Tingnan ang wikitext ng Judea (lalawigang Romano)


{{Infobox former subdivision|native_name={{aut|Provincia Ivdaea}}<br>{{lang|grc|ἐπαρχία Ιουδαίας}}|date_event1=c. 30/33 CE|leader3=[[Gessius Florus]]|year_leader3=64–66 CE|leader4=[[Lusius Quietus]]|year_leader4=117 CE|leader5=[[Quintus Tineius Rufus (konsul 127)|Tineius Rufus]]|year_leader5=130–132 CE|legislature=[[Synedrion#Synedrion in Judea|Synedrion/Sanhedrin]]|event1=[[Pagpapapako kay Kristo]]|event2=Krisis sa ilalim ni [[Caligula]]|leader2=[[Poncio Pilato]]|date_event2=37–41 CE|event3=Pagsasama ng [[Galilee]] at [[Perea (rehiyon)|Peraea]]|date_event3=44 CE|event4=[[Pagwasak sa Ikalawang Templo]]|date_event4=4 Agosto 70 CE|event_end=[[Aklasang Bar Kokhba]]|date_end=132–135 CE|today=|year_leader2=26–36 CE|year_leader1=6–9 CE|common_name=Judea|image_p1=[[File:Menora Titus.png|22px|link=Tetrarchy (Judea)]]|image_map=First century Iudaea province.gif|era=[[Prinsipadong Romano]]|subdivision=[[Lalawigang Romano|Lalawigan]]|nation=ng [[Imperyong Romano]]|year_start=6 CE|event_start=[[Senso ni Quirinius]]|year_end=135 CE|p1=Tetrarkiya (Judea)|s1=Syria Palaestina|leader1=[[Coponius]]|image_s1=[[File:Vexilloid of the Roman Empire.svg|22px|link=Syria Palaestina]]|capital=[[Caesarea Maritima]]|title_deputy=[[Dinastiyang Heroes|Hari ng mga Hudyo]]|deputy1=[[Agrippa I]]|year_deputy1=41–44|deputy2=[[Agrippa II]]|year_deputy2=48–93/100|title_leader=Mga [[Prepekto]] bago 41, [[Prokurador (Romano)|Prokurador]] matapos ang 44|footnotes=Bago ang Agosto 4, 70, ay tinutukoy bulang [[Ikalawang Templong Hudaismo]], na kung saan umusbong ang [[Tannaim]] at [[Mga pinagmulan ng Kristiyanismo|Maagang Kristiyanismo]].}}Ang [[Lalawigang Romano|Romanong lalawigan]] ng '''Judea''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}} ; {{Lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Ebreo|Pamantayang]]</small> ''{{Transl|he|Yəhūda}}'' <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''{{Transl|he|Yehūḏā}}''; {{Lang-el|Ἰουδαία}} ''{{Transl|grc|Ioudaia}}''; {{Lang-la|Iūdaea}}), kung minsan ay binabaybay sa orihinal na mga anyong Latin na '''Iudæa''' o '''Judaea''' upang mapag-iba ito mula sa pangheograpiyang rehiyon ng [[Judea]], isinasama ang mga rehiyon ng Judea, [[Samaria]], at [[Edom|Idumea]], at sumaklaw lalo sa mga bahagi ng mga dating rehiyon ng [[Dinastiyang Asmoneo|Asmoneo]] at [[Kahariang Herodes ng Judea|mga kahariang Herodes]] ng Judea. Pinangalanan ito pagkatapos ng [[Tetrarkiyang Herodes|Tetrarkiya]] ni [[Herodes Arquelao|Herodes Archelaus]] sa [[Herodian Tetrarchy|Judea]], ngunit ang lalawiganng Romano ay sumaklaw sa isang mas malaking teritoryo. Ang pangalang "Judea" ay nagmula sa [[Kaharian ng Judah|Kaharian ng Juda]] noong ika-6 na siglo BCE.

