Tingnan ang wikitext ng Lutuing Italyano

[[File:Italian food.JPG|thumb|300x300px|Paikot sa kanan mula sa kaliwang itaas; ilan sa mga pinakasikat na pagkaing Italyano: [[Napolitanong pizza]], [[carbonara]], [[espresso]], at gelato]]

Ang '''lutuing Italyano''' ({{Lang-it|cucina italiana}}, {{IPA-it|kuˈtʃiːna itaˈljaːna|pron}}) ay isang [[lutuing Mediteraneo]]<ref name="DavidRisotto">{{cite book|first=Elizabeth|last=David|author-link=Elizabeth David|title=A Book of Mediterranean Food|title-link=A Book of Mediterranean Food|publisher=Dorling Kindersley [John Lehmann]|orig-year=1950|date=1988|isbn=978-0-14-027328-1|pages=101-103}}</ref> na binubuo ng mga sangkap, resipi at paraan sa pagluluto na nilinang sa [[Tangway ng Italya]] at nang maglaon ay kumalat sa buong mundo sa pagdagsa ng [[Italian diaspora|diasporang Italyano]].<ref>{{Cite web |title=Italian Food |trans-title=Pagkaing Italyano |url=http://www.lifeinitaly.com/food/food-articles |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170508201127/http://www.lifeinitaly.com/food/food-articles |archive-date=8 Mayo 2017 |access-date=15 Mayo 2017 |website=Life in Italy |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=The History of Italian Cuisine I |trans-title=Ang Kasaysayan ng Lutuing Italyano I |url=https://www.lifeinitaly.com/history-of-food/the-history-of-italian-cuisine-i |access-date=16 Abril 2020 |website=Life in Italy |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Thoms |first=Ulrike |title=From Migrant Food to Lifestyle Cooking: The Career of Italian Cuisine in Europe Italian Cuisine |trans-title=Mula Pagkain ng Migrante hanggang Pamumuhay ng Pagluluto: Ang Karera ng Lutuing Italyano sa Europa |url=http://ieg-ego.eu/en/threads/europe-on-the-road/economic-migration/ulrike-thoms-from-migrant-food-to-lifestyle-cooking-the-career-of-italian-cuisine-in-europe |access-date=17 Abril 2020 |website=EGO (http://www.ieg-ego.eu) |language=en}}</ref> Inangkat ang ilan sa mga pagkain na ito mula sa mga ibang kultura. Malaki ang nagbago dahil sa [[Palitang Kolumbiyano|kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at pagpapakilala ng [[patatas]], [[kamatis]], [[Capsicum|sili]], [[mais]] at [[sugar beet|''sugar beet'']] — ipinakilala nang maramihan ang huling binanggit noong ika-18 siglo.<ref>{{cite web |title=The Making of Italian Food...From the Beginning |trans-title=Ang Paggawa ng Pagkaing Italyano...Mula Pasimula |url=http://www.epicurean.com/articles/making-of-italian-food.html |access-date=24 Abril 2010 |publisher=Epicurean |language=en}}</ref>{{sfn|Del Conte|2004|pp=11-21}} Isa ito sa mga pinakakilala at pinakapinahahalagahan na [[gastronomiya]] sa buong mundo.<ref>For example, in 2019, the American network [[CNN]] ranked first in a ranking of the best cuisines in the world; see: {{Cite web |title=Which country has the best food? |url=https://edition.cnn.com/travel/article/world-best-food-cultures/index.html |access-date=14 November 2021}}. According to a survey conducted by the British company of [[Marketing research|market analysis]] YouGov, out of 24 countries, Italian cuisine was the most internationally appreciated gastronomy with 84% of total preferences; see: {{Cite web |title=Sondaggio YouGov:l'84% delle persone nel mondo preferisce la cucina italiana |url=https://it.yougov.com/news/2019/03/12/la-cucina-italiana-votata-come-la-migliore-cucina-/ |access-date=14 November 2021}}</ref>

