Tingnan ang wikitext ng Pagbabago ng klima

[[Talaksan:Pagbabago sa Katamtamang Temperatura.svg|alt=Ang pandaigdigang mapa na pinapakita ang temperatura ng dagat na umaakyat ng 0.5 ng 1 digri Celsius; umaakyat ang temperatura ng lupa ng 1 hanggang 2 digri Celsius; at temperatura sa Artiko ng 4 digri Celsius.|thumb|Mga pagbabago sa temperatura ng hangin sa ibabaw ng daigdig sa nakalipas na 50 taon.<ref>{{Cite web |title=GISS Surface Temperature Analysis (v4) |url=https://data.giss.nasa.gov/gistemp/maps/index_v4.html |access-date=12 Enero 2024 |website=NASA |language=en}}</ref> Higit na umiinit ang [[Artiko]], at karaniwang tumaas ang mga temperatura sa lupa nang higit sa mga temperatura sa ibabaw ng dagat.]]
[[Talaksan:Pandaigdigang Temperatura at mga Puwersa.svg|thumb|Ang katamtamang temperatura ng hangin sa ibabaw ng [[Daigdig]] ay tumaas ng halos 1.5{{Spaces}}°C (mga{{Spaces}}2.5 °F) mula noong [[Rebolusyong industriyal|Rebolusyong Industriyal]]. Nagdudulot ang mga likas na puwersa ng ilang pagkakaiba-iba, subalit ipinapakita ng 20-taong katamtaman ang progresibong impluwensya ng aktibidad ng tao.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1|2021}} (sa Ingles)</ref>]]
Sa karaniwang paggamit, inilalarawan ng '''pagbabago ng klima''' ang '''pag-init ng mundo'''—ang patuloy na pagtaas ng katamtamang temperatura sa buong mundo—at ang mga epekto nito sa sistema ng klima ng [[Daigdig]]. Kasama rin sa mas malawak na kahulugan ng pagbabago ng klima ang mga nakaraang pangmatagalang pagbabago sa klima ng Daigdig. Pangunahing sanhi ng kasalukuyang pagtaas sa pandaigdigang katamtamang temperatura ang pagsunog ng mga tao ng mga panggatong na [[posil]] mula noong [[Rebolusyong industriyal|Rebolusyong Industriyal]].<ref name="IPCC_SR15_p54">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}} (sa Ingles)</ref><ref name="Lynas_2021">{{Cite journal |last=Lynas |first=Mark |last2=Houlton |first2=Benjamin Z. |last3=Perry |first3=Simon |date=19 Oktubre 2021 |title=Greater than 99% consensus on human caused climate change in the peer-reviewed scientific literature |journal=Environmental Research Letters |language=en |volume=16 |issue=11 |page=114005 |bibcode=2021ERL....16k4005L |doi=10.1088/1748-9326/ac2966 |doi-access=free}}</ref> Nagdaragdag sa mga gas ng ''greenhouse'' ang paggamit ng panggatong na posil, [[deporestasyon]], at ilang gawaing pang-agrikultura at pang-industriya.<ref name="auto2">{{Harvard citation no brackets|Our World in Data, 18 Setyembre|2020}} (sa Ingles)</ref> [[Epektong greenhouse|Sumisipsip ng ilan sa init]] ang mga gas na ito na inilalabas ng Daigdig pagkatapos itong uminit mula sa sikat ng araw, na nagpapainit sa mas mababang atmospera. Ang [[Carbon dioxide|diyoksidong karbono]], ang pangunahing gas na ''[[greenhouse]]'' na nagtutulak ng pag-init ng mundo, ay lumaki ng humigit-kumulang 50% at nasa antas na hindi nakikita sa loob ng milyun-milyong taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}}</ref>

Ang pagbabago ng klima ay may lalong malaking epekto sa [[Likas na kapaligiran|kapaligiran]]. Lumalawak ang mga disyerto, habang nagiging mas karaniwan ang [[matinding init]] at [[Napakalaking sunog|sunog sa ilang]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}} (sa Ingles)</ref> Nag-ambag ang pinalakas na pag-init sa Artiko sa pagtunaw ng ''permafrost'', pag-urong ng mga [[glasyar]] at pagbaba ng yelo sa dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagdudulot din ang mas mataas na temperatura ng mas matinding [[bagyo]], tagtuyot, at iba pang matinding lagay ng panahon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Ch11|2021}} (sa Ingles)</ref> Napupuwersa ng mabilis na pagbabagong pangkapaligiran sa mga [[bundok]], [[Bahura ng mga bulaklak na bato|bahurang koral]], at Artiko ang maraming uri ng hayop na lumipat o malipol.<ref>{{Cite web |last=EPA |date=19 Enero 2017 |title=Climate Impacts on Ecosystems |url=https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-impacts/climate-impacts-ecosystems_.html#Extinction |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180127185656/https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-impacts/climate-impacts-ecosystems_.html#Extinction |archive-date=27 Enero 2018 |access-date=5 Pebrero 2019 |language=en |quote=Mountain and arctic ecosystems and species are particularly sensitive to climate change... As ocean temperatures warm and the acidity of the ocean increases, bleaching and coral die-offs are likely to become more frequent.}}</ref> Kahit na maging matagupay ang mga pagsisikap na mabawasan ang pag-init sa hinaharap, magpapatuloy ang ilang mga epekto sa loob ng maraming dantaon. Kabilang dito ang pag-init ng karagatan, pag-aasido ng karagatan at pagtaas ng lebel ng dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}} (sa Ingles)</ref>

Binabantaan ng pagbabago ng klima ang mga tao ng dagdag na [[Baha|pagbaha]], matinding init, pagtaas ng kakulangan sa pagkain at tubig, mas maraming sakit, at pagkaluging ekonomiko. Maaring magresulta ito ng migrasyon at hindi pagkakasundo ng mga tao.<ref name="auto3">{{Harvard citation no brackets|Cattaneo|Beine|Fröhlich|Kniveton|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Tinatawag ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan|''World Health Organization'']] (WHO, o Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan) ang pagbabago ng klima bilang pinakamalaking banta sa kalusugan ng mundo sa ika-21 dantaon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR|2014}}; {{Harvard citation no brackets|WHO, Nob|2015}}: "Climate change is the greatest threat to global health in the 21st century. Health professionals have a duty of care to current and future generations. You are on the front line in protecting people from climate impacts – from more heat-waves and other extreme weather events; from outbreaks of infectious diseases such as malaria, dengue and cholera; from the effects of malnutrition; as well as treating people who are affected by cancer, respiratory, cardiovascular and other non-communicable diseases caused by environmental pollution." (sa Ingles)</ref> Nakakaranas ang mga lipunan at [[ekosistema]] ng mas matitinding panganib sa walang aksyon upang limitahan ang pag-init.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Inlges)</ref> Bahagyang binabawasan ang mga panganib ng pag-angkop sa pagbabago ng klima sa pamamagitan ng mga pagsisikap tulad ng mga hakbang sa pagkontrol sa baha o mga pananim na lumalaban sa tagtuyot, bagama't naabot na ang ilang limitasyon sa pag-aangkop.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 SYR SPM|2023}}: "Effectiveness15 of adaptation in reducing climate risks16 is documented for specific contexts, sectors and regions (high confidence)...Soft limits to adaptation are currently being experienced by small-scale farmers and households along some low-lying coastal areas (medium confidence) resulting from financial, governance, institutional and policy constraints (high confidence). Some tropical, coastal, polar and mountain ecosystems have reached hard adaptation limits (high confidence). Adaptation does not prevent all losses and damages, even with effective adaptation and before reaching soft and hard limits (high confidence)." (sa Ingles)</ref> Responsable ang mga mahihirap na komunidad sa maliit na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon, subalit sila ang may pinakamaliit na kakayahang umangkop at pinakaapektado sa pababago ng klima.<ref>{{Cite web |last=Tietjen |first=Bethany |date=2 Nobyembre 2022 |title=Loss and damage: Who is responsible when climate change harms the world's poorest countries? |url=https://theconversation.com/loss-and-damage-who-is-responsible-when-climate-change-harms-the-worlds-poorest-countries-192070 |access-date=30 Agosto 2023 |website=The Conversation |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=27 Pebrero 2022 |title=Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability |url=https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/ |access-date=30 Agosto 2023 |publisher=IPCC |language=en}}</ref>
{{multiple image|perrow=1 / 2
|total_width=310
|image1=Bobcat Fire, Los Angeles, San Gabriel Mountains.jpg
|alt1=Sunog sa Bobcat sa Monrovia, [[Kalipornya]], Setyembre 10, 2020
|image2=Bleached colony of Acropora coral.jpg
|alt2=[[Pagpuputi ng sagay|Pinaputing]] kolonya ng koral ng Acropora|image4=California Drought Dry Lakebed 2009.jpg|alt4=Isang tuyong ilalim ng lawa sa [[Kalipornya]], na nakakaranas pinakamalalang malaking tagtuyot sa loob ng 1,200 taon.<ref>{{cite web |url=https://www.cbsnews.com/amp/news/water-cutbacks-california-6-million-people-drought/ |title=California is rationing water amid its worst drought in 1,200 years |first=Irina |last=Ivanova |publisher=CBS News |date=Hunyo 2, 2022|language=en}}</ref>|footer=Mga halimbawa ng ilang epekto ng pagbabago ng klima: Tumindi ang sunog sa ilang sa pamamagitan ng init at [[tagtuyot]], [[Pagpuputi ng sagay|pagpapaputi ng mga korales]] na nangyayari nang mas madalas dahil sa matinding init sa dagat, at lumalalang tagtuyot na nakompromiso ang mga panustos ng tubig.}}
Maraming epekto sa pagbabago ng klima ang naramdaman nitong mga nakaraang taon, na ang 2023 ang pinakamainit na naitala sa +{{Convert|1.48|C-change}} mula nang magsimula ang regular na pagsubaybay noong 1850.<ref>{{Cite web |last=Poyntin |first=Mark |last2=Rivault |first2=Erwan |date=10 Enero 2024 |title=2023 confirmed as world's hottest year on record |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-67861954 |access-date=13 Enero 2024 |publisher=BBC |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=21 Abril 2023 |title=Human, economic, environmental toll of climate change on the rise: WMO {{!}} UN News |url=https://news.un.org/en/story/2023/04/1135852 |access-date=11 Abril 2024 |website=news.un.org |language=en}}</ref> Itataas ng karagdagang pag-init ang mga epektong ito at maaaring magpalitaw ng mga sandaling kritikal, gaya ng pagtunaw ng lahat ng yelo sa [[Greenland|Groenlandiya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa ilalim ng Kasunduang Paris ng 2015, kolektibong nagkasundo ang mga bansa na panatilihin ang pag-iinit na "mabuting nasa ilalim ng 2&nbsp;°C". Gayunpaman, sa mga pangakong ginawa sa ilalim ng Kasunduan, aabot pa rin ang pag-init ng mundo sa humigit-kumulang {{Convert|2.7|C-change}} sa pagtatapos ng dantaon.<ref name="UNEP2021">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2021}} (sa Ingles)</ref> Mangangailangan ang paglilimita sa pag-init sa 1.5&nbsp;°C ng pagbabawas ng mga emisyon sa 2030 at pagkamit ng mga emisyong netong-sero sa 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Rogelj|Meinshausen|Schaeffer|Knutti|Riahi|2015}}; {{Harvard citation no brackets|Hilaire et al.|2019}} (sa Ingles)</ref>

Maaring ihinto ang paggamit ng panggatong na posil sa pamamagitan ng pagtitipid ng enerhiya at paglipat sa mga mapagkukunan ng enerhiya na hindi gumagawa ng malaking polusyong karbon. Ang mga pinagmumulan ng enerhiya ng mga ito ay kinabibilangan ng hangin, araw, tubig, at [[Enerhiyang nukleyar|lakas nukleyar]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Annex III|2014}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> Maaaring palitan ng malinis na enerhiya ang mga panggatong na posil para sa pagpapagana ng transportasyon, pagpainit ng mga gusali, at pagpapatakbo ng mga prosesong pang-industriya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> Maaari ding alisin ang karbon sa atmospera, halimbawa sa pamamagitan ng pagdagdag ng tinatakpan ng [[kagubatan]] at [[pagsasaka]] gamit ang mga pamamaraan na kumukuha ng karbon sa lupa.<ref name="IPCC SRCCL Summary for Policymakers 2019 18">{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref>

== Pagtaas ng temperatura sa buong mundo ==
[[Talaksan:Common_Era_Temperature.svg|thumb|Rekonstruksyon ng pandaigdigang temperatura sa ibabaw sa nakalipas na 2000 taon gamit ang datos na panghalili mula sa mga singsing ng puno, koral, at gitna ng yelo na kulay bughaw.<ref>{{Harvard citation no brackets|Neukom|Barboza|Erb|Shi|2019b}}. (sa Ingles)</ref> Ang direktang naobserbahang datos ay kulay pula. <ref name="nasa temperatures2">{{Cite web |title=Global Annual Mean Surface Air Temperature Change |url=https://data.giss.nasa.gov/gistemp/graphs_v4/ |access-date=23 Pebrero 2020 |publisher=[[NASA]] |language=en}}</ref>]]

=== Mga tala ng temperatura bago ang pag-init ng mundo ===
Sa nakalipas na ilang milyong taon, [[Ebolusyon ng tao|nag-ebolusyon ang mga tao]] sa isang klima na umikot sa panahon ng yelo, na may katamtamang temperatura sa buong mundo na nasa pagitan ng 1&nbsp;°C mas mainit at 5–6&nbsp;°C mas malamig kaysa sa kasalukuyang mga antas.<ref>{{Cite journal |last=Thomas |first=Zoë A. |last2=Jones |first2=Richard T. |last3=Turney |first3=Chris S.M. |last4=Golledge |first4=Nicholas |last5=Fogwill |first5=Christopher |last6=Bradshaw |first6=Corey J.A. |last7=Menviel |first7=Laurie |last8=McKay |first8=Nicholas P. |last9=Bird |first9=Michael |last10=Palmer |first10=Jonathan |last11=Kershaw |first11=Peter |date=Abril 2020 |title=Tipping elements and amplified polar warming during the Last Interglacial |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0277379119309205 |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=233 |pages=106222 |bibcode=2020QSRv..23306222T |doi=10.1016/j.quascirev.2020.106222}}</ref><ref>{{Cite web |last=Michon |first=Scott |title=What's the coldest the Earth's ever been? |url=https://www.climate.gov/news-features/climate-qa/whats-coldest-earths-ever-been |access-date=6 August 2023 |publisher=SMITHSONIAN INSTITUTION}}</ref> Ang isa sa mga mas mainit na panahon ay ang Huling Interglasyal sa pagitan ng 115,000 at 130,000 taon na ang nakalilipas, nang 6 hanggang 9 na metro ang antas ng dagat na mas mataas kaysa ngayon.<ref>{{Cite journal |last=Barlow |first=Natasha L. M. |last2=McClymont |first2=Erin L. |last3=Whitehouse |first3=Pippa L. |last4=Stokes |first4=Chris R. |last5=Jamieson |first5=Stewart S. R. |last6=Woodroffe |first6=Sarah A. |last7=Bentley |first7=Michael J. |last8=Callard |first8=S. Louise |last9=Cofaigh |first9=Colm Ó |last10=Evans |first10=David J. A. |last11=Horrocks |first11=Jennifer R. |date=Setyembre 2018 |title=Lack of evidence for a substantial sea-level fluctuation within the Last Interglacial |url=https://www.nature.com/articles/s41561-018-0195-4 |journal=Nature Geoscience |language=en |volume=11 |issue=9 |pages=627–634 |bibcode=2018NatGe..11..627B |doi=10.1038/s41561-018-0195-4 |issn=1752-0894}}</ref> Ang pinakahuling pinakamataas na glasyal na 20,000 taon na ang nakakaraan ay may mga antas ng dagat na humigit-kumulang {{Convert|125|m|ft}} mas mababa kaysa ngayon.<ref name="cLevel">{{Cite web |title=Fact Sheet fs002-00: Sea Level and Climate |url=https://pubs.usgs.gov/fs/fs2-00/ |access-date=2024-06-16 |website=pubs.usgs.gov |language=en}}</ref>

