Tingnan ang wikitext ng Kastanyas

{{otheruses}}
{{automatic taxobox
| name = Kastanyas
| image = Châtaignier 120807 1.jpg
| image_width = 240px
| image_caption = Matamis na kastanyas, ''Castanea sativa'' 
| taxon = Castanea
| subdivision_ranks = Mga uri
| subdivision = 
''Castanea alnifolia'' - ''[[Bush Chinkapin]]''*<br>
''Castanea crenata'' - [[Japanese Chestnut|Hapones na kastanyas]]<br>
''Castanea dentata'' - [[American Chestnut|Amerikanong kastanyas]]<br>
''Castanea henryi'' - [[Henry's Chestnut|Kastanyas na Henry]]<br>
''Castanea mollissima'' - [[Chinese Chestnut|Intsik na kastanyas]]<br>
''Castanea ozarkensis'' - ''[[Ozark Chinkapin]]''<br>
''Castanea pumila'' - ''[[Allegheny Chinkapin]]''<br>
''Castanea sativa'' - [[Sweet Chestnut|Matamis na kastanysa]]<br>
''Castanea seguinii'' - [[Seguin's Chestnut|Kastanyas ni Seguin]]<br>
<nowiki>*</nowiki> itinuturing na singkahulugan ng ''C. pumila'' ng maraming mga may-akda.
}}

Ang '''kastanyas''' o '''kastanyo''' (Kastila: ''castañas'' o ''castaño''; Ingles: ''chestnut'') ay isang uri ng [[puno]] o [[bunga]] nito.  Kakulay ng [[kayumanggi]] o [[moreno]] ang mga biluging bunga ng puno ng kastanyas.<ref name="TE"> ''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'' ni [[Leo James English]], Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971910550X</ref><ref name=Lacquian>{{cite-Lacquian|Castañas - chestnuts}}</ref> Nakakain ang bungang [[mani]] nito.<ref name=foc>{{eFloras|2|105816|Castanea |family=Fagaceae |first1=Chengjiu |last1=Huang |first2=Yongtian |last2=Zhang |first3=Bruce |last3=Bartholomew|language=en}}</ref><ref name=fna>{{eFloras|1|105816|Castanea |family=Fagaceae |first=Kevin C. |last=Nixon|language=en}}</ref><ref name=fe>{{Flora Europaea |genus=Castanea}}</ref> Katutubo ang punong ito sa mga rehiyon na may katamtamang [[klima]] sa [[Hilagang Emisperyo|Hilagang Hemisperyo]]. Kabilang ang kastanyas sa [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Fagaceae]], na kinabibilangan ng mga [[robles|roble]] at [[haya]]. Karaniwang kilala ang apat na pangunahing [[espesye]] bilang Amerikano,<ref name="laren58">[http://www.chestnutsaustralia.com.au/content/view/24/58/ Industry information] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080808092004/http://www.chestnutsaustralia.com.au/content/view/24/58/ |date=2008-08-08 }} ni David McLaren. Mula sa ''The Chestnut Growers Information Book'', Chestnut Australia Inc. (sa Ingles)</ref> Europeo, Tsino, at Hapones na mga kastanyas. 

