Tingnan ang wikitext ng Baseng Panghimpapawid ng Clark

{{Infobox military installation
|name         = Baseng Panghimpapawid ng Clark
|partof       = [[Hukbong Himpapawid ng Pilipinas]]
|location     = Matatagpuan sa Sona ng Malayang Daungan ng Clark, Pilipinas
|coordinates  = {{Coord|15|11|09.6|N|120|33|37|E|name=Baseng Panghimpapawid ng Clark}}<ref name=":1"/>
|image        = Clark Air Base aerial 1989.JPEG
|image_size   = 300px
|caption      = Ang Baseng Panghimpapawid ng Clark noong 1989 bilang bahagi ng Hukbong Panghimpapawid sa Pasipiko ng Estados Unidos
|type         = Baseng panghimpapawid
|built        = Setyembre 1, 1903
|builder      = {{flag|United States|1896}}

|used         = {{flag|United States|1912}}<br>1903–1942<br />{{flagcountry|Empire of Japan}}<br>1942–1945<br />{{flag|United States}}<br>1945–1991<br />{{flag|Philippines}}<br>1991–present
|demolished   = 
|condition    = [[Clark International Airport|Kinumpuni]]
|ownership    = {{PHI}}
|controlledby = [[File:Roundel of the Philippines.svg|30px]] [[Hukbong Panghimpapawid ng Pilipinas]]
|garrison     = 
<div>
* Unang Dibisyon ng Himpapawid
* Ika-410 Pangkat ng Piloto ng Pagpapanatili
* Ika-420 Pangkat ng Piloto ng Panustos
* Ika-600 Pangkat ng Piloto ng Baseng Panghimpapawid
* Ika-710th Pankat ng Piloto ng Natatanging mga Operasyon
* Komandong Lohistiko ng Hukbong Panghimpapawid
* Komandong Reserba ng Hukbong Panghimpapawid
</div>
}}
{{Infobox airport
| name                = Impormasyon ng palapagan
| IATA                = CRK
| ICAO                = RPLC
| elevation-f         = 484
| elevation-m         = 148
| coordinates         = {{coord|15|11|09|N|120|33|35|E|display=inline,title}}
| pushpin_map         = Pilipinas
| pushpin_map_caption = Lokasyon ng Baseng Panghimpapawid ng Clark sa Pilipinas
| pushpin_label       = CRK/RPLC
| metric-elev         = yes
| metric-rwy          = yes
| r1-number           = 02R/20L
| r1-length-f         = 10,499
| r1-length-m         = 3,200
| r1-surface          = Aspalto/konkreto
| r2-number           = 02L/20R
| r2-length-f         = 10,499
| r2-length-m         = 3,200
| r2-surface          = Aspalto/konkreto
}}

Ang '''Baseng Panghimpapawid ng Clark''' (Ingles: ''Clark Air Base'') ay isang base militar ng [[Hukbong Himpapawid ng Pilipinas]] na matatagpuan sa ''Clark Freeport and Special Economic Zone'' (CFEZ) o Malayang Daungan at Natatanging Sonang Ekonomiko ng Clark sa [[Gitnang Luzon]], [[Pilipinas]] na nasa mga {{convert|3|mi}} kanluran ng [[Lungsod ng Angeles]], at mga {{convert|40|mi}} hilagang-kanluran ng [[Kalakhang Maynila]]. Dating pasilidad ng militar ng [[Estados Unidos]] ang Baseng Panghimpapawid ng Clark, na pinagana sa pamamagitan ng [[Hukbong Himpapawid ng Estados Unidos]] sa ilalim ng tanggulan ng ''Pacific Air Forces'' (PACAF) o Hukbong Panghimpapawid ng Pasipiko at mga sinundan nitong mga organisasayon mula 1903 hanggang 1991. May lawak ang base ng mga {{convert|12|sqmi}}<ref name=":2" /> na may isang reserbasyon ng militar na lumalagpas sa hilaga na sumasakop ng karagdagang {{convert|230|sqmi}}. 

Naging isang [[muog]] ang base ng pinagsamang puwersang Pilipino at Amerikano noong mga huling buwan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Pagkatapos ng digmaan, ginawaran ang Pilipinas ng Estados Unidos ng kalayaan noong 1946, at dahil dito, naging soberanyang bansa ang Pilipinas, kaya, nagkaroon ng kasundaan ng pagpapanatili ng mga base militar ng mga Amerikano kabilang Baseng Panghimpapawid ng Clark sa Pilipinas, sa kondisyong rerentahan ng Estados Unidos ito.

