Tingnan ang wikitext ng Mga wikang Bisaya

{{Infobox language family
|name=Bisaya
|altname=Bisayan, Bisaya, Binisaya
|region=[[Kabisayaan]] at [[Mindanao]]
|familycolor=Austronesian
|fam1=[[Mga wikang Austronesyo|Austronesyo]]
|fam2=[[Mga wikang Malayo-Polinesyo|Malayo-Polinesyo]]
|fam3=[[Mga wikang Pilipino|Pilipino]]
|fam4=[[Mga wikang Gitnang Pilipino|Gitnang Pilipino]]
|child1=[[Wikang Asi|Banton]]<br>[[Cebuano language|Cebuan]]<br>Gitnang Bisaya<br>Kanlurang Bisaya<br>Timog Bisaya ([[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Tausug|Tausug]])
}}

Ang '''mga wikang Bisaya''', ayon sa larangan ng [[lingguwistika|dalubwikaan]], ay kasapi ng pamilyang [[Mga wikang Gitnang Pilipino|Gitnang Pilipino]] ng mga [[wika]] kung saan kabilang din ang [[Wikang Tagalog|Tagalog]] at [[Wikang Bikol|Bikol]]. Karamihan sa mga wikang Bisaya ay  sinasalita sa [[Kabisayaan]] ngunit sinasalita rin sila sa [[Bikol]] (partikular sa [[Sorsogon]] at [[Masbate]]), sa mga pulo sa timog ng [[Luzon]] tulad ng mga iyong mga bumubuo ng [[Romblon]], sa hilaga at kanlurang mga bahagi ng [[Mindanao]], at sa lalawigan ng [[Sulu]] sa timog-kanluran ng Mindanao. Ilan ding mga residente ng [[Kalakhang Maynila]] ang nagsasalita ng Bisaya, at ang karamihan ay nakakaunawa sa iba’t ibang digri dulot ng pamamayani rito ng [[mga Bisaya]].

Mga higit 30 wika ang bumubuo sa pamilyang Bisaya. Ang wikang Bisayang may pinakamaraming tagapagsalita ay ang [[Wikang Cebuano|Cebuano]], sinasalita ng 20 milyong tao bilang katutubong wika sa gitnang Kabisayaan at sa hilaga at silangang mga bahagi ng Mindanao. Dalawa pang mga nangungunang wikang Bisaya ay ang [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], na sinasalita ng 7 milyon sa kanlurang Kabisayaan, at ang [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], sinasalita ng 3 milyon sa silangang Kabisayaan.

==Katawagan==
Maliban sa pagtukoy ng kanikaniyang [[wika]] gamit ang mga lokal na pangalan, tinatawag din ng mga [[Bisaya]], tulad ng mga Sugbuanon, Hiligaynon at Waray-Waray, na ''Bisaya'' o ''Binisaya'' ang mga wikang Bisaya. Subalit may kaakibat itong kabulaanan at pagkalito dahil ang iba't-ibang mga wikang itong gamit ng samu't-saring etnolingguwistikong pangkat ay may pagkakaibang istruktural ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''mutual intelligibility''). Sa kabilang dako, ang mga nakasailalim sa pamilya ng mga wikang Bisaya ngunit ay taal na ginagamit sa labas ng [[Kabisayaan]] ay hindi tinatawag na ''Bisaya'' o ''Binisaya'' ng mga nagsasalita nito. Higit pa, ang ngalang ''Bisaya'' para sa mga nagsasalita ng mga tulad ng [[wikang Butuanon|Butuanon]], [[wikang Surigaonon|Surigaonon]] at [[wikang Masbatenyo|Masbatenyo]] ay tumutukoy sa mga Sugbuanon. Habang ang wikang [[Wikang Tausug|Tausug]] ay kasapi ng pamilya ng mga wikang Bisaya, hindi ito kinikilala ng mga tagapagsalita nito bilang Bisaya, sapagkat ang ibig sabihin ng salitang ''Bisaya'' sa Tausug ay [[Kristiyano]]<ref>[[Hamsali Jawali|Jawali, Hamsali]]. 2006. ''[[Ta’u-sug–English–Tagalog Dictionary]]''. National Bookstore: [[Mandaluyong]].</ref> partikular na ang mga katabing Sugbuanon at Hiligaynon.

Sa ngayon, wala pang katiyakan sa pinagmulan ng pangalang ''Bisaya''. Gayunman, mayroon ding pangkat-etnikong naninirahan sa mga bahagi ng [[Borneo|Borneong]] sakop ng [[Malaysia]] na katukayo ang mga Bisaya ng [[Pilipinas]].