Namalagi ang mga temperatura sa kasalukuyang panahong interglasyal simula [[Holoseno|11,700 taon na ang nakakaraan]].<ref>{{Cite journal |last=Marcott |first=S. A. |last2=Shakun |first2=J. D. |last3=Clark |first3=P. U. |last4=Mix |first4=A. C. |date=2013 |title=A reconstruction of regional and global temperature for the past 11,300 years |journal=Science |language=en |volume=339 |issue=6124 |pages=1198–1201 |bibcode=2013Sci...339.1198M |doi=10.1126/science.1228026 |pmid=23471405}}</ref> Ang mga makasaysayang huwaran ng pag-init at paglamig, tulad ng Panahong Mainit na Medyebal at ang Maliit na Panahong Yelo, ay hindi nangyari nang sabay-sabay sa iba't ibang rehiyon. Maaring umabot ang mga temperatura ng kasing taas ng mga nasa huling bahagi ng ika-20 dantaon sa isang limitadong hanay ng mga rehiyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch5|2013}}; {{Harvard citation no brackets|Neukom|Steiger|Gómez-Navarro|Wang|2019a}} (sa Ingles)</ref> Nagmumula ang impormasyon ng klima para sa panahong iyon sa mga panghalili ng klima, tulad ng mga [[puno]] at mga gitna ng yelo.<ref name="SR15 Ch1 p57">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Hawkins|Ortega|Suckling|Schurer|2017}} (sa Ingles)</ref>

=== Pag-init mula noong Rebolusyong Industriyal ===
[[Talaksan:1951-_Percent_of_record_temperatures_that_are_cold_or_warm_records.svg|thumb|Sa nakalipas na mga dekada, ang mga bagong talaan ng mataas na temperatura ay higit na nalampasan ang mga bagong talaan ng mababang temperatura sa lumalaking bahagi ng ibabaw ng Daigdig.<ref name="NOAA_July">{{Cite web |date=Setyembre 2023 |title=Mean Monthly Temperature Records Across the Globe / Timeseries of Global Land and Ocean Areas at Record Levels for September from 1951-2023 |url=https://www.ncei.noaa.gov/access/monitoring/monthly-report/global/202309/supplemental/page-3 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231014030010/https://www.ncei.noaa.gov/access/monitoring/monthly-report/global/202309/supplemental/page-3 |archive-date=2023-10-14 |website=NCEI.NOAA.gov |publisher=National Centers for Environmental Information (NCEI) of the National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)}} (palitan ang "202309" sa URL upang makita ang ibang taon maliban san 2023, at mga buwan maliban sa 09=Setyembre)</ref>]]
[[Talaksan:1955-_Ocean_heat_content_-_NOAA.svg|thumb|Nagkaroon ng pagtaas sa nilalaman ng init sa karagatan sa mga nakalipas na dekada habang ang karagatan ay sumisipsip ng higit sa 90% ng init mula sa pag-init ng mundo.<ref name="NOAA_NASA_OHC_1957_">''Top 700 meters:'' {{Cite web |last=Lindsey |first=Rebecca |last2=Dahlman |first2=Luann |date=6 Setyembre 2023 |title=Climate Change: Ocean Heat Content |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20231029171303/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |archive-date=2023-10-29 |website=climate.gov |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)}} ● ''Top 2000 meters:'' {{Cite web |title=Ocean Warming / Latest Measurement: December 2022 / 345 (± 2) zettajoules since 1955 |url=https://climate.nasa.gov/vital-signs/ocean-warming/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231020033606/https://climate.nasa.gov/vital-signs/ocean-warming/ |archive-date=20 Oktubre 2023 |website=NASA.gov |publisher=National Aeronautics and Space Administration}} (sa Ingles)</ref>]]
Humigit-kumulang noong 1850, nagsimula ang mga tala ng termometro na magbigay ng pandaigdigang saklaw.<ref name="AR5 WG1 SPM p4-5">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Summary for Policymakers|2013}}</ref> Sa pagitan ng ika-18 dantaon at 1970, nagkaroon ng kaunting netong pag-init, dahil binawi ang epekto ng pag-init ng mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ng paglamig mula sa emisyon ng mga diyoksidong asupre. Nagdudulot ang diyoksidong asupre ng ulang asido, subalit gumagawa din ito ng erosol na [[Sulfato|sulpato]] sa atmospera, na ninirepleksyon ang sikat ng araw at nagiging sanhi ng tinatawag na pangdaigdigang pagdidilim. Pagkatapos ng 1970, humantong ang pagtaas ng akumulasyon ng mga gas na ''greenhouse'' at mga kontrol sa polusyon ng asupre sa isang markadong pagtaas ng temperatura.<ref>{{Cite news |last=Mooney |first=Chris |last2=Osaka |first2=Shannon |date=26 Disyembre 2023 |title=Is climate change speeding up? Here's what the science says. |language=en |work=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/12/26/global-warming-accelerating-climate-change/ |access-date=18 Enero 2024}}</ref><ref name="NASA2007">{{Cite news |date=15 Marso 2007 |title=Global 'Sunscreen' Has Likely Thinned, Report NASA Scientists |language=en |publisher=[[NASA]] |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/aerosol_dimming.html |url-status=dead |access-date=13 Hunyo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222142212/https://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/aerosol_dimming.html |archive-date=22 Disyembre 2018}}</ref><ref name="Quaas2022">{{Cite journal |last=Quaas |first=Johannes |last2=Jia |first2=Hailing |last3=Smith |first3=Chris |last4=Albright |first4=Anna Lea |last5=Aas |first5=Wenche |last6=Bellouin |first6=Nicolas |last7=Boucher |first7=Olivier |last8=Doutriaux-Boucher |first8=Marie |last9=Forster |first9=Piers M. |last10=Grosvenor |first10=Daniel |last11=Jenkins |first11=Stuart |date=21 September 2022 |title=Robust evidence for reversal of the trend in aerosol effective climate forcing |url=https://acp.copernicus.org/articles/22/12221/2022/ |journal=Atmospheric Chemistry and Physics |language=en |volume=22 |issue=18 |pages=12221–12239 |bibcode=2022ACP....2212221Q |doi=10.5194/acp-22-12221-2022 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=20.500.11850/572791}}</ref>

Ang mga patuloy na pagbabago sa klima ay walang naunang huwaran sa loob ng ilang libong taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1|2021}} (sa Ingles)</ref> Ipinapakita ng lahat ng maramihang mga independiyenteng set ng datos ang pandaigdigang pagtaas ng temperatura sa ibabaw,<ref>{{Harvard citation no brackets|EPA|2016}} (sa Ingles)</ref> sa bilis na humigit-kumulang 0.2&nbsp;°C bawat dekada.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}}. (sa Ingles)</ref> Ang dekada ng 2013–2022 ay uminit sa katamtamang 1.15&nbsp;°C [1.00–1.25&nbsp;°C] kumpara sa pinagbabatayang bilang bago ang pre-industriyal (1850–1900).<ref>{{Harvard citation no brackets|Earth System Science Data|2023}} (sa Ingles)</ref> Hindi lahat ng taon ay mas mainit kaysa sa nakaraan: maaring gumawa ang mga proseso ng pagkakaiba-iba ng panloob na klima ng anumang taon na 0.2&nbsp;°C mas mainit o mas malamig kaysa sa karaniwan.<ref name="Samset2020">{{Cite journal |last=Samset |first=B. H. |last2=Fuglestvedt |first2=J. S. |last3=Lund |first3=M. T. |date=7 Hulyo 2020 |title=Delayed emergence of a global temperature response after emission mitigation |journal=Nature Communications |language=en |volume=11 |issue=1 |page=3261 |bibcode=2020NatCo..11.3261S |doi=10.1038/s41467-020-17001-1 |pmc=7341748 |pmid=32636367 |quote=At the time of writing, that translated into 2035–2045, where the delay was mostly due to the impacts of the around 0.2 °C of natural, interannual variability of global mean surface air temperature |hdl-access=free |hdl=11250/2771093}}</ref> Mula 1998 hanggang 2013, ang mga negatibong yugto ng dalawang naturang proseso, ang ''Pacific Decadal Oscillation'' (PDO, Pamsampung-taong Osilasyon sa Pasipiko)<ref name="SeipGrønWang2023PacificDecadalOscillation">{{Cite journal |last=Seip |first=Knut L. |last2=Grøn |first2=ø. |last3=Wang |first3=H. |date=31 Agosto 2023 |title=Global lead-lag changes between climate variability series coincide with major phase shifts in the Pacific decadal oscillation |journal=Theoretical and Applied Climatology |language=en |volume=154 |issue=3–4 |pages=1137–1149 |bibcode=2023ThApC.154.1137S |doi=10.1007/s00704-023-04617-8 |issn=0177-798X |doi-access=free |hdl-access=free |hdl=11250/3088837}}</ref> at ''Atlantic Multidecadal Oscillation'' (AMO, Pamsampung-taong Osilasyon sa Atlantiko)<ref>{{Cite journal |last=Yao |first=Shuai-Lei |last2=Huang |first2=Gang |last3=Wu |first3=Ren-Guang |last4=Qu |first4=Xia |date=Enero 2016 |title=The global warming hiatus—a natural product of interactions of a secular warming trend and a multi-decadal oscillation |url=http://link.springer.com/10.1007/s00704-014-1358-x |journal=Theoretical and Applied Climatology |language=en |volume=123 |issue=1–2 |pages=349–360 |bibcode=2016ThApC.123..349Y |doi=10.1007/s00704-014-1358-x |issn=0177-798X |access-date=20 Setyembre 2023}}</ref> ay nagdulot ng tinatawag na "pahinga ng pag-init ng mundo".<ref>{{Cite journal |last=Xie |first=Shang-Ping |last2=Kosaka |first2=Yu |date=Hunyo 2017 |title=What Caused the Global Surface Warming Hiatus of 1998–2013? |url=http://link.springer.com/10.1007/s40641-017-0063-0 |journal=Current Climate Change Reports |language=en |volume=3 |issue=2 |pages=128–140 |bibcode=2017CCCR....3..128X |doi=10.1007/s40641-017-0063-0 |issn=2198-6061 |access-date=20 Setyembre 2023}}</ref> Pagkatapos ng pahinga, kabaligtaran ang nangyari, na may mga taon tulad ng 2023 na nagpapakita ng mga temperatura na mas mataas kahit sa kamakailang katamtaman.<ref name="Copernicus2023">{{Cite web |date=21 Nobyembre 2023 |title=Global temperature exceeds 2&nbsp;°C above pre-industrial average on 17 November |url=https://climate.copernicus.eu/global-temperature-exceeds-2degc-above-pre-industrial-average-17-november |access-date=31 Enero 2024 |website=Copernicus |language=en |quote=While exceeding the 2&nbsp;°C threshold for a number of days does not mean that we have breached the Paris Agreement targets, the more often that we exceed this threshold, the more serious the cumulative effects of these breaches will become.}}</ref> Ito ang dahilan kung bakit tinukoy ang pagbabago ng temperatura sa mga tuntunin ng isang 20-taong katamtaman, na binabawasan ang ingay ng mainit at malamig na taon at mga huwarang kada dekadang klima, at nakita ang pangmatagalang hudyat.<ref name="IPCC_AR6_WGI_SPM">IPCC, 2021: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM.pdf Summary for Policymakers]. Sa: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/ Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change] [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M. I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J. B. R. Matthews, T. K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (mga pat.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, New York, US, pp. 3−32, doi:10.1017/9781009157896.001. (sa Ingles)</ref>{{Rp|5}} <ref>{{Cite web |last=McGrath |first=Matt |date=17 Mayo 2023 |title=Global warming set to break key 1.5C limit for first time |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-65602293 |access-date=31 Enero 2024 |website=[[BBC News]] |language=en |quote=The researchers stress that temperatures would have to stay at or above 1.5C for 20 years to be able to say the Paris agreement threshold had been passed.}}</ref>

Ang isang malawak na hanay ng iba pang mga obserbasyon ay nagpapatibay sa katibayan ng pag-init.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kennedy|Thorne|Peterson|Ruedy|2010}}. Pigura 2.5. (sa Ingles)</ref>{{Sfn|Loeb et al.|2021}} Lumalamig ang itaas na atmospera, dahil nakakakuha ang mga gas na ''greenhouse'' ng init malapit sa ibabaw ng [[Daigdig]], at kaya mas kaunting init ang lumalabas sa [[kalawakan]].<ref>{{Cite web |date=3 Hunyo 2010 |title=Global Warming |url=https://earthobservatory.nasa.gov/features/GlobalWarming |access-date=11 Setyembre 2020 |publisher=NASA JPL |language=en |quote=Satellite measurements show warming in the troposphere but cooling in the stratosphere. This vertical pattern is consistent with global warming due to increasing greenhouse gases but inconsistent with warming from natural causes.}}</ref> Binabawasan ng pag-init ang karaniwang pagtakip ng niyebe at pinipilit ang pag-urong ng mga [[glasyar]]. Kasabay nito, nagdudulot din ang pag-init ng mas malaking [[ebaporasyon]] mula sa mga [[karagatan]], na humahantong sa higit na [[Halumigmig|halumigmig sa atmospera]], higit at mas malakas na pag-ulan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kennedy|Thorne|Peterson|Ruedy|2010}}; {{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 1|2017}}.</ref> Ang mga halaman ay [[Bulaklak|namumulaklak]] nang mas maaga sa [[tagsibol]], at libu-libong uri ng hayop ang permanenteng lumilipat sa mas malalamig na lugar.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref>

