Tingnan ang wikitext ng Epilepsiya

{{Infobox medical condition (new)
| name = Epilepsiya
| synonyms = Seizure disorder
Neurological disability
| image = Spike-waves.png
| alt = The electroencephalogram recording of a person with childhood absence epilepsy showing a seizure. The waves are black on a white background.
| caption = Pangkalahtang 3&nbsp;[[Hz]] [[spike-and-wave]] na paglabas sa [[electroencephalogram]]
| field = [[Neurolohiya]]
| symptoms = Panahon na nawawala ang pagkamalay, abnormal na pangingilig, tulala, pagkabago sa paningin, nag-iiba ng mood o nararamdaman o di-kaya'y sa iba pang pangdisturbo sa kaisipan <ref name=WHO2016/>
| complications = 
| onset = 
| duration = Pangmatagalang panahon<ref name=WHO2016/>
| causes = Maaaring hindi kilala, resulta ng pagkakasaktan sa [[utak]], [[istrok]], [[tumor sa utak]], epekto ng impeksyon sa utak, mutasyon mula sa kapanganakan<ref name=WHO2016/><ref name=Ham2010/><ref name=Gol2013/>
| risks = 
| diagnosis = Electroencephalogram, pagtatantya sa mga posibleng dahilan ng sakit<ref name=Longo2012/>
| differential = [[Syncope (medicine)|Nahihimatay]], [[alcohol withdrawal]], problems sa mga [[electrolyte]]<ref name=Longo2012/>
| prevention = 
| treatment = mga gamot, [[Epilepsy_surgery|surgery]], [[neurostimulation]], pagbabago sa kinakain<ref name=Bergey2013/><ref name=Mar2018/>
| medication = 
| prognosis = Nakokontrol ng 69%<ref name=Ead2012/>
| frequency = 51.7 milyon/0.68% (2021)<ref name=GBD2021/>
| deaths = 140,000 (2021)<ref name=GBD2021De/>
}}

Ang '''epilepsiya''' o '''epilepsi''' (Ingles: ''epilepsy'') ay isang pangkat ng mga hindi nakakahawang neurolohikong sakit na nailalarawan sa pamamagitan ng paulit-ulit na epileptikong kombulsyon.<ref name="Fisher2014">{{Cite journal |vauthors=Fisher RS, Acevedo C, Arzimanoglou A, Bogacz A, Cross JH, Elger CE, Engel J, Forsgren L, French JA, Glynn M, Hesdorffer DC, Lee BI, Mathern GW, Moshé SL, Perucca E, Scheffer IE, Tomson T, Watanabe M, Wiebe S |date=April 2014 |title=ILAE official report: a practical clinical definition of epilepsy |journal=Epilepsia |volume=55 |issue=4 |pages=475–482 |doi=10.1111/epi.12550 |pmid=24730690 |doi-access=free}}</ref> Ang epileptikong kombulsyon ay ang klinikal na pagpapakita ng abnormal, labis, at magkakasabay na paglabas ng kuryente mula sa mga [[neuron]].<ref name="WHO2016">{{Cite web |date=February 2016 |title=Epilepsy Fact sheet |url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311001129/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |archive-date=11 March 2016 |access-date=4 March 2016 |website=WHO}}</ref> Ang paglitaw ng dalawa o higit pang hindi pinukaw na mga kombulsyon ay tumutukoy sa epilepsiya.<ref name="WHO2023">{{Cite web |title=Epilepsy |url=https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/epilepsy |access-date=1 April 2023 |website=www.who.int |language=en}}</ref> Ang paglitaw ng isang kombulsyon lamang ay maaaring maggarantiya ng kahulugan nito (itinakda ng [[International League Against Epilepsy]]) sa isang mas klinikal na paggamit kung saan ang pag-ulit ay maaaring prejudge.<ref name="Fisher2014" /> Ang mga epileptikong kombulsyon ay maaaring mag-iba mula sa maikli at halos hindi matukoy na mga panahon hanggang sa mahabang panahon ng malakas na pagyanig dahil sa abnormal na aktibidad ng kuryente sa utak.<ref name="WHO2016" /> Ang mga episodiyong ito ay maaaring magresulta sa mga pisikal na pinsala, alinman sa direkta, tulad ng mga sirang buto, o sa pamamagitan ng sanhi ng mga aksidente.<ref name="WHO2016" /> Sa epilepsiya, ang mga kombulsyon ay madalas na umuulit at maaaring walang nakikitang pinagbabatayan na dahilan.<ref name="WHO2023" /> Ang mga nakahiwalay na kombulsyon na pinukaw ng isang partikular na dahilan tulad ng pagkalason ay hindi itinuturing na kumakatawan sa epilepsy.<ref name="pmid15816939">{{Cite journal |vauthors=Fisher RS, van Emde Boas W, Blume W, Elger C, Genton P, Lee P, Engel J |date=April 2005 |title=Epileptic seizures and epilepsy: definitions proposed by the International League Against Epilepsy (ILAE) and the International Bureau for Epilepsy (IBE) |journal=Epilepsia |volume=46 |issue=4 |pages=470–472 |doi=10.1111/j.0013-9580.2005.66104.x |pmid=15816939 |doi-access=free}}</ref> Ang mga taong may epilepsiya ay maaaring tratuhin nang iba sa iba't ibang lugar sa mundo at makaranas ng iba't ibang antas ng panlipunang stigma o pagkadismaya mula sa ibang tao dahil sa nakakaalarma na katangian ng kanilang mga sintomas.<ref name="WHO2023" />

