Tingnan ang wikitext ng Imperyong Parto

{{Infobox country
|native_name            =
|conventional_long_name = Imperyong Parto<br>Imperyong Parthian<br>Imperyong Arsacid
|common_name            = Impeyong Parthian
|
|era                    =Sinaunang panahon
|government_type        = [[Monarkiya]]ng [[Piyudalismo|Feudal]] <ref name="sheldon_2010_231">{{harvnb|Sheldon|2010|p=231}}</ref>
|
|year_start             = 247 BCE
|year_end               = 224 CE
| 
|p1                     = Imperyong Seleucid
|border_p1     = no
|s1                     = Imperyong Sasanian
|image_map              = Map of the Parthian Empire under Mithridates II.svg
|image_map_caption      = Ang Imperyong Parthian noong 94 BCE sa rurok nito noong paghahari ni [[Mithridates II ng Parthia|Mithridates II]] ({{reign|124|91|era=BC}})
|image_flag             =
|capital                = [[Ctesiphon]],<ref name=IP>{{cite book|last=Fattah|first=Hala Mundhir|title=A Brief History of Iraq|year=2009|publisher=[[Infobase Publishing]]|isbn=978-0-8160-5767-2|page=[https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46 46]|quote=One characteristic of the [[Parthia]]ns that the kings themselves maintained was their [[nomad]]ic urge. The kings built or occupied numerous cities as their capitals, the most important being [[Ctesiphon]] on the [[Tigris River]], which they built from the ancient town of [[Opis]].|url=https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46}}</ref> [[Ecbatana]], [[Hecatompylos]], [[Susa]], [[Nisa, Turkmenistan|Mithradatkirt]], [[Asaak]], [[Rhages]]
|common_languages       = 
{{plainlist|
*[[Griyyegong Koine]] (official)<ref name="Green 1992 45"/> 
*[[Wikang Parto]] (official, court, literature){{sfn|Skjærvø|2004|pp=348–366}}{{sfn|Canepa|2018|p=6}}
*[[Aramaiko]] (''[[lingua franca]]'')<ref name="Green 1992 45">{{harvnb|Green|1992|p=45}}</ref><ref>{{cite book|last=Chyet|first=Michael L.|author-link=Michael L. Chyet|editor1-last=Afsaruddin|editor1-first=Asma|editor2-last=Krotkoff|editor2-first=Georg|editor3-last=Zahniser|editor3-first=A. H. Mathias|editor1-link=Asma Afsaruddin|title=Humanism, Culture, and Language in the Near East: Studies in Honor of Georg Krotkoff|url=https://archive.org/details/humanismculturel0000unse|year=1997|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-020-0|page=[https://archive.org/details/humanismculturel0000unse/page/284 284]|quote=In the Middle Persian period (Parthian and [[Sasanian Empire]]s), [[Aramaic]] was the medium of everyday writing, and it provided [[Aramaic alphabet|scripts]] for writing [[Middle Persian]], [[Parthian language|Parthian]], [[Sogdian language|Sogdian]], and [[Khwarezmian language|Khwarezmian]].}}</ref>}}
|title_leader           = [[List of Parthian kings|Monarko(Hari)]]
|leader1                = [[Arsaces I of Parthia|Arsaces I]] <small>(first)</small>
|year_leader1           = 247–211 BCE
|leader2                = [[Artabanus IV of Parthia|Artabanus IV]] <small>(last)</small>
|year_leader2           = 208–224 CE
|stat_year1=1 CE<ref name="Turchin223">{{cite journal|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|date=December 2006|title=East-West Orientation of Historical Empires|url=http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|journal=Journal of World-Systems Research|volume=12|issue=2|page=223|issn=1076-156X|last1=Turchin|first1=Peter|access-date=16 September 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160917031715/http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|archive-date=17 September 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="Taagepera121">{{cite journal|date=1979|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|last1=Taagepera|first1=Rein|jstor=1170959}}</ref>
|stat_area1=2800000
|
|legislature            = [[History of democracy in classical Iran#Arsacids|Megisthanes]]
|
|religion               = {{plainlist|
*[[Zoroastrianismo]]<ref>{{harvnb|De Jong|2008|p=24|loc="It is impossible to doubt that the Parthians were Zoroastrians. The evidence from the Nisa ostraca and the Parthian parchment from Avroman suffice to prove this, by the use of the Zoroastrian calendar, which was restricted in use, as it had been previously, to communication with Iranians only, yielding to the Seleucid calendar whenever the Parthians dealt with non-Zoroastrians. There are indications, however, that the practice of Zoroastrianism had reserved a large place for the cult of divine images, either those of ancestors in the Fravashi cult, or of deities, and for the existence of sanctuaries dedicated to named deities other than Ahura Mazda, and including deities that are of a non-Avestan background. The Parthian god Sasan is a case in point, but better evidence comes from Armenia, where alongside Aramazd and Anahit, Mher and Vahagn, the West Semitic god Barshamin, and Babylonian Nane were worshipped, as well as the Anatolian Tork and the goddess Astghik of disputed origins."}}</ref>
*[[Babylonian religion]]<ref>{{harvnb|Brosius|2006|p=[https://archive.org/details/persiansintroduc00bros/page/n143 125]|loc="The Parthians and the peoples of the Parthian empire were [[polytheistic]]. Each ethnic group, each city, and each land or kingdom was able to adhere to its own gods, their respective cults and religious rituals. In [[Babylon]] the city-god [[Marduk]] continued to be the main deity alongside the goddesses [[Ishtar]] and [[Nanaya|Nanai]], while [[Hatra]]'s main god, the sun-god [[Shamash]], was revered alongside a multiplicity of other gods."}}</ref>}}
|currency               = [[#Currency|Drachma]]
}}
{{History of Iran}}
[[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Imperyong Parto ca. 89 BCE.]]