==== Mga pagkakaiba ayon sa rehiyon ====
Umiinit ang iba't ibang rehiyon ng mundo sa iba't ibang antas. Malaya ang huwaran sa kung saan ibinubuga ang mga gas na ''greenhouse'', dahil nanatili ang mga gas sa sapat na katagalan upang kumalat sa buong planeta. Mula noong panahon ng pre-industriyal, tumaas ang katamtamang temperatura sa ibabaw sa mga rehiyon ng lupa nang halos dalawang beses nang mas mabilis kaysa sa pandaigdigang katamtamang temperatura sa ibabaw.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref> Dahil ito sa nawawalan ang mga karagatan ng mas maraming init sa pamamagitan ng [[Pagsingaw|ebaporasyon]] at maaaring mag-imbak ng maraming init ang mga karagatan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Sutton|Dong|Gregory|2007}}. (sa Ingles)</ref> Lumago ang enerhiyang termal sa pandaigdigang sistema ng klima na may mga maikling paghinto lamang mula noong hindi bababa sa 1970, at higit sa 90% ng sobrang enerhiya na ito ay naimbak sa karagatan.<ref name="ocean heat absorption">{{Cite web |year=2018 |title=Climate Change: Ocean Heat Content |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190212110601/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |archive-date=12 Pebrero 2019 |access-date=20 Pebrero 2019 |publisher=NOAA |language=en}}</ref><ref name="Harvipccar5">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch3|2013}}: "Ocean warming dominates the global energy change inventory. Warming of the ocean accounts for about 93% of the increase in the Earth's energy inventory between 1971 and 2010 (high confidence), with warming of the upper (0 to 700 m) ocean accounting for about 64% of the total." (sa Ingles)</ref> Ang iba ay nagpainit sa [[Himpapawid|kapaligiran]], natunaw ang yelo, at nagpainit sa mga [[lupalop]].<ref name="EarthSysSciData_20200907">{{Cite journal |last=von Schuckman |first=K. |last2=Cheng |first2=L. |last3=Palmer |first3=M. D. |last4=Hansen |first4=J. |last5=Tassone |first5=C. |last6=Aich |first6=V. |last7=Adusumilli |first7=S. |last8=Beltrami |first8=H. |last9=Boyer |first9=T. |last10=Cuesta-Valero |first10=F. J. |display-authors=4 |date=7 Setyembre 2020 |title=Heat stored in the Earth system: where does the energy go? |url=https://essd.copernicus.org/articles/12/2013/2020/ |journal=Earth System Science Data |language=en |volume=12 |issue=3 |pages=2013–2041 |bibcode=2020ESSD...12.2013V |doi=10.5194/essd-12-2013-2020 |doi-access=free |hdl-access=free |hdl=20.500.11850/443809}}</ref>

Ang [[Hilagang Emisperyo]] at ang [[Hilagang Polo]] ay mas mabilis na uminit kaysa sa [[Polong Timog]] at [[Timog Emisperyo|Katimugang Emisperyo]]. Hindi lamang may mas maraming lupain ang Hilgang Emisperyo, kundi pati na rin ang mas pana-panahong pagtakip ng niyebe at yelo sa dagat. Habang lumilipat ang mga ibabaw na ito mula sa pagpapakita ng maraming liwanag hanggang sa pagiging madilim pagkatapos matunaw ang yelo, nagsisimula silang sumipsip ng mas maraming init.<ref>{{Harvard citation no brackets|NOAA, 10 Hulyo|2011}}.</ref> Nakakaambag din ang mga lokal na deposito ng itim na karbon sa niyebe at yelo sa pag-init ng Artiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|United States Environmental Protection Agency|2016}} (sa Ingles)</ref> Tumaas ang mga temperatura sa ibabaw ng [[Artiko]] sa pagitan ng tatlo at apat na beses na mas mabilis kaysa sa ibang bahagi ng mundo.<ref name="3X2021">{{Cite web |date=20 Mayo 2021 |title=Arctic warming three times faster than the planet, report warns |url=https://phys.org/news/2021-05-arctic-faster-planet.html |access-date=6 Oktubre 2022 |website=Phys.org |language=en}}</ref><ref name="Rantanen2022">{{Cite journal |last=Rantanen |first=Mika |last2=Karpechko |first2=Alexey Yu |last3=Lipponen |first3=Antti |last4=Nordling |first4=Kalle |last5=Hyvärinen |first5=Otto |last6=Ruosteenoja |first6=Kimmo |last7=Vihma |first7=Timo |last8=Laaksonen |first8=Ari |date=11 Agosto 2022 |title=The Arctic has warmed nearly four times faster than the globe since 1979 |journal=Communications Earth & Environment |language=en |volume=3 |issue=1 |page=168 |bibcode=2022ComEE...3..168R |doi=10.1038/s43247-022-00498-3 |issn=2662-4435 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=11250/3115996}}</ref><ref name="4X2021">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=The Arctic is warming four times faster than the rest of the world |url=https://www.science.org/content/article/arctic-warming-four-times-faster-rest-world |access-date=6 Oktubre 2022 |language=en}}</ref> Nagpapahina sa parehong sangang Atlantiko at Antartiko ng sirkulasyong termohalino ang pagtunaw ng mga piraso ng yelo malapit sa mga polo, na higit na nagbabago sa distribusyon ng init at presipitasyon sa buong mundo.<ref>{{Cite journal |last=Liu |first=Wei |last2=Fedorov |first2=Alexey V. |last3=Xie |first3=Shang-Ping |last4=Hu |first4=Shineng |date=26 Hunyo 2020 |title=Climate impacts of a weakened Atlantic Meridional Overturning Circulation in a warming climate |journal=Science Advances |language=en |volume=6 |issue=26 |pages=eaaz4876 |bibcode=2020SciA....6.4876L |doi=10.1126/sciadv.aaz4876 |pmc=7319730 |pmid=32637596}}</ref><ref name="PearceYale3602023">{{Cite web |last=Pearce |first=Fred |date=18 Abril 2023 |title=New Research Sparks Concerns That Ocean Circulation Will Collapse |url=https://e360.yale.edu/features/climate-change-ocean-circulation-collapse-antarctica |access-date=3 Pebrero 2024 |language=en}}</ref><ref name="Lee2023">{{Cite journal |last=Lee |first=Sang-Ki |last2=Lumpkin |first2=Rick |last3=Gomez |first3=Fabian |last4=Yeager |first4=Stephen |last5=Lopez |first5=Hosmay |last6=Takglis |first6=Filippos |last7=Dong |first7=Shenfu |last8=Aguiar |first8=Wilton |last9=Kim |first9=Dongmin |last10=Baringer |first10=Molly |date=13 Marso 2023 |title=Human-induced changes in the global meridional overturning circulation are emerging from the Southern Ocean |journal=Communications Earth & Environment |language=en |volume=4 |issue=1 |page=69 |bibcode=2023ComEE...4...69L |doi=10.1038/s43247-023-00727-3}}</ref><ref name="NOAA2023">{{Cite web |date=29 Marso 2023 |title=NOAA Scientists Detect a Reshaping of the Meridional Overturning Circulation in the Southern Ocean |url=https://www.aoml.noaa.gov/noaa-scientists-detect-reshaping-of-the-meridional-overturning-circulation-in-southern-ocean/ |publisher=NOAA |language=en}}</ref>

=== Mga panghinaharap na temperatura sa daigdig ===
Tinataya ng ''World Meteorological Organization'' (Pandaigdigang Organisasyong Meteorolohikal) ang 66% na posibilidad ng pandaigdigang temperatura na lumampas sa 1.5&nbsp;°C pag-init mula sa pinagbatayang bilang noong pre-industriyal nang hindi bababa sa isang taon sa pagitan ng 2023 at 2027.<ref>{{Cite news |last=McGrath |first=Matt |date=17 Mayo 2023 |title=Global warming set to break key 1.5C limit for first time |language=en |agency=BBC |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-65602293 |access-date=17 Mayo 2023}}</ref><ref>{{Cite news |last=Harvey |first=Fiona |date=17 Mayo 2023 |title=World likely to breach 1.5C climate threshold by 2027, scientists warn |language=en |agency=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2023/may/17/global-heating-climate-crisis-record-temperatures-wmo-research |access-date=17 Mayo 2023}}</ref> Dahil gumagamit ang ''Intergovernmental Panel on Climate Change'' (IPCC, Pangkat Intergobermental sa Pagbabago ng Klima) ng 20-taong katamtaman upang tukuyin ang mga pagbabago sa temperatura sa buong mundo, ang isang taon na lumalagpas sa 1.5&nbsp;°C ay hindi lumalabag sa limitasyon.

Inaasahan ng IPCC na lalampas sa +1.5&nbsp;°C  ang katamtamang temperatura sa buong mundo sa loob ng 20 taon sa unang bahagi ng dekada 2030.<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2021 |title=Climate Change 2021 - The Physical Science Basis |url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf#page=955 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240405072633/https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf#page=955 |archive-date=5 Abril 2024 |website=Intergovernmental Panel on Climate Change |language=en |id=IPCC AR6 WGI}}</ref> Ang IPCC ''Sixth Assessment Report'' (Ikaanim na Ulat ng Pagtatasa) ng 2023 ay may kasamang mga proyeksyon na sa 2100 na malamang umabot ang pag-init ng daigdig sa 1.0-1.8&nbsp;°C sa ilalim ng isang senaryo na may napakababang emisyon ng mga gas ng ''greenhouse'', 2.1-3.5&nbsp;°C sa ilalim ng isang senaryo na may intermedyang  emisyon, o 3.3-5.7&nbsp;°C sa ilalim ng napakataas na senaryo ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa senaryong intermedya at napakataas na emisyon, magpapatuloy ang pag-init sa pagkalampas ng 2100.<ref name="Meinshausen2011">{{Cite journal |last=Meinshausen |first=Malte |last2=Smith |first2=S. J. |last3=Calvin |first3=K. |last4=Daniel |first4=J. S. |last5=Kainuma |first5=M. L. T. |last6=Lamarque |first6=J-F. |last7=Matsumoto |first7=K. |last8=Montzka |first8=S. A. |last9=Raper |first9=S. C. B. |last10=Riahi |first10=K. |last11=Thomson |first11=A. |date=2011 |title=The RCP greenhouse gas concentrations and their extensions from 1765 to 2300 |journal=Climatic Change |language=en |volume=109 |issue=1–2 |pages=213–241 |bibcode=2011ClCh..109..213M |doi=10.1007/s10584-011-0156-z |issn=0165-0009 |doi-access=free}}</ref><ref name="Lyon2021">{{Cite journal |last=Lyon |first=Christopher |last2=Saupe |first2=Erin E. |last3=Smith |first3=Christopher J. |last4=Hill |first4=Daniel J. |last5=Beckerman |first5=Andrew P. |last6=Stringer |first6=Lindsay C. |last7=Marchant |first7=Robert |last8=McKay |first8=James |last9=Burke |first9=Ariane |last10=O'Higgins |first10=Paul |last11=Dunhill |first11=Alexander M. |year=2021 |title=Climate change research and action must look beyond 2100 |journal=Global Change Biology |language=en |volume=28 |issue=2 |pages=349–361 |doi=10.1111/gcb.15871 |issn=1365-2486 |pmid=34558764 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=20.500.11850/521222}}</ref>

Ang natitirang badyet ng karbon para sa pananatili sa ilalim ng ilang partikular na pagtaas ng temperatura ay tinutukoy sa pamamagitan ng pagmomodelo sa siklo ng karbon at pagiging sensitibo sa klima sa mga gas ng ''greenhouse''.<ref>{{Harvard citation no brackets|Rogelj|Forster|Kriegler|Smith|2019}} (sa Ingles)</ref> Ayon sa IPCC, maari ang pag-init ng mundo na panatilihing mababa sa 1.5&nbsp;°C na may dalawang-ikatlong pagkakataon kung hindi lalampas ang mga emisyon pagkatapos ng 2018 sa 420 o 570 gigatonelada ng CO<sub>2</sub> (diyoksidong karbono). Tumutugma ito sa 10 hanggang 13 taon ng kasalukuyang mga emisyon. Mayroong mataas na kawalan ng katiyakan tungkol sa badyet. Halimbawa, maaaring mas maliit ito ng 100 gigatonelada ng katumbas ng CO<sub>2</sub> dahil sa paglabas CO<sub>2</sub> at [[metano]] mula sa ''permafrost'' at mga lupaing basa (''wetland'').<ref name="IPCC-2018 p12">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Gayunpaman, malinaw na ang mga mapagkukunan ng panggatong na posil ay kailangang proaktibo na panatilihin sa lupa upang maiwasan ang malaking pag-init. Kung hindi, hindi mangyayari ang kanilang mga kakulangan hanggang nakakandado na ang mga emisyon sa mga makabuluhang pangmatagalang epekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch5|2014}}. (sa Ingles)</ref>

== Mga sanhi ng kamakailang pagtaas ng temperatura sa mundo ==
[[Talaksan:Physical_Drivers_of_climate_change.svg|right|thumb|Mga dahilan ng pagbabago ng klima mula 1850–1900 hanggang 2010–2019. Walang makabuluhang kontribusyon mula sa panloob na pagkakaiba-iba o nagtutulak na pang-araw o pang-bulkan.]]
Ang sistema ng klima ay nakakaranas ng iba't ibang mga siklo sa sarili nito, na maaaring tumagal ng maraming taon, dekada o kahit na dantaon. Halimbawa, nagdudulot ang mga kaganapan sa El Niño ng panandaliang pagtaas ng temperatura sa ibabaw habang nagdudulot ang mga kaganapan sa La Niña ng panandaliang paglamig.<ref>{{Cite journal |last=Brown |first=Patrick T. |last2=Li |first2=Wenhong |last3=Xie |first3=Shang-Ping |date=27 Enero 2015 |title=Regions of significant influence on unforced global mean surface air temperature variability in climate models: Origin of global temperature variability |journal=Journal of Geophysical Research: Atmospheres |volume=120 |issue=2 |pages=480–494 |doi=10.1002/2014JD022576 |doi-access=free |hdl-access=free|language=en|hdl=10161/9564}}</ref> Makaapekto ang kanilang relatibong dalas sa mga pandaigdigang pagkahilig ng temperatura sa isang dekadang na sukat ng oras.<ref>{{Cite journal |last=Trenberth |first=Kevin E. |last2=Fasullo |first2=John T. |date=Disyembre 2013 |title=An apparent hiatus in global warming? |journal=Earth's Future |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=19–32 |bibcode=2013EaFut...1...19T |doi=10.1002/2013EF000165 |doi-access=free}}</ref> Ang iba pang mga pagbabago ay sanhi ng kawalan ng balanse ng enerhiya mula sa mga panlabas na puwersa.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Research Council|2012}} (sa Ingles)</ref> Kabilang sa mga halimbawa nito ang mga pagbabago sa mga konsentrasyon ng mga gas ng ''greenhouse'', kaningningan ng araw, pagsabog ng [[bulkan]], at mga pagkakaiba-iba sa [[orbita]] ng Daigdig sa paligid ng [[Araw (astronomiya)|Araw]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}}. (sa Ingles)</ref>

Upang matukoy ang kontribusyon ng tao sa pagbabago ng klima, binuo ang mga natatanging "bakas" para sa lahat ng potensyal na dahilan at inihahambing sa parehong naobserbahang mga huwaran at kilalang panloob na pagkakaiba-iba ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Knutson|2017}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}} (sa Ingles)</ref> Halimbawa, ang pagpupuwersa ng araw—na nagsasangkot ng bakas ng pag-init ng buong atmospera—ay ibinukod dahil ang mas mababang temperatura lamang ang umiinit.<ref name="USGCRP-2009">{{Harvard citation no brackets|USGCRP|2009}}. (sa Ingles)</ref> Gumagawa ang mga erosol pang-atmospera ng mas maliit ng epekto pagpapalamig. Ang ibang tagatulak, gaya ng mga pagbabago sa albedo, ay hindi gaanong nakakaapekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref>

== Mga epekto ==
[[Talaksan:Soil_moisture_and_climate_change.svg|thumb|Ang ikaanim na Ulat na Pagtatasa ng  IPCC ay nagtuos ng mga pagbabago sa katamtamang kahalumigmigan ng lupa sa 2.0&nbsp;°C ng pag-init, gaya ng sinusukat sa mga [[Standard deviation|karaniwang paglihis]] mula 1850 hanggang 1900 na pinagbatayang bilang.]]