Ayon sa istoryador na si [[Flavio Josefo|Josefo]], kaagad pagkakasunod sa pagtitiwalag kay [[Herodes Arquelao|Herodes Archelaus]] noong 6 CE, ang Judea ay ginawang isang lalawigang Romano, na sa panahong ito ay binigyan ng awtoridad ang Romanong prokurador na parusahan sa pamamagitan ng pagpatay. Ang pangkalahatang populasyon ay nagsimula ring [[Talaan ng mga Romanong buwis|mabuwisan ng Roma]].<ref>Josephus, ''[[De Bello Judaico]]'' (Wars of the Jews) [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0148%3Abook%3D2%3Awhiston+chapter%3D8%3Awhiston+section%3D1 2.8.1].</ref> Ang lalawigan ng Judea ay pinangyarihan ng kaguluhan sa pagkakatatag nito noong [[6|6 CE]] sa panahon ng [[Senso ni Quirinius]], ang [[Pagpapako sa krus kay Hesus]] bandang 30–33 CE, at maraminga giyera, na kilala bilang mga [[Mga digmaang Hudyo-Romano|digmaang Hudyo-Romano]], ay nangyayari sa pag-iral nito. Ang [[Ikalawang Templo ng Herusalem]] ay [[Pagkubkob sa Herusalem (70 AD)|winasak]] ng mga [[Sinaunang Roma|Romano]] noong 70 CE malapit sa pagatatapos ng [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]], at itinatag ang ''[[Fiscus Judaicus]]''. Matapos ang [[Himagsikang Bar Kokhba]] (132–135), binago ng Emperador ng Roma na si [[Adriano]] ang pangalan ng lalawigan tungo sa [[Syria Palaestina]] at ang pangalan ng lungsod ng Herusalem tungo sa [[Aelia Capitolina]], na napagtatanto ng ilang iskolar bilang isang pagtatangka upang putulin ang ugnayan ng mga [[Mga Hudyo|Hudyo]] mula sa kanilang tinubuang bayan.<ref name="H.H. Ben-Sasson, 1976, page 334">H.H. Ben-Sasson, ''A History of the Jewish People'', Harvard University Press, 1976, {{ISBN|0-674-39731-2}}, page 334: "In an effort to wipe out all memory of the bond between the Jews and the land, Hadrian changed the name of the province from Iudaea to Syria-Palestina, a name that became common in non-Jewish literature."</ref><ref>Ariel Lewin. ''The archaeology of Ancient Judea and Palestine''. Getty Publications, 2005 p. 33. "It seems clear that by choosing a seemingly neutral name – one juxtaposing that of a neighboring province with the revived name of an ancient geographical entity (Palestine), already known from the writings of Herodotus – Hadrian was intending to suppress any connection between the Jewish people and that land." {{ISBN|0-89236-800-4}}</ref>

