Tingnan ang wikitext ng Estakato


Ang '''estakato''' o '''staccato''' (<span class="IPA" title="Representation in the International Phonetic Alphabet (IPA)">[[Help:IPA/Italian|[stakkaːto]]]</span>; Italyano para sa "hiwalay") ay isang anyo ng [[Articulation (music)|artikulasyong pangmusika]]. Sa modernong notasyon, nagpapahiwatig ito ng isang nota na pinaikli ang tagal,<ref> Willi Apel, ''Harvard Dictionary of Music'' (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1960), p. 708. </ref><ref>Michael Kennedy, ed., {{Full|date=June 2015}}''The Concise Oxford Dictionary of Music'', third edition (Oxford and New York: Oxford University Press, 1980), p. 617.</ref> na hiniwalay mula sa nota na maaaring sumunod ng katahimikan.<ref> Geoffrey Chew, "Staccato", ''Ang New Grove Dictionary ng Musika at Mga Musikero'', ikalawang edisyon, na na-edit ni [[Stanley Sadie]] at [[John Tyrrell (professor of music)|John Tyrrell]] (London: Macmillan Publishers, 2001). </ref> Inilarawan ito ng mga teoriko at nagsimulang lumitaw sa musika nang hindi mas maaga kaysa sa 1676.<ref> Werner Bachmann, Robert E. Seletsky, [[David D. Boyden]], Jaak Liivoja-Lorius, Peter Walls, at Peter Cooke, "Bow", ''Ang New Grove Dictionary ng Musika at Mga Musikero'', ikalawang edisyon, na na-edit ni [[Stanley Sadie]] at [[John Tyrrell (musicologist)|John Tyrrell]] (London : Macmillan Publishers, 2001). </ref> 

== Notasyon ==
{{listen|filename=Without staccato.ogg|title=Musikang tinugtog na walang estakato|description=|filename2=With staccato.ogg|title2=Parehas na musikang tinugtog na may estakato|description2=|filename3=Bassoon-technical-articulations.ogg|title3=Artikulasyon ng bahon|description3=[[Bahon|Bahong]] tinutugtog nang may '''estakato''', [[legato]], [[legato]] + [[vibrato]], at [[slur (musika)|slur]].}}Sa musika ng ika-20 siglo, nagpapahiwatig ang isang tuldok na inilagay sa itaas o sa ibaba ng isang nota na estakato dapat ang pagtugtog, at ginagamit ang isang kalso para sa mas masiglang [[Estakato#Estakatisimo|estakatisimo]]. Gayunpaman, bago ang 1850, malamang na magkasingkahulugan ang mga tuldok, gitling, at kalso, kahit na nagpakilala ang ilang mga teoriko mula sa unang bahagi ng dekada 1750 ng iba't ibang antas ng estakato sa pamamagitan ng paggamit ng mga tuldok at gitling, kung saan gitling ang nagpapahiwatig ng mas maikli't matalas na nota, at tuldok ang mas mahaba't magaan. 

Ginamit ang ilang mga senyas sa huling bahagi ng ika-19 at unang bahagi ng ika-20 siglo upang ipakita ang higit pang mga banayad na pananarinari ng estakato. Ang mga senyas na ito ay may iba't ibang mga kumbinasyon ng mga tuldok, patayo't pahalang na gitling, patayo't pahalang na kalso, at iba pa, ngunit sa pangkalahatan, hindi natagumpay ang mga pagtatangka na gawing pamantayan ang mga senyas na ito.<ref> Geoffrey Chew, "Staccato", ''Ang New Grove Dictionary ng Musika at Mga Musikero'', ikalawang edisyon, na na-edit ni [[Stanley Sadie]] at [[John Tyrrell (professor of music)|John Tyrrell]] (London: Macmillan Publishers, 2001). </ref> 

Nagpapakita ang sumusunod na halimbawa ng saklaw ng tuldok-estakato: 

: <score> {
\override Score.TimeSignature #'stencil = ##f
  << \clef treble
    \relative c' {
      \stemNeutral <e c'>-. <g d'>-. <g e'>-. <c, c'>-.
      \stemUp a'-. c-. c-. d-.
    } \\ {
      s1
      f'4 f' g' g'
    }
  >>

}
</score>

Sa unang sukat, ang mga pares ng nota ay nasa parehong musikal na [[Part (music)|parte]] (o tinig) dahil nasa isang karaniwang tagdan ang mga ito. Nalalapat ang estakato sa kapwang nota ng mga pares. Sa ikalawang sukat, binubuo nang hiwalay ang mga pares ng nota na nagpapahiwatig ng dalawang magkakaibang bahagi, kaya naaangkop lamang ang estakato sa itaas na nota. 