=== Mga epekto sa kapaligiran ===
Ang mga epekto sa [[kapaligiran]] ng pagbabago ng klima ay malawak at malayo ang naabot, na nakakaapekto sa mga karagatan, yelo, at lagay ng panahon. Maaaring mangyari ang mga pagbabago nang unti-unti o mabilis. Nagmumula ang ebidensya para sa mga epektong ito  sa pag-aaral ng pagbabago ng klima sa nakaraan, mula sa pagmomodelo, at mula sa mga modernong obserbasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Hansen|Sato|Hearty|Ruedy|2016}}; {{Harvard citation no brackets|Smithsonian, 26 Hunyo|2016}}. (sa Ingles)</ref> Mula noong dekada 1950, lumitaw ang mga [[tagtuyot]] at mga [[matinding init]] nang sabay-sabay na may pagtaas ng dalas.<ref>{{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 15|2017}}. (sa Ingles)</ref> Tumaas ang labis na basa o tuyo na mga kaganapan sa panahon ng [[Balaklaot|tag-ulan]] sa [[Indya]] at [[Silangang Asya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Scientific American, 29 Abril|2014}}; {{Harvard citation no brackets|Burke|Stott|2017}}. (sa Ingles)</ref> Tumaas ang presipitasyong pang-[[balaklaot]] sa Hilagang Emisperyo mula noong 1980.<ref>{{Cite journal |last=Liu |first=Fei |last2=Wang |first2=Bin |last3=Ouyang |first3=Yu |last4=Wang |first4=Hui |last5=Qiao |first5=Shaobo |last6=Chen |first6=Guosen |last7=Dong |first7=Wenjie |date=19 Abril 2022 |title=Intraseasonal variability of global land monsoon precipitation and its recent trend |journal=npj Climate and Atmospheric Science |language=en |volume=5 |issue=1 |page=30 |bibcode=2022npCAS...5...30L |doi=10.1038/s41612-022-00253-7 |issn=2397-3722 |doi-access=free}}</ref> Malamang na tumaas ang antas ng pag-ulan at intensidad ng mga unos at [[bagyo]],<ref name="USGCRP-2017">{{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 9|2017}}. (sa Ingles)</ref> at malamang na lumalawak ang heograpikong sakop papuntang polo bilang tugon sa pag-init ng klima.<ref>{{Cite journal |last=Studholme |first=Joshua |last2=Fedorov |first2=Alexey V. |last3=Gulev |first3=Sergey K. |last4=Emanuel |first4=Kerry |last5=Hodges |first5=Kevin |date=29 Disyembre 2021 |title=Poleward expansion of tropical cyclone latitudes in warming climates |url=https://www.nature.com/articles/s41561-021-00859-1 |journal=Nature Geoscience |language=en |volume=15 |pages=14–28 |doi=10.1038/s41561-021-00859-1}}</ref> Ang dalas ng mga tropikal na bagyo ay hindi tumaas bilang resulta ng pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |date=10 Hulyo 2020 |title=Hurricanes and Climate Change |url=https://www.c2es.org/content/hurricanes-and-climate-change/ |website=Center for Climate and Energy Solutions |language=en}}</ref>
[[Talaksan:Sea_level_history_and_projections.svg|thumb|Rekonstruksyon at proyeksyon ng makasaysayang antas ng dagat hanggang 2100 na inilathala noong 2017 ng ''Global Change Research Program'' (Programang Pananaliksik ng Pangdaigdigang Pagbabago) ng [[Estados Unidos]]<ref>{{Harvard citation no brackets|NOAA|2017}}. (sa Ingles)</ref>]]
Ang pandaigdigang antas ng dagat ay tumataas bilang resulta ng ekspansyong termal at ang pagkatunaw ng mga glasyar at yelo. Sa pagitan ng 1993 at 2020, tumaas ang pag-angat ng antas ng dagat sa paglipas ng panahon, na may katamtamang 3.3&nbsp;±&nbsp;0.3&nbsp;mm bawat taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|WMO|2021}}. (sa Ingles)</ref> Sa paglipas ng ika-21 dantaon, tinuos ng IPCC ang 32–62&nbsp;sentimetro ng pagtaas ng lebel ng dagat sa ilalim ng mababang senaryo ng paglabas, 44–76&nbsp;sentimetro sa ilalim ng isang intermediya at 65–101&nbsp;sentimetro sa ilalim ng napakataas na senaryo ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Ang mga proseso ng kawalang-katatagan ng piraso ng yelong marino sa [[Antartika]] ay maaaring magdagdag ng malaki sa mga halagang ito,<ref>{{Harvard citation no brackets|DeConto|Pollard|2016}} (sa Ingles)</ref> kabilang ang posibilidad ng 2-metro na pagtaas ng lebel ng dagat sa 2100 sa ilalim ng mataas na emisyon.{{Sfn|Bamber|Oppenheimer|Kopp|Aspinall|2019}}

Ang pagbabago ng klima ay humantong sa mga dekada ng pagliit at pagnipis ng yelo sa dagat ng [[Artiko]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Zhang|Lindsay|Steele|Schweiger|2008}} (sa Ingles)</ref> Habang inaasahang bihira ang mga tag-init na walang yelo sa 1.5&nbsp;°C digri ng pag-init, nakatakda ang mga ito mangyari minsan tuwing tatlo hanggang sampung taon sa antas ng pag-init na 2&nbsp;°C.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagdudulot ang mas mataas na konsentrasyon CO<sub>2</sub> sa atmospera ng mas maraming CO<sub>2</sub> na natunaw sa mga karagatan, na ginagawang mas maasido ang mga ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|Doney|Fabry|Feely|Kleypas|2009}}. (sa Ingles)</ref> Dahil hindi gaanong natutunaw ang [[oksihena]] sa mas maiinit na tubig,<ref>{{Harvard citation no brackets|Deutsch|Brix|Ito|Frenzel|2011}}</ref> bumababa ang mga konsentrasyon nito sa karagatan, at lumalawak ang mga patay na sona.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Ch5|2019}}; {{Cite web |date=5 Setyembre 2013 |title=Climate Change and Harmful Algal Blooms |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/climate-change-and-harmful-algal-blooms |access-date=11 Setyembre 2020 |publisher=EPA |language=en}}</ref>

=== Kalikasan at buhay-ilang ===
Ang kamakailang pag-init ay nagtulak sa maraming espesyeng panlupa at tubig-tabang sa tungong polo at patungo sa mas [[Altitud|matataas na lugar]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch3|2018}}. (sa Ingles)</ref> Halimbawa, lumipat pahilaga ang hanay ng daan-daang mga [[ibon]] sa [[Hilagang Amerika]] sa katamtamang bilis na 1.5&nbsp;km/taon sa nakalipas na 55 taon.<ref>{{Cite journal |last1=Martins |first1=Paulo Mateus |last2=Anderson |first2=Marti J. |last3=Sweatman |first3=Winston L. |last4=Punnett |first4=Andrew J. |date=9 Abril 2024 |title=Significant shifts in latitudinal optima of North American birds |url=https://pnas.org/doi/10.1073/pnas.2307525121 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=121 |issue=15 |pages=e2307525121 |doi=10.1073/pnas.2307525121 |issn=0027-8424 }}</ref> Nagdulot ang mas mataas na antas CO<sub>2</sub> sa atmospera at isang pinahabang panahon ng paglaki sa pandaigdigang paglulunti. Gayunpaman, nagpahaba ang mga matinding init at tagtuyot ng produktibidad ng [[ekosistema]] sa ilang rehiyon. Hindi malinaw ang balanse sa hinaharap ng mga salungat na epekto na ito.{{Sfn|IPCC SRCCL Ch2|2019}} Ang isang kaugnay na penomena na hinihimok ng pagbabago ng klima ay ang paghihimasok ng halamang makahoy, na nakakaapekto sa hanggang 500 milyong ektarya sa buong mundo.<ref>{{Cite journal |last=Deng |first=Yuanhong |last2=Li |first2=Xiaoyan |last3=Shi |first3=Fangzhong |last4=Hu |first4=Xia |date=Disyembre 2021 |title=Woody plant encroachment enhanced global vegetation greening and ecosystem water-use efficiency |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/geb.13386 |journal=Global Ecology and Biogeography |language=en |volume=30 |issue=12 |pages=2337–2353 |bibcode=2021GloEB..30.2337D |doi=10.1111/geb.13386 |issn=1466-822X |access-date=10 Hunyo 2024 |via=Wiley Online Library}}</ref> Nag-aambag ang pagbabago ng klima sa pagpapalawak ng mga tuyong sona ng klima, tulad ng pagpapalawak ng mga [[disyerto]] sa mga subtropika.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Zeng|Yoon|2009}}. (sa Ingles)</ref>  Mas malamang na gumagawa ng mga biglaang pagbabago sa mga ekosistema ang laki at bilis ng pag-init ng mundo.{{Sfn|Turner|Calder|Cumming|Hughes|2020}} Sa pangkalahatan, inaasahan na magreresulta ang pagbabago ng klima sa [[pagkalipol]] ng maraming uri ng hayop.{{Sfn|Urban|2015}}

Ang mga karagatan ay uminit nang mas mabagal kaysa sa lupa, subalit lumipat ang mga halaman at hayop sa karagatan patungo sa mas malamig na mga polo nang mas mabilis kaysa sa mga espesye sa lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|Poloczanska|Brown|Sydeman|Kiessling|2013}}; {{Harvard citation no brackets|Lenoir|Bertrand|Comte|Bourgeaud|2020}} (sa Ingles)</ref> Tulad ng sa lupa, nagaganap ang mga matinding init sa karagatan nang mas madalas dahil sa pagbabago ng klima, na pumipinsala sa malawak na hanay ng mga organismo tulad ng mga koral, kelpo (uri ng halamang-dagat), at mga ibong-dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|Smale|Wernberg|Oliver|Thomsen|2019}} (sa Ingles)</ref> Mas nagpapahirap ang pag-aasido ng karagatan sa mga organismong pandagat na [[Kalsiyo|nagkakalsiyo]] tulad ng tahong, [[taliptip]] at koral na gumawa ng mga [[kabibi]] at kalansay; at [[Pagpuputi ng sagay|pinaputla ng mga matinding init ang mga korales]].{{Sfn|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} Ang mga mapaminsalang pamumukadkad ng alga  na pinahusay ng pagbabago ng klima at eutropikasyon ay nagpapababa ng antas ng oksihena, nakakagambala sa mga interkoneksyon ng pagkain at nagdudulot ng malaking pagkawala ng buhay sa dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Nasa ilalim ng partikular na istres ang mga ekosistema sa baybayin. Halos kalahati ng pandaigdigang basang lupa ang nawala dahil sa pagbabago ng klima at iba pang epekto ng tao.{{Sfn|IPCC SROCC Ch5|2019}} Sumailalim ang mga halaman sa mas mataas na istres mula sa pinsala ng mga insekto.<ref>{{Cite journal |last=Azevedo-Schmidt |first=Lauren |last2=Meineke |first2=Emily K. |last3=Currano |first3=Ellen D. |date=18 Oktubre 2022 |title=Insect herbivory within modern forests is greater than fossil localities |url=https://pnas.org/doi/10.1073/pnas.2202852119 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=119 |issue=42 |doi=10.1073/pnas.2202852119 |issn=0027-8424 |access-date=10 Hunyo 2024}}</ref>
{| class="center toccolours"
|+'''Epekto ng pagbabago ng klima sa kapaligiran'''
|<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%">
Talaksan:Bleachedcoral.jpg|alt=Underwater photograph of branching coral that is bleached white|Pagguhong pang-[[ekolohiya]]. Sinira ng [[Pagpuputi ng sagay|pagpapaputi ng koral]] mula sa pang-init na istres ang [[Bahura ng Gran Barrera]] at binabantaan ang mga [[Bahura ng mga bulaklak na bato|bahurang koral]] sa buong mundo.<ref>{{Cite web |date=2 Enero 2012 |title=Coral Reef Risk Outlook |url=https://sos.noaa.gov/datasets/coral-reef-risk-outlook/ |access-date=4 Abril 2020 |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration |language=en |quote=At present, local human activities, coupled with past thermal stress, threaten an estimated 75 percent of the world's reefs. By 2030, estimates predict more than 90% of the world's reefs will be threatened by local human activities, warming, and acidification, with nearly 60% facing high, very high, or critical threat levels.}}</ref>
Talaksan:Orroral_Valley_Fire_viewed_from_Tuggeranong_January_2020.jpg|alt=Photograph of evening in a valley settlement. The skyline in the hills beyond is lit up red from the fires.|Matinding lagay ng panahon. Lumala ang tagtuyot at mataas na temperatura noong mga [[Panahon ng sunog sa Awstralya ng 2019–20|malaking sunog sa Australya noong 2020]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 7 Enero|2020}}. (sa Ingles)</ref>
Talaksan:National_Park_Service_Thawing_permafrost_(27759123542).jpg|alt=The green landscape is interrupted by a huge muddy scar where the ground has subsided.|Pag-init ng Artiko. Pinahina ng paglusaw ng ''permafrost'' ang imprastraktura at naglabas ng metano, isang gas na ''greenshouse''.<ref name="Turetsky 2019">{{Harvard citation no brackets|Turetsky|Abbott|Jones|Anthony|2019}} (sa Ingles)</ref>
Talaksan:Endangered_arctic_-_starving_polar_bear_edit.jpg|alt=An emaciated polar bear stands atop the remains of a melting ice floe.|Pagkawask ng tirahan ng hayop. Maraming mga hayop ang umaasa sa yelo ng dagat, na nawawala na sa pag-init ng Artiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch28|2014}} (sa Ingles)</ref>
Talaksan:Mountain_Pine_Beetle_damage_in_the_Fraser_Experimental_Forest_2007.jpg|alt=Photograph of a large area of forest. The green trees are interspersed with large patches of damaged or dead trees turning purple-brown and light red.|Pagpapalaganap ng peste. Pinapahintulot ng katamtamang tagniyebe ng mas maraming eskarabahong pino (o ''pine beetle'') na manatiling buhay upang puksain ang malaking impresyon ng [[gubat]].<ref>{{Cite web |title=What a changing climate means for Rocky Mountain National Park |url=https://www.nps.gov/romo/learn/nature/climatechange.htm |access-date=9 Abril 2020 |publisher=National Park Service |language=en}}</ref>
</gallery>
|}

=== Mga tao ===
[[Talaksan:20211109_Frequency_of_extreme_weather_for_different_degrees_of_global_warming_-_bar_chart_IPCC_AR6_WG1_SPM tl.svg|thumb|Ang matinding lagay ng panahon ay magiging mas karaniwan habang umiinit ang Daigdig.<ref name="IPCC6AR_ExtremeEvents">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref>]]
Ang mga epekto ng pagbabago ng klima ay nakakaapekto sa mga tao saanman sa mundo.<ref>{{Cite journal |last=Lenton |first=Timothy M. |last2=Xu |first2=Chi |last3=Abrams |first3=Jesse F. |last4=Ghadiali |first4=Ashish |last5=Loriani |first5=Sina |last6=Sakschewski |first6=Boris |last7=Zimm |first7=Caroline |last8=Ebi |first8=Kristie L. |last9=Dunn |first9=Robert R. |last10=Svenning |first10=Jens-Christian |last11=Scheffer |first11=Marten |date=2023 |title=Quantifying the human cost of global warming |journal=Nature Sustainability |language=en |volume=6 |issue=10 |pages=1237–1247 |bibcode=2023NatSu...6.1237L |doi=10.1038/s41893-023-01132-6 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=10871/132650}}</ref> Maaaring maobserbahan ang mga epekto sa lahat ng mga lupalop at mga rehiyon ng karagatan,<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch18|2014}} (sa Ingles)</ref> na may mababang [[latitud]], [[Bansang umuunlad|hindi gaanong maunlad na mga lugar]] na nahaharap sa pinakamalaking panganib.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch19|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang patuloy na pag-init ay may potensyal na "malubha, malaganap at hindi maibabalik na mga epekto" para sa mga tao at ekosistema.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref> Hindi pantay na ipinamamahagi ang mga panganib, subalit sa pangkalahatan, mas malaki para sa mga [[Kahirapan|taong mahihirap]] sa mga [[Umuunlad na bansa|umuunlad]] at [[Bansang maunlad|mauunlad na bansa]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref>