Ang '''Imperyong Parto'''  o '''Imperyong Arcacid'' (Ingles: '''Imperyong Parthian''', [[Wikang Lumang Persa|Lumang Persiyano]]: 𐎱𐎼𐎰𐎺 Parθava; [[Wikang Parto|Parto]]: 𐭐𐭓𐭕𐭅 Parθaw; Middle Persian: 𐭯𐭫𐭮𐭥𐭡𐭥 Pahlaw) ay isang rehiyon ng makasaysayang matatagpuan sa hilagang-silangan ng [[Iran]]. Sinakop ito ng emperyo ng [[mga Medo]] noong ika-7 siglo BCE. Isinama sa kasunod na [[Imperyong Akemenida]] sa ilalim ni [[Dakilang Ciro]] noong ika-6 na siglo BC, at naging bahagi ng Helenistikong [[Imperyong Seleucid]] kasunod ng pananakop ni [[Alejandrong Dakila]] ng ika-4 na siglo-BC. Ang Imperyong Parthian ay isang makapangkahriyang politikal at kulural na kapangyarihan sa Sinaunang Iran mula 247 BCE hanggang 224 CE. Ang pangalang Arcacid nito ay hinango sa tagapagtatag nitong si [[Arsaces I]] na nanguna sa tribong Parni sa pagsakop sa [[Parthia]] na isang [[satrapiya]] sa ilalim ni [[Andragoras]] nang maghimagsik sa [[Imperyong Seleucid]]. Pinalawig ni [[Mithridates I]] ang imperyong ito sa pamamagitan ng pagsakop sa [[Medes]] at [[Mesopotamia]] mula sa Seleucid. Sa rurok nito, ang sakop ng Imperyong Parthian ay may hangganan hanggang sa hilagang abot ng [[Ilog Eufrates]] sa ngayong [[Turkiya]] hanggang sa kasalukuyang [[Afganistan]] at [[Pakistan]]. Ang imperyo na matatagpuan sa ruta ng [[daan ng Sutla]] sa pagitan ng [[Imperyong Romano]] at sa [[dinastiyang Han]] ng [[Tsina]] ay naging isang sentro ng kalakalan at komersiyo. Sa unang kalahati ng pag-iral nito, ang korteng Arcadid ay humango ng mga elemento ng [[Kulturang Griyego]] ngunit unti unting nakakita  ng muling pagbuhay ng mga tradisyong Iranian. Ang mga pinunong Arsacid ay pinamagatang "Hari ng mga Hari" bilang pag-aangkin na mga tagapagman ng [[Imperyong Akemenida]]. Ang hukuman ay humiran ng maliit na bilang mga satrapiya.Sa paglawak ng imperyong ito, ang upuan ng sentral na pamahalaan ay lumipat mula sa Nisa tungo sa [[Ctesiphon]] sa kahabaan ng [[Ilog Tigris]] sa Iraq. Ang pinakamaagang mga kaaway ng mga Parto ang mga Seleucid sa kanluran at mga [[Scythian]] sa hilagan. Sa paglawak nito sa kanluranin, naging kalaban nila ang [[Kaharian ng Armenia]] at kalaunan ay naging kaaway ng [[Republikang Romano]]. Ang Roma  at Parthia ay naglaban sa pagtatatag ng mga hari ng Armenia bilang kanilang mga nasasakupang kliente. Winasak ng mga Parto ang hukbo ni [[Marcus Licinius]] sa [[Labanan ng Carrhae]] noong 53 BCE at noont 40-39 BCE, nabihag ng mga Parto ang kabuuan ng [[Levant]] maliban sa [[Tyra]] mula sa mga Roma. Pinangunahan ni [[Mark Anthony]] ang pagsalakay sa Parthia. Ang ilang mga Emperador ng Imperyogn Romano ay sumakop sa Mesopatamoia sa [[Mga digmaang Romano-Parto]] sa sumunod na mga siglo. Nabihag ng mga Romano ang Seleuci at Ctesiphong hindi ito napanatili nito. Ang karaniwang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga magkakatunggali sa trono ng Imperyong Parto ay naging mapanganib sa katatagan ng Imperyo at ito ay gumuho nang si [[Ardashir I]] na pinuno ng istakhr sa Persis ay naghimagsik sa mga Arsacid at pinatay ang huling pinuno nilang si [[Artabanus IV]] noong 224 CE. Itinatag ni Ardashir ang [[Imperyong Sassanian]] na namuno sa Iran at halos Malapit na Silangan hanggang sa pananakop ng mga Muslim noong ika-7 siglo CE.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategirya:Aklat ng Pahayag]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]]