Tingnan ang wikitext ng Alpabetong Penisyo

{{Infobox writing system|name=Alpabetong Penisyo|type=[[Abyad]]|languages=[[Wikang Penisyo|Penisyo]], [[Wikang Puniko|Puniko]].|time={{circa|1050}}–150 BK<ref>Karaniwan ang petsang 1050 BK, ang mga pinakamatatandang-kilalang inskripsyon ay mula sa ika-10 dantaon BK; ang mga hinalinhang sulat sa mga [[Syro-Hittite states|kahariang Sirio-Heteo]] ng mga ika-13 hanggang ika-12 dantaon BK ay inuuri bilang "Proto-Kananita". 
Humina ang paggamit ng sulat Penisyo noong [[panahong Helenistiko]] dahil pinalitan ito ng mga mas makabagong anyo; naging lipas ito sa [[Third Punic War|pagkawasak ng Kartago]] noong 149 BK.</ref>|fam1=[[Heroglipikong Ehipsiyo]]<ref>Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, Issue 1 (January/February 2000): 21.</ref>|fam2=[[Proto-Sinaitiko]]|children={{plainlist|
*[[Alpabetong Aramaiko]]
*[[Alpabetong Griyego]]}}|sisters={{plainlist|
*[[Alpabetong Timog Arabe]]
*[[Moabite language#Alphabet|Alpabetong Moabita]]}}|sample=Phoenician alphabet.svg|imagesize=200px|unicode=[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10900.pdf U+10900–U+1091F]|iso15924=Phnx}}
{{SpecialChars|fix=Help:Special characters#Phoenician}}
Ang '''alpabetong Penisyo''' ay isang [[alpabeto]] (para mas maging tiyak, isang [[abyad]])<ref>{{cite book|last=Fischer|first=Steven Roger|title=A history of writing|publisher=Reaktion Books|year=2004|isbn=|location=|page=90|author-link=Steven Roger Fischer|language=en|trans-title=Isang kasaysayan ng pagsusulat}}</ref> na kilala sa modernong panahon sa pamamagitan ng mga [[Canaanite and Aramaic inscriptions|inskripsyong Kananita at Arameo]] na matatagpuan sa buong rehiyon ng Mediteraneo.

Ang alpabetong Penisyo ay tinatawag ding '''Maagang Sulat Linyar''' o {{Lang|en|Early Linear script}} sa Ingles (sa kontekstong Semitiko, hindi konektado sa Minoeng sistema ng pagsulat), dahil isa itong maagang paglinang ng [[Pictograph|piktograpikong]] [[Sistema ng pagsulat|sulat]] [[Proto-Sinaitic script|Proto- o Lumang Kananita]], patungo sa [[Sistema ng pagsulat|linyar]], [[Alpabeto|paalpabetong]] sulat, na nagmamarka rin ng paglipat mula sa multi-direksyonal na sistema ng pagsulat, kung saan iba-iba ang direksyon ng pagsusulat, patungo sa kontroladong sulat na pahalang at kanan-pakaliwa.<ref name="Cross1980">{{cite journal|first=Frank Moore|last=Cross|title=Newly Found Inscriptions in Old Canaanite and Early Phoenician Scripts|journal=Bulletin of the American Schools of Oriental Research|year=1980|volume=238|issue=No. 238 (Spring, 1980)|publisher=The University of Chicago Press on behalf of The American Schools of Oriental Research|pages=1–20|doi=10.2307/1356511|jstor=1356511|language=en|trans-title=Mga Bagong Natuklasang Inskripsyon sa mga Sulat Lumang Kananita at Maagang Penisyo}}</ref> Ang hinalinhan nito, alpabetong Pro-Kananita, Lumang Kananita, o maagang Kanlurang Semitiko,<ref>{{Cite book|title=Beyond Babel: A Handbook for Biblical Hebrew and Related Languages|isbn=9780884143840|last=Krahmalkov|first=Charles R.|date=2002|editor-last1=Kaltner|editor-first1=John|editor-last2=McKenzie|editor-first2=Steven L.|language=en|quote=Ang alpabetong ito, na madalas nagkakamali sa pagsabi, ay hindi inimbento ng mga Penisyo, ngunit, sa halip nito, ay pag-aakma ng alpabetong maagang Kanlurang Semitiko sa mga pangangailangan ng kanilang sariling wika (Isinalin ang sipi mula sa Ingles)|trans-title=Higit sa Babel: Isang Hanbuk para sa Ebreong Bibliyahin at mga Kaugnay na Wika}}</ref><ref name="Cross1980" /> na ginamit sa mga huling yugto ng [[Panahon ng Tansong Pula|Hulihang Panahon ng Bronse]] una sa Canaan at pagkatapos sa mga [[Syro-Hittite states|kahariang Sirio-Heteo]], ay ang pinakamatandang ganap na [[alpabeto]], na nagmumula talaga sa mga [[heroglipikong Ehipsiyo]].<ref>{{cite book|title=Transnationalism in Ancient and Medieval Societies|isbn=9780786490332|url=https://books.google.com/books?id=6QPWXrCCzBIC&pg=PA23|date=2002|last=Howard|first=Michael C.|page=23|language=en|trans-title=Transnasyonalismo sa mga Lipunang Sinauna at Edad Medya}}</ref>