==== Pagkain at kalusugan ====
Tinatawag ng ''World Health Organization'' (WHO, [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]]) ang pagbabago ng klima bilang pinakamalaking banta sa kalusugan ng mundo sa ika-21 dantaon.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO, Nob|2015}} (sa Ingles)</ref> Humahantong ang matinding lagay ng panahon sa pinsala at pagkawala ng buhay.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}} (sa Ingles)</ref> Mas madaling naililipat ang iba't ibang mga [[Pagkakahawa|nakakahawang sakit]] sa isang mas mainit na klima, tulad ng [[Dengue|lagnat na dengue]] at [[malarya]].{{Sfn|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} Maari humantong ang mga pagkabigo sa pananim sa kakulangan sa pagkain at [[malnutrisyon]], partikular na nakakaapekto sa mga bata.<ref>{{Harvard citation no brackets|Costello|Abbas|Allen|Ball|2009}}; {{Harvard citation no brackets|Watts|Adger|Agnolucci|Blackstock|2015}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}}</ref> Parehong mga bata at matatandang tao ang madaling kapitan ng matinding init.{{Sfn|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} Tinatantya ng WHO na sa pagitan ng 2030 at 2050, magdudulot ang pagbabago ng klima ng humigit-kumulang 250,000 karagdagang pagkamatay bawat taon. Sinuri nila ang mga pagkamatay mula sa pagkakalantad sa init sa mga matatanda, pagtaas ng [[pagtatae]], malarya, dengue, pagbaha sa baybayin, at malnutrisyon sa pagkabata.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO|2014}}: "Under a base case socioeconomic scenario, we estimate approximately 250 000 additional deaths due to climate change per year between 2030 and 2050. These numbers do not represent a prediction of the overall impacts of climate change on health, since we could not quantify several important causal pathways."  (sa Ingles)</ref> Sa pamamagitan ng 2100, maaaring harapin ng 50% hanggang 75% ng pandaigdigang populasyon ang mga kondisyon ng klima na nagbabanta sa buhay dahil sa pinagsamang epekto ng matinding init at [[halumigmig]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref>

Ang pagbabago ng klima ay nakakaapekto sa seguridad ng pagkain. Nagdulot ito ng pagbawas sa pandaigdigang ani ng [[mais]], [[trigo]], at [[balatong]] sa pagitan ng 1981 at 2010.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}}. (sa Ingles)</ref> Maaaring higit pang mabawasan ng pag-init sa hinaharap ang pandaigdigang ani ng mga pangunahing pananim.<ref>{{Harvard citation no brackets|Zhao|Liu|Piao|Wang|2017}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Malamang na negatibong maaapektuhan ang produksyon ng pananim sa mga bansang mababa ang latitud, habang maaaring positibo o negatibo ang mga epekto sa hilagang latitud.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch7|2014}} (sa Ingles)</ref> Hanggang sa karagdagang 183 milyong tao sa buong mundo, lalo na ang mga may mababang kita, ay nasa panganib ng [[gutom]] bilang resulta ng mga epektong ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang pagbabago ng klima ay nakakaapekto rin sa populasyon ng [[isda]]. Sa buong mundo, mas kaunti ang makukuha sa pangingisda.{{Sfn|IPCC SROCC Ch5|2019}} Ang mga rehiyong umaasa sa tubig-glasyar, mga rehiyong tuyo na, at maliliit na [[pulo]] ay may mas mataas na panganib ng istres sa tubig dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Holding|Allen|Foster|Hsieh|2016}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch3|2014}}. (sa Ingles)</ref>

==== Kabuhayan at hindi pagkakapantay-pantay ====
Ang mga pinsala sa [[ekonomiya]] dahil sa pagbabago ng klima ay maaaring malubha at may posibilidad ng mga mapaminsalang kahihinatnan.<ref>{{Harvard citation no brackets|DeFries|Edenhofer|Halliday|Heal|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Krogstrup|Oman|2019}}. (sa Ingles)</ref> Inaasahan ang matinding epekto sa [[Timog-silangang Asya]] at [[Aprika]]ng sub-Sahariyanon, kung saan ang karamihan sa mga lokal na naninirahan ay umaasa sa likas na yaman at agrikultura.<ref name="FAO-2021">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cb7431en |title=Women's leadership and gender equality in climate action and disaster risk reduction in Africa − A call for action |publisher=[[Food and Agriculture Organization|FAO]] & The African Risk Capacity (ARC) Group |year=2021 |isbn=978-92-5-135234-2 |location=Accra |language=en |doi=10.4060/cb7431en}}</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}} (sa Ingles)</ref> Maaaring hadlangan ng istres sa init ang mga manggagawa nagtatrabaho sa labas. Kung umabot ang pag-init sa 4&nbsp;°C, maari mabawasan ang kapasidad ng paggawa sa mga rehiyong iyon ng 30% hanggang 50%.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Tinatataya ng [[Bangkong Pandaigdig]] na sa pagitan ng 2016 at 2030, maaaring magdala ang pagbabago ng klima ng higit sa 120 milyong mga tao sa matinding kahirapan nang walang adaptasyon.{{Sfn|Hallegatte|Bangalore|Bonzanigo|Fay|2016}}

Ang hindi pagkakapantay-pantay batay sa kayamanan at katayuan sa lipunan ay lumala dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang mga pangunahing paghihirap sa pagpapagaan, pag-angkop sa, at pagbawi mula sa mga pagkabigla sa klima ay kinakaharap ng mga marhinadong tao na mas mababa ang kontrol sa mga mapagkukunan.<ref name="Grabe-2014">Grabe, Grose and Dutt, 2014; FAO, 2011; FAO, 2021a; Fisher and Carr, 2015; IPCC, 2014; Resurrección et al., 2019; UNDRR, 2019; Yeboah et al., 2019. (sa Ingles)</ref><ref name="FAO-20212">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cb7431en |title=Women's leadership and gender equality in climate action and disaster risk reduction in Africa − A call for action |publisher=[[Food and Agriculture Organization|FAO]] & The African Risk Capacity (ARC) Group |year=2021 |isbn=978-92-5-135234-2 |location=Accra |language=en |doi=10.4060/cb7431en}}</ref> Haharap ang [[mga katutubo]], na nabubuhay sa kanilang lupain at ekosistema, sa panganib sa kanilang kalusugan at pamumuhay dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |title=Climate Change {{!}} United Nations For Indigenous Peoples |url=https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/climate-change.html |access-date=29 April 2022 |website=United Nations Department of Economic and Social Affairs |language=en}}</ref> Napagpasyahan ng isang ekspertong paghugot na ang papel ng pagbabago ng klima sa [[Digmaan|armadong tunggalian]] ay maliit kumpara sa mga salik tulad ng hindi pagkakapantay-pantay ng sosyo-ekonomiko at mga kakayahan ng estado.{{Sfn|Mach|Kraan|Adger|Buhaug|2019}}

Habang ang mga [[kababaihan]] ay hindi likas na mas nasa panganib mula sa pagbabago ng klima at mga pagkabigla, pumipigil sa kanilang kakayahang umangkop at maging matatag ang mga limitasyon sa mga mapagkukunan ng kababaihan at mga diskriminasyong pamantayan ng kasarian.<ref name=":0">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cc5060en |title=The status of women in agrifood systems - Overview |publisher=FAO |year=2023 |location=Rome |language=EN |doi=10.4060/cc5060en}}</ref> Halimbawa, may posibilidad ang mga pasanin sa trabaho ng kababaihan, kabilang ang mga oras na nagtrabaho sa agrikultura, na bumaba nang mas mababa kaysa sa mga lalaki sa panahon ng pagkabigla sa klima tulad ng istres sa init.<ref name=":0" />

==== Paglipat dahil sa klima ====
Ang mga mabababang pulo at mga pamayanan sa baybayin ay nanganganib sa pagtaas ng lebel ng dagat, na ginagawang mas karaniwan ang pagbaha sa lungsod. Minsan, permanenteng nawala ang lupa sa dagat.{{Sfn|IPCC SROCC Ch4|2019}} Maari itong humantong sa [[kawalan ng estado]] para sa mga tao sa mga islang bansa, gaya ng [[Maldives|Maldibas]] at [[Tuvalu]].<ref>{{Harvard citation no brackets|UNHCR|2011}}. (sa Ingles)</ref> Sa ilang rehiyon, ang pagtaas ng temperatura at halumigmig ay maaaring masyadong matindi para sa mga tao na umangkop.{{Sfn|Matthews|2018}} Sa pinakamasamang kaso ng pagbabago ng klima, ipinapalabas ng mga modelo na halos isang-katlo ng sangkatauhan ang maaaring manirahan sa tulad ng Saharang klima na hindi matitirahan at napakainit na klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Balsari|Dresser|Leaning|2020}} (sa Ingles)</ref>

Ang mga salik na ito ay maaaring magdulot paglipat dahil sa [[klima]] o kapaligiran, sa loob at pagitan ng mga bansa.<ref name="auto32">{{Harvard citation no brackets|Cattaneo|Beine|Fröhlich|Kniveton|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Mas maraming tao ang inaasahang malilikas dahil sa pagtaas ng lebel ng dagat, matinding lagay ng panahon at salungatan mula sa pagtaas ng kompetisyon sa likas na yaman. Ang pagbabago ng klima ay maaari ring magpapataas ng kahinaan, na humahantong sa "mga nakulong na populasyon" na hindi makagalaw dahil sa kakulangan ng mga mapagkukunan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Flavell|2014}}; {{Harvard citation no brackets|Kaczan|Orgill-Meyer|2020}} (sa Ingles)</ref>
{| class="center toccolours"
|+'''Epekto pagbabago ng klima sa mga tao'''
|<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%">
Talaksan:Village_Telly_in_Mali.jpg|Migrasyong pangkapaligiran. Nagdudulot ang mas kaunting bagsak ng ulan sa pagiging disyerto na pinipinsala ang agrikultura at maaring mapaalis ang mga populasyon. Ipinapakita: Telly, [[Mali (bansa)|Mali]] (2008).<ref>{{Harvard citation no brackets|Serdeczny|Adams|Baarsch|Coumou|2016}}. (sa Ingles)</ref>
Talaksan:Corn_shows_the_affect_of_drought.jpg|Mga pagbabagong pang-agrikultura. Ang mga tagtuyot, pagtaas ng mga temperatura, at matinding lagay ng panahon ay negatibong nakakaapekto sa agrikultura. Ipinapakita: [[Texas]], Estados Unidos (2013).<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}}. (sa Ingles)</ref>
Talaksan:Acqua_alta_in_Piazza_San_Marco-original.jpg|Pagbaha dulot ng pagtaas ng tubig. Tinataas ng pag-akyat ng antas ng dagat ang pagbaha sa mabababang lugar sa rehiyong baybayin. Ipinakita: [[Venecia|Venicia, Italya]] (2004).<ref name="NOAAnuisance">{{Cite web |last=National Oceanic and Atmospheric Administration |title=What is nuisance flooding? |url=http://oceanservice.noaa.gov/facts/nuisance-flooding.html |access-date=Abril 8, 2020 |language=en}}</ref>
Talaksan:US_Navy_071120-M-8966H-005_An_aerial_view_over_southern_Bangladesh_reveals_extensive_flooding_as_a_result_of_Cyclone_Sidr.jpg|Pagkatindi ng bagyo. Ang [[Bangladesh]] pagkatapos ng Bagyong Sidr (2007) ay isang halimbawa ng sakunang pagbaha mula sa pinataas na bagsak ng ulan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kabir|Khan|Ball|Caldwell|2016}}.  (sa Ingles)</ref>
Talaksan:Argentina_geos5_202211.jpg|Pagkatindi ng init. Nagiging karaniwan ang matinding init tulad ng Matinding Init sa Katimugang Cone ng 2022.<ref>{{Harvard citation no brackets|Van Oldenborgh|Philip|Kew|Vautard|2019}}. (sa Ingles)</ref>
</gallery>
|}

==Pagbawas at muling pagkuha ng mga emisyon==
[[Talaksan:Evolution des émissions mondiales de gaz à effet de serre.svg|right|thumb|Mga pandaigdigang situwasyon ng paglabas ng gas na ''greenhouse'', batay sa mga patakaran at pangako noong Nobyembre 2021]]
Ang pagbabago ng klima ay maaaring pagaanin sa pamamagitan ng pagbabawas ng takbo ng paglabas ng mga gas ''greenhouse'' sa atmospera, at sa pamamagitan ng pagtaas ng bilis ng pag-alis ng diyoksidong karbono sa atmospera.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Glossary|2014}}. (sa Ingles)</ref> Upang limitahan ang pag-init ng mundo mas mababa sa 1.5&nbsp;°C kailangan maging netong-sero ang pangadigdigang emisyon ng gas na ''greenhouse'' pagsapit ng 2050, o pagsapit ng 2070 na may 2&nbsp;°C na target.<ref name="IPCC-2018 p122">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Nangangailangan ito ng malawak at sistematikong mga pagbabago sa hindi pa nagagawang sukat sa enerhiya, lupa, lungsod, [[transportasyon]], gusali, at [[industriya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref>

Tinatataya ng ''United Nations Environment Programme'' (Programa sa Kapaligiran ng mga [[Nagkakaisang Bansa]]) na kailangang triplehin ng mga bansa ang kanilang mga pangako sa ilalim ng Kasundaan sa [[Paris]] sa loob ng susunod na dekada upang limitahan ang pag-init ng mundo sa 2&nbsp;°C. Kinakailangan ang isang mas mataas na antas ng pagbabawas upang matugunan ang 1.5&nbsp;°C na layunin.<ref>{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}} (sa Ingles)</ref> Sa mga pangakong ginawa sa ilalim ng Kasunduan sa Paris noong Oktubre 2021, magkakaroon pa rin ang pag-init ng mundo ng 66% na pagkakataon na umabot sa humigit-kumulang 2.7&nbsp;°C (saklaw: 2.2–3.2&nbsp;°C) sa pagtatapos ng siglo.<ref name="UNEP20212">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa buong mundo, magdudulot ang paglilimita sa pag-init sa 2&nbsp;°C ng mas mataas na mga benepisyong pang-ekonomiya kaysa sa mga gastos sa ekonomiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref>

Bagaman walang iisang landas upang limitahan ang pag-init ng mundo sa 1.5 o 2&nbsp;°C,<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}. (sa Ingles)</ref> nakakakita ang karamihan sa mga sitwasyon at estratehiya ng malaking pagtaas sa paggamit ng nababagong enerhiya kasabay ng pagtaas ng mga hakbang sa kahusayan ng enerhiya upang makabuo ng mga kinakailangang pagbabawas ng gas na ''greenhouse''.<ref name="Teske, ed. 2019 xxiii">{{Harvard citation no brackets|Teske, ed.|2019}}. (sa Ingles)</ref> Upang mabawasan ang mga panggigipit sa mga ekosistema at mapahusay ang kanilang mga kakayahan sa pagsamsam ng karbon, kinakailangan din ang mga pagbabago sa agrikultura at kagubatan,<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}} (sa Ingles)</ref> tulad ng pagpigil sa [[deporestasyon]] at pagpapanumbalik ng mga natural na ekosistema sa pamamagitan ng [[pagtataguyod ng kagubatan]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch3|2018}} (sa Ingles)</ref>