==Pag-uuring Internal==

Naglahad si David Zorc ng internal na klasipikasyon ukol sa mga wikang Bisaya (Zorc, 1977:32).<ref name="Zorc">Zorc, David Paul. ''The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction''. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1977.</ref> Ang limang pangunahing sangay ay Timog, Cebuan, Gitna, Banton at Kanluran. Subalit inilinaw ni Zorc na ang mga wikang Bisaya ay mas nararapat na ituring na isang diyalektong kontinyuwum ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dialect continuum'') imbis na isang hanay ng mga magkakabukod na wika. Sinasabing ang mga wikang Timog Bisaya ang kauna-unahang humiwalay sa pangkat na siyang sinundan ng Cebuan hanggang sa sumunod ang tatlo pang sangay. Sa mga pulong [[Kabisayaan]], ang lalawigan ng [[Romblon]] ang pinakadibersipikado pagdating sa mga wika dahil tatlong kasapi ng mga sangay ay sinasalita rito.

36 uri sa kabuuan ang nakatala sa ibaba. Naka''italisa'' ang mga indibidwal na wika:

[[File:Bisayan Languages Tree Chart.png|thumb|Tsart ng mga Wikang Bisaya]]

*'''''Bisaya'''''
**1. '''Timog''' (isinasalita sa kanlurang baybayin ng [[Mindanao]])
***Butuan-Tausug
****''[[wikang Tausug|Tausug]]''
****''[[wikang Butuanon|Butuanon]]''
***Surigao
****''[[wikang Surigaonon|Surigaonon]]'' 
****''[[Kamayo]]
**2. '''Cebuan''' (isinasalita sa [[Sugbo]], [[Bohol]], kanlurang [[Leyte]], hilagang [[Mindanao]] at silangang [[Negros]])
***Cebuan
****''[[Wikang Cebuano|Cebuano]]'' 
****''[[Wikang Boholano|Boholano]]'' 
**3. '''Gitna''' (isinasalita halos sa kabuuan ng rehiyong [[Kabisayaan]])
***Waray
****''[[Wikang Waray|Waray-Waray]]'' 
****''[[Wikang Gubat|Gubat]]'' (Timog [[Sorsogon]])
****''[[wikang Masbate Sorsogon|Masbate Sorsogon]]''
****''[[wikang Baybayanon|Baybayanon]]''
****''[[wikang Kinabalian|Kinabalian]]''
***{{anchor|mga Bisayang Periperal}} Periperal
**** ''[[wikang Masbatenyo|Masbatenyo]]''
****''[[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] (Ilonggo)'' 
****''[[Bantayanon]]''
****''[[Wikang Capiznon|Capiznon]]'' 
****''[[Wikang Porohanon|Porohanon]]''
****''[[Wikang Ati|Ati]]''
***Romblon (pangalan din ng [[Romblon|lalawigan]])
****''[[Wikang Romblomanon|Romblomanon]]''
**4. '''Banton''' (isinasalita sa hilagang kanlurang lalawigan ng [[Romblon]])
****''[[wikang Asi|Bantoanon]]''
**5. '''Kanluran'''
***Aklan (isinasalita sa hilagang [[Panay]])
****''[[wikang Malaynon|Malaynon]]''
****''[[Wikang Aklanon|Aklanon]]''
***Kinaray-a 
****''[[wikang Kinaray-a|Kinaray-a]]'' (isinasalita sa gitna at kanlurang [[Panay]])
***Hilagang-Gitna (isinasalita sa [[pulo ng Tablas]] at sa timog na dulo ng [[Mindoro]])
****''[[wikang Onhan|Inonhan]]'' (kamanag-anak ng Kinarayan)
***Kuyan (isinasalita sa kapuluang kanluran ng [[Panay]] at [[Romblon]] pati na rin sa katimugan ng [[Mindoro]])
****''[[wikang Ratagnon|Ratagnon]]''
****''[[wikang Cuyunon|Cuyonon]]''
***Caluyanon
****''[[wikang Caluyanun|Caluyanon]]''

Ang wikang pantulong ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''auxiliary language'') na [[wikang Eskayan|Eskayan]] ay nagtaglay ng balarilang Bisaya, pero ito ay walang salitang Bisaya o [[mga wikang Filipino|Filipino]].

===Pag-uuring Ethnologue===
Samantala, ang 25 wikang Bisaya ay ikinaklasipika ng Ethnologue sa limang subdibisyon:

