Tingnan ang wikitext ng Karahanan ng Cebu

{{Infobox Former Country
|native_name = ᜋᜇ᜔ᜌ᜵ᜀᜐ᜔<br/>Karahanan ng Cebu<br/>Cebu
|common_name = Cebu<br/>Cebuano
|s1          = Bireynato ng Bagong Espanya
|flag_s1     = Flag of New Spain.svg
|s2          = Silangang Indiyas ng Espanya
|flag_s2     = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
|event_start = Itinatag ni Rajamuda Sri Lymay
|year_start  = {{circa}}1080
|event_end   = Pagsakop ng Espanya at nakasama sa [[Imperyong Kastila]]
|year_end    = 1569
|common_languages = [[Mga wikang Bisaya]] at [[Wikang Sebwano|Sebwano]]
|religion   = [[Animismo]] na may halong [[Budismo]] at [[Hinduismo]]
|government_type  = [[Kaharian]] (Indianong Mandala)
|today = {{flag|Pilipinas}}
|image_map=File:sugbumap.png|map_caption=Mapa ng Karahanan ng Cebu noong 1521, kung saan ang Sugbu sa ilalim ni Rajah Humabon ay may kulay na madilim na asul, at ang mga nasasakupan nitong barangay ay mas mapusyaw na asul. Ang Mactan sa ilalim ng Datu Lapulapu ay may kulay na dilaw na berde.|capital=Singhapala</br>[[Lungsod ng Cebu|Cebu]]</br>}}

Ang Karahanan ng Cebu o Cebu na tinatawagan din na Sugbo ay isang Indianizadong Rahanato na Kaharian sa isla ng Cebu<ref name="Santarita" /> bago pa dumating sa Pilipinas ang mga Espanyol na mananakop. Makita ito sa mga talaan ng mga Chino bilang ang bayan ng Sokbu (束務)<ref>[https://www.pacs.ph/wp-content/uploads/2015/10/03-Carmelea-final.pdf SONG, MING, AND OTHER CHINESE SOURCES ON PHILIPPINES-CHINA RELATIONS] By Carmelea Ang See. Page 74.</ref> Ayon sa Bisayang alamat, ipundundar ang Karahanan sa pamamagitan ni Sri Lumay<ref name="Santarita">Santarita, J. B. (2018). Panyupayana: The Emergence of Hindu Polities in the Pre-Islamic Philippines. Cultural and Civilisational Links Between India and Southeast Asia, 93–105.</ref> o Rajamuda Lumaya, isang principe ng dynastiyang Chola ng mga Tamil na Indianos. Ipinadala siya ng Emperador ny my Chola ng Timog India para magtatag ng base militar para sa mga puwersa ng ekspedisyon pero rumibelde siya at gumawa siya ng kanyang sariling kaharian.<ref name="Abellana 1952">{{Cite book |last=Abellana |first=Jovito |title=Aginid, Bayok sa Atong Tawarik |date=1952}}</ref> Ang capitolyo ng bayan at ang Singhapala (சிங்கப்பூர்)<ref name="Astrid" /> na sa linguaheng Tamilo-Sankrito<ref>[https://mothership.sg/2016/12/5-other-places-in-asia-which-are-also-called-singapura/ 5 other places in Asia which are also called Singapura By Joshua Lee]</ref> ay ibig sabahing "Leon na Ciudad", na parehong mga salitang-ugat sa modernong lungsod-estado ng Singapore.(deeznuts)