Kabilang sa lutuing Italyano ang mga mga tradisyong malalim ang pagkakaugat na karaniwan sa buong bansa, pati na rin ang mga [[Lutuing rehiyonal|gastronomiyang panrehiyon]], na magkaiba sa isa't isa, lalo na sa [[Hilagang Italya|hilaga]], [[Gitnang Italya|gitna]] at [[Katimugang Italya|timog]] ng Italya, na may patuloy-tuloy na pagpapalitan.<ref>{{cite encyclopedia |title=Italian cuisine |encyclopedia=Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/718430/Italian-cuisine |access-date=24 Abril 2010 |date=2 Enero 2009 |language=en |trans-title=Lutuing Italyano |author=Related Articles}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.indigoguide.com/italy/food.htm |title=Italian Food – Italy's Regional Dishes & Cuisine |publisher=Indigo Guide |access-date=24 April 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110102020059/http://www.indigoguide.com/italy/food.htm |archive-date=2 January 2011 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.rusticocooking.com/regions.htm |title=Regional Italian Cuisine |publisher=Rusticocooking.com |access-date=24 April 2010 |archive-date=10 Abril 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100410072851/http://www.rusticocooking.com/regions.htm |url-status=dead }}</ref> Kumalat ang maraming pagkain na dating panrehiyon lamang, at nagkaroon ang mga ito ng mga baryasyon sa buong bansa.<ref>{{Cite web|url=https://www.viedelgusto.it/piccola-storia-della-cucina-italiana/|title=Cronistoria della cucina italiana|access-date=13 November 2021|language=it}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/scoperta-e-invenzione-della-cucina-regionale_%28L%27Italia-e-le-sue-Regioni%29/|title=Piatti regionali a diffusione nazionale|access-date=13 November 2021|language=it}}</ref> May kasaganaan ng lasa sa lutuing Italyano, at isa ito sa mga pinakasikat at pinakakinokopya sa buong mundo.<ref name="bbc">{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-13760559 |title=How pasta became the world's favourite food |publisher=bbc |date=15 June 2011 |access-date=28 September 2014}}</ref> Naging impluwensiya ang lutuin sa mga iba pang lutuin sa mundo, lalo na sa lutuin ng [[Lutuing Amerikano|Estados Unidos]].<ref>{{cite web |last=Freeman |first=Nancy |date=2 Marso 2007 |title=American Food, Cuisine |trans-title=Amerikanong Pagkain, Lutuin |url=http://www.sallybernstein.com/food/cuisines/us/ |access-date=24 Abril 2010 |publisher=Sallybernstein.com |language=en}}</ref>

Isa sa mga pangunahing katangian ng lutuing Italyano ang pagiging simple nito. Gawa sa kaunting sangkap lamang ang karamihan ng mga putahe, kaya madalas na umaasa ang mga Italyanong kusinero sa kalidad ng mga sangkap, sa halip na sa kasalimuotan ng paghahanda.<ref>{{Cite web |title=Intervista esclusiva allo chef Carlo Cracco: "La cucina è cultura" |url=https://it.latuaitalia.ru/food-n-wine/intervista-esclusiva-allo-chef-carlo-cracco-la-cucina-e-cultura/ |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 Mayo 2019 |title=Storia della cucina italiana: le tappe della nostra cultura culinaria |url=https://www.incibum.it/storia-della-cucina-italiana/ |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref> Lutuing Italyano ang pinagmulan ng entrega ng higit sa [[Euro|€]]200 bilyon sa buong mundo.<ref>{{Cite web |title=La cucina italiana nel mondo: un business da 229 miliardi |url=http://www.ristorazioneitalianamagazine.it/cucina-italiana-business-229-miliardi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200814202907/https://www.ristorazioneitalianamagazine.it/cucina-italiana-business-229-miliardi/ |archive-date=14 Agosto 2020 |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref> Sa paglipas ng mga siglo, malimit na inilikha ang mga pinakasikat na pagkain at resipi ng mga ordinaryong tao higit sa mga [[kusinero]], kaya maraming mga resiping Italyano na bagay para sa pambahay at pang-araw-araw na [[pagluluto]]. Nirerespto rin ang mga partikularidad ng mga rehiyon, sa tanging paggamit ng mga likas na materyales at sangkap mula sa pinagmulang rehiyon ng putahe at pagpepreserba ng kapanahunan nito.<ref>{{Cite web |title=Individualità territoriale e stagionalità nella cucina italiana |url=https://www.cibo360.it/cucina/mondo/cucina_italiana.htm |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=2 Disyembre 2016 |title=Regole e stagionalità della cucina italiana |url=https://www.gqitalia.it/lifestyle/food-drinks/2016/12/02/le-5-regole-fondamentali-della-cucina-italiana |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |title=Nonne come chef |url=https://www.sololibri.net/Le-ricette-della-nonna-Alla.html |access-date=5 Enero 2020 |language=it}}</ref>