[[Legato]] ang salungat ng artikulasyong pangmusika ng estakato, na nagpapahiwatig ng mahahaba at tuloy-tuloy na mga nota.<ref>Michael Kennedy and Joyce Bourne, "Staccato", ''The Concise Oxford Dictionary of Music''{{Full|date=June 2015}} (Oxford and New York: Oxford University Press, 1996).</ref> Mayroong intermediyang artikulasyon na tinatawag na [[Mezzo staccato|metso estakato]] o [[Non legato|di-legato]]. 

Bilang default, [[Sibelius (software)|Sibelius]], isang programang notasyon ng musika, "pinapaikli ng mga estakato ang isang nota nang 50%."<ref> Daniel Spreadbury, Michael Eastwood, Ben Finn, at Jonathan Finn, "Sibelius 5 Reference", edisyon 5.2 (Marso 2008), p. &nbsp; 284. </ref> 

"Upang maging eksakto ayon sa matematika, tumutunog dapat ang isang simpleng estakato nang kalahati ng haba ng nota; pinapanatili ang portamento nang sa tatlong-kapat, at isang kapat lamang ang estakatisimo."<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://musicofyesterday.com/historical-music-theory/music-theory-staccato-marks-touches-and-tones/ |access-date=2019-04-21 |archive-date=2019-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190421101729/http://musicofyesterday.com/historical-music-theory/music-theory-staccato-marks-touches-and-tones/ |url-status=dead }}</ref> 

== Estakatisimo ==
Sa [[talihalat na pangtugtugin]], ang '''estakatisimo''' o '''staccatissimo''' ay nagpapahiwatig na dapat itugtog ang mga nota na lubhang hiwalay at natatangi, isang panukdulang estakato. Maaaring isulat ito na may maliliit na sibat sa ibabaw o sa ilalim ng mga nota, depende sa direksyon ng [[Stem (music)|tagdan]], tulad ng halimbawang ito mula sa ''[[Symphony No. 0 (Bruckner)|Symphony No. 0 in D minor]]'' ni [[Anton Bruckner|Bruckner]]: 

: <score>
\new Score {
 \new Staff {
  \relative c' {
   \time 3/4
   \key d \minor
   \clef treble
   d8->(\ff cis d2~
   d4) a'-! d-!
   es-! e-! f-!
   fis-! g-! gis-!
   a8(-> gis a4)
  }
 }
}
</score>

Bilang kahalili, maaari itong katawanin ng salitang "''staccatissimo''" o ang pagdadaglat na "''staccatiss''." sa tagdan. Ang ilang mga kompositor, tulad ni Mozart, ay gumamit ng mga tuldok-estakato na sinamahan ng nakasulat na tagubiling ''staccatissimo'' kapag dapat itugtog ang piyesa nang may estakatisimo.<ref> Philip Farkas, ''Ang Art ng French Horn Playing'' (Evanston: Summy-Birchard Company, 1956): p. &nbsp; 51. </ref> 

== Tingnan din ==

* [[Glissando]] 
* [[Legato]] 
* [[Marcato]] 
* [[Portato]] 
* [[Slur (music)|Ligatura]]

== Mga sanggunian ==
<references />

== Mga kawing panlabas ==

* [http://neilhawes.com/sstheory/theory43.htm Basic Music Theory] Neil V. Hawes, organista at puno ng koro ng St. Mary's Church, [[Osterley]]
* [http://www.theviolinsite.com/bowarm.html Staccato] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060716081138/http://www.theviolinsite.com/bowarm.html |date=2006-07-16 }}—halimbawang bidyo ng tinutugtog na estakato
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]