Ipinansulat ang alpabetong Penisyo ng mga [[Canaanite languages|wikang Kananita]] ng [[Early Iron Age|Simulang Panahon ng Bakal]], na isinubkategorya ng mga mananalaysay bilang wikang [[Phoenician language|Penisyo]], [[Biblical Hebrew|Ebreo]], [[Moabite language|Moabita]], [[Ammonite language|Amonita]] at [[Edomite language|Edomita]], pati [[Old Aramaic|Lumang Aramaiko]]. Humantong ang paggamit nito sa [[Phoenicia|Penisya]] (Lebante sa tabing-dagat) sa malawakang pagpapakalat nito sa labas ng sakop-Kananita, ipinakalat ng mga Penisyong mangangalakal sa buong [[Dagat Mediteraneo|Mediteraneo]], kung saan hiniram at binago ng maraming iba pang kultura. Naging isa ito sa mga pinakamalaganap na ginagamit na [[sistema ng pagsulat]]. Patuloy na ginamit ang alpabetong Penisyo sa [[Ancient Carthage|Sinaunang Kartago]] hanggang ika-2 dantaon BK (kilala bilang [[Punic language|wikang Puniko]]), habang sa ibang lugar, nagbunga ito ng mga iba't ibang pambansang alpabeto, kabilang dito ang [[Aramaic alphabet|Aramaiko]] at [[Samaritan alphabet|Samaritano]], iilang [[Alphabets of Asia Minor|sulat Anatolyano]], at mga [[Archaic Greek alphabets|sinaunang alpabetong Griyego]]. Sa Malapit na Silangan, naging labis na matagumpay ang alpabetong Arameo, na umakay sa [[Sulat Ebreo|parisukating sulat Ebreo]] at sulat [[Arabic alphabet|Arabe]], bukod sa iba pa. 

Binubuo ang "Penisyong tumpak" ng 22 [[katinig]] lamang, habang pahiwatig ang mga tunog-patinig, ngunit ginagamit ng mga ilang huling baryante ang ''[[matres lectionis]]'' para sa mga ilang [[patinig]]. Dahil inukit ang mga titik gamit ang [[stylus|panulat]], karamihan ng mga titik ay anggular at matuwid, ngunit unti-unting sumikat ang mga kursibang bersyon, na humantong sa [[Neo-Punic alphabet|alpabetong Neo-Puniko]] ng [[Hilagang Aprika]] sa [[panahong Romano]]. Kadalasan, kanan-pakaliwa ang pagsulat ng Penisyo, pero sa mga ilang teksto, nagsasalisi ang direksyon ([[boustrophedon|bustropedon]]). 