Naging batayan ng lutuing Italyano ang [[diyetang Mediteraneo]], na mayaman sa [[pasta]], isda, prutas at gulay.<ref>The Silver Spoon [Ang Kutsarang Pilak] (sa wikang Ingles) {{ISBN|88-7212-223-6}}, 1997 ed.</ref> Mga sentro sa lutuing Italyano ang [[keso]], [[salumi]] at [[alak]], at kasama ng [[pizza]] at [[kape]] (lalo ng ang [[espresso]]) ang nagbubuo ng bahagi ng Italyanong kultura sa [[gastronomiya]].<ref>{{cite news |last=Marshall |first=Lee |date=30 Setyembre 2009 |title=Italian coffee culture: a guide |language=en |trans-title=Kulturang kape ng Italya: isang gabay |newspaper=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/europe/italy/6246202/Italian-coffee-culture-a-guide.html |url-status=live |access-date=5 Setyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131010212148/http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/europe/italy/6246202/Italian-coffee-culture-a-guide.html |archive-date=10 Oktubre 2013}}</ref> May isang mahabang tradisyon ang mga panghimagas sa paghahalo ng mga lokal na lasa katulad ng [[Citrus|bungang sitrus]], [[pistatso]] at [[almendras]] sa mga matatamis na keso katulad ng [[mascarpone]] at [[ricotta]] o mga kakaibang lasa katulad ng kakaw, baynilya, at kanela. Kabilang sa mga pinakasikat na Italyanong panghimagas, keyk at pastelerya ang [[gelato]],<ref>{{cite news |last=Jewkes |first=Stephen |date=13 Oktubre 2012 |title=World's first museum about gelato culture opens in Italy |language=en |trans-title=Unang museum tungkol sa kultura ng gelato sa mundo, nagbukas sa Italya |newspaper=[[Times Colonist]] |url=http://www.timescolonist.com/life/travel/world-s-first-museum-about-gelato-culture-opens-in-italy-1.15866 |url-status=live |access-date=5 Setyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016062518/http://www.timescolonist.com/life/travel/world-s-first-museum-about-gelato-culture-opens-in-italy-1.15866 |archive-date=16 Oktubre 2013}}</ref> [[tiramisù]]<ref>{{cite news |last=Squires |first=Nick |date=23 Agosto 2013 |title=Tiramisu claimed by Treviso |language=en |trans-title=Tiramisung inangkin ni Treviso |newspaper=The Daily Telegraph |url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/10261930/Tiramisu-claimed-by-Treviso.html |url-status=live |access-date=5 Setyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130829091009/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/10261930/Tiramisu-claimed-by-Treviso.html |archive-date=29 Agosto 2013}}</ref> at [[cassata]]. Lubusang dumidepende ang lutuing Italyano sa mga produktong tradisyonal; marami ang tradisyonal na espesyalidad ng bansa na pinoprotektahan ng batas ng EU.<ref>{{cite web |last=Keane |first=John |title=Italy leads the way with protected products under EU schemes |trans-title=Italya, nangunguna sa protektadong produkto sa ilalim ng eskema ng EU |url=http://www.bordbia.ie/industryservices/information/alerts/Pages/ItalyleadsthewaywithprotectedproductsunderEUschemes.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140329075250/http://www.bordbia.ie/industryservices/information/alerts/Pages/ItalyleadsthewaywithprotectedproductsunderEUschemes.aspx |archive-date=29 Marso 2014 |access-date=5 Setyembre 2013 |publisher=[[Bord Bia]] |language=en}}</ref> Ang Italya ay ang [[Alak|pinakamalaking prodyuser ng alak]], pati na rin ang bansa na may pinakasari-saring baryante ng katutubong [[Vitis|punong ubas]] sa buong mundo.<ref name="inumeridelvino">{{Cite web |title=L'Italia è il maggiore produttore di vino |url=http://www.inumeridelvino.it/2018/11/la-produzione-di-vino-nel-mondo-2018-prima-stima-oiv.html |access-date=11 Nobyembre 2021 |language=it}}</ref><ref name="giornalevinocibo">{{Cite web |date=3 Hunyo 2017 |title=L'Italia è il paese con più vitigni autoctoni al mondo |url=https://giornalevinocibo.com/2017/06/03/italia-prima-assoluta-per-vitgni-autoctoni-ecco-i-dati-dei-vari-stati/ |access-date=11 Nobyembre 2021 |language=it}}</ref>

== Mga sanggunian ==
{{talasanggunian}}

== Mga panlabas na kawing ==
* {{in lang|it}} [http://www.mangiarebene.com/ Mangiare bene], mga pamamaraan ng pagluto
* {{in lang|en}} [http://www.mediterrasian.com/cuisine_of_month_recipes_italy.htm Mga resiping Italyano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070302174621/http://www.mediterrasian.com/cuisine_of_month_recipes_italy.htm |date=2007-03-02 }}
* {{in lang|en}} [http://www.completerecipes.com/italian1.htm Complete Recipes: Italian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070204025746/http://www.completerecipes.com/italian1.htm |date=2007-02-04 }}
* {{in lang|it}} [http://www.barmazzini.com/ Complete Italian Recipes Ricette] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070505052000/http://www.barmazzini.com/ |date=2007-05-05 }}
* {{in lang|en}} [http://www.elook.org/recipes/european/italian1.html eLook: Mga resiping Italyano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050425235822/http://elook.org/recipes/european/italian1.html |date=2005-04-25 }}

[[Kategorya:Lutuing Italyano| ]]