Tingnan ang wikitext ng Daang Seda

{{Infobox road
| name = Daang Seda
| map = Silk road Kazakhstan.svg
| map_alt = Mapa ng Eurasya na may ginuhit na linya para sa mga ruta sa lupa
| map_notes = Pangunahing ruta ng Daang Seda
| time_period = mga 114 BCE – dekada 1450 CE
| embedded = {{designation list | embed=yes
| designation1=WHS
| designation1_offname=Mga Daang Seda: ang mga Sistemang Ruta ng Chang'an-Tianshan
| designation1_date = 2014 <small>(ika-38 sesyon)</small>
| designation1_type = Pangkalinangan
| designation1_criteria = ii, iii, iv, vi
| designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/1442 1442]
| designation1_free1name = Rehiyon
| designation1_free1value = Asya-Pasipiko
}}
}}
{{Infobox Chinese
| order = ts
| t = 絲綢之路
| s = 丝绸之路
| p = Sī chóu zhī Lù
| w = Ssu1 ch'ou1 chih1 lu4<!--Wade Giles charts at https://www.lib.uchicago.edu/about/directory/departments/eastasia/find/wade-giles-pinyin-conversion-table/ and https://libraries.indiana.edu/chinese-studies-pinyin-wade-giles-conversion-table -->
}}
Ang '''Daang Seda'''<ref>{{Cite web |date=2004-06-08 |title=Marco Polo—Naglakbay sa Daang Seda Patungong Tsina |url=https://www.jw.org/tl/library/magasin/g20040608/Marco-Polo-Naglakbay-sa-Daang-Seda-Patungong-Tsina/ |url-status=live |access-date=2023-10-22 |website=jw.org |publisher=[[Mga Saksi ni Jehova]]}}</ref> ({{zh|t=絲綢之路}})<ref>{{lang-kk|Ұлы Жібек жолы}}; {{lang-uz|Buyuk Ipak yoʻli}}; {{lang-fa|جاده ابریشم}}; {{lang-it|Via della seta}}</ref> ay isang sala-salabat na rutang kalakalan ng [[Eurasya]] na aktibo mula noong ikalawang dantaon BCE hanggang kalagitnaan ng ika-15 dantaon.<ref name=":5">{{Cite web|date=2019-07-26|title=The Silk Road|url=http://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/silk-road/|access-date=2022-01-25|website=National Geographic Society|language=en|archive-date=2022-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220323201006/https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/silk-road/|url-status=dead}}</ref> Sumasaklaw sa higit sa 6,400 kilometro (4,000 milya), gumanap ito ng isang panggitnang gampanin sa pagpapadali ng interaksyong ekonomiko, pangkalinangan, pampolitika, at relihiyoso sa pagitan ng [[Mundong Silanganin|Silangan]] at [[Mundong Kanluranin|Kanluran]].<ref>{{cite web|url=http://www.miho.or.jp/english/member/shangrila/tpshan23.htm|title=Eurasian winds toward Silla|last=Miho Museum News (Shiga, Japan) Bolyum 23|date=Marso 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160409105904/http://www.miho.or.jp/english/member/shangrila/tpshan23.htm|archive-date=9 Abril 2016|language=en}}</ref><ref name=":4">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJhpDQAAQBAJ&pg=PA1|title=Ancient Glass Research Along the Silk Road|last=Gan|first=Fuxi|date=2009|page=41|others=Shanghai Institute of Optics and Fine Mechanics, Chinese Academy of Sciences, Ancient Glass Research along the Silk Road, World Scientific|isbn=978-981-283-356-3|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180227164624/https://books.google.com/books?id=MJhpDQAAQBAJ&pg=PA1|archive-date=27 Pebrero 2018|language=en}}</ref><ref>{{Cite book| last= Elisseeff|first= Vadime|title= The Silk Roads: Highways of Culture and Commerce|publisher= UNESCO Publishing / Berghahn Books|year=2001|isbn= 978-92-3-103652-1 |language=en}}</ref> Ang pangalang "Daang Seda", unang nilikha noong huling bahagi ng ika-19 na dantaon, ay hindi nagagamit ng ilang makabagong mananalaysay na pinapaboran ang katawagang '''Mga Rutang Seda''', sa batayang mas tumpak nitong naisasalarawan ang masalimuot na sala-salabat na mga rutang panlupa at pandagat na kumukonenta sa [[Gitnang Asya|Gitna]], [[Silangang Asya|Silangan]], [[Timog Asya|Timog]], [[Timog-silangang Asya|Timog-silangan]], at [[Kanlurang Asya]], [[Silangang Aprika]], at Katimugang Europa.<ref name=":5"/>

