Tingnan ang wikitext ng Leon

{{Speciesbox
| name = Leon
| fossil_range = {{fossil range|Pleistocene|Present}}
| image = Lion waiting in Namibia.jpg <!--Please do not replace these featured images without a consensus-->
| image_caption = Male lion in [[Okonjima]], [[Namibia]]
| image2 = Okonjima Lioness.jpg
| image2_caption = Female (lioness) in Okonjima
| status = VU
| status_system = IUCN3.1
| status_ref = <ref name=IUCN>{{cite iucn |title=''Panthera leo'' |errata=2017 |name-list-style=amp |author=Bauer, H. |author2=Packer, C. |author3=Funston, P. F. |author4=Henschel, P. |author5=Nowell, K. |year=2016 |page=e.T15951A115130419 |doi=10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T15951A107265605.en |access-date=15 January 2022}}</ref>
| status2 = CITES_A2 
| status2_system = CITES 
| status2_ref = {{NoteTag|Populations of India are listed in Appendix I.}}<ref name=IUCN/>
| taxon = Panthera leo<ref name=MSW3>{{MSW3 Carnivora |id=14000228 |page=546 |heading=Species ''Panthera leo''}}</ref>
| authority = ([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]){{fact}}
| subdivision_ranks = Subspecies
| subdivision = :''[[Panthera leo leo|P. l. leo]]''
:''[[Panthera leo melanochaita|P. l. melanochaita]]''
:{{dagger}}''[[Panthera leo fossilis|P. l. fossilis]]''
:{{dagger}}''[[Sri Lanka lion|P. l. sinhaleyus]]''
| range_map = Lion distribution.png
| range_map_caption = Historical and present distribution of the lion in [[Africa]], [[Asia]] and [[Europe]]
}}

Ang '''leon''' o '''liyon''' (''Panthera leo'') ay isang [[espesye]] sa pamilyang ''[[Felidae]]'' at isang miyembro ng [[Sari|genus]] ''[[Panthera]]''. Mayroon itong malaman, katawang may malalim na dibdib, maliit, bilugan ang ulo, bilog na tainga, at isang mabuhok na tuktok sa dulo ng buntot nito. Sekswal na dimorpiko ito; mas malaki ang [[adulto]]ng lalaking leon kaysa mga babae at prominente ang melena (buhok na pumapalibot sa leeg) sa adultong lalaki. Isang espesye na mahilig makipagkapwa ang mga ito, na nagbubuo ng mga pangkat na tinatawag na kawan ng leon. Binubuo ang isang kawan ng ilang adultong lalaki, kaugnay na mga babae at mga katsoro (o maliit na anak ng leon). Kadalasang nangangaso ng sama-sama ang mga babaeng leon na sinsila ang malalaking [[ungulata]] sa karamihan. Ang leon ay parehong maninilang nasa tutktok (''apex predator'') at susing maninila (''keystone predator''); bagaman nanginginain ang ilang leon kapag may pagkakataon at nakikilala silang nanghuhuli ng tao, tipikal na hindi ginagawa ng espesye na ito.

Karaniwan, ang leon ay naninirahan sa mga bukirin at [[sabana]],<ref name="TE">[[English, Leo James]]. ''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'', Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X</ref> ngunit wala sa mga makakapal na kagubatan. Karaniwan itong higit na diyurnal (o aktibo sa araw) kaysa sa iba pang [[Panthera|malalaking pusa]], ngunit kapag inuusig ay umaangkop ito sa pagiging aktibo sa gabi at sa takipsilim. Sa panahon ng [[Neolitiko]], ang leon ay umabot sa buong [[Aprika]], [[Timog-silangang Europa]], at Kanluran at Timog [[Asya]], ngunit kasalukuyan itong nabawasan sa mga pira-pirasong populasyon sa subsahariyanang Aprika at isang kritikal na nanganganib na populasyon sa kanlurang [[India|Indya]]. Ito ay nakalista bilang Maaring Mawala sa Pulang Tala ng IUCN mula pa noong 1996 dahil ang mga populasyon sa mga bansa sa Africa ay bumaba sa halos 43% mula pa noong unang bahagi ng 1990. Ang mga populasyon ng leon ay hindi matatagal sa labas ng itinalagang mga protektadong lugar. Kahit na ang sanhi ng pagbaba ay hindi lubos na nauunawaan, ang pagkawala ng tirahan at mga hidwaan sa mga tao ang pinakamalaking dahilan ng pag-aalala.

