Tingnan ang wikitext ng Karl Marx

{{Infobox philosopher
| name               = Karl Marx
| honorific_suffix   = {{postnominals|country=GBR|size=100%|FRSA}}<ref>Marx [http://www.calmview2.eu/RSA/CalmViewA/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&id=RSA%2fSC%2fIM%2f701%2fS1000&pos=9 became a Fellow] of the highly prestigious [[Royal Society of Arts]], London, in 1862. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180416202116/http://www.calmview2.eu/RSA/CalmViewA/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&id=RSA%2fSC%2fIM%2f701%2fS1000&pos=9 |date=16 April 2018 }}</ref>
| image              = Karl Marx 001.jpg
| caption            = Photograph of Marx taken by [[John Jabez Edwin Mayall|John Mayall]] in 1875
| birth_name         = Karl Heinrich Marx
| birth_date         = {{Birth date|df=y|1818|5|5}}
| birth_place        = [[Trier]], [[Kingdom of Prussia|Prussia]], [[German Confederation]]
| death_date         = {{Death date and age|df=y|1883|3|14|1818|5|5}}
| death_place        = London, England
| burial_place       = [[Tomb of Karl Marx]], <br/>[[Highgate Cemetery]], <br/>London
| nationality        = {{plainlist|
* [[Prussian]] (1818–1845)
* [[Statelessness|Stateless]] (after 1845)
}}
| education          = {{plainlist|
* [[University of Bonn]]
* [[University of Berlin]]
* [[University of Jena]] (PhD, 1841)<ref name="willamette1">{{cite web|url=http://willamette.edu/cla/classics/careers/marx/index.html|title=Classics: Karl Marx|publisher=Willamette University|access-date=31 August 2020|archive-date=16 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200416055434/https://www.willamette.edu/cla/classics/careers/marx/index.html|url-status=live}}</ref>
}}
| spouse             = {{marriage|[[Jenny von Westphalen]]|19 June 1843|2 December 1881|end=died}}
| children           = 7, including [[Jenny Longuet|Jenny]], [[Laura Marx|Laura]] and [[Eleanor Marx|Eleanor]]
| relatives          = {{plainlist|
* [[Heinrich Marx]] (father)
* [[Henriette Pressburg]] (mother)
* [[Louise Juta]] (sister)
* [[Jean Longuet]] (grandson)
}}
| era               = [[19th-century philosophy]]
| thesis_title       = Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie (The Difference Between the Democritean and Epicurean Philosophy of Nature)
| thesis_url         = http://www.zeno.org/Philosophie/M/Marx,+Karl/Differenz+der+demokritischen+und+epikureischen+Naturphilosophie
| thesis_year        = 1841
| doctoral_advisor   = [[Bruno Bauer]]{{cn|date=June 2022}}
| region             = [[Western philosophy]]
| school_tradition   = {{plainlist|
* [[Continental philosophy]]
* [[Marxism]]
}}
| main_interests     = {{hlist|Philosophy|economics|history|politics}}
| notable_ideas      = [[:Template:Marxism|Marxist terminology]], [[value form]], contributions to [[Dialectical materialism|dialectics]] and the [[marxian critique of political economy]], [[class conflict]], [[Marx's theory of alienation|alienation]] and [[Exploitation of labour|exploitation]] of the worker, [[historical materialism|materialist conception of history]]
| influences         = {{flatlist|
*[[Hegel]]
*[[Feuerbach]]
*[[Charles Darwin|Darwin]]
*[[Babbage]]<ref>{{cite web|url=http://arch.oucs.ox.ac.uk/detail/94555/index.html|title=(ARCH) Babbage pages|publisher=University of Oxford|access-date=14 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160222104050/http://arch.oucs.ox.ac.uk/detail/94555/index.html|archive-date=22 February 2016|url-status=dead}}</ref>
*[[Aristotle]]
*[[Epicurus]]
*[[Rousseau]]
*[[Spinoza]]
*[[Sismondi]]<ref name="Paresh">{{cite book |last1=Chattopadhyay |first1=Paresh |title=Marx's Associated Mode of Production: A Critique of Marxism |date=2016 |publisher=Springer |pages=39–41}}</ref>
*[[Friedrich Wilhelm Schulz|Schulz]]<ref name="Levine">{{cite book |last1=Levine |first1=Norman |title=Divergent Paths: The Hegelian foundations of Marx's method |url=https://archive.org/details/divergentpathshe0000levi |date=2006 |publisher=Lexington Books |page=[https://archive.org/details/divergentpathshe0000levi/page/223 223]}}</ref><ref name="autogenerated144">Jonathan Sperber, ''Karl Marx: A Nineteenth-Century Life'', p. 144.</ref>
*[[David Ricardo|Ricardo]]
*[[Adam Smith|Smith]]
*[[Adam Ferguson|Ferguson]]<ref>{{cite journal |last1=Hill |first1=Lisa |title=Adam Smith, Adam Ferguson and Karl Marx on the Division of Labour |journal=Journal of Classical Sociology |year=2007 |volume=7 |issue=3 |pages=339–66 |url=https://www.researchgate.net/publication/275893490 |doi=10.1177/1468795X07082086 |s2cid=145447043 |access-date=7 October 2018 |archive-date=24 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200924094733/https://www.researchgate.net/publication/275893490_%27Adam_Smith_Adam_Ferguson_and_Karl_Marx_on_the_Division_of_Labour%27_Journal_of_Classical_Sociology_73_2007_pp_339-366 |url-status=live }}</ref>
*[[Engels]]
*[[Proudhon]]
*[[Constantin Pecqueur|Pecqueur]]<ref>Allen Oakley, [https://books.google.com/books?id=L949AAAAIAAJ&dq ''Marx's Critique of Political Economy: 1844 to 1860''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150910013507/https://books.google.com/books?id=L949AAAAIAAJ&dq |date=10 September 2015 }}, Routledge, 1984, p. 51.</ref>
*[[Henri de Saint-Simon|Saint-Simon]]
*[[Robert Owen|Owen]]
*[[William Thompson (philosopher)|Thompson]]{{sfn|Marx|n.d.|pp=397–399}}
*[[Charles Fourier|Fourier]]
*[[d'Holbach]]<ref>Mehring, Franz, ''Karl Marx: The Story of His Life'' (Routledge, 2003) p. 75</ref>
*[[Liebig]]<ref>John Bellamy Foster. "Marx's Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations for Environmental Sociology", ''American Journal of Sociology'', Vol. 105, No. 2 (September 1999), pp. 366–405.</ref>
*[[Ludwig von Westphalen|Westphalen]]
*[[Max Stirner|Stirner]]
*[[David Hume|Hume]]
*[[Babeuf]]
*[[Lucretius]]
*[[Voltaire]]
*[[Giambattista Vico|Vico]]
*[[Robespierre]]
*[[Shakespeare]]
*[[Goethe]]
*[[Claude Adrien Helvétius|Helvétius]]
*[[Guizot]]
*[[Moses Hess|Hess]]
*[[Cieszkowski]]
*Possibly [[Victor Considerant]]<ref>{{harvnb|Sperber|2013|pp=Chapter 4}}.</ref>
}}
| influenced         = [[List of Marxists]]
| signature          = Karl Marx Signature.svg
|module={{infobox person|embed = yes
| party = {{plainlist|
* [[Communist Correspondence Committee]] (until 1847)
* [[Communist League]] (1847–1852)
* [[International Workingmen's Association]] (1864–1872)
}}
}}}}