Ang pinagbabatayan na mekanismo ng isang epileptikong kombulsyon ay labis at abnormal na aktibidad ng mga neuron sa cortex ng utak,<ref name="pmid15816939">{{Cite journal |vauthors=Fisher RS, van Emde Boas W, Blume W, Elger C, Genton P, Lee P, Engel J |date=April 2005 |title=Epileptic seizures and epilepsy: definitions proposed by the International League Against Epilepsy (ILAE) and the International Bureau for Epilepsy (IBE) |journal=Epilepsia |volume=46 |issue=4 |pages=470–472 |doi=10.1111/j.0013-9580.2005.66104.x |pmid=15816939 |doi-access=free}}</ref> na maaaring maobserbahan sa electroencephalogram (EEG) ng isang indibidwal. Ang dahilan kung bakit ito nangyayari sa karamihan ng mga kaso ng epilepsy ay hindi alam (isang kriptohenikong sakit);<ref name="WHO2016">{{Cite web |date=February 2016 |title=Epilepsy Fact sheet |url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311001129/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |archive-date=11 March 2016 |access-date=4 March 2016 |website=WHO}}</ref> ang ilang mga kaso ay nangyayari bilang resulta ng pinsala sa utak, istrok, [[Tumor sa utak|mga tumor sa utak]], mga impeksyon sa utak, o [[Diperensiyang konhenital|mga depekto sa panganganak]] sa pamamagitan ng prosesong kilala bilang epileptogenesis.<ref name="WHO2016" /><ref name="Ham2010">{{Cite book |title=Pathophysiology of disease: an introduction to clinical medicine |url=https://archive.org/details/pathophysiologyo0000unse_q2x0 |publisher=McGraw-Hill Medical |year=2010 |isbn=978-0-07-162167-0 |veditors=Hammer GD, McPhee SJ |edition=6th |location=New York |chapter=7}}</ref><ref name="Gol2013">{{Cite journal |vauthors=Goldberg EM, Coulter DA |date=May 2013 |title=Mechanisms of epileptogenesis: a convergence on neural circuit dysfunction |journal=Nature Reviews. Neuroscience |volume=14 |issue=5 |pages=337–349 |doi=10.1038/nrn3482 |pmc=3982383 |pmid=23595016}}</ref> Ang mga kilalang [[Mutasyon|henetikong mutasyon]] ay direktang nauugnay sa isang maliit na proporsyon ng mga kaso.<ref name="Longo2012" /><ref name="Pand2011">{{Cite journal |vauthors=Pandolfo M |date=November 2011 |title=Genetics of epilepsy |journal=Seminars in Neurology |volume=31 |issue=5 |pages=506–518 |doi=10.1055/s-0031-1299789 |pmid=22266888}}</ref> Kasama sa diyagnosis ang pag-alis ng iba pang mga kondisyon na maaaring magdulot ng mga katulad na sintomas, tulad ng pagkahimatay, at pagtukoy kung may ibang dahilan ng mga kombulsyon, tulad ng pag-alis ng alkohol o mga problema sa electrolyte.<ref name="Longo2012" /> Ito ay maaaring bahagyang gawin sa pamamagitan ng pag-imaging sa utak at pagsasagawa ng mga pagsusuri sa dugo.<ref name="Longo2012" /> Ang epilepsiya ay madalas na makumpirma sa isang EEG, ngunit ang isang normal na pagbabasa ay hindi nagbubukod sa kondisyon.<ref name="Longo2012">{{Cite book |title=Harrison's principles of internal medicine |url=https://archive.org/details/isbn_9780071748872_2 |vauthors=Longo DL |publisher=McGraw-Hill |year=2012 |isbn=978-0-07-174887-2 |edition=18th |page=[https://archive.org/details/isbn_9780071748872_2/page/3258 3258] |chapter=369 Seizures and Epilepsy}}</ref>