Hinango ang pangalang Daang Seda mula sa napakakumikitang kalakalan ng mga [[tela]]ng [[seda]] na halos ekslusibong ginagawa sa [[Tsina]]. Nagsimula ang sala-salabat na daan noong pagpapalawak ng [[Dinastiyang Han]] sa Gitnang Asya noong 114 BCE sa pamamagitan ng mga misyon at paggalugad sa pamamagitan ng imperyal na sugong Tsino na si Zhang Qian, na dinala ang rehiyon sa ilalim ng pinag-isang kontrol. Nagbigay ang [[Imperyong Parto]] ng isang tulay sa Silangang Aprika at [[Mediteraneo]]. Sa maagang bahagi ng unang siglo CE, malawak na hinahanap ang sedang Tsino sa [[Roma]], [[Ehipto]], at [[Gresya]].<ref name=":5" /> Kabilang sa iba pang kumikitang produkto mula sa Silangan ang [[tsaa]], tina, pabango at porselana; sa mga niluwas ng Kanluran ay ang mga [[kabayo]], [[kamelyo]], [[pulut-pukyutan]], [[alak]], at [[ginto]]. Maliban sa paglikha ng mahalagang kayamanan para sa mga umuusbong uring pangkalakal, lubhang binago ng paglaganap ng mga produkto tulad ng [[papel]] at [[pulbura]] ang kurso ng iba't ibang dominyo, kung hindi man ang [[kasaysayan ng mundo]].

Sa panahon ng pagkaroon ng Daang Seda sa halos 1,500 taon, tiniis nito ang pagbangon at pagbasak ng maraming imperyo at pangunahing kaganapan tulad ng [[Kamatayang Itim]] at mga pananakop ng [[mga Mongol]]. Bilang isang sistemang napakadesentralisado, kalat-kalat ang seguridad. Humarap ang mga manlalakbay ng palagiang banta ng tulisan at mga nomadikong sumasalakay, at mahabang kalawakan ng hindi mabuting daanan. Iilan lamang ang nakadaan sa buong Daang Seda, sa halip, umaasa sa sunod-sunod na ahenteng nakabase sa iba't ibang punto ng pagtigil sa daan. Karagdagan sa mga produkto, pinagaan ng daan ang di pa nagagawang palitan ng mga ideya, relihiyon (lalo na ang [[Budismo]]), [[pilosopiya]], at mga siyentipikong mga tuklas, na marami sa mga ito ang [[Sinkretismo|sinikretisado]] o muling hinubog ng mga lipunan na natagpuan ang mga ito.{{sfn|Bentley|1993|p=33}} Gayundin, iba't ibang tao ang ginamit ang ruta. Kumalat din ang mga sakit tulad ng salot sa Daang Seda, na posibleng nagkaroon ng ambag sa Kamatayang Itim.<ref name="The Guardian">{{cite news|date=22 Hulyo 2016|title=Ancient bottom wipers yield evidence of diseases carried along the Silk Road|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/science/2016/jul/22/ancient-bottom-wipers-yield-evidence-of-diseases-silk-road-chinese-liver-fluke|access-date=18 Mayo 2018|language=en}}</ref>

Sa kabilang ng paulit-ulit na nakaligtas sa maraming pagbabago at pagkagambalang heopolitikal, biglang nawala ang kahalagaan ng Daang Seda sa pagbangon ng [[Imperyong Otomano]] noong 1453, na halos pinutol agad ang kalakalan sa pagitan ng Silangan at Kanluran. Dito naudyukan ang mga pagsisikap ng mga Europeo na maghanap ng mga rutang alternatibo sa mga yamang Silanganin, na sa gayong paraan, nag-umpisa ang [[Panahon ng Pagtuklas]], koloniyalismong Europeo, at isang mas matinding proseso ng [[globalisasyon]], na masasabing nagsimula sa Daang Seda. Noong ika-21 dantaon, ang pangalang "Bagong Daang Seda" ay ginagamit upang isalarawan ang mga malalaking proyektong imprastraktura sa maraming makasaysayang rutang kalakalan; kabilang sa mga kilala ang Lupaing Tulay ng Eurasya at Inisyatibong Sinturon at Daang Tsino. Noong Hunyo 2014, itinalaga ng [[UNESCO]] ang koridor ng Chang'an-Tianshan ng Daang Seda bilang isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]], habang nanatili ang bahaging Indiyano sa pansamantalang talang pook.

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Kasaysayan ng Tsina]]
[[Kategorya:Ruta ng kalakalan]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Iraq]]