Antarctica

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Antartiko)
Antarctica
Mapa ng mundo na pinapakita ang lokasyon ng Antarctica
Isang satellite composite image ng Antarctica.

Ang Antarctica (mula Griyego: Ανταρκτική, salungat ng Artiko; Kastila: Antártida o Antártica) ay ang pinakatimog na kontinente ng Daigdig. Matatagpuan nang halos lubusan sa timog ng Antarctic Circle (Bilog ng Antartiko) at napapalibutan ng Southern Ocean (Katimugang Karagatan), napapalibutan nito ang heograpikong Timog Polo. Ang Antarctica ay ang ikalimang pinakamalaking kontinente, na halos doble ang laki ng Australia, at mayroong lawak na 14,200,000 km2 (5,500,000 mi kuw). Nakatakip ang karamihan sa Antarctica ng yelo, na may promedyong [average] kapal na 1.9 km (1.2 mi).

On average, ang Antarctica ay ang pinakamalamig, pinakatuyo, at pinakamahangin sa mga kontinente, at mayroong pinakamataas na elebasyon. Pangunahin itong isang polar desert, na may presipitasyon taon-taon na higit sa 200 mm (8 pul) sa dalampasigan at lalo pang mababa sa inland. Halos 70% ng mga reserba ng tubig-tabang ay elado (nagyelo) doon, na kung matunaw ay mapapataas nito ang sea level ng Daigdig nang halos 60 metro (200 tal). Mayroong record ang Antarctica para sa pinakamababang naisukat na temperatura sa Daigdig, na −89.2 °C (−128.6 °F). Maaaring umabot ng higit 10 °C (50 °F) ang mga temperatura sa mga rehiyon sa baybayin sa tag-init. Kasama sa mga katutubong espesye ng mga hayop ang mga mite, nematode, penguin, karnerong-dagat, at tardigrade. Ang vegetation ay binubuo ng tundra.

Maaaring unang nakita ang mga ice shelf ng Antarctica noong 1820, sa ekspedisyong Ruso na pinamunuan nina Fabian Gottlieb von Bellingshausen and Mikhail Lazarev. Sa sumunod na mga dekada, nagkaroon ng karagdagang eksplorasyon ng mga ekspedisyong Pranses, Amerikano, at Britaniko. Nakamit ang unang nakumpirmang paglapag ng isang grupong Norwego noong 1895. Sa unang bahagi ng ika-20 dantaon, naisagawa ang maraming mga ekspedisyon sa loob. Ang Britanikong eksplorador na si Ernest Shackleton ang naging kauna-unahang tao na maabutan ang magnetic South Pole (magnetikong Timog Polo) noong 1907, at unang naabutan ang heograpikong Timog Polo noong 1911 ng mga explorador na Norwego.

Sa mga buwan na tag-init, nakatira ang 5,000 katao sa mga research station, isang bílang na bumababa sa humigit-kumulang na 1,000 sa taglamig. Pinamamahalaan ang Antarctica ng humigit-kumulang na 30 bansa, na lahat ay mga kasapi sa Antarctic Treaty System noong 1959. Ayon sa mga termino ng tratado, lahat na pinagbabawalan ang aktibidad na pangmilitar, pagmimina, pagsasabog na nukleyar, at ang pagtatapon ng nuclear waste.


Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga kawing panlabas[baguhin | baguhin ang wikitext]