Ang iba pang mga diskarte sa pagpapagaan ng pagbabago ng klima ay may mas mataas na antas ng panganib. Tipikal na pinoproyeksyon ng mga situwasyong naglilimita sa pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C ang malawakang paggamit ng mga paraan ng pag-alis ng diyoksidong karobono noong ika-21 siglo.<ref>{{Harvard citation no brackets|Bui|Adjiman|Bardow|Anthony|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Gayunpaman, may mga alalahanin tungkol sa labis na pag-asa sa mga teknolohiyang ito, at mga epekto sa kapaligiran.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Isa ring posibleng suplemento ang ''solar radiation modification'' (SRM, pagbabago sa [[Radiyasyon|radyasyon]] ng araw) sa malalim na pagbawas sa mga emisyon. Gayunpaman, nagkakaroon ang SRM ng mga makabuluhang etikal at legal na alalahanin, at hindi lubos na nauunawaan ang mga panganib.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch4|2018}} (sa Ingles)</ref>

=== Malinis na enerhiya ===
[[Talaksan:Global_Energy_Consumption_tl.svg|thumb|Ang karbono, langis, at natural na gas ay nananatiling pangunahing pinagmumulan ng enerhiya sa buong mundo kahit na nagsisimula ang mga nababagong enerhiya nang mabilis na tumaas.<ref>{{Harvard citation no brackets|Friedlingstein|Jones|O'Sullivan|Andrew|2019}}</ref>]]
Ang nababagong enerhiya ay susi sa paglilimita sa pagbabago ng klima.<ref name="United Nations Environment Programme 2019 46">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vox, 20 Setyembre|2019}}; {{Cite journal |last=Sepulveda |first=Nestor A. |last2=Jenkins |first2=Jesse D. |last3=De Sisternes |first3=Fernando J. |last4=Lester |first4=Richard K. |year=2018 |title=The Role of Firm Low-Carbon Electricity Resources in Deep Decarbonization of Power Generation |journal=Joule |language=en |volume=2 |issue=11 |pages=2403–2420 |doi=10.1016/j.joule.2018.08.006 |doi-access=free}} (sa Ingles)</ref> Sa loob ng mga dekada, umabot ang mga panggatong na posil sa humigit-kumulang 80% ng paggamit ng enerhiya sa mundo.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA World Energy Outlook 2023}} (sa Ingles)</ref> Nahati ang natitirang bahagi nahati sa pagitan ng [[Enerhiyang nukleyar|lakas nukleyar]] at mga ''renewable'' o nababago (kabilang ang lakas-ng-tubig, biyoenerhiya, lakas ng hangin at araw, at [[enerhiyang heotermal]]).<ref>{{Harvard citation no brackets|REN21|2020}}. (sa Ingles)</ref> Inaasahang tataas ang paggamit ng panggatong na posil sa ganap na mga tuntunin bago ang 2030 at bababa pagkatapos bababa, na nakakaranas ang paggamit ng karbon ng pinakamatalas na pagbawas.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA World Energy Outlook 2023}} (sa Ingles)</ref> Kinakatawan ng mga nababago ang 75% ng lahat ng bagong henerasyon ng kuryente na naitayo noong 2019, halos lahat ng enerhiyang pang-araw at hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 6 Abril|2020}}. (sa Ingles)</ref> Ang iba pang mga anyo ng malinis na enerhiya, tulad ng nukleyar at ''hydropower'' o lakas-ng-tubig, ay kasalukuyang may mas malaking bahagi ng panustos ng enerhiya. Gayunpaman, lumilitaw na limitado ang kanilang mga pagtaya sa paglago sa hinaharap kung ihahambing.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA|2021}}; {{Harvard citation no brackets|Teske|Pregger|Naegler|Simon|2019}} (sa Ingles)</ref>

Habang kabilang na ngayon ang mga solar panel (tablang solar) at hangin sa pampang mga pinakamurang paraan ng pagdaragdag ng bagong kapasidad ng pagbuo ng kuryente sa maraming lokasyon,<ref>{{Harvard citation no brackets|Our World in Data-Why did renewables become so cheap so fast?}}; {{Harvard citation no brackets|IEA – Projected Costs of Generating Electricity 2020}} (sa Ingles)</ref> kailangan ang mga patakaran sa enerhiyang lunti upang makamit ang isang mabilis na paglipat mula sa panggatong na posil patungo sa mga nababago.<ref>{{Cite web |date=4 April 2022 |title=IPCC Working Group III report: Mitigation of Climate Change |url=https://www.ipcc.ch/2022/04/04/ipcc-ar6-wgiii-pressrelease/ |access-date=19 January 2024 |publisher=Intergovernmental Panel on Climate Change |language=en}}</ref> Upang makamit ang neutralidad ng karbon pagsapit ng 2050, ang enerhiyang nababago ang magiging dominanteng anyo ng pagbuo ng kuryente, na tataas sa 85% o higit pa sa 2050 sa ilang mga situwasyon. Aalisin ang pamumuhunan sa karbon at halos ihihinto ang paggamit ng karbon pagsapit ng 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|Teske|2019}}. (sa Ingles)</ref>

Ang elektrisidad na nabuo mula sa mga nababagong mapagkukunan ay kailangan ding maging pangunahing mapagkukunan ng enerhiya para sa pagpaiinit at transportasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Teske, ed.|2019}}. (sa Ingles)</ref> Maaaring lumipat ang transportasyon mula sa panloob na makinang kombustyon na mga sasakyan at patungo sa mga de-kuryenteng sasakyan, [[pampublikong sasakyan]], at aktibong transportasyon ([[pagbibisikleta]] at paglalakad).<ref name="IPCC-2018 p142">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}; {{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite web |date=2016 |title=Transport emissions |url=https://ec.europa.eu/clima/eu-action/transport-emissions_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211010225533/https://ec.europa.eu/clima/eu-action/transport-emissions_en |archive-date=10 Oktubre 2021 |access-date=2 Enero 2022 |website=Climate action |publisher=[[European Commission]] |language=en}}</ref> Para sa pagpapadala at paglipad, mababawasan ng mga panggatong na may mababang-karbon ang mga emisyon.<ref name="IPCC-2018 p142" /> Ang pag-init ay maaaring lalong matanggalan ng karbon sa mga teknolohiya tulad ng mga bomba sa pagpapainit.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}}; {{Harvard citation no brackets|NREL|2017}} (sa Ingles)</ref>

May mga hadlang sa patuloy na mabilis na paglaki ng malinis na enerhiya, kabilang ang mga nababago. Para sa hangin at pang-araw, may mga alalahanin sa kapaligiran at paggamit ng lupa para sa mga bagong proyekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|Berrill|Arvesen|Scholz|Gils|2016}}. (sa Ingles)</ref> Gumagawa ang hangin at pang-araw din ng enerhiya nang pasulput-sulpot at may pana-panahong pagkakaiba-iba. Ayon sa kaugalian, ginagamit ang mga ''hydro dam'' (dam ng tubig) na may mga imbakan at kumbensyonal na planta kapag mababa ang produksyon ng baryable na enerhiya. Sa pagpapatuloy, maaaring mapalawak ang imbakan ng baterya, maaaring itugma ang pangangailangan at panustos ng enerhiya, at ang maaaring maging padaliin ng transmisyon sa malayong distansya ang pagkakaiba-iba ng mga nababagong kinalabasan.<ref name="United Nations Environment Programme 2019 462">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vox, 20 Setyembre|2019}}; {{Cite journal |last=Sepulveda |first=Nestor A. |last2=Jenkins |first2=Jesse D. |last3=De Sisternes |first3=Fernando J. |last4=Lester |first4=Richard K. |year=2018 |title=The Role of Firm Low-Carbon Electricity Resources in Deep Decarbonization of Power Generation |journal=Joule |language=en |volume=2 |issue=11 |pages=2403–2420 |doi=10.1016/j.joule.2018.08.006 |doi-access=free}} (sa Ingles)</ref> Kadalasang hindi karbon-nyutral ang biyoenerhiya at maaaring magkaroon ng negatibong kahihinatnan para sa seguridad ng pagkain.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch4|2018}}. (sa Ingles)</ref> Pinipigilan ang paglago ng nukleyar na kapangyarihan ang kontrobersyang umiinog sa duming [[radyoaktibo]], paglaganap ng [[sandatang nuklear]], at mga aksidente.<ref>{{Citec|last1=Gill|first1=Matthew|last2=Livens|first2=Francis|last3=Peakman|first3=Aiden|in=Letcher|year=2020|pages=147–149|ignore-err=yes|chapter=Nuclear Fission|language=en}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite journal |last=Horvath |first=Akos |last2=Rachlew |first2=Elisabeth |date=Enero 2016 |title=Nuclear power in the 21st century: Challenges and possibilities |journal=Ambio |language=en |volume=45 |issue=Suppl 1 |pages=S38–49 |bibcode=2016Ambio..45S..38H |doi=10.1007/s13280-015-0732-y |issn=1654-7209 |pmc=4678124 |pmid=26667059}}</ref> Limitado ang paglago ng lakas-ng-tubig sa katunayan na binuo ang pinakamahusay na mga lugar, at humaharap ang mga bagong proyekto sa mas mataas na panlipunan at pangkalikasan na alalahanin.<ref>{{Cite web |title=Hydropower |url=https://www.iea.org/reports/hydropower |access-date=12 Oktubre 2020 |website=iea.org |publisher=International Energy Agency |language=en |quote=Hydropower generation is estimated to have increased by over 2% in 2019 owing to continued recovery from drought in Latin America as well as strong capacity expansion and good water availability in China (...) capacity expansion has been losing speed. This downward trend is expected to continue, due mainly to less large-project development in China and Brazil, where concerns over social and environmental impacts have restricted projects.}}</ref>

Ang mababang-karbon na enerhiya ay nagpapabuti sa kalusugan ng tao sa pamamagitan ng pagliit ng pagbabago ng klima gayundin ang pagbabawas ng pagkamatay ng polusyon sa hangin,<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}}; {{Harvard citation no brackets|WHO|2018}} (sa Ingles)</ref> na tinatayang nasa 7 milyon taun-taon noong 2016.<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}}; {{Harvard citation no brackets|WHO|2016}} (sa Ingles)</ref> Maaaring makaligtas ang pagtugon sa mga layunin ng Kasunduan sa Paris na naglilimita sa pag-init sa isang 2&nbsp;°C ng humigit-kumulang isang milyon  buhay bawat taon pagsapit ng 2050, samantalang maaaring makakatipid ang paglimita sa pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C ng milyun-milyon at sabay-sabay na pataasin ang seguridad sa enerhiya at bawasan ang kahirapan.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Vandyck|Keramidas|Kitous|Spadaro|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}: "Limiting warming to 1.5&nbsp;°C can be achieved synergistically with poverty alleviation and improved energy security and can provide large public health benefits through improved air quality, preventing millions of premature deaths. However, specific mitigation measures, such as bioenergy, may result in trade-offs that require consideration." (sa Ingles)</ref> Ang pagpapabuti ng kalidad ng hangin ay mayroon ding mga pang-ekonomiyang benepisyo na maaaring mas malaki kaysa sa mga gastos sa pagpapagaan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref>

=== Pagtitipid ng enerhiya ===
Ang pagbabawas ng pangangailangan sa enerhiya ay isa pang pangunahing aspeto ng pagbabawas ng mga emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Kung mas kaunting enerhiya ang kailangan, mayroong higit na kakayahang umangkop para sa pagbuo ng malinis na enerhiya. Pinapadali din nito ang pamamahala sa grid ng kuryente, at pinapaliit ang pagbuo ng imprastraktura na masinsinan sa karbon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}}; {{Harvard citation no brackets|IEA|2020b}} (sa Ingles)</ref> Ang mga malalaking pagtaas sa pamumuhunan sa kahusayan ng enerhiya ay kinakailangan upang makamit ang mga layunin sa klima, na maihahambing sa antas ng pamumuhunan sa nababagong enerhiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Dahil sa ilang nauugnay na pagbabago sa [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]] sa mga huwaran ng paggamit ng enerhiya, pamumuhunan sa kahusayan sa enerhiya, at pagpopondo, mas mahirap at hindi sigurado ang mga pagtataya para sa dekada na ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA|2020b}} (sa Ingles)</ref>

Ang mga [[estratehiya]] upang bawasan ang pangangailangan sa enerhiya ay nag-iiba ayon sa sektor. Sa sektor ng transportasyon, ang mga pasahero at kargamento ay maaaring lumipat sa mas mahusay na mga paraan ng [[paglalakbay]], tulad ng mga [[bus]] at [[tren]], o gumamit ng mga de-kuryenteng sasakyan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Kasama sa mga istratehiyang pang-industriya upang bawasan ang pangangailangan sa enerhiya ang pagpapahusay ng mga sistema ng pag-iinit at motor, pagdidisenyo ng mga produktong mas kaunting enerhiya, at patagalin ang buhay ng produkto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Sa sektor ng gusali, nakatuon ang sa mas mahusay na disenyo ng mga bagong [[gusali]], at mas mataas na antas ng kahusayan ng enerhiya sa pagsasaayos.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Ang paggamit ng mga [[teknolohiya]] tulad ng mga bomba sa pagpapainit ay maaari ding magpataas ng kahusayan sa enerhiya ng gusali.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}}. (sa Ingles)</ref>

=== Agrikultura at industriya ===
[[Talaksan:Greenhouse_Gas_Emissions_by_Economic_Sector_tl.svg|thumb|Isinasaalang-alang ang direkta at hindi direktang mga emisyon, ang industriya ay ang sektor na may pinakamataas na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon. Datos noong 2019 mula sa IPCC.]]
Ang agrikultura at kagubatan ay nahaharap sa isang tripleng hamon ng paglilimita sa mga emisyong gas na ''greenhouse'', pagpigil sa karagdagang pagpalit ng mga kagubatan sa lupang agrikultural, at pagtugon sa pagtaas ng pangangailangan sa pagkain sa mundo.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, Disyembre|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang isang hanay ng mga aksyon ay maaaring mabawasan ang agrikultura at mga emisyong nakabatay sa kagubatan ng dalawang-katlo mula sa mga antas noong 2010. Kabilang dito ang pagbabawas ng paglaki ng pangangailangan para sa [[pagkain]] at iba pang produktong pang-agrikultura, pagtaas ng produktibidad sa lupa, pagprotekta at pagpapanumbalik ng mga kagubatan, at pagbabawas ng mga emisyong gas na ''greenhouse'' mula sa produksyong pang-agrikultura.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, Disyembre|2019}} (sa Ingles)</ref>

Sa panig ng pangangailangan, isang mahalagang bahagi ng pagbabawas ng mga emisyon ay ang paglipat ng mga tao patungo sa mga diyeta na nakabatay sa halaman.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang pag-aalis ng produksyon ng mga alagang hayop para sa [[karne]] at paggawa ng [[gatas]] ay mag-aalis ng humigit-kumulang tatlong-sankapat ng lahat ng emisyon mula sa agrikultura at iba pang paggamit ng lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} Humans on a vegan exclusive diet would save about 7.9 Gt{{CO2}} equivalent per year by 2050 {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}} Agriculture, Forestry and Other Land Use used an average of 12 Gt{{CO2}} per year between 2007 and 2016 (23% of total anthropogenic emissions). (sa Ingles)</ref> Sinasakop din ng mga alagang hayop ang 37% ng lugar na walang yelo sa Daigdig at kumakain ng pakain mula sa 12% ng lugar ng lupa na ginagamit para sa mga pananim, nagtutulak ng deporestasyon at pagkasira ng lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref>