{| class="wikitable"
! rowspan="2" | Titik
! rowspan="2" | Pangalan
! rowspan="2" | Kahulugan
! rowspan="2" | Numerong halaga
! rowspan="2" | Transliterasyon
! colspan="4" | Kaukulan titik sa
|-----
! [[Alpabetong Ebreo|Ebreo]]
! [[Alpabetong Arabe|Arabe]]
! [[Alpabetong Griyego|Griyego]]
! [[Alpabetong Latin|Latin]]
|-----
| [[File:Phoenician aleph.svg|35px|Aleph]]
| [[Alef|{{unicode|ʾāleph}}]]
| [[kapong baka]] || 1 || {{unicode|ʾ}} || א
| ﺍ || Αα || Aa
|-----
| [[File:Phoenician beth.svg|35px|Beth]]
| [[Bet|bēth]] || [[bahay]] || 2
| b || ב || ﺏ || Ββ
| Bb
|-----
| [[File:Phoenician gimel.svg|35px|Gimel]]
| [[Gimel|gīmel]] || panghilagpos/[[kamelyo]] || 3 || g
| ג || ﺝ || Γγ || Cc, Gg
|-----
| [[File:Phoenician daleth.svg|35px|Daleth]]
| [[Daleth|dāleth]] || [[pinto]] || 4 || d
| ד || ﺩ || Δδ || Dd
|-----
| [[File:Phoenician he.svg|35px|He]] || [[He (titik)|hē]]
| [[dungawan]] || 5|| h  || ה || ﻩ
| Εε || Ee
|-----
| [[File:Phoenician waw.svg|35px|Waw]]
| [[Waw|wāw]] || [[kawit]] || 6 || w || ו || ﻭ
| (Ϝ&nbsp;ϝ), Υυ
| Ff, Uu, Vv, Ww, Yy
|-----
| [[File:Phoenician zayin.svg|35px|Zayin]]
| [[zayin]] || [[sandata]] || 7 || z  || ז || ﺯ
| Ζζ || Zz
|-----
| [[File:Phoenician heth.svg|35px|Heth]]
| [[Heth|{{unicode|ḥēth}}]]
| [[bakod]] || 8 || {{unicode|ḥ}}
| ח || ﺡ || Ηη || Hh
|-----
| [[File:Phoenician teth.svg|35px|Teth]]
| [[Teth|{{unicode|ṭēth}}]]
| [[gulong]] || 9 || {{unicode|ṭ}}
| ט || ﻁ || Θθ
|
|-----
| [[File:Phoenician yodh.svg|35px|Yodh]]
| [[Yud|yōdh]] || [[bisig]]/[[kamay]] || 10 || y || י || ﻱ
| Ιι || Ii, Jj
|-----
| [[File:Phoenician kaph.svg|35px|Kaph]]
| [[kaph]] || [[palad]] || 20 || k || כ || ﻙ
| Κκ || Kk
|-----
| [[File:Phoenician lamedh.svg|35px|Lamedh]]
| [[Lamedh|lāmedh]] || [[patpat]] || 30
| l || ל || ﻝ || Λλ
| Ll
|-----
| [[File:Phoenician mem.svg|35px|Mem]]
| [[Mem|mēm]] || [[tubig]] || 40 || m || מ || ﻡ
| Μμ || Mm
|-----
| [[File:Phoenician nun.svg|35px|Nun]]
| [[Nun|nun]] || [[ahas]] || 50
| n || נ || ﻥ || Νν
| Nn
|-----
| [[File:Phoenician samekh.svg|35px|Samekh]]
| [[Samekh|sāmekh]] || [[isda]] || 60
| s || ס || ﺱ|| Ξξ, Χχ
| Xx
|-----
| [[File:Phoenician ayin.svg|35px|Ayin]]
| [[Ayin|{{unicode|ʿayin}}]] || [[mata]] || 70
| {{unicode|ʿ}} || ע || ﻉ
| Οο || Oo
|-----
| [[File:Phoenician pe.svg|35px|Pe]] || [[Pe|pē]]
| [[bibig]] || 80 || p || פ || ﻑ
| Ππ || Pp
|-----
| [[File:Phoenician sade.svg|35px|Sade]]
| [[Tsade|{{unicode|ṣādē}}]]
| [[papirus]] || 90 || {{unicode|ṣ}}
| צ || ﺹ || (Ϻϻ)
|
|-----
| [[File:Phoenician qoph.svg|35px|Qoph]]
| [[Qoph|qōph]] || butas ng [[karayom]] || 100 || q
| ק || ﻕ || (Ϙϙ) || Qq
|-----
| [[File:Phoenician res.svg|35px|Res]]
| [[Resh|rēš]] || [[ulo]] || 200
| r || ר || ﺭ || Ρρ
| Rr
|-----
| [[File:Phoenician sin.svg|35px|Sin]]
| [[Shin|šin]] || [[ngipin]] || 300 || š
| ש || ش || Σσ || Ss
|-----
| [[File:phoenician taw.svg|35px|Taw]]
| [[Taw|tāw]] || [[sagisag]] || 400
| t || ת || ﺕ || Ττ
| Tt
|}


== Mga sanggunian ==
<references />

[[Kategorya:Mga abyad]]