===Pundasyon ng Karahanan===
[[File:Shiva_Bronze_Image_Mactan.png|thumb|left|Isang larawan ng Tansong Imahe ng Hindu God [[Shiva]] (nawala noong World War 2), na natagpuan sa Mactan-Cebu. Ipinapakita nito kung paano Hindu ang kultura ng lugar at [[Greater India|Indianized]].]]Ayon sa alamat ng mg Bisaya, Sina [[Sri]] Lumay ay kalahating-[[Tamil people|Tamil]]<ref name=" Santarita" /> at kalahating-Malay<ref name="bulwagan">{{Cite web |last=Quirino |first=Karl |date=2010-09-01 |title=The Rajahnate of Cebu |url=https://thebulwaganfoundation.wordpress.com/2010/09/01/the-rajahnate-of-cebu/ |website=The Bulwagan Foundation Trust |language=en}}</ref><ref name="Santarita " /><ref>{{Citation|last=Marr|first=J.|title=Chola|date=2003|url=http://dx.doi.org/10.1093/gao/9781884446054.article.t017371|work=Oxford Art Online|publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/gao/9781884446054.article.t017371|access-date=2021-09-12}}</ref>{{failed verification|date=December 2021}}</ref> na haring Chola na nanirahan sa [[Visayas]], at nagkaroon ng ilang anak. Ang isa sa kanyang mga anak ay si Sri Alho, na namuno sa isang lupain na kilala bilang ''Sialo'' na kinabibilangan ng mga kasalukuyang bayan ng [[Carcar]] at [[Santander, Cebu|Santander]] sa katimugang rehiyon ng Cebu. Pinamunuan ni Sri Ukob ang isang politi na kilala bilang ''Nahalin'' sa hilaga, na kinabibilangan ng mga kasalukuyang bayan ng [[Consolacion]], [[Liloan, Cebu|Liloan]], [[Compostela, Cebu|Compostela]], [[Danao, Cebu|Danao]], [[Carmen, Cebu|Carmen]] at [[Bantayan, Cebu|Bantayan]]. Namatay siya sa labanan, nakipaglaban sa Muslim [[mga pirata ng Moro]] na kilala bilang ''magalos'' (literal na "tagasira ng kapayapaan") mula sa [[Mindanao]].<ref>{{Cite book |last=Montebon |first =Marivir R. |title=Retracing Our Roots: A Journey into Cebu's Precolonial and Colonial Past |date=2000 |publisher=ES Villaver Pub. |isbn=971-92309-0-8 |location=Minglanilla, Cebu |page=15 |language=fil}}</ref> Ang mga isla na kanilang kinaroroonan ay pinagsama-samang kilala bilang ''Pulua Kang Dayang'' o ''Kangdaya '' (literal na "[the islands] which belong to Daya").<ref name="Macachor 2011" />

Nakilala si Sri Lumay sa kanyang mahigpit na mga patakaran sa pagtatanggol laban sa mga Moro Muslim na raiders at slavers mula sa Mindanao. Ang paggamit niya ng [[pinaso na lupa]] na mga taktika para itaboy ang mga mananakop ay nagbunga ng pangalang ''Kang Sri Lumayng Sugbu'' (literal na "ang malaking apoy ni Sri Lumay") sa bayan, na kalaunan ay pinaikli sa Sugbu ("pinaso lupa").<ref name="Macachor 2011">{{Cite journal |last=Macachor |first=Celestino C. |date=2011 |title=Searching for Kali in the Indigenous Chronicles of Jovito Abellana |url=http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |url-status=dead |journal=Rapid Journal |language=en |volume=10 |issue=2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120703210211/http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |archive-date=2012-07-03}}</ref>

===Paghahari ni Sri Bantug ===
Si Sri Lumay ay hinalinhan ng bunso sa kanyang mga anak, si Sri Bantug, na namuno mula sa isang rehiyon na kilala bilang ''[[Singhapala]]'', na ngayon ay [[Mabolo]] ng Cebu City. Namatay siya sa sakit. Si Sri Bantug ay may kapatid na tinatawag na Sri Parang na orihinal na nakatakdang humalili kay Sri Bantug. Ngunit siya ay isang baldado at hindi kayang pamahalaan ang kanyang pulitika dahil sa kanyang kahinaan. Ibinigay ni Parang ang kanyang trono sa anak ni Sri Bantug at sa kanyang pamangkin na si Sri Humabon (na binabaybay din na Sri Hamabar), na naging rajah ng Cebu bilang kahalili niya.