Ang produksyon ng [[bakal]] at [[semento]] ay responsable para sa humigit-kumulang 13% ng mga pang-industriyang emisyong {{CO2}}. Sa mga industriyang ito, gumaganap ng mahalagang papel sa produksyon ang masinsinan sa karbon na materyales tulad ng coque at apog, kaya nangangailangan ang pagbabawas ng emisyong {{CO2}} ng pananaliksik sa mga alternatibong kimika.<ref>{{Cite web |title=Low and zero emissions in the steel and cement industries |url=https://www.oecd.org/greengrowth/GGSD2019_IssuePaper_CementSteel.pdf |pages=11, 19–22 |language=en}}</ref>

=== Pagsamsam ng karbon ===
[[Talaksan:Carbon_Dioxide_Partitioning.svg|thumb|Karamihan sa mga paglabas ng {{CO2}} ay sumisipsip ng mga ''carbon sink'' (o lababong karbon), kabilang ang paglaki ng halaman, pagkuha sa lupa, at pagkuha sa karagatan (2020 ''Global Carbon Budget'' o Pandagidigang Badyet sa Karbon).]]
Ang mga natural na lababong karbon o ''karbon sink'' ay maaaring pahusayin upang makuha ang mas malaking halaga ng {{CO2}} na lampas sa mga natural na antas.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}}: {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch2|2019}}. (sa Ingles)</ref> Kabilang ang reporestasyon at porestasyon (pagtatanim ng mga kagubatan kung saan wala pa noon) sa mga pinakaganap na pamamaraan ng pagsamsam, bagaman nagpapataas ang huli ng mga alalahanin sa seguridad ng pagkain.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kreidenweis|Humpenöder|Stevanović|Bodirsky|2016}} (sa Ingles)</ref> Maaaring isulong ng mga magsasaka ang pagsamsam ng karbon sa mga lupa sa pamamagitan ng mga kasanayan tulad ng paggamit ng mga pananim na pantakip sa [[taglamig]], pagbabawas ng intensidad at dalas ng pagbubungkal, at paggamit ng [[abono]] at [[pataba]] para baguhin ang lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagbubunga ang pagpapanumbalik ng kagubatan at anyo ng lupa ng maraming benepisyo para sa klima, kabilang ang pagsamsam at pagbabawas ng mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' gas.<ref name="Duchelle-2022">{{Cite book |last=Garrett, L. |url=https://doi.org/10.4060/cc2510en |title=The key role of forest and landscape restoration in climate action |last2=Lévite, H. |last3=Besacier, C. |last4=Alekseeva, N. |last5=Duchelle, M. |publisher=FAO |year=2022 |isbn=978-92-5-137044-5 |location=Rome |language=en |doi=10.4060/cc2510en}}</ref> Nagpapataas ang pagpapanumbalik/muling paglikha ng mga basang lupain sa baybayin, mga lupang parang at kaparangan ng damong-dagat ng pagkuha ng carbon sa organikong bagay.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite journal |last=Nelson |first=J. D. J. |last2=Schoenau |first2=J. J. |last3=Malhi |first3=S. S. |date=1 Oktubre 2008 |title=Soil organic carbon changes and distribution in cultivated and restored grassland soils in Saskatchewan |url=https://doi.org/10.1007/s10705-008-9175-1 |journal=Nutrient Cycling in Agroecosystems |language=en |volume=82 |issue=2 |pages=137–148 |bibcode=2008NCyAg..82..137N |doi=10.1007/s10705-008-9175-1 |issn=1573-0867}}</ref> Kapag nasamsam ang karbon na nasa mga lupa at sa mga organikong bagay tulad ng mga puno, may panganib na muling ilalabas ang karbon sa atmospera sa kalaunan sa pamamagitan ng mga pagbabago sa paggamit ng lupa, [[apoy]], o iba pang mga pagbabago sa ekosistema.<ref>{{Harvard citation no brackets|Ruseva|Hedrick|Marland|Tovar|2020}} (sa Ingles)</ref>

== Pagbagay ==
Ang pagbagay o adaptasyon ay "ang proseso ng pagsasaayos sa kasalukuyan o inaasahang pagbabago sa klima at mga epekto nito".<ref name="IPCC-2022">IPCC, 2022: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/downloads/report/IPCC_AR6_WGII_SummaryForPolicymakers.pdf Summary for Policymakers] [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, M. Tignor, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem (mga pat.)]. Sa: [https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/ Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change] [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (mga pat.)]. Cambridge University Press, Cambridge at New York, pp. 3–33, {{Doi|10.1017/9781009325844.001}}. (sa Ingles)</ref>{{Rp|5}}  Kung walang karagdagang pagpapagaan, hindi maiiwasan ng adaptasyon ang panganib ng "malubha, laganap at hindi maibabalik" na mga epekto.{{Sfn|IPCC AR5 SYR|2014}} Nangangailangan ang mas matinding pagbabago ng klima ng higit pang pagbabagong adaptasyon, na maaaring maging lubhang mahal.{{Sfn|IPCC SR15 Ch4|2018}} Hindi pantay na ipinamamahagi ang kapasidad at potensyal para sa mga tao na umangkop sa iba't ibang mga rehiyon at [[populasyon]], at mas mababa ang mga [[umuunlad na bansa]] sa pangkalahatan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR4 WG2 Ch19|2007}}. (sa Ingles)</ref> Nagkaroon ang unang dalawang dekada ng ika-21 siglo ng pagtaas sa kakayahang umangkop sa karamihan ng mga bansang mababa at nasa gitna ang kita na may pinabuting koneksyon sa pangunahing [[sanitasyon]] at kuryente, subalit mabagal ang pag-unlad. Maraming mga [[bansa]] ang nagpatupad ng mga patakaran sa pag-aangkop. Gayunpaman, mayroong isang malaking agwat sa pagitan ng kinakailangan at magagamit na [[pananalapi]].{{Sfn|UNEP|2018}}

Ang pag-angkop sa pagtaas ng lebel ng dagat ay binubuo ng pag-iwas sa mga lugar na nasa panganib, matutunan ang mamuhay sa dagdag na pagbaha, at pagbuo ng mga kontrol sa baha. Kung nabigo iyon, maaaring kailanganin ang pinamamahalaang paglikas <ref>{{Cite journal |last=Stephens |first=Scott A. |last2=Bell |first2=Robert G. |last3=Lawrence |first3=Judy |date=2018 |title=Developing signals to trigger adaptation to sea-level rise |journal=Environmental Research Letters |language=en |volume=13 |issue=10 |at=104004 |bibcode=2018ERL....13j4004S |doi=10.1088/1748-9326/aadf96 |issn=1748-9326 |doi-access=free}}</ref> May mga hadlang sa ekonomiya para sa pagharap sa mapanganib na epekto ng init. Hindi posible para sa lahat ang pag-iwas sa walang tigil na trabaho o pagkakaroon ng [[erkon]].{{Sfn|Matthews|2018}} Sa agrikultura, kinabibilangan ang mga opsyon sa pag-aangkop ang paglipat sa mas napapanatiling mga diyeta, pag-iba-iba, pagkontrol sa pagguho, at mga henetikong pagpapahusay para sa mas mataas na pagpapaubaya sa pagbabago ng klima.{{Sfn|IPCC SRCCL Ch5|2019}} Ang pagseseguro ay nagbibigay-daan para sa pagbabahagi ng panganib, subalit kadalasan, mahirap makuha ito para sa mga taong mas mababa ang kita.<ref>{{Cite journal |last=Surminski |first=Swenja |last2=Bouwer |first2=Laurens M. |last3=Linnerooth-Bayer |first3=Joanne |date=2016 |title=How insurance can support climate resilience |url=https://www.nature.com/articles/nclimate2979 |journal=Nature Climate Change |language=en |volume=6 |issue=4 |pages=333–334 |bibcode=2016NatCC...6..333S |doi=10.1038/nclimate2979 |issn=1758-6798}}</ref> Maaaring mabawasan ng edukasyon, migrasyon at mga sistema ng maagang babala ang kahinaan sa klima.{{Sfn|IPCC SR15 Ch4|2018}} Ang pagtatanim ng mga [[bakawan]] o paghikayat sa iba pang mga halaman sa baybayin ay maaaring nagpapahina ng lakas sa mga [[bagyo]].<ref>{{Cite web |last= |first= |title=Mangroves against the storm |url=https://social.shorthand.com/IUCN_forests/nCec1jyqvn/mangroves-against-the-storm.html |access-date=20 Enero 2023 |website=Shorthand |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2021 |title=How marsh grass could help protect us from climate change |url=https://www.weforum.org/agenda/2021/10/how-marsh-grass-protects-shorelines/ |access-date=20 Enero 2023 |website=World Economic Forum |language=en}}</ref>

Bumabagay ang mga ekosistema sa pagbabago ng klima, isang proseso na maaaring suportahan ng interbensyon ng tao. Sa pamamagitan ng pagtaas ng koneksyon sa pagitan ng mga ekosistema, maaaring lumipat ang mga espesye sa mas kanais-nais na mga kondisyon ng klima. Maaari ang mga espesye na ipakilala din sa mga lugar na nakakakuha ng isang kanais-nais na [[klima]]. Ang proteksyon at pagpapanumbalik ng natural at semi-natural na mga lugar ay nakakatulong sa pagbuo ng katatagan, na ginagawang mas madali para sa mga ekosistema na umangkop. Tumutulong din ang marami sa mga pagkilos na nagsusulong ng adaptasyon sa mga ekosistema sa mga tao na umangkop sa pamamagitan ng adaptasyong nakabatay sa ekosistema. Halimbawa, ginagawang mas maliit ang posibilidad ng mga sakunang sunog ang pagpapanumbalik ng mga natural na rehimen ng [[sunog]], at binabawasan ang panganib sa tao. Ang pagbibigay ng mas maraming espasyo sa mga [[ilog]] ay nagbibigay-daan para sa mas maraming pag-imbak ng tubig sa natural na sistema, na binabawasan ang panganib ng [[baha]]. Gumaganap ang naibalik na kagubatan bilang isang lababong karbon, subalit maaaring magpalala sa mga epekto sa klima ang pagtatanim ng mga puno sa hindi angkop na mga rehiyon.<ref>{{Cite journal |last=Morecroft |first=Michael D. |last2=Duffield |first2=Simon |last3=Harley |first3=Mike |last4=Pearce-Higgins |first4=James W. |last5=Stevens |first5=Nicola |last6=Watts |first6=Olly |last7=Whitaker |first7=Jeanette |display-authors=4 |date=2019 |title=Measuring the success of climate change adaptation and mitigation in terrestrial ecosystems |journal=Science |language=en |volume=366 |issue=6471 |page=eaaw9256 |doi=10.1126/science.aaw9256 |issn=0036-8075 |pmid=31831643 |doi-access=free}}</ref>

May mga sinerhiya subalit may mga ''trade-off'' o mapapalitan din sa pagitan ng pagbagay at pagpapagaan.<ref>{{Cite journal |last=Berry |first=Pam M. |last2=Brown |first2=Sally |last3=Chen |first3=Minpeng |last4=Kontogianni |first4=Areti |last5=Rowlands |first5=Olwen |last6=Simpson |first6=Gillian |last7=Skourtos |first7=Michalis |display-authors=4 |date=2015 |title=Cross-sectoral interactions of adaptation and mitigation measures |url=https://doi.org/10.1007/s10584-014-1214-0 |journal=Climate Change |language=en |volume=128 |issue=3 |pages=381–393 |bibcode=2015ClCh..128..381B |doi=10.1007/s10584-014-1214-0 |issn=1573-1480 |hdl-access=free|hdl=10.1007/s10584-014-1214-0}}</ref> Ang isang halimbawa para sa sinerhiya ay ang pagtaas ng produktibidad ng pagkain, na may malaking benepisyo para sa parehong pagbagay at pagpapagaan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang isang halimbawa ng mapapalitan ang pagtaas ng paggamit ng erkon na nagbibigay-daan sa mga tao na mas mahusay na makayanan ang init, subalit pinapataas ang pangangailangan ng enerhiya. Ang isa pang halimbawa ng mapapalitan ay ang mas masinsin na [[Pagpaplano ng lungsod|urbanong pag-unlad]] na maaaring mabawasan ang mga emisyon mula sa transportasyon at [[konstruksyon]], subalit maaari tumaas rin ang epekto ng ''urban heat island'' (o pulo ng urbanong init), na naglalantad sa mga tao sa mga panganib sa [[kalusugan]] na nauugnay sa init.<ref>{{Cite journal |last=Sharifi |first=Ayyoob |date=2020 |title=Trade-offs and conflicts between urban climate change mitigation and adaptation measures: A literature review |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652620328584 |journal=Journal of Cleaner Production |language=en |volume=276 |page=122813 |doi=10.1016/j.jclepro.2020.122813 |issn=0959-6526}}</ref>
{| class="center toccolours"
|+'''Mga halimbawa ng paraan ng pagbagay'''
|<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%">
Talaksan:FrontLines-EGAT_2011_Environment_Photo_Contest_Top_Entry_(5842818280).jpg|alt=Mangrove planting and other habitat conservation can reduce coastal flooding.|Maaaring mabawasan ang pagbaha sa baybayin sa pagtatanim ng [[bakawan]] at iba pangpangangalaga sa tirahan.
Talaksan:Seawallventnor.jpg|alt=Seawalls to protect against storm surge worsened by sea level rise|Pagtayo ng mga dike o pader sa [[dalampasigan]] upang protektahan laban sa [[daluyong]] na pinalala ang pagtaas ng lebel ng dagat
Talaksan:20080708_Chicago_City_Hall_Green_Roof_Edit1.jpg|alt=Green roofs to provide cooling in cities|Mga bubong na lunti upang magbigay ng lamig sa mga [[lungsod]]
Talaksan:2013.02-402-294a_Pearl_millet,breeding,selfing_ICRISAT,Patancheru(Hyderabad,Andhra_Pradesh),IN_wed20feb2013.jpg|alt=Selective breeding for drought-resistant crops|[[Artipisyal na pagpili|Piniling paglalahi]] para sa mga pananim na lumalaban sa tagtuyot
</gallery>
|}

== Mga polisiya at politika ==
[[File:Climate_Change_Performance_Index_(2023).svg|thumb|upright=1.35|Niraranggo ang ''Climate Change Performance Index'' (Indeks ng Pagganap para sa Pagbabago ng Klima) ang mga bansa sa pamamagitan ng emisyon ng gas na ''greenhouse'' (40% ng iskor), nababagong enerhiya (20%), gamit ng enerhiya (20%), at polisiya sa klima (20%).
{| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; background:none;"
|-
|valign="top"|
{{legend|#31a354|Mataas}}
|valign="top"|
{{legend|#fee391|Katamtaman}}
|valign="top"|
{{legend|#fe9929|Mababa}}
|valign="top"|
{{legend|#d7301f|Napakababa}}
|}]]
Ang mga bansang pinakamahina sa pagbabago ng klima ay karaniwang may pananagutan para sa isang maliit na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon. Nagtataas ito ng mga katanungan tungkol sa katarungan at pagkapatas.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref> Ginagawang mas madali ang paglilimita sa pag-init ng mundo ng Mga Layunin sa Napapanatiling Pag-unlad (o ''Sustainable Development Goals'') ng Mga Nagkakaisang Bansa, tulad ng pagpuksa sa [[kahirapan]] at pagbabawas ng hindi pagkakapantay-pantay. Kinikilala ang koneksyon sa Layunin sa Napapanatiling Pag-unlad Blg.13 na "gumawa ng agarang aksyon upang labanan ang pagbabago ng klima at ang mga epekto nito".<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch5|2018}}; United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, [[:talaksan:A RES 71 313 E.pdf|Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development]] ([https://undocs.org/A/RES/71/313 A/RES/71/313]) (sa Ingles)</ref> May sinerhiya ang mga layunin sa pagkain, malinis na [[tubig]] at ang proteksyon ng ekosistema sa pagpapagaan sa klima.{{Sfn|IPCC SR15 Ch5|2018}}