Si '''Karl Heinrich Marx''' ([[Mayo 5]], [[1818]] - [[Marso 14]], [[1883]]) ay isang [[Alemanya|Alemang]] [[pilosopiya|pilosopo]], [[ekonomiya|ekonomista]], [[kasaysayan|istoryador]], [[sosyolohiya|sosyolohista]], [[peryodismo|peryodiko]], [[intelektuwalismo|intelektuwal]], [[pilosopiyang pampolitika|teoristang pampolitika]], at [[sosyalismo|sosyalistang]] [[himagsikan|manghihimagsik]] na kilala bilang nagsulat ng pampletong [[Manipestong Komunista]] noong 1848 (kinapwa may-akda kasama si [[Friedrich Engels]]) at ng tatlong-tomong [[Ang Kapital]] noong 1867 (postumong inilimbag ang tomong II at III noong 1885 at 1894 ayon sa pagkabanggit). Nagkaroon ng impluwensyang malawak ang kanyang kaisipang pampolitika at pampilosopiya sa kasunod na kasaysayang intelektuwal, pang-ekonomiya, at pampolitika, at ginagamit ang kanyang pangalan bilang [[pang-uri]], [[pangngalan]], at [[Marxismo|paaralan ng teoryang panlipunan]]. Kasama si Engels, itinatagurian siya bilang ama ng [[sosyalismong makaagham]], [[komunismo|komunismong moderno]], [[materyalismong makasaysayan]], at [[Marxismo]].

