Tingnan ang wikitext ng Odisea

{{Infobox Book<!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books -->
| name          = Odisea
| translator    = 
| image         = Beginning Odyssey.svg
| image_caption = Simula ng Odisea sa pinagmulang wikang Griyego.
| author        = [[Homer]]
| country       = [[Gresya]]
| language      = [[Sinaunang wikang Griyego|Sinaunang Griyego]]
| genre         = [[Tulang epika]]
|publisher      = Iba't iba
| release_date  = [[Before Common Era|Bago sumapit ang karaniwang panahon]]
| isbn          = ''wala''  <!-- unang nalimbag bago nagsimula ang sistemang ISBN  -->
}}
[[Talaksan:Francesco Primaticcio 002.jpg|thumb|right|200px|Sina [[Odiseo]] at [[Penelope]].]]
Ang '''Odisea''' o '''Ang Odisea''' ([[Sinaunang wikang Griyego|Griyego]]: ''Ὀδύσσεια'', ''Odússeia'' o ''Odísia''; [[wikang Ingles|Ingles]]: ''Odyssey'') ay isa sa dalawang pangunahing sinaunang [[tula]]ng [[epika]] ng [[kabihasnang Heleniko]] ([[sinaunang Gresya]]) na pinaniniwalaang inakdaan ni [[Homer]] (o [[Homero]]). Tinatayang isinulat ang tulang ito noong malapit na ang pagwawakas ng ika-8 daantaon bago dumating si [[Kristo]], sa may [[Ionia]], malapit sa tabing-dagat ng kanlurang [[Turkiya]] na nasasakupan ng mga Griyego.<ref>Pagpapakilala ni [[D.C.H. Rieu]] sa ''The Odyssey'' (Penguin, 2003), p. ''xi''.</ref> May bahagyang pagganap ang tula bilang isang karugtong ng ''[[Iliad]]'' ni Homer, at pangunahing nakatuon sa bayaning Griyegong si [[Odiseo]] ([[Odisio]] at [[Odysseus]] din; o sa anyong Romanong [[Ulysses]]) at sa kaniyang mahabang paglalakbay pauwi sa [[Ithaca]] makaraan ang pagbagsak ng [[Troy]]. Hinango ang pangalan ng epikang ito mula sa bayani nitong si [[Odiseo]].<ref name=NBK>{{cite-NBK|Odyssey}}</ref>

Inabot ng sampung taon si Odiseo bago muling marating ang Ithaca makatapos ang sampung-taong [[Digmaang Trohano]].<ref>Namatay ang asong si Argos, ''autik' idont' Odusea eeikosto eniauto'' ("''seeing Odysseus again in the twentieth year''"), [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Od.+17.290 ''Odyssey'' 17.327]; cf. at [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Od.+2.129 2.174-6], [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Od.+23.85 23.102], [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hom.+Od.+23.129 23.170].</ref> Sa panahong wala si Odiseo, kinailangang harapin ng kaniyang anak na si [[Telemachus]] (o [[Telemaco]]) at ng asawang si [[Penelope]] ang isang pangkat ng mga walang-galang na mga manliligaw, ang mga [[Proci]], na nagpapaligsahan upang makamit ang kamay ni Penelope at mapakasal sa isa sa kanila, dahil maraming naniniwalang namatay na si Odiseo. Sa makabagong panahon, nangangahulugang "matagalan o mahabang paglalakbay o pakikipagsapalaran" ang salitang ''odyssey''.<ref name=Gabby>{{cite-Gabby|''Odyssey''}}</ref> Patuloy pa ring binabasa sa [[Griyegong Homeriko]] ang akdang ito, maging ang [[pagsasalinwika]] sa mga pangkasalukuyang wika sa palibot ng mundo. Kung hindi lamang nakasulat ito ng patula, sinasabing ito sana ang pinakaunang [[nobela]] sa mundo. Dahil sa masayang wakas ng akdang ito, itinuturing itong isang salaysayin ng pagmamahalan o may katangiang makaromansa. Malaki ang naging impluwensiya ng ''Odisea'' sa panitikang pandaigdig, katulad ng iba pang mga tula at maging sa mga dula.<ref name=NBK/>