Patuloy naging isang lakas ng suportang lohistikal ng Estados Unidos ang base partikular noong [[Digmaang Malamig]] (na lunsaran sa [[Digmaang Koreano]]) at [[Digmaang Biyetnam]] hanggang 1975. Kasunod ng pag-alis ng mga puwersang Amerikano noong 1991 dahil sa pagputok ng Bundok Pinatubo at pagtanggi ng [[Senado ng Pilipinas]] na panibaguhin ang presensya ng mga base militar ng Estados Unidos sa Pilipinas,<ref>{{Cite news |last=Oberdorfer |first=Don |date=1991-09-10 |title=U.S. BASE REJECTED IN PHILIPPINES |language=en-US |work=Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1991/09/10/us-base-rejected-in-philippines/d580e52d-5060-4cf8-9443-48e689593149/ |access-date=2023-11-21 |issn=0190-8286}}</ref><ref name=":4">{{Cite web |last=Francisco |first=Katerina |date=2016-09-16 |title=LOOK BACK: When the Senate said 'no' to US bases renewal |url=https://www.rappler.com/newsbreak/iq/146410-look-back-senate-no-us-base-renewal-1991/ |access-date=2023-11-21 |website=RAPPLER |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Politics, Pinatubo and the Pentagon: The Closure of Subic Bay – Association for Diplomatic Studies & Training |url=https://adst.org/2016/05/politics-pinatubo-pentagon-closure-subic-bay-philippines/ |access-date=2023-11-21 |website=adst.org}}</ref> naging pook ang base ng [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]], gayon din ang Sona ng Malayang Daungan ng Clark at ang Lungsod ng Hukbong Himpapawid ng [[Hukbong Himpapawid ng Pilipinas]].

==Pasilidad at gamit==

Naglalaman ang Baseng Panghimpapawid ng Clark ng dalawang [[patakbuhan]] na may habang mga {{convert|10000|ft|m}}.<ref name=":1" /> Mayroon itong walong helipad (o lapagan ng [[helikopter]]) na binabahagi sa [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Halo ang paggamit ng pasilidad ang mga pangunahing gamit ay mga demostarsyon, pansamantalang lugar para sa pagpakalat ng mga sundalo, at mga natatanging operasyon.<ref name=":1" />

Ayon noong 2012, dito nakahimpil ang Unang Dibisyon ng Himpapawid, Ika-410 Pangkat ng Piloto ng Pagpapanatili, Ika-420 Pangkat ng Piloto ng Panustos, Ika-600 Pangkat ng Piloto ng Baseng Panghimpapawid, Ika-710th Pankat ng Piloto ng Natatanging mga Operasyon, Komandong Lohistiko ng Hukbong Panghimpapawid, at Komandong Reserba ng Hukbong Panghimpapawid.<ref name=":1"/>

==Kasaysayan==

[[File:Harold Melville Clark.jpg|thumb|upright|Si May. Harold M. Clark, na ipinangalan sa kanya ang base]]

===Pagkakatatag at ginampanan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig===
Orihinal na naitatag ang Baseng Panghimpapawid ng Clark bilang Kuta Stotsenburg sa Sapang Bato, [[Lungsod ng Angeles|Angeles]], [[Pampanga]]<ref>{{Cite book|title=End of the Trail: A Novel of the Philippines in World War II|url=https://books.google.com/books?id=K2c-DwAAQBAJ&newbks=0&hl=en|publisher=Sunstone Press|date=2017-11-15|isbn=978-1-61139-505-1|language=en|first=Atilano Bernardo|last=David}}</ref> noong 1903 sa ilalim ng pamamahala at kontrol ng Hukbong Katihan ng Estados Unidos.<ref>{{Cite book|title=Webbed Toes: A Birth Mother's Life Story|url=https://books.google.com/books?id=nP0HBgAAQBAJ&newbks=0&hl=en|publisher=Lulu.com|date=2013-09-20|isbn=978-1-304-43419-7|language=en|first=Winifred|last=Latham}}</ref> Una itong pastulan ng mga [[kabayo]] ng Ika-5 [[Kabaleriya]] ng Estados Unidos noong 1901.<ref name=":0">{{Cite web |last=Broder |first=John M. |date=1991-07-18 |title=U.S. Reaches Accord With Manila, Will Leave Clark Air Base : Philippines: Volcano causes abandonment of field. But Americans will keep Subic Naval Base for 10 years. |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1991-07-18-mn-3381-story.html |access-date=2023-11-22 |website=Los Angeles Times |language=en-US}}</ref> Opisyal na ibinukod ang bahagi ng Kuta Stotsenburg para Seksyong [[Abyasyon]] ng Pulutong Signal at ipinangalang ''Clark Field'' (o Palapagang Clark) noong Setyembre 1919 na tumutukoy ang Clark kay Harold M. Clark.<ref>{{Cite book|title=The Ash Warriors|url=https://books.google.com/books?id=l2uEcgnbksEC&newbks=0&hl=en|publisher=Air Force History and Museums Program|date=2000|isbn=978-0-16-050600-0|language=en|first=C. R.|last=Anderegg}}</ref> Ito ang unang palapagang militar ng Estados Unidos sa Pilipinas.<ref>{{Cite book|title=Clark Air Force Base & Camp Wallace 1950 - '52|url=https://books.google.com/books?id=maKVDgAAQBAJ&newbks=0&hl=en|publisher=Lulu.com|date=2017-01-25|isbn=978-1-365-70441-3|language=en|first=Robert|last=Widner}}</ref>