===Paghahari ni Rajah Humabon ===
Sa panahon ng paghahari ni [[Rajah Humabon]], naging mahalagang sentro ng kalakalan ang rehiyon kung saan ipinagpalit ang mga produktong agrikultural. Mula sa Japan, ang mga kagamitang [[pabango]] at [[salamin]] ay karaniwang ipinagbibili para sa mga katutubong kalakal. [[Ivory]] mga produkto, katad, mamahaling at semi-mahalagang mga bato at ''śarkarā'' ([[asukal]]) karamihan ay nagmula sa [[Indian people|India]] at [[Burmese people|Burma]] na mga mangangalakal. <ref name=bulwagan /> Ang mga daungan ng Sugbu (ang modernong-panahong [[Parián]] na distrito ng Cebu) ay naging colloquially bilang ''sinibuayang perpekto'' ("ang lugar para sa kalakalan"), pinaikli sa ''sibu' ' o ''sibo'' ("magkalakal"), kung saan nagmula ang modernong [[Castilian na wika sa Pilipinas|Castilian]] na pangalang "Cebú". Sa panahon din ng paghahari ni Humabon dumating si [[Lapulapu]] mula sa [[Borneo]], at ipinagkaloob ni Humabon ang rehiyon ng Mandawili (ngayon [[Mandaue]]), kasama ang isla na kilala bilang Opong o Opon (na kalaunan ay kilala bilang [[Mactan]]). Ang unang pakikipag-ugnayan sa mga Espanyol ay naganap din noong panahon ng paghahari ni Humabon, na nagresulta sa pagkamatay ni [[Ferdinand Magellan]].<ref name="Macachor 2011" />

Ang pariralang ''Kota Raya Kita''<ref>Tinatayang ''Cata Raya Chita'' gamit ang ortograpiyang Italyano.</ref> ay naidokumento ng mananalaysay na si Antonio Pigafetta, upang maging isang babala sa [[Old Malay]] na wika, mula sa isang mangangalakal hanggang sa rajah at binanggit na ang ibig sabihin ay: <blockquote>"Mag-ingat ka, O hari, kung ano ang iyong gagawin, sapagkat ang mga taong ito ay yaong mga sumakop sa Calicut, Malacca, at sa buong India na Dakila. Kung bibigyan mo sila mabuting pagtanggap at pakikitungo sa kanila ng mabuti, ito ay mabuti para sa iyo, ngunit kung tratuhin mo sila ng masama, mas masahol pa ito para sa iyo, tulad ng ginawa nila sa Calicut at sa Malacca."<ref>Pigafetta, A., Nancy-Libri-Phillipps-Beinecke-Yale codex, Skelton, R.A. English translation. pg. 71</ref></blockquote>
In reality, this phrase is that of ''Kota Raya kita'', an indigenous [[Malay language|Malay]] phrase of merchants under the authority of Rajah Humabon, with a meaning in English of: "our capital city": ''[[fortress|Kota]] (fortress)'', ''Raya'' (great, hence Kotaraya (capital city)), ''kita (we)''.

====Diplomasya sa iba pang Kaharian sa Timog Silangang Asya====

Ang Rajahnate ng Cebu ay may diplomatikong pagkilala sa iba pang mga kaharian ng Timog Silangang Asya. Nang dumaong ang ekspedisyon ni Ferdinand Magellan sa daungan-kaharian ng Cebu; binanggit ng eskriba ng ekspedisyon na hindi nagtagal, isang embahada na dala ng isang barko mula sa Siam ([[Thailand]]) ang dumating sa Rajahnate ng Cebu at nagbigay pugay kay Rajah Humabon.<ref>[https://magellanproject.org/author/jim/ Notes from Mactan By Jim Foster]</ref><ref>[https://www.gutenberg.org/files/42884/42884-h/42884-h.htm#pb138 "PRIMO VIAGGIO INTORNO AL MONDO"] By Antonio Pigafetta. MS. composed ca. 1525, of events of 1519–1522 (Page 138)</ref>

====Mga sakup ng Cebu====
Si Antonio Pigafetta, ang escriba ng expidasyon, ay nag-enumerate ng mga bayan at sakup na mayroon ang Kaharanan ng Cebu.<ref>The First Voyage Round the World by Antonio Pigafetta, translated by Lord Stanley of Alderley (Page 105)</ref>

{{Blockquote
|text="Sa isla ng Zubu na ito ay may mga aso at pusa, at iba pang mga hayop, na ang laman ay kinakain; mayroon ding palay, dawa, panicum, at mais; mayroon ding mga igos, dalandan, limon, tubo, cocos, lung, luya, pulot, at iba pang mga bagay; gumagawa din sila ng palm-wine ng maraming katangian. Sagana ang ginto. Malaki ang isla, at may magandang daungan na may dalawang pasukan: isa sa kanluran, at isa sa silangan-hilagang-silangan. Ito ay nasa sampung digri hilagang latitud at 154 silangang longitude mula sa linya ng demarcation.”