Isa sa mga pinakakilalang simbolo ng hayop sa kultura ng tao, ang leon ay malawakan na itinatanghal sa mga [[Panlililok|iskultura]] at kuwadro na gawa, sa mga pambansang watawat, at sa mga napapanahong pelikula at panitikan. Ang mga leon ay nilalagay sa mga menagerie (kulungan ng mga mababangis na hayop) mula pa noong panahon ng [[Imperyong Romano]] at naging isang pangunahing espesye na hinahangad para sa eksibisyon sa mga pang-[[Zoolohiya|soolohiya]] halamanan sa buong mundo mula pa noong huling bahagi ng [[Ika-18 dantaon|ika-18 siglo]]. Ang mga paglalarawan sa kultura ng mga leon ay makikita sa [[Sinaunang Ehipto]], at ang mga paglalarawan ay naganap sa halos lahat ng mga sinaunang at medyebal na kultura sa dati at kasalukuyan. Matatagpuan din ang leon bilang simbolo sa [[Sagisag ng Republika ng Pilipinas]] dahil dati itong pagmamay-ari ng Espanya; lumilitaw din ito sa [[eskudo de armas]] ng [[Maynila]], pati na rin ang mga sagisag ng [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]], [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]], at ang [[Hukbong Dagat ng Pilipinas|Hukbong Dagat]].

== Etimolohiya ==
Hinango ang salitang 'leon' sa {{lang-la|leo}}<ref>{{Cite book|last1=Lewis|first1=C. T.|last2=Short|first2=C.|year=1879|title=A Latin Dictionary. Founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary|edition=Revised, enlarged|publisher=Clarendon Press|location=Oxford|chapter=lĕo|chapter-url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3Dleo2|language=en}}</ref> at {{lang-grc|λέων}} ({{lang|grc-Latn|leon}}).<ref>{{Cite book|last1=Liddell|first1=H. G.|last2=Scott|first2=R.|year=1940|title=A Greek-English Lexicon|edition=Revised and augmented|publisher=Clarendon Press|location=Oxford|chapter=λέων|chapter-url=http://artflsrv02.uchicago.edu/cgi-bin/perseus/getobject.pl?c.43:1:784.LSJ.721164|page=1043|language=en|access-date=2021-08-05|archive-date=2021-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224104131/http://artflsrv02.uchicago.edu/cgi-bin/perseus/getobject.pl?c.43:1:784.LSJ.721164|url-status=dead}}</ref> Maaring may kaugnayan din ang salitang {{lang|he-Latn|lavi}} ({{lang-he|לָבִיא|rtl=yes}}).<ref>{{Cite encyclopedia|title=Lion|encyclopedia=Oxford English Dictionary|editor1=Simpson, J.|editor2=Weiner, E.|year=1989|edition=2nd|location=Oxford|publisher=Clarendon Press|isbn=978-0-19-861186-8|language=en}}</ref> Matutunton ang karaniwang salita na ''Panthera'' sa klasikong salitang Latin na 'panthēra' at ang sinaunang salitang Griyego na πάνθηρ 'panther'.<ref>{{cite book|last1=Liddell, H. G.|last2=Scott, R.|year=1940|chapter=πάνθηρ|chapter-url=https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2377441|title=A Greek-English Lexicon|edition=Revised and augmented|location=Oxford|publisher=Clarendon Press|language=en}}</ref> [[Ponolohiya|Ponetikong]] katulad ang ''Panthera'' sa salitang [[Wikang Sanskrito|Sanskrito]] na पाण्डर ''pând-ara'' na nangangahulugang 'maputlang dilaw, maputi-puti, puti'.<ref>{{cite book|last1=Macdonell, A. A.|year=1929|title=A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout|location=London|publisher=Oxford University Press|chapter=पाण्डर pând-ara|page=95|chapter-url=https://dsalsrv04.uchicago.edu/cgi-bin/app/macdonell_query.py?qs=%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B0&searchhws=yes|language=en|access-date=2021-08-05|archive-date=2021-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308190022/https://dsalsrv04.uchicago.edu/cgi-bin/app/macdonell_query.py?qs=%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B0&searchhws=yes|url-status=dead}}</ref>