Itinuturing rin siyang isa sa pinakadakilang mga ekonomista sa kasaysayan.<ref>[[Roberto Mangabeira Unger]]. ''Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics''. Princeton: Princeton University Press, 2007.</ref><ref>Hick, ''The American Economic Review'' (1974) p. 307-316</ref><ref>[[Joseph Schumpeter]] Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0-415-11078-5, 9780415110785</ref> Siya ay naglimbag ng maraming mga aklat sa kanyang buhay na ang pinakakilala ang ''[[Manipestong Komunista]]'' (1848) at ''[[Das Kapital|Capital]]'' (1867&ndash;1894). Malapit siyang nakipagtrabaho sa kanyang kaibigan at kapwa rebolusyonaryong sosyalistang si  [[Friedrich Engels]].<ref name="sep"/>

Siya ay ipinanganak sa isang mayamang gitnang-klaseng pamilya sa [[Trier]] sa [[Rhineland-Palatinate|Prussian Rhineland]]. Siya ay nag-aral sa [[University of Bonn]] at [[University of Berlin]] kung saan siya naging interesado sa mga ideyang [[pilosopikal]] ng mga [[Batang Hegelian]]. Noong 1836, siya ay nakipagkasundong magpakasal kay [[Jenny von Westphalen]] na kanyang pinakasalan noong 1843. Pagkatapos ng kanyang mga pag-aaral, sumulat siya para sa isang radikal na diyaryo sa [[Cologone]] at nagsimulang buoin ang kanyang [[materyalismong dialektikal]]. Pagkatapos lumipat sa [[Paris]] noong 1842, nagsimula siyang sumulat para sa mga ibang radikal na diyaryo. Kanyang nakilala si Engels sa Paris at silang dalawa ay nagsamang gumawa sa isang serye ng mga aklat. Siya ay ipinatapon sa [[Brussels]] at naging isang pangunahing pigura ng [[Ligang Komunista]] bago muling bumalik sa Cologone at nagtatag ng kanyang sariling diyaryo. Noong 1849, siya ay muling ipinatapon at lumipat sa [[London]] kasama ng kanyang asawa at mga anak. Sa London kung saan ang kanyang pamilya ay naghirap, patuloy na sumulat si Marx at nagpormula ng kanyang teoriya tungkol sa kalikasan ng lipun at kung paano pinaniniwalaang mapapabuti ito. Nangampanya siyap para sa sosyalismo at naging mahalagang pigura sa [[International Workingmen's Association]].