“Sa islang ito ay may ilang mga bayan, na ang bawat isa ay may mga punong lalaki o pinuno. Narito ang mga pangalan ng mga bayan at kanilang mga pinuno:—

'''Cingapola:''' ang mga pinuno nito ay Cilaton, Ciguibucan, Cimaninga, Cimaticat, Cicanbul.

'''Mandani:''' ang pinuno nito ay si Aponoaan.

'''Lalan:''' ang pinuno nito ay si Teten.

'''Lalutan:''' ang pinuno nito ay si Japau.

'''Lubucin:''' ang pinuno nito ay si Cilumai.

|author=Antonio Pigafetta
}}

Kapansin-pansin kung paano mali ang pagbigkas ng mga Espanyol sa Tamil na "[[Singhapala]]" (சிங்கப்பூர்) bilang "Cingapola".

====Labanan ng Mactan====
Ang [[Labanan ng Mactan]] ay nakipaglaban noong 27 Abril 1521 sa pagitan ng mga puwersa ni Rajah Humabon na kinabibilangan ng Portuges na manggagalugad [[Ferdinand Magellan]] na inupahan ng imperyong Espanyol at [[Lapulapu]], nagtapos ito sa pagkamatay ni Ferdinand Magellan.

===Paghahari ni Rajah Tupas at ang pagpapasakop ng mga Espanyol===
Si Sri Parang, ang pilay, ay nagkaroon din ng isang batang anak, si Sri Tupas, na kilala rin bilang [[Rajah Tupas]] na humalili kay Rajah Humabon bilang hari ng Cebu.<ref name="Abellana 1952" /> Mayroong linguistic na ebidensya na sinubukan ng Cebu na panatilihin ang mga ugat nito na Indian-Malay habang lumilipas ang panahon mula nang inilarawan ni Antonio Pigafetta ang eskriba ni Magellan ang ama ni Rajah Tupas, ang kapatid ni Rajah Humabon bilang isang "Bendara" na nangangahulugang "Teasurer" o "Vizier" sa Sanskritized Malay<ref name= "Astrid">[https://www.jstor.org/stable/29792596?read-now=1&refreqid=excelsior%3Ae66b04574962dd2277c44e2367352434&seq=28#page_scan_tab_contents THE GENEALOGY OF HARI' TUPAS: AN ETHNOHISTORY OF CHIEFLY POWER AND HIERARCHY IN SUGBU AS A PROTOSTATE Astrid Sala-Boza] Page 280.</ref> at ito ay isang pagpapaikli ng salitang "Bendahara" (भाण्डार) na ang ibig sabihin ay "bahay imbakan" sa Sanskrito.<ref name="Becoming Indian p.125">Becoming Indian: The Unfinished Revolution of Culture and Identity by Pavan K. Varma p.125</ref> Ang pamahalaang Hindu ay natunaw noong panahon ng paghahari ni [[Rajah Tupas]] ng mga puwersa ng conquistador [[Miguel López de Legazpi]] sa labanan sa Cebu noong 1565.<ref name="Scott 1992">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |url=https://books.google.com/books?id=Z6ZwAAAAMAAJ |title=Looking for the Prehispanic Filipino and Other Essays in Philippine History |date=1992 |publisher=New Day Publishers |isbn=978-971-10-0524-5 |location=Quezon City |language=en}}</ref>