Nagsilbi kalaunan ang Clark bilang lapagan para sa mga katamtamang pambomba ng Pulutong Panghimpapawid ng Hukbong Katihan ng Estados Unidos at tinanggap ang mabibigat na pambomba na nakahimpil sa Pilipinas noong [[dekada 1930]]. Napakalaki nito para sa paliparang panghimpapawid noong mga panahong iyon, at noong huling bahagi ng tag-init at taglagas ng 1941, maraming sasakyang panghimpapawid ang ipinadala sa Clark sa paghintay ng isang digmaan sa [[Imperyo ng Hapon]]. Bagaman, nawasak ang karamihan sa kanila sa kalupaan noong [[pagbombang estratehiko]] siyam na oras pagkatapos ng [[pag-atake sa Pearl Harbor]].

Nilusob ang base ng mga puwersang Hapon noong maagang bahagi ng Enero 1942 at naging pangunahing sentro ng mga operasyong Hapon sa himapapwid. Sumali ang mga sasakyang panghimpapawid ng Hapon na lumalabas sa Clark sa [[Labanan sa Gulpo ng Leyte]], ang pinakamalaking labanang pandagat noong  Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref name="Morison1956">{{cite book | chapter = Leyte, June 1944 – January 1945 |title=History of United States Naval Operations in World War II |volume=XII |last=Morison | first =Samuel E. |year=1956 |publisher=Little & Brown |location=Boston|language=en }}</ref><ref name="Woodward1947">{{cite book |title=The Battle for Leyte Gulf |last=Woodward |first=C. Vann |year=1947 |publisher=Macmillan |location=New York |language=en}}</ref>

Sa panahon ng digmaan, ang mga bilanggong Magkaalyado (''Allied'') sa [[Martsa ng Kamatayan sa Bataan]] ay dumaan sa pangunahing tarangkahan ng Baseng Panghimpapawid ng Clark habang sinundan nila ang mga riles ng [[daang bakal]] patungo sa hilaga ng [[Camp O'Donnell|Kampo O'Donnell]]. Muling nabawi ng mga Amerikano ang Baseng Panghimpapawid ng Clark noong Enero 1945, pagkatpaos ng tatlong buwan ng malupit na labanan upang mapalaya ang Pilipinas. Agad itong naibalik sa kontrol ng Hukbong Himpapawid ng Hukbong Sandatahan ng Estados Unidos.

===Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig===

mNang matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang Clark ay naging pinakamalaking Base ng Hukbong Panghimpapawid ng Estados Unidos sa labas ng teritoryo nito.<ref name=":1">{{Cite web |title=Clark Air Base |url=https://www.paf.mil.ph/bases/clark-air-base#:~:text=On%2021%20November%201991%20though%2C%20the%20base%20was,then%20became%20and%20the%20Clark%20Special%20Economic%20Zone. |access-date=2023-11-22 |website=paf.mil.ph |archive-date=2021-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210115232840/https://www.paf.mil.ph/bases/clark-air-base#:~:text=On%2021%20November%201991%20though%2C%20the%20base%20was,then%20became%20and%20the%20Clark%20Special%20Economic%20Zone. |url-status=dead }}</ref> Pinagsilbihan nito ang Ika-13 Hukbong Panghimpapawid ng Estados Unidos at ito ang gumaganang base ng Hukbong Himpapawid ng Estados Unidos sa [[Malayong Silangan]].<ref name=":1" />