== Naunang kalagayan ==
[[Talaksan:Pompée_dans_le_Temple_de_Jérusalem.jpg|left|thumb|199x199px| ''Pompey sa Templo ng Herusalem'', ni [[Jean Fouquet]]]]
Ang unang pangingialam ng Roma sa rehiyon ay nagmula noong 63 BCE, kasunod ng pagtatapos ng [[Ikatlong Digmaang Mitridatiko]], nang itatag ng Roma ang [[Lalawigang Romano|lalawigan]] ng [[Syria (lalawigang Romano)|Syria]]. Matapos ang pagkatalo ni [[Mitridates VI ng Pontus]], [[Pagkubkob sa Herusalem (63 BK)|dinambong]] ni [[Pompey]] ang Herusalem at inilagay ang prinsipeng Asmoneo na si [[Hircano II]] bilang [[Etnarka]] at [[Kohen Gadol|Mataas na Pari]] ngunit hindi bilang hari. Ilang taon na ang lumipas ay hinirang ni [[Julio Cesar]] si [[Antipatro ng Idumea]], na kilala rin bilang ''Antipas'', bilang unang [[Prokurador (Sinaunang Roma)|Romanong Prokurador]]. Ang anak ni Antipater na si [[Herodes ang Dakila|Herodes]] ay itinalagang "[[Dinastiyang Herodes|Hari ng mga Hudyo]]" ng [[Senado ng Roma]] noong 40 BCE<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] "...&nbsp;then resolved to get him made king of the Jews&nbsp;... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the consul and the rest of the [[magistrates]] went before them, to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> ngunit hindi siya nakakuha ng kontrol sa militar hanggang 37 BCE. Sa panahon ng kaniyang paghahari, ang huling mga kinatawan ng Asmoneo ay tinanggal, at ang malaking daungan ng [[Cesarea Palestina|Caesarea Maritima]] ay itinayo.<ref>"Founded in the years 22-10 or 9 B.C. by Herod the Great, close to the ruins of a small Phoenician naval station named Strato's Tower (Stratonos Pyrgos, Turns Stratonis), which flourished during the 3d to 1st c. B.C. This small harbor was situated on the N part of the site. Herod dedicated the new town and its port (''limen Sebastos'') to [[Caesar Augustus]]. During the Early Roman period Caesarea was the seat of the Roman procurators of the province of Judea. Vespasian, proclaimed emperor at Caesarea, raised it to the rank of Colonia Prima Flavia Augusta, and later Alexander Severus raised it to the rank of Metropolis Provinciae Syriae Palestinae." A. Negev, "CAESAREA MARITIMA Palestine, Israel" in: Richard Stillwell et al. (eds.), ''The Princeton Encyclopedia of Classical Sites'' (1976).</ref>

Namatay si Herodes noong 4 BCE, at ang kaniyang kaharian ay nahahati sa tatlo sa kaniyang mga anak na lalaki, dalawa sa kanila ([[Felipe ang Tetrarko|Felipe]] at [[Herodes Antipas]]) ay naging [[Tetrarkiyang Herodes|tetrarko]] ('mga pinuno ng isang kapat na bahagi'). Ang pangatlong anak na lalaki, si [[Herodes Arquelao|Arquelao]], ay naging isang [[etnarko]] at namuno sa kalahati ng kaharian ng kaniyang ama.<ref>[[Josephus]], ''[[De Bello Judaico]]'' (Wars of the Jews) [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0148%3Abook%3D2%3Awhiston+chapter%3D6%3Awhiston+section%3D3 2.6.3]; ''[[Antiquities of the Jews|Antiquities]]'' [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146%3Abook%3D17%3Asection%3D317 17.11.4] (17.317).</ref> Ang isa sa mga prinsipalidad ay ang ''Judea'', na tumutugma sa teritoryo ng makasaysayang Judea, kasama ang Samaria at Idumea.

Lubos na ninais pamunuan ni [[Herodes Arquelao|Arquelao]] ang Judea kaya siya ay inalis noong 6 CE ng [[Romanong Emperador]] na si [[Cesar Augusto|Augusto]], pagkatapos ng panawagan mula sa kaniyang sariling mga pinamumunuan. Si Herodes Antipas, pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] mula sa 4&nbsp;BCE ay noong 39 CE na inalis ni [[Caligula|Emperador Caligula]]. Ang anak ni Herodes na si Felipe ang namuno sa hilagang-silangan na bahagi ng kaharian ng kaniyang ama.<ref>Josephus, ''Antiquities'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=J.+AJ+17.188 17.188–189], ''War'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=J.+BJ+1.664 1.664].</ref>

== Mga sanggunian ==
<references />
== Mga panlabas na link ==

* [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=541&letter=P&search=Lucius%20Vitellius Jewish Encyclopedia: Mga Procurator ng Judaea]
* [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=541&letter=P Procurators], ''Jewish Encyclopedia'', 1906
* [http://focusonjerusalem.com/whatromecalledthepromisedland.html Ang pangalang Roma na ibinigay sa lupain ng Israel]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng mga Hudyo]]
[[Kategorya:Israel]]