Kilala ang isang katutubong uri ng espesye na ito sa Pilipinas bilang '''talakatak''' o Pilipinong kastanyas (''Castanopsis philippinensis''). Hindi komersyal na nililinang ang mga ito at inaani ito mula sa ilang (o ''wild'') at lokal na kinukunsumo.<ref name="Fernandez">{{cite news |last1=Fernandez |first1=Rudy A. |title=RP has own kastanias |url=https://www.philstar.com/business/agriculture/2004/12/26/267546/rp-has-own-kastanias |access-date=20 Disyembre 2021 |work=PhilStar Global |date=26 Disyembre 2004|language=en}}</ref><ref name="Tiu">{{cite news |last1=Tiu |first1=Danilo |title=A Philippine Chestnut That Practically Nobody Knows |url=https://www.agriculture.com.ph/2018/01/06/a-philippine-chestnut-that-practically-nobody-knows/ |access-date=20 Disyembre 2021 |work=Agriculture Monthly |date=6 Enero 2018 |language=en |archive-date=20 Disyembre 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211220120552/https://www.agriculture.com.ph/2018/01/06/a-philippine-chestnut-that-practically-nobody-knows/ |url-status=dead }}</ref> Inaangkat naman ng [[Pilipinas]] ang mga hindi katutubong kastanyas upang ibenta bilang [[pagkaing kalye]] tuwing [[Pasko sa Pilipinas|kapaskuhan]].<ref name="Cordero- Fernando">{{cite book |last1=Cordero- Fernando |first1=Cover Gilda |title=The Culinary Culture of the Philippines |date=1976 |publisher=Bancom Audiovision Corporation |page=195|language=en}}</ref><ref name="De Guzman">{{cite book |last1=De Guzman |first1=Virginia Roces |last2=Puyat |first2=Nina Daza |language=en |title=The Philippine Cookbook |date=1990 |publisher=Bookmark |isbn=9789711341107 |page=31}}</ref><ref>{{cite news |last1=Cruz |first1=Chino L. |title=4 Holiday Food Traditions in the Philippines |url=https://www.yummy.ph/news-trends/holiday-food-traditions-in-the-philippines |access-date=20 Disyembre 2021 |work=Yummy.ph |date=25 Nobyembre 2015|language=en}}</ref> Niluluto ang mga binebentang kastanyas sa paghalo nito sa maliliit na bato upang matamo ang tamang init at maging pantay ang pagkaluto.<ref name=":0">{{Cite web |last=Viernes |first=Franchesca |date=2021-12-20 |title=Why are chestnuts roasted with pebbles? Kuya Kim explains |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/food/815313/why-are-chestnuts-roasted-with-pebbles-kuya-kim-explains/story/ |access-date=2022-07-14 |website=[[GMA News|GMA News Online]] |language=en}}</ref>

Tinatawag din ito sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]] bilang '''takatak''', '''tulakatak''', '''lobian''', at '''paun-ngagan''', '''bating''' at '''bayoktuan'''.<ref name="Tiu" /> Partikular sa [[Rizal (lalawigan)|Rizal]] ang tawag na bating at bayoktuan habang sa [[Camarines]] at [[Quezon (lalawigan)|Quezon]] naman ang takatak at talakatak. Sa [[wikang Waray|Waray]], partikular sa [[Samar (pulo)|Samar]] at [[Leyte (pulo)|Leyte]], tinatawag itong ulayan habang sa [[Tagbanua]] naman ay bayante nueve.

==Produksyon==
Noong 2020, umaabot ang produksyon ng nalinang na kastanyas sa buong mundo sa 2,322 tonelada, na pinangunahan ng [[Tsina]] na may 75% sa kabuuan (tingnan ang tala sa ibaba). Mahahalagang mga prodyuser naman ang [[Espanya]] at [[Bolivia]].

{| class="wikitable" 
|-
! colspan=2|Produksyon ng kastanyas – 2020
|-
!  style="background:#ddf; width:75%;"| Bansa
!  style="background:#ddf; width:25%;"| <small>(Sa mga libong tonelada)</small>
|-
| {{CHN}} ||1,743.4
|-
| {{ESP}} ||188.7
|-
| {{BOL}} ||80.9
|-
| {{TUR}} ||76.0
|-
| {{KOR}} ||54.4
|-
| {{ITA}} ||49.7
|-
| {{POR}} ||42.2
|-
| '''Daigdig''' || '''2,321.8'''
|-
|colspan=2|<small>Pinagmulan: FAOSTAT ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]]<ref name="faostat">{{cite web|url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC|title= Production of chestnuts in 2020, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)|date=2022|publisher=UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT)|access-date=13 Enero 2022|language=en}}</ref></small>
|}

==Popular na kultura==

Naging bahagi na ang pagkain ng kastanyas sa panahon ng [[Pasko]]. Kung kaya, nabanggit sa ilang awiting pampasko ang bungang ito tulad ng "Sa Paskong Darating" na inawit ni [[Celeste Legaspi]] at ang "The Christmas Song" ni [[Nat King Cole]].<ref name=":0" />

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kaurian:Pagkain]]
[[Kaurian:Prutas]]
[[Kaurian:Fagaceae]]
[[Kaurian:Punungkahoy]]
[[Kaurian:Kastanyo]]