Ginawaran ng kalayaan ng pamahalaan ng Estados Unidos ang Pilipinas noong Hulyo 4, 1946, alinsunod sa Batas ng Kalayaan ng Pilipinas (o mas kilala bilang [[Batas Tydings–McDuffie]]). Dahil naging isa nang bansang may soberanya ang Pilipinas pagkatapos igawad ito ng Estados Unidos, kailangan na ng kasunduan sa dalawang bansang ito para sa mga base militar. Noong Marso 1947, pumasok sa kasunduan ang Pilipinas at Estados Unidos sa pagpanitili ng mga base militar sa Pilipinas kabilang ang Baseng Panghimpapawid ng Clark. Sa nasabing kasunduan, pinayagan ng Pilipinas na pagkaroon ng base militar ng Estados Unidos na libre ang renta.<ref>{{Cite web |date=1947-03-14 |title=AGREEMENT BETWEEN THE REPUBLIC OF THE PHILIPPINES AND THE UNITED STATES OF AMERICA CONCERNING MILITARY BASES |url=https://elibrary.judiciary.gov.ph/thebookshelf/showdocs/35/12634 |access-date=2023-11-22 |website=elibrary.judiciary.gov.ph}}</ref> Bagaman, ang mga sumunod na paghingi ng extensyon sa pagpapanitili ng mga base militar ay may bayad na ang renta. Partikular, noong dekada 1970, nagkaroon ng negosasyon ang Pilipinas at Estados Unidos para sa mga kondisyon sa patuloy ng paggamit ng Estados sa Clark.<ref name=":2">{{Cite web |title=Clark Air Base {{!}} U.S. Air Force, Philippines, Cold War {{!}} Britannica |url=https://www.britannica.com/topic/Clark-Air-Base |access-date=2023-11-22 |website=www.britannica.com |language=en}}</ref> Nagkasundo ang dalawang bansa noong 1979 na tataas sa $ 500 milyon ang upa ng Estados Unidos sa mga base (kabilang ang Clark) sa loob ng limang taon.<ref>{{Cite journal |last=Berry |first=William E. |date=1990 |title=The Effects of the U.S. Military Bases on the Philippine Economy |url=https://www.jstor.org/stable/25798077 |journal=Contemporary Southeast Asia |volume=11 |issue=4 |pages=306–333 |issn=0129-797X}}</ref>

Naging pangunahing baseng panghimpapawid ang Clark ng mga Amerikano noong panahon ng [[Digmaang Malamig]], na naging lunsaran para sa [[Digmaang Koreano]]<ref>[https://www.deseret.com/1991/8/4/18934279/92-closure-of-clark-air-base-will-mark-end-of-an-era-rich-in-drama-and-history 92 CLOSURE OF CLARK AIR BASE WILL MARK END OF AN ERA RICH IN DRAMA AND HISTORY] By Deseret News Agosto 4, 1991. (sa Ingles)</ref> at nagsilbing mahalagang lohistikong sentro noong panahon ng [[Digmaang Biyetnam]] hanggang 1975. Noong 1983, sa ilalim ng pamahalaan ng noo'y [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulong]] [[Ferdinand Marcos]], nagawaran ang Estados Unidos ng ekstensyon sa pag-upa ng mga base militar sa halagang [[Dolyar ng Estados Unidos|$]] 400 milyon, upang mapanatili nito ang [[estratehiko]]ng posisyon sa pagdepensa nito laban sa lakas ng [[Unyong Sobyet]] sa rehiyon ng [[Asya-Pasipiko]].<ref name=":3">{{Cite news |date=1983-06-02 |title=US buys five more years for its bases in the Philippines |language=en |work=Christian Science Monitor |url=https://www.csmonitor.com/1983/0602/060270.html |access-date=2023-11-22 |issn=0882-7729}}</ref> Nangyari ang kasunduan sa ekstensyon sa kabila ng pagsalungat sa desisyon na ito ng mga tumataligsa kay Marcos, paminsan-minsan na di magandang ugali ng mga sundalong Amerikano, at diumano'y pagmaltrato ng mga Pilipino.<ref name=":3" />