== Mga salaysay sa loob ng Odisea ==
May tatlong salaysaying patulang nakapaloob sa ''Odisea'': ang kay Odiseo, ang kay Telemaco (anak na lalaki ni Odiseo), at ang kay Penelope (ang asawa ni Odiseo): Ang unang nakahabing salaysay ay hinggil sa pakikipagsapalaran ni Odiseo habang pabalik sa kaniyang kaharian sa Ithaca, pagkalipas ng Digmaang Trojan, kabilang ang kaniyang mga naging suliranin nang nakabalik na siya sa Ithaca. Samantala, umiinog rin ang akda sa anak ni Odiseong si Telemaco (ikalawang salaysay); hinahanap ni Telemaco ang matagal nang nawawalang amang si Odiseo. Naglalahad din ang epika ng nauukol kay Penelope (ang ikatlong salaysay), ang asawa at reyna ni Odiseo, na matagal nang naghihintay sa pagbabalik ng kaniyang asawang si Odiseo. Sa kabuoan, dalawampung taon ang naging kahabaan ng paghihintay ni Penelope hanggang sa makabalik na nga si Odiseo. Ganito ang bilang dahil sampung taong nasa digmaan si Odiseo na nadagdagan pa ng sampung taon sa karagatan habang naglalakbay pabalik sa Ithaca. Magkakahabi ang tatlong salaysaying ito ng buhay sa epikang ''Odisea''.<ref name=NBK/>

=== Salaysay ukol kay Telemaco ===
Isang buwan pa lamang si Telemaco nang maglayag patungong Troy ang ama niyang si Odiseo.<ref>The Odyssey, Book XIV.</ref> Nagsisimula ang ''Odisea'' noong mga dalawampung taon na ang edad ni Telemaco, at nakatira sa tahanan ng kaniyang ama, sa piling ng kaniyang inang si Penelope. Naroroon din ang pangkat ng malaking bilang ng mga mayayabang na mga kalalakihang nanliligaw kay Penelope. 108 ang bilang ng mga manunuyong ito, na naniniwalang patay na si Odiseo, kaya't maaari nang mapakasalan si Penelope kung mapapaibig ng isa man sa kanila.

Nagkatawang tao si [[Atenas (diyosa)|Athena]] (o [[Atena (diyosa)|Atena]]), sa anyo ng isang datu o pinunong Taphianong si [[Mentes]], para hikayatin si Telemaco na hanapin si Odiseo. Nilisan nga ni Telemaco ang Ithaca upang maghanap ng balita hinggil sa kaniyang amang si Odiseo. Pinangangalagaan siya ng diyosang si Atenas, na siyang tagapananggalang din ni Odiseo. Dinalaw ni Telemaco ang isang matandang nagngangalang Nestor, pati sina Menelaus at Helen, na mga nakabalik nang matiwasay mula sa pakikipaglaban sa Troy. Wala siyang natanggap na balita ukol sa ama. Pinagbilinan siya ni Atenang magbalik sa Ithaca.<ref name=NBK/>

=== Salaysay ukol kay Odiseo ===
Samantala, nasa isang pulo si Odiseo, sa isang pulong pag-aari ni diyosang si [[Calypso]]. Nanahan si Odiseo sa pulong iyon ng may pito nang mga taon. Inalok ni Calypso na gagawin niyang isang nilalang na walang-kamatayan o imortal si Odiseo, subalit mas ibig ni Odiseong magbalik sa Ithaca. Sinugo ng diyos na si [[Zeus]] si [[Hermes]] upang pag-utusan palayain ni Calypso si Odiseo. Gumawa ng isang bangka si Odiseo, sapagkat matagal nang nawasak ang kaniyang mga barko, malaon na ring namatay ang kaniyang mga kasamahan. Narating ni Odiseo ang ang lupain ng mga [[Phaeacian]]. Natagpuan siya ng prinsesang si [[Nausicaa]]. Sa palasyo ng amang hari ni Nausicaa, nilahad ni Odiseo ang kaniyang naging mga pakikipagsapalaran. Naririto ang ilan sa mga ito:<ref name=NBK/>

