Tingnan ang wikitext ng Alejandrong Dakila

{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = <small>Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]</small>
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]<br />[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]<br />[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]<br />[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]<br />[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]<br />[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]<br />[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)<!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) -->
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' "ipagtanggol, tulungan" + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' "man") ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].<ref>{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}</ref> Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.<ref>{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}</ref>

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang "mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat" ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
<ref>{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}</ref>{{cref|ii}}
==Talambuhay==
[[File:Alejandro Magno, Alexander The Great Bust Alexander BM 1857 (cropped).jpg|thumb|upright|Busto ni Dakilang Alejandro ika-2 hanggang ika-1 siglo BCE, [[British Museum]].]]
Sa edad na 13, si Alejandro ay tinuruan ng [[Griyegong pilosopo]]ng si [[Aristoteles]].Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario III]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario IIIsa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayin ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan. Sa [[Labanan ng Gaugamela]] noong 331 BCE na huling digmaan sa pagitan ni Alejandro kay [[Dario III]], bumagsak ang Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ito ay sinakop ni Alejandro.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.

==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.<ref>https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/</ref>

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:"Siya na may dalawang sungay") ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro. Ang Dhu al-Qarnayn  ay isa na naglalakbay sa silangan at kanluran na maglalagay ng harang sa pagitan ng ilang tao at [[Gog at Magog]].

Ayon kay [[Cicero]], nang ipanganak si Alejandro, ang [[Templo ni Artemis]] ay nasusunog. Ang mga [[mago]] ay tumangis habang nasususnog ang Templo ni Artemis:"Ang sumpa ng Asya ay ipinanganak kagabi.<ref>Cicero, De Divinatione, 1.23.47</ref> Ayon kay [[Plutarch]], nasunog ang [[Templo ni Artemis]] dahil ang [[Diyos]]ang si [[Artemis]] ay abala sa pagbibigay silang kay Alejandro.<ref>Plutarch, Life of Alexander, 1.3.5</ref>

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Dakilang Alejandro| ]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]