Tingnan ang wikitext ng Jomo Kenyatta

{{Infobox officeholder|honorific_prefix=[[The Right Honourable]]<br/>[[Mzee]]|name=Jomo Kenyatta|honorific-suffix={{post-nominals|country=KEN|CGH|size=100%}}|image=File:Jomo Kenyatta 1966-06-15.jpg|alt=|caption=Si Pangulong Kenyatta noong 1966|order=Unang|office=Pangulo ng Kenya|term_start=12 Disyembre 1964|term_end=22 Agosto 1978|vicepresident=[[Jaramogi Oginga Odinga]]<br />[[Joseph Murumbi]]<br />[[Daniel arap Moi]]|predecessor=Si [[Elizabeth II]] bilang ''[[List_of_heads_of_state_of_Kenya#Monarch_(1963–1964)|Reyna ng Kenya]]''|successor=[[Daniel arap Moi]]|office1=Unang [[Punong Ministro ng Kenya]]|term_start1=1 Hunyo 1963|term_end1=12 Disyembre 1964|monarch1=[[Elizabeth II]]|successor1=[[Raila Odinga]] <small> (2008)</small>|office2=Chairman of the [[Kenya African National Union|Kenya African National Union (KANU)]]|term_start2=1961|term_end2=1978|predecessor2=[[James Gichuru]]|successor2=[[Daniel arap Moi]]|office3=[[National Assembly (Kenya)|Member of Parliament]] for the [[Gatundu Constituency]]|term_start3=1963|term_end3=1978|successor3=Ngengi Wa Muigai|predecessor3=''itinalaga sa puwesto''|birth_date={{circa|1897}}|birth_place=[[Ngenda]], [[East Africa Protectorate|British East Africa]]|birthname=Kamau wa Muigai|death_date={{Death date and age|df=y|1978|8|22|1897}}|death_place=[[Mombasa]], [[Coast Province]], [[Kenya]]|restingplace=[[Parliament Buildings (Kenya)|Parliament Buildings]], [[Nairobi]], Kenya|nationality=Kenyan|party=[[Kenya African National Union|KANU]]|spouse=[[Grace Wahu]] (m. 1919)<br />Edna Clarke (1942–1946)<br />Grace Wanjiku (d. 1950)<br />{{marriage|[[Ngina Kenyatta]]|1951}}|children=8 (including [[Margaret Kenyatta (born 1928)|Margaret]], [[Uhuru Kenyatta|Uhuru]], [[Nyokabi Kenyatta|Nyokabi]] and [[Muhoho Kenyatta|Muhoho]])|alma_mater=[[University College London]], [[London School of Economics]]|profession=|cabinet=|committees=|portfolio=|signature=Jomo Kenyatta Signature.svg|signature_alt=|website=|footnotes=|blank1=Notable work(s)|data1=''[[Facing Mount Kenya]]''|nickname=}}
Si '''Jomo Kenyatta''' {{Efn|{{IPAc-en|lang|pron|ˈ|dʒ|oʊ|m|oʊ|_|k|ɛ|n|ˈ|j|ɑː|t|ə}}; {{IPA-ki|{{nowrap|⁽ᶮ⁾dʒɔ̄mɔ̄}} kéɲàːtà|[[Kikuyu language|Kikuyu]] pronunciation:}}{{sfn|Jones|1940|p=vi}}}} {{Post-nominals|CGH}} ( {{Circa|1897}}{{Spaced en dash}}22 Agosto 1978) ay isang Kenyanong anti[[Kolonyalismo|-kolonyal]] na aktibista at politiko na namahala sa [[Kenya]] bilang Punong Ministro nito mula 1963 hanggang 1964 at pagkatapos ay bilang unang Pangulo nito mula 1964 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1978. Siya ang unang katutubong pangulo ng bansa at may mahalagang papel sa pagbabago ng Kenya mula sa isang kolonya ng [[Imperyong Britaniko]] tungo sa isang malayang republika. Sa ideolohikal na paniniwala, isa siyang nasyonalistang Aprikano at [[Konserbatismo|konserbatibo]], pinamunuan niya ang partido ng Unyong Pambansa ng Aprikanong Kenya (KANU) mula 1961 hanggang sa kanyang kamatayan.