{| class="wikitable" style="text-align:center"
!colspan="3"|Pamilya ng wika !! Bilang ng wika !! Wika
|-
| colspan="3" align="left"|[[wikang Banton|Banton]] || 1 || align="left"|Bantoanon
|-
| colspan="3" align="left"|[[Wikang Cebuan|Cebuan]] || 1 || align="left"|Cebuano
|-
| colspan="3" align="left"|Gitnang Bisaya || 1 ||align="left"| [[wikang Bantayanon|Bantayanon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Periperal || 5 ||align="left"| [[wikang Ati|Ati]], [[wikang Capiznon|Capiznon]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Masbatenyo|Masbatenyo]], [[wikang Porohanon|Porohanon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Romblon || 1 ||align="left"| [[wikang Romblomanon|Romblomanon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Waray || 3 ||align="left"| [[wikang Baybayanon|Baybayanon]], [[wikang Kinabalian|Kinabalian]], [[wikang Hilagang Sorsoganon|Hilagang Sorsoganon]]
|-
| || || align="left"|Gubat || 1 ||align="left"| [[wikang Timog Sorsoganon|Timog Sorsoganon]]
|-
| || || align="left"|Samar-Waray || 1 ||align="left"| [[wikang Waray-Waray|Waray-Waray]]
|-
| colspan="3" align="left"|Timog Bisaya || 2 ||align="left"| [[wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[wikang Tandaganon|Tandaganon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Butuan-Tausug || 2 ||align="left"| [[wikang Butuanon|Butuanon]], [[wikang Tausug|Tausug]]
|-
| colspan="3" align="left"|Kanlurang Bisaya || 2 ||align="left"| [[wikang Aklanon|Aklanon]], [[wikang Caluyanon|Caluyanon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Aklan|| 1 ||align="left"| [[wikang Malaynon|Malaynon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Kinaray-a|| 1 ||align="left"| [[wikang Kinaray-a|Kinaray-a]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Cuyanon|| 2 ||align="left"| [[wikang Cuyonon|Cuyo]], [[wikang Ratagnon|Ratagnon]]
|-
| ||colspan="2" align="left"|Hilagang-Gitna|| 1 ||align="left"| [[wikang Inonhan|Inonhan]]
|-
! colspan="3" |Kabuuan !!  25 !!
|}

==Rekonstruksyon==
Sinubukang buuin ni Davic Zorc ang Proto-Bisaya at napagpalagyang ito ay nagtaglay ng 15 mga [[katinig]] at 4 na mga [[patinig]] (Zorc, 1977:201). Kasama sa pagsusuring ito ang haba ng patinig, pangunahing diin (una sa huli at panghuli) at ikalawang diin (bago ang una sa huli).

{|class="wikitable"
|+caption | '''Mga Proto-Bisayang Katinig'''
|-
!colspan=2|
![[Panlabing katinig|Panlabi]]
![[Dental na katinig|Dental]]
![[Palatal na katinig|Palatal]]
![[Belar na katinig|Belar]]
![[Impit na katinig|Impit]]
|-
!rowspan=2 | [[Plosibong katinig|Plosibo]]
! style="text-align: left; font-size: 80%;" |Walang tinig
|align="center"|{{IPA|p}}
|align="center"|{{IPA|t}}
|
|align="center"|{{IPA|k}}
|align="center"|{{IPA|ʔ}}
|-
! style="text-align: left; font-size: 80%;" |May tinig
|align="center"|{{IPA|b}}
|align="center"|{{IPA|d}}
|
|align="center"|{{IPA|ɡ}}
|-
! colspan=2 | [[Pahumal na katinig|Pahumal]]
|align="center"|{{IPA|m}}
|align="center"|{{IPA|n}}
|
|align="center"|{{IPA|ŋ}}
|
|-
! colspan=2 | [[Prikatibong katinig|Prikatibo]]
|
|align="center"|{{IPA|s}}
|
|
|align="center"|{{IPA|h}}
|-
! colspan=2 | [[Lateral na katinig|Lateral]]
|
|align="center"|{{IPA|l}}
|
|
|-
! colspan=2 | [[Aproksimant na katinig|Aproksimant]]
|align="center"|{{IPA|w}}
|
|align="center"|{{IPA|j}}
|
|
|}

{| class="wikitable" style="margin:auto:" align="center" style="text-align:center" width="30%" 
|+caption | '''Mga Proto-Bisayang Patinig'''
! colspan="2" | Taas
! colspan="2" | [[Harapang patinig|Harap]]
! colspan="2" | [[Sentrong patinig|Sentro]]
! colspan="2" | [[Likurang patinig|Likod]]
|- align="center"
| colspan="2" |'''[[Nakasarang patinig|Nakasara]]'''
| colspan="2" |'''i''' {{IPA|/i/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |'''u''' {{IPA|/u/}}
|- align="center"
| colspan="2" |'''[[Gitnang patinig|Gitna]]'''
| colspan="2" |
| colspan="2" |'''ə''' {{IPA|/ə/}}
| colspan="2" |
|- align="center"
| colspan="2" |'''[[Nakabukang patinig|Nakabuka]]'''
| colspan="2" |
| colspan="2" |'''a''' {{IPA|/a/}}
| colspan="2" |
|}
[[Kaurian:mga wikang Bisaya| ]]

==Mga sanggunian==
{{talasanggunian}}