===== Sa lupain ng mga Kumakain-ng-Lotus =====
Narating nina Odiseo at ng mga kasamahan niyang manlalakbay ang lupain ng mga tinatawag na Kumakain-ng-[[Lotus]]. Nang matikman ng mga kasama ni Odiseo ang halamang lotus, nakalimutan nila ang kanilang mga nakaraan, kaya't ayaw na nilang lisanin ang pook, para kumakain pa ng mas maraming mga lotus. Hinila ni Odiseo ang kaniyang mga tauhan paalis sa lugar na iyon.<ref name=NBK/>

===== Sa lupain ng mga may-isang mata =====
[[Talaksan:OdysseyPolyphemos.png|thumb|right|Si Odiseo habang nilalasing si Polifemo.]]
Nabihag ng isang nilalang na may iisang matang si [[Polifemo]] (o [[Polyphemus]]), isang [[cyclope]] (o [[cyclop]]), salitang nangangahulugang "may bilog na mata." Naninirahan si Polifemo sa isang [[yungib]], at kinakain ang mga tauhan ni Odiseo, dalawang tao bawat isang araw. Nilinlang nina Odiseo si Polifemo. Nilasing ni Odiseo si Polifemo at pinaso nila ang mata nito kaya't nabulag. Nang dating tanungin ni Polifemo kung ano ang pangalan ni Odiseo, sinabi ni Odiseong "Walang-Sinuman" ang tawag sa kaniya. Kaya't nang humingi ng saklolo si Polifemo sa iba pang mga cyclope, walang tumulong sa kaniya, sapagkat ang pangungusap na "Sinasaktan ako ni Walang-Sinuman," ang sinasambit niya sa paghingi ng mga nagtataka lamang na mga kauring nilalang. Nakaalis sina Odiseo sa pamamagitan ng isa pang panlalansi kay Polifemo. May mga alagang [[tupa]] si Polifemo. Pinagtali-tali nina Odiseo ang bawat tatlong tupa, nakatali sa ilalim ng panggitnang tupa ang isang kasama ni Odiseo, na hindi masasalat ng bulag na si Polifemo kapag hihimasin ang dumaraang mga tupa. Bagaman iisang tupa na lamang ang natira para kay Odiseo, isang lalaking tupa at siyang paborito ni Polifemo. Hindi rin napuna ni Polifemo si Odiseong nasa ilalim ng paboritong tupa ni Polifemo. Bagaman nakatakas sina Odiseo mula sa mga kamay ni Polifemo, naparusahan din pagdaka si Odiseo, sapagkat anak si Polifemo ng diyos na si [[Poseidon]].<ref name=NBK/>

===== Tulong ng diyos ng mga hangin =====
Nakatagpo nina Odiseo si [[Aeolus]], ang diyos ng mga hangin. Binigyan si Odiseo ni Aeolus ng isang buslong naglalaman ng mga hanging magagamit sana sa paglalayag, ngunit nagduda ang mga tauhan ni Odiseo hinggil sa laman ng buslo. Inisip nilang kayamanan ng laman ng buso at nililinlang lamang sila. Kaya't binuksan nila ang buslo. Nakawala ang mga hangin. Naantala lamang muli ang kanilang paglalakbay. Tumanggi si Aeolus na tulungan silang muli.<ref name=NBK/>

===== Ang mga Laestrigoniano at si Circe =====
Winasak ng mga [[Laestrigoniano]] (mga [[Laestrygonian]], mga kumakain ng laman ng tao) ang lahat ng sasakyang-pandagat nina Odiseo. Pinaslang din ng mga ito ang mga tauhan ni Odiseong lulan ng mga barkong nasira. Hindi nila pinatay si Odiseo. Dumulog si Odiseo kay Circe, isang babaeng [[mangkukulam]] na ginawang mga [[baboy]] ang mga tauhan ni Odiseo. Binigyan ng diyos si Hermes si Odiseo ng isang halamang [[molyo]] (o ''[[moly]]''), isang [[yerba]]ng nakatulong kay Odiseo para labanan ang [[salamangka]] ng mangkukulam. Napapayag ni Odiseong palayin ni Circe ang kaniyang mga tauhan, subalit kinailangan niyang pumiling kay Circe nang may isang taon.<ref name=NBK/>