Ang epilepsiya na nangyayari bilang resulta ng iba pang mga isyu ay maaaring maiwasan.<ref name="WHO2016">{{Cite web |date=February 2016 |title=Epilepsy Fact sheet |url=https://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311001129/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs999/en/ |archive-date=11 March 2016 |access-date=4 March 2016 |website=WHO}}</ref> Ang mga kombulsyon ay nakokontrol ng mga gamot sa halos 69% ng mga kaso;<ref name="Ead2012">{{Cite journal |vauthors=Eadie MJ |date=December 2012 |title=Shortcomings in the current treatment of epilepsy |journal=Expert Review of Neurotherapeutics |volume=12 |issue=12 |pages=1419–1427 |doi=10.1586/ern.12.129 |pmid=23237349}}</ref> ang mga murang gamot laban sa kombulsyon ay kadalasang magagamit.<ref name="WHO2016" /> Sa mga kombulsyong hindi tumutugon sa gamot; maaaring isaalang-alang ang operasyon, neurostimulation o mga pagbabago sa diyeta.<ref name="Bergey2013">{{Cite journal |vauthors=Bergey GK |date=June 2013 |title=Neurostimulation in the treatment of epilepsy |journal=Experimental Neurology |volume=244 |pages=87–95 |doi=10.1016/j.expneurol.2013.04.004 |pmid=23583414}}</ref><ref name="Mar2018">{{Cite journal |vauthors=Martin-McGill KJ, Bresnahan R, Levy RG, Cooper PN |date=June 2020 |title=Ketogenic diets for drug-resistant epilepsy |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |volume=2020 |issue=6 |pages=CD001903 |doi=10.1002/14651858.CD001903.pub5 |pmc=7387249 |pmid=32588435}}</ref> Hindi lahat ng kaso ng epilepsiya ay panghabambuhay, at maraming tao ang bumubuti hanggang sa puntong hindi na kailangan ng paggamot.<ref name="WHO2016" />

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

==Mga kawing panlabas==
{{Commons category|Epilepsy}}
*[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/epilepsy Epilepsy] mula sa [[World Health Organization]]
*[https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/epilepsy-and-seizures Epilepsy and Seizures] mula sa [[National Institute of Neurological Disorders and Stroke]] ng Estados Unidos

[[Kategorya:Sakit]]