== Taksonomiya ==
[[File:Two_cladograms_for_Panthera.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Two_cladograms_for_Panthera.svg|right|thumb|Batay ang itaas na kladograma noong pag-aaral ng 2006,<ref name="Johnson20062">{{cite journal|last1=Johnson|language=en|bibcode=2006Sci...311...73J|doi=10.1126/science.1122277|pmid=16400146|date=2006|pages=73–77|issue=5757|volume=311|journal=Science|title=The late miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment|first7=S. J.|first1=W. E.|last7=O'Brien|first6=E.|last6=Teeling|first5=A.|last5=Antunes|first4=W. J.|last4=Murphy|first3=J.|last3=Pecon-Slattery|first2=E.|last2=Eizirik|url=https://zenodo.org/record/1230866}}</ref><ref name="werdelin20092">{{cite journal|last1=Werdelin|first1=L.|last2=Yamaguchi|first2=N.|last3=Johnson|first3=W. E.|last4=O'Brien|first4=S. J.|title=Phylogeny and evolution of cats (Felidae)|journal=Biology and Conservation of Wild Felids|year=2010|pages=59–82|url=https://www.researchgate.net/publication/266755142|language=en}}</ref> ang mababa sa mga pag-aaral noong 2010<ref name="davis20102">{{cite journal|last1=Davis|first1=B. W.|last2=Li|first2=G.|last3=Murphy|first3=W. J.|language=en|title=Supermatrix and species tree methods resolve phylogenetic relationships within the big cats, ''Panthera'' (Carnivora: Felidae)|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|year=2010|volume=56|issue=1|pages=64–76|doi=10.1016/j.ympev.2010.01.036|pmid=20138224|url=https://www.academia.edu/12157986}}</ref> at 2011.<ref name="mazak20112">{{cite journal|last1=Mazák|journal=PLOS ONE|pmc=3189913|pmid=22016768|doi=10.1371/journal.pone.0025483|pages=e25483|issue=10|volume=6|year=2011|title=Oldest known pantherine skull and evolution of the tiger|first1=J. H.|language=en|first4=A.|last4=Goswami|first3=A. C.|last3=Kitchener|first2=P.|last2=Christiansen|bibcode=2011PLoSO...625483M}}</ref>]]
''Felis leo'' ang ginamit na [[Pangalang dalawahan|pangalang siyentipiko]] ni [[Carl Linnaeus]] noong 1758, na isinalarawan ang leon sa kanyang gawa na ''Systema Naturae''.<ref name="Linn17582">{{cite book|last=Linnaeus|first=C.|year=1758|title=Caroli Linnæi Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis|volume=Tomus I|edition=decima, reformata|location=Holmiae|publisher=Laurentius Salvius|page=41|chapter=''Felis leo''|chapter-url=https://archive.org/stream/mobot31753000798865#page/41/mode/2up}} {{in lang|la}}</ref> Nilikha ang pangalang genus na ''Panthera'' ni Lorenz Oken noong 1816.<ref>{{cite book|last1=Oken|first1=L.|year=1816|title=Lehrbuch der Zoologie. 2. Abtheilung|location=Jena|publisher=August Schmid & Comp.|page=1052|chapter=1. Art, ''Panthera''|chapter-url=https://books.google.com/books?id=S5o5AAAAcAAJ&pg=PA1052|language=en}}</ref> Sa pagitan ng gitnang ika-18 at gitnang ika-20 mga dantaon, isinalarawan ang 26 na ispesimen ng leon at minungkahi bilang subespesye, na 11 sa mga ito ay kinikilalang balido noong 2005. Karamihang ipinagkakaiba sila sa laki, kulay ng kanilang melena at balat.<ref name="Hemmer2">{{cite journal|author=Hemmer, H.|year=1974|title=Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (''Pantherinae'') Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen ''Panthera (Panthera) leo'' (Linnaeus, 1758)|journal=Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung|volume=17|pages=167–280|url=https://archive.org/stream/verfentlichungen171974zool#page/178/mode/2up|language=en}}</ref>
== Mga pananda==
<references group="pananda"/>

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Leon]]
[[Kategorya:Panthera]]