===== Sa Mundong nasa Ilalim ng Lupa =====
Tumungo si Odiseo sa Mundong nasa Ilalim ng Lupa upang humingi ng tulong kay [[Tiresias]], isang multong may kakayahang maglakbay-diwa, kung paano ang pagbalik sa Ithaca. Nakahalubilo rin ni Odiseo ang iba pang mga kaluluwa ng mga naging bantog na mga tao, pati ang kaniyang inang namatay sa kalungkutan noong wala si Odiseo sa Ithaca, habang naghihintay sa pagbabalik ng bayaning hari.<ref name=NBK/>

===== Mga sirena at sina Scylla at Charybdis =====
[[Talaksan:Ulysses And The Sirens by Léon Belly.jpg|thumb|right|Si Odiseo at ang mga sirena.]]
Nakatagpo rin nina Odiseo ang mga [[sirena]], mga kabighabighaning babaeng may nakakabatubalaning awitin. Handang makipagpatayan ang mga tauhan ni Odiseo para lamang makalapit sa mga sirena, kaya't pinahiran ni Odiseo ng [[pagkit]] ang mga tainga ng kaniyang mga kasamahan. Samantala, nagpatali naman si Odiseo sa isang haligi, kaya't kahit na marinig niya ang awit ng mga sirena, hindi siya lulundag sa tubig para marating ang mga babaeng iyon. Nakasagupa rin nina Odiseo ang halimaw-dagat na si [[Scylla]], na kahawig ng isang [[pugita]]. Nahuli ni Scylla ang anim sa mga tauhan ni Odiseo. Kinailangan ding matakasan nina Odiseo ang isang [[uli-uli]], isang [[ipu-ipo]]ng-tubig o tubig na umaalimpuyo, na may pangalang [[Charybdis]]; nakaraan naman sila't nakalagpas sa buhawing-tubig na ito.<ref name=NBK/>

===== Sa Pulo ng Araw at ang mga Phaeaciano =====
Narating nina Odiseo ang Pulo ng Araw. Nang lisanin niya ang pook na iyon, may isang unos sumira sa kaniyang nag-iisa nang barko, at namatay ang mga natitira niyang mga tauhan. Isang kaparusahan kay Odiseo at sa kaniyang mga kasama, sapagkat pumaslang sila ng ilang mga banal na baka. Naging mainam naman ang pagtanggap kay Odiseo ng mga mamamayan ng Phaeacia nang marating niya ang lupain ng mga ito. Tinulungan si Odiseo ng mga Phaeaciano para makabalik na sa Ithaca, sa pamamagitan ng pagpapagamit ng isa sa kanilang mga barko. Sa lumaon, naging bato ang barko, bilang isang paghihiganti ni Poseidon kay Odiseo. Nakaligtas naman si Odiseo.<ref name=NBK/>

=== Pagbabalik ni Odiseo sa Ithaca ===
Sa pagdaong ni Odiseo sa Ithaca, tinulunga siya ng diyosang Atena upang makapagpanggap bilang isang [[pulubi]]. Narating ni Odiseo ang [[dampa]] ng nag-aalaga ng baboy na si [[Eumaeus]], ang isa sa mga nalalabing kakampi ni Odiseo. Dito rin sa pamamahay ng magbababoy nakasalamuha ni Odiseo ang anak na lalaking si Telemaco. Magkatulong nilang pinaghandaan ang pagpaslang sa mga manliligaw ni Penelope. Sa paglitaw ni Odiseo sa kaniyang sariling [[tahanan]], tanging ang kaniyang [[aso]]ng si [[Argus]] at ang isang taong nagngangalang [[Eurycleia]] ang nakamukha kay Odiseo. Sa katuwaan sa pagkakakilala kay Odiseo, bumagsak nang walang buhay ang asong si Argus, dahil ito sa labis na katuwaan nang makita ang among si Odiseo. Nakilala naman ni Eurycleia si Odiseo nang hugasan nito ang kaniyang paa, nagpapanggap pa noon si Odiseo bilang isang pulubi. Natiyak ni Eurycleia, dating tagapag-alaga ng sanggol pang si Odiseo, ang katauhan ni Odiseo sa pamamagitan ng balat sa paa nang binubuhasan nito ng tubig ang paa ni Odiseong nagkukuwaring pulubi.<ref name=NBK/><ref name=Dalby/>