===Mga huling taon sa ilalim ng pamamahala ng Estados Unidos===
Bago ang malawak na pagkawasak ng base mula pagputok ng [[Bundok Pinatubo]] noong 1991, inalok ng pamahalaan ng Pilipinas ang Estados Unidos na panibaguhin ang upa sa Clark, Subic at iba pang maliliit na base sa halagang $ 825 milyon kada taon. Pagkatapos pumutok ang Bundok Pinatubo, nag-alok ang Estados Unidos ng mga $ 200 milyong upa para sa Subic lamang;<ref name=":0" /> hindi sinama ang Clark sa alok at balak na lamang itong isuko sa Pilipinas pagdating ng Setyembre 1992.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/1991/07/18/world/us-and-manila-agree-on-terms-for-10-year-lease-of-subic-bay.html|title=U.S. and Manila Agree on Terms For 10-Year Lease of Subic Bay|first=Philip|last=Shenon|date=Hulyo 18, 1991|newspaper=New York Times|language=en}}</ref> Subalit hindi natupad ang pagsuko sa tinakdang petsa dahil noong Setyembre 16, 1991, nagpasya ang [[Senado ng Pilipinas]] na tapusin ang presensya ng banyagang militar sa Pilipinas.<ref name=":4" /> Kaya, noong Nobyembre 26, 1991, binaba ng Hukbong Himpapawid ng Estados Unidos ang [[watawat ng Estados Unidos]] at sinuko na ang Baseng Panghimpapawid ng Clark sa [[pamahalaan ng Pilipinas]].

===Sa ilalim ng pamamahala ng Pilipinas at pagbalik ng sundalong Amerikano===
Pagkatapos mapalayas ang mga Amerikano sa Baseng Panghimpapawid ng Clark noong 1991, ginawang paliparang pandaigdigan ang [[patakbuhan]] at mga pasilidad ng palapagan ng pamahalaan ng Pilipinas. Una pinangalan ang ginawang paliparan bilang ''Clark International Airport'' o [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]] at napalitan ito bilang ''Diosdado Macapagal International Airport'' o Paliparang Pandaigdig ng Diosdado Macapagal noong 2001 subalit naibalik uli ito sa orihinal na pangalan pagkalipas ng isang dekada.

Noong 1993, pagkatapos ng pagkumpuni at paglinis ng base sa mga abo dulot ng pagputok ng bulkan, muling nagbukas ang Baseng Panghimpapawid ng Clark bilang ''Clark Special Economic Zone'' o Natatanging Sonang Ekonomiko ng Clark na ginawa para sa layuning sibilyan at ekonomiko. Bagaman, mayroon pa rin mga yunit ng [[Hukbong Himpapawid ng Pilipinas]] na nakahimpil sa dating Palapagan ng Estados Unidos sa Barangay Dau, [[Angeles|Lungsod ng Angeles]], [[Pampanga]].

Pagkalipas ng 21 taon, noong 2012, pinayagan ng Pilipinas ang limitadong pagpasok ng mga tropang Amerikano sa mga base militar kabilang ang Baseng Panghimpapawid ng Clark.<ref>{{Cite web |last=Muñoz |first=Carlo |date=2012-06-06 |title=The Philippines re-opens military bases to US forces |url=https://thehill.com/policy/defense/231257-philippines-re-opens-military-bases-to-us-forces-/ |access-date=2023-11-22 |website=The Hill |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Laude |first=Jaime |date=2012-06-06 |title=US troops can use Clark, Subic bases |url=https://www.philstar.com/headlines/2012/06/06/814109/us-troops-can-use-clark-subic-bases |access-date=2023-11-22 |website=Philstar.com}}</ref> Malakas na tinutulan ang pasyang ito na muling pagbabalik ng mga Amerikanong [[Hukbo|militar]] sa mga datng base nito ng hindi lamang kontra-Amerikano kung hindi yaong mga matataas na opisyal ng gobyerno.<ref>{{Cite web |date=2013-06-29 |title=News Analysis: Plan to allow US, Japan military access to Phl bases met by opposition |url=https://www.philstar.com/headlines/2013/06/29/959812/news-analysis-plan-allow-us-japan-military-access-phl-bases-met-opposition |access-date=2023-11-22 |website=Philstar.com}}</ref> Noong 2023, may mga piloto ng Hukbong Panghimpapawid ng Estados Unidos sa Pasipiko ang bumisita sa Clark na nakipag-usap sa Hukbong Himpapawid ng Pilipinas para sa hinaharap na militar na [[pagsasanay]] at ibang kaugnay na usapin.<ref>{{Cite web |last=Hadley |first=Greg |date=2023-02-03 |title=US Gains Access to More Bases in the Philippines |url=https://www.airandspaceforces.com/us-gains-access-to-more-bases-in-the-philippines/ |access-date=2023-11-22 |website=Air & Space Forces Magazine |language=en-US}}</ref>

==Mga sanggunian==

{{reflist}}

[[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Estados Unidos]]
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Abyasyon sa Pilipinas]]