Ang mga teoriya ni Marx tungkol sa lipunan, [[ekonomika]] at [[politika]] na sama samang nakilala bilang [[Marxismo]] ay naniniwalang ang lahat ng mga lipunan ay sumusulong sa pamamagitan ng [[dialektiko]] ng [[pakikibaka ng klase]]. Ito ang alitan sa pagitan ng klase nag-aari na kumokontrol ng produksiyon at isang mas mababang klase na lumilikha ng paggawa para sa mga kalakal. Siya ay mabigat na bumatikos sa kasalukuyan sa kanyang panahong anyong sosyo-ekonomika ng lipunan na [[kapitalismo]] na kanyang tinawag na "diktadurya ng [[bourgeoisie]]". Naniwala siyang ang kapitalismo ay pinapatakbo ng mga klaseng mayayaman para sa kanilang kapakinabangan at kanyang hinulaan na tulad ng mga nakaraang sistemang sosyo-ekonomiko, ang kapitalismo ay hindi maiiwasang lilikha ng mga alitang panloob na hahantong sa sarili nitong pagkawasak at pagpapalit ng isang bagong sistema na [[Sosyalismo (Marxismo)|Sosyalismo]].{{fact}} Ikinatwiran niyang sa ilalim ng sosyalismo, ang lipunan ay pamamahalaan ng klaseng manggagawa sa kanyang tinatawag na [[diktadurya ng proletariat]]", "estado ng mga manggagawa" o "demokrasiya ng mga manggagawa".<ref>Karl Marx: [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1875/gotha/index.htm ''Critique of the Gotha Program''] (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, pp. 13–30;)</ref><ref>In [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1852/letters/52_03_05.htm Letter from Karl Marx to Joseph Weydemeyer] (MECW Volume 39, p. 58; )</ref> Naniwala siya na ang sosyalismo ay kalaunan namang papalitan ng [[lipunang walang estado]] na [[lipunang walang klase]] na tinatawag na [[komunismo]]. Kasama ng kanyang paniniwala sa pagiging hindi maiiwasan ng sosyalismo at komunismo, aktibo niyang ipinaglaban ang pagpapatupad ng komunismo na nangatwirang ang mga teoristang panlipuunan at mga taong walang kalamangan sa lipunan ay parehong dapat magsagawa ng mga organisadong rebolusyonaryong aksiyon upang pabagsakin ang kapitalismo at magdulot ng pagbabagong sosyo-ekonomiko.{{fact}}

Ang mga pamahalaang rebolusyonaryong sosyalista na sumusunod sa mga konseptong Marxista ay umakyat sa kapangyarihan sa iba't ibang mga bansa noong ika-20 siglo. Ito ay humantong sa pagkakabuo ng mga gayong [[estadong sosyalista]] gaya ng [[Unyong Sobyet]] noong 1922 at [[People's Republic of China]] noong 1949. Ang maraming mga [[unyong manggawa]] at mga partido sa buong mundo ay naimpluwensiyahan rin ng mga ideyang Marxista samantalang ang iba't ibang mga anyong teoretikal nito gaya ng [[Leninismo]], [[Stalinismo]], [[Trotskyismo]], at [[Maoismo]] ay nabuo mula sa mga ito. Si Marx ay tipikal na binabanggit kasama nina  [[Émile Durkheim]] at [[Max Weber]] bilang isa sa tatlong mga pangunahing arkitekto ng [[agham panlipunan]].  as one of the three principal architects of modern [[social science]].{{fact}} Marx has been described as one of the most influential figures in human history.{{fact}}

Samantalang may kumentaryo si Marx sa maraming isyu, pamoso siya sa kanyang pagaanalisa sa kasaysayan lalu na sa labanan ng mga uri. Sinasalamin ang labanang ito sa pambungad na pananalita sa [[Communist Manifesto]] : "Ang kasaysayan ng lahat lipunan ay kasaysayan ng labanan ng mga uri."

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{BD|1818|1883}}

{{DEFAULTSORT:Marx, Karl}}
[[Kategorya:Mga politiko ng Alemanya]]
[[Kategorya:Mga pilosopong Aleman]]
[[Kategorya:Mga ateista]]
[[Kategorya:Mga sosyologo]]