Si Kenyatta ay ipinanganak sa mga magsasaka ng Kikuyu sa Kiambu, Silangang Britanikong Aprika . Nag-aral sa isang misyonaryong eskwelahan, nagtrabaho siya sa iba't ibang trabaho bago sumabak sa politika sa pamamagitan ng Kikuyu Central Association . Noong 1929, naglakbay siya sa [[Londres|London]] upang mag-[[Lobi|lobby]] para sa kaguluhang lupain ng Kikuyu. Noong 1930s, nag-aral siya sa Communist University of the Toilers of the East, [[University College London]] ng [[Moscow]], at sa [[London School of Economics|Paaralang Ekonomika ng London]] . Noong 1938, inilathala niya ''ang isang antropolohikal na pag-aaral ng buhay sa Kikuyu'' bago magtrabaho bilang manggagawang bukid sa Sussex noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] . Naimpluwensyahan ng kanyang kaibigang si George Padmore, niyakap niya ang mga ideyang anti-kolonyalista at Panong-Aprikano, na nag-organisa ng 1945 Pan-African Congress sa [[Manchester]] . Bumalik siya sa Kenya noong 1946 at naging punong-guro ng paaralan. Noong 1947, siya ay nahalal na Pangulo ng Unyon ng Kenyang Aprikano, kung saan nag-lobby siya para sa kalayaan mula sa kolonyal na pamamahala ng Britanya, na umaakit ng malawakang suporta ng mga katutubong ngunit poot mula sa mga balat-puting mamayang . Noong 1952, kabilang siya sa Anim ng Kapenguria na inaresto at kinasuhan ng utak sa anti-kolonyal na Pag- aalsang Mau Mau . Bagaman nagpoprotesta siya sa kanyang pagiging inosente—isang pananaw na ibinahagi ng mga sumunod na istoryador—nahatulan siya. Nanatili siyang nakakulong sa Lokitaung hanggang 1959 at pagkatapos ay ipinatapon sa [[Lodwar]] hanggang 1961.

Sa kanyang paglaya, si Kenyatta ay naging Pangulo ng KANU at pinamunuan ang partido sa tagumpay sa pangkalahatang halalan noong 1963 . Bilang Punong Ministro, pinangasiwaan niya ang paglipat ng Koloniya ng Kenya sa isang malayang republika, kung saan siya ay naging pangulo nito mula noong 1964. Sa pagnanais na magkaroon ng [[isang-partidong estado]], inilipat niya ang mga kapangyarihang pangrehiyon sa kanyang sentral na pamahalaan, pinigilan ang hindi sumasang-ayon sa kanyang pulitika, at ipinagbawal ang nag-iisang karibal ng KANU—ang makakaliwang Kenya People's Union ni Oginga Odinga —sa pakikipagkumpitensya sa halalan. Itinaguyod niya ang pagkakasundo sa pagitan ng mga katutubong pangkat etniko ng bansa at ang Europeong minorya nito, bagaman ang kanyang relasyon sa mga Indyanong Kenyano ay nahirapan at ang hukbo ng Kenya ay nakipagsagupaan sa mga gustong humiwalay na mga Somali sa North Eastern Province noong Shifta War . Itinuloy ng kanyang pamahalaan ang [[Kapitalismo|kapitalistang]] mga patakaran sa ekonomiya at ang "Aprikanisasyon" ng ekonomiya, na nagbabawal sa mga hindi mamamayan na kontrolin ang mga pangunahing industriya. Ang edukasyon at pangangalagang pangkalusugan ay pinalawak, habang ang muling pamamahagi ng lupain na pinondohan ng Reyno Unido ay pinaboran ang mga loyalista ng KANU at nagpalala ng mga tensyon sa etniko. Sa ilalim ng Kenyatta, sumali ang Kenya sa Organisasyon para sa Aprikanong Pagkakaisa at [[Commonwealth of Nations|Komonwelt ng mga Bansa]], na nagtataguyod ng maka- [[Mundong Kanluranin|Kanluran]] at anti-komunistang patakarang panlabas sa gitna ng [[Digmaang Malamig]] . Namatay si Kenyatta sa pwesto at pinalitan siya ni Daniel arap Moi . Ang anak ni Kenyatta na si Uhuru ay naging pangulo rin ng bansa.

Si Kenyatta naging isang kontrobersyal na tao. Bago ang kalayaan ng Kenya, marami sa mga puting mamayan nito ang itinuring siya bilang isang agitator at malcontent, bagaman sa buong Aprika ay nakakuha siya ng malawak na paggalang bilang isang anti-kolonyalista. Sa panahon ng kanyang pagkapangulo, binigyan siya ng karangalan na titulo ng '''Mzee''' at pinuri bilang Ama ng Bansa, na nakakuha ng suporta mula sa parehong itim na mayorya at puting minorya sa kanyang mensahe ng pagkakasundo. Sa kabaligtaran, ang kanyang pamumuno ay binatikos bilang diktatoryal, [[Awtoritarismo|awtoritaryan]], at neokolonyal, na pinapaboran ang Kikuyu kaysa sa ibang mga grupong etniko, at pinadali ang paglaki ng malawakang katiwalian.

==Mga pananda==
{{notelist}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}