===Pakikipag-ugnayan sa ibang mga karahanan===
Ang mga rajah ng Cebu ay kamag-anak ng mga rajah ng Butuan.{{refn|Isinasalaysay ng aklat na Aginid ang simula ng Cebu na itinatag nina Bataugong at Balintawak, na inaakalang mga lolo't lola ni Humabon. Isinalaysay pa ng aklat kung paanong ang mga inapo ng mag-asawang ito ay nagtatag ng kanilang sariling mga pinuno at ang salaysay ay nagpapakita na ang mga pinuno ng Butuan, halimbawa, ay mga kamag-anak ni Humabon.<ref>{{Cite journal |last=Sala-Boza |first=Astrid |date=2006 |title=The Genealogy of Hari' Tupas: An Ethnohistory of Chiefly Power and Hierarchy in Sugbu as a Protostate |journal=Philippine Quarterly of Culture and Society |language=en |volume=34 |issue=3 |pages=253–311 |jstor=29792596}}</ref>}} Kaya ang mga Karahanan ng Cebu at [[Karahanan ng Butuan|Butuan]] ay nagkaroon ng ugnayan sa isa't isa, na pinatunayan ng katotohanan na si Rajah Colambu ng Butuan ay nagbigay ng patnubay sa ekspedisyon ni Magellan upang makarating sa [[Cebu]].<ref>{{Cite conference |last=Jackson |first=Emma |date=2020 |title=Ferdinand Magellan's Voyage and its Legacy in the Philippines |url=http://libjournals.unca.edu/ncur/wp-content/uploads/2021/01/3330-Jackson-Emma-FINAL.pdf |conference=Proceedings of The National Conference On Undergraduate Research (NCUR) 2020 Montana State University, Bozeman MT March 26–28, 2020 |language=en}}</ref> 
Ang mga rajah ng Butuan ay mga inapo ni Rajah Kiling, na ayon kay Researcher Eric Casino, ay hindi Bisaya ang pinanggalingan kundi, Indian, dahil ang Kiling ay tumutukoy sa mga tao ng India.<ref>{{Cite journal |last=Casino |first=Eric |date=2014 |title=The Barangays of Butuan: Lumad Mindanaoans in China and the Sulu Zone |journal=Asia Mindanaw: Dialogue of Peace and Development |pages=2}}</ref> Ang [[Sejarah Melayu]] (Malay Annals) ng kalapit na bansa ng Malaysia, ay tumutukoy sa katulad na salita na [[Keling]] bilang ang mga imigrante mula sa India hanggang Timog-silangang Asya.<ref name="Sabrizain">{{Cite web |title=A Historical Perspective on the Word 'Keling' |url=http://www.sabrizain.org/malaya/keling.htm |access-date=24 April 2017 |website=Sejarah Melayu |language=en}}</ref> 
Gayunpaman, hindi naging mapayapa ang Cebu sa lahat ng Karahanan. Ang [[Kaharian ng Maynila]], na isang kolonya ng Sultanato ng Brunei<ref name="GuerreroNakpil2003">{{Cite web |last=Nakpil |first=Carmen Guerrero |date=October 29, 2003 |title=Carmen Nakpil: Manila Under the Muslims |url=http://www.newsflash.org/2003/05/ht/ht003845.htm |access-date=5 December 2008 |publisher=Malaya |language=en |via=www.newsflash.org |archive-date=4 Marso 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090304015113/http://www.newsflash.org/2003/05/ht/ht003845.htm |url-status=dead }}</ref> at kalaunan ay magiging lungsod ng [[Maynila|Maynila]]<ref name="GuerreroNakpil2003" /> nagkaroon ng mapagmataas na saloobin laban sa mga Cebuano at Bisaya bilang rajah ng Maynila na may pangalang Islamiko, [[Rajah Sulayman]], ay kinutya ang mga Bisaya na dumating at tumulong sa ekspedisyon ni Miguel de Legaspi (Na kinabibilangan din ng mga Cebuano) bilang isang taong madaling masakop..<ref name="Scott 1994">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |publisher=Ateneo de Manila University Press |year=1994 |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City |language=en |author-link=William Henry Scott (historian)}}</ref> Itinuro ni ernao Mendes Pinto, kabilang sa mga naunang kolonistang Portuges sa Timog Silangang Asya, na mayroong mga Muslim at hindi Muslim sa mga naninirahan sa Pilipinas na nag-away.<ref name="Pinto">{{Cite book |last=Pinto |first=Fernão Mendes |url=https://archive.org/details/travelsofmendesp0000pint |title=The Travels of Mendes Pinto |publisher=The University of Chicago Press |year=1989 |location=Chicago |isbn=9780226669519 |language=en |translator-last=Catz |translator-first=Rebecca D. |author-link=Fernão Mendes Pinto |orig-year=1578 |url-access=registration}}</ref>


===Pamana===
Ang Indianization, bagama't pinalitan ito ng Hispanisasyon, ay nag-iwan ng mga marka sa wika at kulturang Cebuano, tulad ng mga gawaing pangrelihiyon at karaniwang mga salita sa bokabularyo na ang pinagmulan ay mula sa [[Sanskrit]].<ref>{{cite thesis |last=Kuizon |first=Jose G. |year=1962 |title=The Sanskrit loan-words in Cebuano-Bisayan language and the Indian elements to Cebuano-Bisayan culture |publisher=University of San Carlos, Cebu |oclc=3061923}}</ref>

==Mga sanggunian==
{{reflist|1}}