Tingnan ang wikitext ng Artista

[[Talaksan:William_Hogarth_-_David_Garrick_as_Richard_III_-_Google_Art_Project.jpg|right|thumb|300x300px| Si David Garrick sa ''Richard III'' sa entablado]]
Ang '''aktor''', '''aktres''' o '''artista''' ay isang taong gumaganap ng isang karakter sa isang produksyon.<ref>"The dramatic world can be extended to include the 'author', the 'audience' and even the 'theatre'; but these remain 'possible' surrogates, not the 'actual' referents as such" (Elam 1980, 110). (sa Ingles)</ref> Nagtatanghal ang aktor "ng personal" sa tradisyunal na midyum ng [[Tanghalan|teatro]] o sa modernong midya tulad ng [[pelikula]], [[radyo]], at [[telebisyon]]. Ang kahalintulad na katawagang [[Griyego]] ay {{Wikt-lang|grc|ὑποκριτής}} (hupokritḗs), literal na "isa na sumasagot". Ang interpretasyon ng aktor sa isang papel—ang sining ng [[Pagganap (sining)|pag-arte]]—ay nauukol sa ginampanan na papel, batay man sa isang tunay na tao o kathang-isip na karakter. Maaari ding ituring ito na isang ''role'' ng aktor (o "gampanin ng aktor"), na tinawag ito dahil sa mga rolyo na ginagamit sa mga sinehan. Nagaganap ang interpretasyon kahit na ang aktor ay "ginagampanan nila ang kanilang sarili", tulad ng sa ilang anyo ng pang-eksperimentong [[Sining ng pagtatanghal|sining ng pagganap]].

Dati, sa [[sinaunang Gresya]] at sa [[Gitnang Kapanahunan|medyebal na mundo]], at sa [[Inglatera]] noong panahon ni [[William Shakespeare]], mga lalaki lamang ang maaaring maging artista, at ginagampanan ang mga kababaihang karakter ng mga lalaki o batang lalaki.<ref name="Neziroski 2003">{{Cite web |last=Neziroski |first=Lirim |year=2003 |title=narrative, lyric, drama |url=http://csmt.uchicago.edu/glossary2004/narrativelyricdrama.htm |access-date=14 Marso 2009 |website=Theories of Media :: Keywords Glossary :: multimedia |publisher=University of Chicago |language=en |quote=For example, until the late 1600s, audiences were opposed to seeing women on stage, because of the belief stage performance reduced them to the status of showgirls and prostitutes. Even [[Shakespeare]]'s plays were performed by boys dressed in drag.}}</ref> Habang pinahintulutan ng [[Sinaunang Roma]] ang mga babaeng nagtatanghal sa entablado, maliit na minorya lamang sa kanila ang binigyan ng mga bahaging nagsasalita. Pinahintulutan ng ''commedia dell'arte'' ng [[Italya]], gayunpaman, ang mga propesyonal na kababaihan na magtanghal noon pa man; si Lucrezia Di Siena, na nasa kontrata ng mga aktor ang pangalan noong Oktubre 10, 1564, ay tinukoy bilang ang unang aktres na Italyano na kilala sa pangalan, kasama sina Vincenza Armani at Barbara Flaminia bilang mga unang primadonna at ang unang mahusay na dokumentado na mga artista sa [[Italya]] (at sa [[Europa]]).<ref name="auto">Giacomo Oreglia (2002). Commedia dell'arte. Ordfront. {{ISBN|91-7324-602-6}} (sa Ingles)</ref> Pagkatapos ng Restorasyong Ingles noong 1660, nagsimulang lumitaw ang mga babae sa entablado sa Inglatera. Sa modernong panahon, partikular sa pantomima at ilang [[opera]], paminsan-minsang ginagampanan ng mga babae ang mga papel na lalaki o binata.<ref name="PDF">{{Cite web |last=JULIET DUSINBERRE |title=Boys Becoming Women in Shakespeare's Plays |url=http://www.s-sj.org/pdfs/St-Dusinberre-web.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080723174901/http://www.s-sj.org/pdfs/St-Dusinberre-web.pdf |archive-date=23 Hulyo 2008 |access-date=22 Oktubre 2017 |website=S-sj.org |language=en}}</ref>

== Kabayaran ==

=== Puwang sa suweldo sa kasarian ===
Noong 2015, iniulat ng ''[[Forbes]]'' na "...21 lamang sa 100 nangungunang mga pelikula (sa Estados Unidos) noong 2014 ang nagtampok ng babaeng bida o kasamang bida, habang 28.1% lang ng mga karakter sa 100 nangungunang pelikula ang babae...".<ref name="forbes1">{{Cite news |date=13 Oktubre 2015 |title=Jennifer Lawrence Speaks Out On Making Less Than Male Co-Stars |language=en |work=Forbes.com |url=https://www.forbes.com/sites/natalierobehmed/2015/10/13/jennifer-lawrence-speaks-out-on-making-less-than-male-co-stars/ |access-date=2016-02-10}}</ref> "Sa Estados Unidos, mayroong isang malawak na [puwang] sa buong industriya sa mga suweldo ng lahat ng antas. Sa karaniwan, kumikita ang mga puting babae ng 78 sentimo sa bawat [[Dolyar ng Estados Unidos|dolyar]] na ginagawa ng isang puting lalaki, habang kumikita ang mga babaeng Hispaniko ng 56 sentimo sa bawat dolyar ng isang puting lalaki, ang mga itim na babae ay 64 sentimo at ang mga babaeng [[Katutubong Amerikano]] ay 59 sentimo lamang doon."<ref name="forbes1" /> Ang pagsusuri ng ''Forbes'' sa mga suweldo ng pinakamatataas na kumikitang aktor noong 2013 ay natukoy na ang "... lalaki sa listahan ng Forbes ng mga nangungunang binabayarang aktor para sa taong iyon na ginawang 2 at kalahating beses na mas maraming [[salapi]] kaysa sa mga nangungunang binabayarang aktres. Nangangahulugan iyon na ang mga aktres na may pinakamahusay na bayad sa [[Hollywood]] ay kumita lamang ng 40 sentimo para sa bawat dolyar na ginawa ng pinakamataas na suweldo na mga lalaki." <ref>Woodruff, Betsy. (23 Pebrero 2015) [http://www.slate.com/blogs/xx_factor/2015/02/23/gender_wage_gap_in_hollywood_it_s_very_very_wide.html Gender wage gap in Hollywood: It's very, very wide]. Slate.com. Nakuha noong 2016-02-10. (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite web |date=12 Enero 2015 |title=How much do Hollywood campaigns for an Oscar cost? |url=https://stephenfollows.com/much-hollywood-campaigns-oscar-cost/ |access-date=2 Mayo 2016 |website=Stephenfollows.com |language=en}}</ref><ref>[https://variety.com/2014/film/news/study-female-movie-stars-earn-significantly-less-after-age-34-1201091967/ Female Movie Stars Experience Earnings Plunge After Age 34]. ''Variety'' (7 Pebrero 2014). Retrieved on 2016-02-10. (sa Ingles)</ref>

== Mga uri ==
Ang mga aktor na nagtatrabaho sa [[Tanghalan|teatro]], [[pelikula]], [[telebisyon]], at [[radyo]] ay kailangang matuto ng mga partikular na kasanayan. Ang mga pamamaraan na mahusay sa isang uri ng pag-arte ay maaaring hindi gumana nang maayos sa isa pang uri ng pag-arte.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Pag-arte]]