===== Salaysay ukol kay Penelope =====
[[Talaksan:Odysseus from Schwab book 1.jpg|thumb|right|Ang pakikipagsagupaan ni Odiseo sa mga manliligaw ni Penelope.]]
Ipinahayag ni Penelope na pakakasalan niya ang sinuman sa kaniyang manliligaw na makagagamit ng sandatang pana ni Odiseo, ngunit walang nagtagumpay sa mga ito. Habang nagpapanggap pa rin bilang isang pulubi, sinabi ni Odiseong ibig niyang sumubok na gamitin ang naturang pana. Pagkaraang magtagumpay, pinagpapaslang ni Odiseo sa pamamagitan ng pana at mga palaso ang mga manliligaw ni Penelope. Tinulungan siya ng anak na si Telemaco, at ng isa pang may malasakit na tauhan, sa pakikipaglabang ito. Ibinunyag ni Odiseo kay Penelope kung sino siyang talaga, subalit hindi ito maniwala. Napatunayan ni Odiseong siya ang nawawala nitong asawa, sa pamamagitan ng pagpapaalala at paglalarawan ng ginawa ni Odiseo sa kanilang higaang mag-asawa, isang kamang may isang haliging nagmula sa isang tumutubong puno. Isa itong lihim na tanging sin Odiseo at Penelope lamang ang nakakaalam.<ref name=NBK/><ref name=Dalby/>

Noong wala pa si Odiseo, nakapangako na rin si Penelope sa mga dating nabubuhay pang mga manliligaw niya na makikipag-isang dibdib siya sa isa sa mga ito kapag natapos na ni Penelope ang kaniyang gawain sa pananahi. Subalit palagian niyang nalilinlang ang kaniyang mga manliligaw sa pamamagitan ng pagtatastas na muli ng mga natatapos niyang tahiin tuwing gabi. Pagsapit muli ng umaga, maipapakita niyang hindi pa tapos ang kaniyang mga tinatahi, kaya't hindi pa siya makakapili ng mapapakasalan mula sa mga makukulit na mga manliligaw.<ref name=NBK/><ref name=Dalby/>

=== Pagwawakas at pahimakas ===
Kapagdaka, noong sumapit ang kinabukasan, nagsidating ang mga mag-anak ng mga manunuyong napaslang ni Odiseo upang makapaghiganti, sapagkat dalawang salinlahi ng mga kalalakihan ng Ithaca ang nawalan ng buhay dahil kay Odiseo. Subalit napigil sila ng diyosang si Atena. Pagkaraan nito, sa utos ng diyos na si [[Zeus]],muling nagkaroon ng kapayapaan sa Ithaca. Dito nagtatapos ang ''Odisea''.<ref name=NBK/><ref name=Dalby>Banghay na nakabatay mula sa {{Harvard reference | Surname=Dalby | Given=Andrew | Authorlink=Andrew Dalby | Title=[[Rediscovering Homer]] | Publisher=Norton | Place=New York, London | Year=2006 | ISBN=0393057887}} pp. xx-xxiv.</ref>

== Mga sanggunian ==
{{commonscat|Odyssey|Odisea}}
{{reflist}}
{{Characters in the Odyssey}}

[[Kategorya:Panitikan ng sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Odisea]]
[[Kategorya:Mitolohiyang Griyego]]
[[Kategorya:Tulang epika]]