | |
| Pangalan pagkamatay | |
| Firdaws Makani (Dwelling in Paradise) | |
| Lalad | House of Babur |
| Ama | Umar Shaikh Mirza II |
| Ina | Qutlugh Nigar Khanum |
| Kapanganakan | 14 Pebrero 1483 Andijan, Timurid Empire |
| Kamatayan | 26 Disyembre 1530 (edad 47) Agra, Mughal Empire |
| Libingan | Gardens of Babur, Kabul, Afghanistan |
| Pananampalataya | Sunni Islam[2] |
Si Babur (bigkas sa Persa: [bɑː.buɾ]bigkas sa Persa: [bɑː.buɾ]; 14 February 1483 – 26 December 1530; born Zahīr ud-Dīn Muhammad) ay ang nagtatag ng Imperyong Mughal sa subkontinenteng Indiyo. Siya ay isang inapo ni Timur at Genghis Khan sa pamamagitan ng kanyang ama at ina ayon sa pagkakabanggit. [3] [4] Binigyan din siya ng pangalang ng Firdaws Makani pagkatapos ng kanyang kamatayan ('Tirahan sa Paraiso').
Ipinanganak sa Andijan sa Lambak ng Fergana (ngayon sa Uzbekistan ), si Babur ay ang panganay na anak ni Umar Shaikh Mirza II (1456–1494, gobernador ng Fergana mula 1469 hanggang 1494) at isang apo sa tuhod ni Timur (1336– 1405). Si Babur ay umakyat sa trono ng Fergana sa kabisera nito ng Akhsikath noong 1494 sa edad na labindalawa at nahaharap sa paghihimagsik. Nasakop niya ang Samarqand makalipas ang dalawang taon, at nawala ang Fergana sa lalong madaling panahon. Sa kanyang pagtatangka na muling sakupin ang Fergana, nawalan siya ng kontrol sa Samarkand. Noong 1501, nabigo ang kanyang pagtatangka na bawiin ang parehong mga rehiyon nang talunin siya ng prinsipe ng mga Uzbek na si Muhammad Shaybani at itinatag ang Khanate ng Bukhara .
Noong 1504, nasakop niya ang Kabul, na nasa ilalim ng pamumuno ni Abdur Razaq Mirza, ang sanggol na tagapagmana ni Ulugh Beg II . Nakipagtulungan si Babur sa emperador ng Safavid na si Ismail I at muling nasakop ang mga bahagi ng Turkestan, kabilang ang Samarkand, ngunit muli itong nawala kasama pa ang iba pang mga bagong nasakop na lupain sa mga Shaybanid.
Matapos mawala si Samarkand sa ikatlong pagkakataon, ibinalik ni Babur ang kanyang atensyon sa India at gumamit ng tulong mula sa kalapit na mga imperyo ng Safavid at Ottoman.[5] Tinalo niya si Ibrahim Lodi, ang Sultan ng Delhi, sa Unang Labanan sa Panipat noong 1526 at itinatag ang Imperyong Mughal . Bago ang pagkatalo ng Lodi sa Delhi, ang Sultanato ng Delhi ay isang ginugol na puwersa, na matagal sa isang estado ng pagbaba.
Ang karibal na katabing Kaharian ng Mewar sa ilalim ng pamumuno ni Rana Sanga ay may mga hangarin na maging pangunahing kapangyarihan sa Hilagang Indiya. Pinag-isa ng Sanga ang ilang mga Rajput na angkan sa unang pagkakataon pagkatapos ng Prithviraj Chauhan at sumulong kay Babur kasama ang isang engrandeng koalisyon ng 100,000 Rajputs, na sinagot si Babur sa Labanan ng Khanwa. Dumating si Babur sa Kanwah kasama ang wala pang 10,000 sundalo. Gayunpaman, nagkaroon ng malaking pagkatalo si Sanga dahil sa mahusay na pagpoposisyon ng tropa ni Babur at paggamit ng pulbura, partikular na ang mga posporo at maliliit na kanyon .
Ang Labanan sa Khanwa ay isa sa mga pinaka mapagpasyang labanan sa kasaysayan ng Indiya, higit pa kaysa sa Unang Labanan ng Panipat, dahil ang pagkatalo ni Rana Sanga ay isang pangyayaring palatubigan sa pagsakop ng Mughal sa Hilagang India.[6]
Sa relihiyon, sinimulan ni Babur ang kanyang buhay bilang matibay na isang Sunni Muslim, ngunit sumailalim siya sa makabuluhang ebolusyon. Naging mas mapagparaya si Babur nang masakop niya ang mga bagong teritoryo at tumanda, na nagpapahintulot sa iba pang mga relihiyon para sa mapayapang mabuhay sa kanyang imperyo at sa kanyang korte. [7] Nagpakita rin siya ng isang tiyak na pagkahumaling sa teolohiya, tula, heograpiya, kasaysayan, at biyolohiya —mga disiplinang itinaguyod niya sa kanyang hukuman—na nagiging dahilan ng madalas niyang pakikisalamuha sa mga kinatawan ng Timurid Renaissance. Ang kanyang relihiyoso at paninindigang pilosopikal ay nailalarawan bilang makatao.[8]
Namatay si Babur noong 1530 sa Agra at ang humalili sa kanya ay si Humayun. Si Babur ay unang inilibing sa Agra ngunit, ayon sa kanyang kagustuhan, ang kanyang mga labi ay inilipat sa Kabul at doon muling inilibing. [9]
Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]
- ↑ Stephen F. Dale (2018). Babur. p. 154.
- ↑ Christine Isom-Verhaaren, Allies with the Infidel, (I.B. Tauris, 2013), p. 58.
- ↑ Christoph Baumer, The History of Central Asia: The Age of Islam and the Mongols, Bloomsbury Publishing, 2018, p. 47.
- ↑ Robert L. Canfield, Robert L. (1991).
- ↑ Gilbert, Marc Jason (2017), South Asia in World History, Oxford University Press, pp. 75–, ISBN 978-0-19-066137-3, inarkibo mula sa orihinal noong 22 September 2023, nakuha noong 11 June 2021 Quote: "Babur then adroitly gave the Ottomans his promise not to attack them in return for their military aid, which he received in the form of the newest of battlefield inventions, the matchlock gun and cast cannons, as well as instructors to train his men to use them."
- ↑ Wink 2012.
- ↑ Hamès, Constant (1987). "Babur Le Livre de Babur". Archives de Sciences Sociales des Religions. 63 (2): 222–223. Inarkibo mula sa orihinal noong 10 August 2023. Nakuha noong 9 August 2023.
- ↑ Dale, Stephen Frederic (1990). "Steppe Humanism: The Autobiographical Writings of Zahir al-Din Muhammad Babur, 1483–1530". International Journal of Middle East Studies (sa Ingles). 22 (1): 37–58. doi:10.1017/S0020743800033171. ISSN 0020-7438.
- ↑ Necipoğlu, Gülru (1997), Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, Brill, p. 135, ISBN 90-04-10872-6, inarkibo mula sa ang orihinal noong 5 February 2024, nakuha noong 8 February 2019