Ang heopolitika ng pagbabago ng klima ay kumplikado. Madalas itong binabanghay bilang isang suliranin sa ''free-rider,''{{Efn|Literal bilang libreng-mananakay, na isang uri ng pagkabigo sa pamilihan na nangyayari kapag hindi nagbabayad ang yaong mga nakikinabang sa mga yaman, [[public good|publikong produkto]], at karaniwang yaman.|name=pananda}} kung saan nakikinabang ang lahat ng mga bansa mula sa pagpapagaan na ginawa ng ibang mga bansa, subalit matatalo mismo ang mga indibiduwal na bansa mula sa paglipat sa isang mababang-karbon na ekonomiya. Bagaman, mayroon din minsan na lokal na benipisyo ang pagpapagaan. Halimbawa, lumampas ang mga benepisyo ng pag-alis ng karbon sa kalusugan ng publiko at mga lokal na kapaligiran kaysa sa mga gastos sa halos lahat ng rehiyon.<ref name="Rauner 2020">{{Harvard citation no brackets|Rauner|Bauer|Dirnaichner|Van Dingenen|2020}} (sa Ingles)</ref> Higit pa rito, nanalo sa ekonomiya ang mga netong mang-aangkat ng panggatong na posil mula sa paglipat sa malinis na enerhiya, na nagdudulot ng mga netong tagaluwas na harapin ang mga ''stranded asset'' (o naipit na ari-arian): mga panggatong na posil na hindi nila maibebenta.<ref>{{Harvard citation no brackets|Mercure|Pollitt|Viñuales|Edwards|2018}} (sa Ingles)</ref>

=== Mga mapagpipiliang patakaran ===
Ang malawak na hanay ng mga patakaran, regulasyon, at [[batas]] ay ginagamit upang mabawasan ang mga emisyon. Noong 2019, saklaw ng pagpepresyo ng karbon ang humigit-kumulang 20% ng mga pandaigdigang emisyon ng gas na ''greenhouse.''<ref>{{Harvard citation no brackets|World Bank, Hunyo|2019}} (sa Ingles)</ref> Maaaring mapresyuhan ang karbon gamit ang mga buwis sa karbon at mga sistema ng pangangalakal ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Union of Concerned Scientists, 8 Enero|2017}}; {{Harvard citation no brackets|Hagmann|Ho|Loewenstein|2019}}.</ref> Umabot ang direktang pandaigdigang panggatong na posil sa $319 bilyon noong 2017, at $5.2 trilyon kapag napresyuhan ang mga hindi direktang gastos gaya ng polusyon sa hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} (sa Ingles)</ref> Maaaring magdulot ang pagwawakas sa mga ito ng 28% na pagbawas sa pandaigdigang mga emisyon sa karbon at 46% na pagbawas sa mga pagkamatay dulot ng [[polusyon]] sa hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|UN Human Development Report|2020}} (sa Ingles)</ref> Sa halip, maaaring gamitin ang salaping natipid sa mga subsidyong posil na suportahan ang paglipat sa malinis na [[enerhiya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|International Institute for Sustainable Development|2019}} (sa Ingles)</ref> Kinabibilangan ng ng mas direktang paraan upang bawasan ang mga gas na ''greenhouse'' ang mga pamantayan sa kahusayan ng sasakyan, mga pamantayan ng panggatong na nababago, at mga regulasyon sa polusyon sa hangin sa mabigat na industriya.<ref>{{Harvard citation no brackets|ICCT|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Natural Resources Defense Council, 29 Setyembre|2017}}</ref> Nangangailangan ang ilang mga bansa ng mga utilidad upang madagdagan ang bahagi ng mga nababago sa produksyon ng [[kuryente]].<ref>{{Harvard citation no brackets|National Conference of State Legislators, 17 Abril|2020)}}; {{Harvard citation no brackets|European Parliament, Pebrero|2020}}</ref>

==== Katarungang pangklima ====
Ang patakarang idinisenyo sa pamamagitan ng lente ng [[Katarungan|katarungang]] pangklima ay sumusubok na tugunan ang mga isyu sa [[karapatang pantao]] at hindi pagkakapantay-pantay sa [[lipunan]]. Ayon sa mga tagapagtaguyod ng katarungang pangklima, dapat bayaran ang mga gastos sa adaptasyon sa klima ng mga may pananagutan sa pagbabago ng klima, habang ang mga naghihirap sa epekto ng pagbabago ng klima ang siyang dapat mga benepisyaryo ng mga ibinayad. Maaaring matugunan ito sa katotohanan sa isang paraan na pagbabayad ng mayayamang bansa sa mahihirap na bansa upang makaroon sila ng adaptasyon.<ref>{{Cite web |last=Gabbatiss |first=Josh |last2=Tandon |first2=Ayesha |date=4 Oktubre 2021 |title=In-depth Q&A: What is 'climate justice'? |url=https://www.carbonbrief.org/in-depth-qa-what-is-climate-justice |access-date=16 Oktubre 2021 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref>

Nalaman ng Oxfam na noong 2023 ang pinakamayayamang 10% ng mga tao ay may pananagutan para sa 50% ng mga pandaigdigang emisyon, habang ang pinakamababang 50% ay responsable para sa 8%.<ref>{{Cite journal |last=Khalfan |first=Ashfaq |last2=Lewis |first2=Astrid Nilsson |last3=Aguilar |first3=Carlos |last4=Persson |first4=Jacqueline |last5=Lawson |first5=Max |last6=Dab |first6=Nafkote |last7=Jayoussi |first7=Safa |last8=Acharya |first8=Sunil |date=Nobyembre 2023 |title=Climate Equality: A planet for the 99% |url=https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/621551/cr-climate-equality-201123-en-summ.pdf |journal=Oxfam |publisher=Oxfam GB |doi=10.21201/2023.000001 |access-date=18 Disyembre 2023}}</ref> Ang paggawa ng mga emisyon ay isa pang paraan upang tingnan ang responsibilidad: sa ilalim ng pamamaraang iyon, ang nangungunang 21 kumpanya ng panggatong na posil ay magkakautang ng pinagsama-samang mga pagbabayad-pinsalaan sa klima na $5.4 trilyon sa panahong 2025–2050.<ref name="OneEarth_20230519">{{Cite journal |last=Grasso |first=Marco |last2=Heede |first2=Richard |date=19 May 2023 |title=Time to pay the piper: Fossil fuel companies' reparations for climate damages |journal=One Earth |volume=6 |issue=5 |pages=459–463 |bibcode=2023OEart...6..459G |doi=10.1016/j.oneear.2023.04.012 |bibcode-access=free |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=10281/416137}}</ref> Upang makamit ang isang makatarungang paglipat, mangangailangan din ng iba pang trabaho ang mga taong nagtatrabaho sa sektor ng panggatong na posil, at mangangailangan ng mga [[pamumuhunan]] ang kanilang mga [[pamayanan]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 4 Ene|2017}}. (sa Ingles)</ref>

=== Mga internasyonal na kasunduan sa klima ===
[[Talaksan:Total_CO2_by_Region_(tl).svg|thumb|Mula noong 2000, ang tumataas na mga emisyon ng {{CO2}} sa [[Tsina]] at sa iba pang bahagi ng mundo ay nalampasan ang nailalabas ng Estados Unidos at [[Europa]].<ref name="Friedlingstein 2019">{{Harvard citation no brackets|Friedlingstein|Jones|O'Sullivan|Andrew|2019}}, Talahanayan 7. (sa Ingles)</ref>]]
[[Talaksan:Per_Capita_CO2_by_Region_(tl).svg|thumb|Bawat tao, nakakabuo ang Estados Unidos ng {{CO2}} sa mas mabilis na antas kaysa sa iba pang pangunahing rehiyon.<ref name="Friedlingstein 2019" />]]Halos lahat ng bansa sa mundo ay partido sa United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC, Balangkas ng Mga Nagkakaisang Bansa sa Kumbensiyon sa Pagbabago ng Klima) ng 1994.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC, "What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?"}} (sa Ingles)</ref> Ang layunin ng UNFCCC ay maiwasan ang mapanganib na panghihimasok ng tao sa sistema ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC|1992}}.(sa Ingles)</ref> Gaya ng nakasaad sa kumbensiyon, kailangan nito na patatagin ang mga konsentrasyon ng gas na ''greenhouse'' sa [[atmospera]] sa isang antas kung saan maaaring natural na umangkop sa pagbabago ng klima ang mga ekosistema,  hindi nanganganib ang produksyon ng pagkain, at maaaring mapanatili ang pag-unlad ng ekonomiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR4 WG3 Ch1|2007}}.(sa Ingles)</ref> Ang UNFCCC mismo ay hindi naghihigpit sa mga emisyon subalit nagbibigay ng isang balangkas para sa mga protokol na naghihigpit. Tumaas ang mga pandaigdigang emisyon mula noong nilagdaan ang UNFCCC.<ref name="EPA-2019">{{Harvard citation no brackets|EPA|2019}}.(sa Ingles)</ref> Ang mga taunang kumperensya nito ay ang yugto ng pandaigdigang negosasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC, "What are United Nations Climate Change Conferences?"}} (sa Ingles)</ref>

Pinalawig ng Protokol ng [[Kyoto]] noong 1997 ang UNFCCC at sinama ang mga legal na nagbubuklod na mga pangako para sa karamihan sa mga mauunlad na bansa upang limitahan ang kanilang mga emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kyoto Protocol|1997}}; {{Harvard citation no brackets|Liverman|2009}}.(sa Ingles)</ref> Sa panahon ng negosasyon, ang G77 (kumakatawan sa mga [[Bansang umuunlad|umuunlad na bansa]]) ay nagtulak para sa isang mandato na atasan ang mga [[Bansang maunlad|mauunlad na bansa]] na "[manguna]" sa pagbabawas ng kanilang mga emisyon,<ref>{{Harvard citation no brackets|Dessai|2001}}; {{Harvard citation no brackets|Grubb|2003}}.(sa Ingles)</ref> dahil ang mga mauunlad na bansa ay nag-ambag ng karamihan sa akumulasyon ng mga gas na ''greenhouse'' sa atmospera. Medyo mababa pa rin ang mga emisyong bawat-kapita sa mga umuunlad na bansa at kailangang ang mga umuunlad na bansa na magkaroon ng higit pang emisyon upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan sa pag-unlad.<ref>{{Harvard citation no brackets|Liverman|2009}}. (sa Ingles)</ref>

Ang Kasunduan sa [[Copenhagen]] ng 2009 ay malawak na inilalarawan bilang hindi kasiya-siya dahil sa mababang layunin nito, at tinanggihan ng mga mahihirap na bansa kabilang ang G77.<ref>{{Harvard citation no brackets|Müller|2010}}; {{Harvard citation no brackets|The New York Times, 25 Mayo|2015}}; {{Harvard citation no brackets|UNFCCC: Copenhagen|2009}}; {{Harvard citation no brackets|EUobserver, 20 Disyembre|2009}}. (sa Ingles)</ref> Nilayon ng mga naka-asosasyong partido na limitahan ang pagtaas ng temperatura sa buong mundo sa ibaba 2&nbsp;°C.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC: Copenhagen|2009}}. (sa Ingles)</ref> Itinakda ng Kasunduan ang layunin ng pagpapadala ng $100 bilyon bawat taon sa mga umuunlad na bansa para sa pagpapagaan at pagbagay sa pagdating ng 2020, at iminungkahi ang pagtatatag ng Green Climate Fund (Pondo ng Klimang Lunti).<ref>{{cite conference|date=7–18 Disyembre 2009|title=Conference of the Parties to the Framework Convention on Climate Change|url=http://unfccc.int/meetings/cop_15/items/5257.php|location=[[Copenhagen]]|id=un document= FCCC/CP/2009/L.7|archive-url=https://web.archive.org/web/20101018074452/http://unfccc.int/meetings/cop_15/items/5257.php|archive-date=18 Oktubre 2010|access-date=24 Oktubre 2010|url-status=live}} (sa Ingles)</ref> {{Magmula noong|2020}}, 83.3 bilyon lamang ang naihatid. Sa 2023 lamang inaasahang makakamit ang target.<ref>{{Cite news |last=Bennett |first=Paige |date=2 Mayo 2023 |title=High-Income Nations Are on Track Now to Meet $100 Billion Climate Pledges, but They're Late |language=en |agency=Ecowatch |url=https://www.ecowatch.com/wealthy-countries-climate-change-reparations.html |access-date=10 Mayo 2023}}</ref>

Noong 2015, nakipag-usap ang lahat ng [[Talaan ng mga bansa|bansa]] sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] para sa Kasunduan sa Paris, na naglalayong panatilihing mababa sa 2.0&nbsp;°C ang pag-init ng mundo. at naglalaman ng isang mataas na layunin ang kasunduan ng pagpapanatili ng init sa ilalim ng 1.5&nbsp;°C.{{Sfn|Paris Agreement|2015}} Pinalitan ng kasunduan ang Protokol ng Kyoto. Hindi tulad ng Kyoto, walang nagbubuklod na mga target na emisyon ang itinakda sa Kasunduan sa Paris. Sa halip, isang hanay ng mga pamamaraan ang ginawang may pagbubuklod. Ang mga bansa ay kailangang regular na magtakda ng higit pang mga ambisyosong layunin at muling suriin ang mga layuning ito tuwing limang taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Climate Focus|2015}}; {{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 8 Oktubre|2018}}. (sa Ingles)</ref> Isinaad muli ng Kasunduan sa Paris na dapat mabigyan ng suportang pananalapi ang mga umuunlad na bansa.<ref>{{Harvard citation no brackets|Climate Focus|2015}}. (sa Ingles)</ref> Magmula noong Oktubre 2021, 194 na estado at [[Unyong Europeo]] ang lumagda sa kasunduan at 191 na estado at Unyong Europeo ang nagpatibay o pumayag sa kasunduan.<ref>{{Cite web |title=Status of Treaties, United Nations Framework Convention on Climate Change |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-7-d&chapter=27&clang=_en |access-date=13 Oktubre 2021 |website=United Nations Treaty Collection}}; {{Harvard citation no brackets|Salon, 25 Setyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref>

Ang Protokol sa [[Montreal]] ng 1987, isang internasyonal na kasunduan upang ihinto ang paglabas ng mga gas na nakakasira ng [[osono]], ay maaaring naging mas epektibo sa pagsugpo sa mga paglabas ng gas na ''greenhouse'' kaysa sa Protokol ng Kyoto na partikular na idinisenyo upang gawin ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|Goyal|England|Sen Gupta|Jucker|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang Pagsususog sa [[Kigali]] ng 2016 sa Protokol ng Montreal ay naglalayong bawasan ang mga emisyon ng mga hidropluorokarbono, isang pangkat ng malalakas na mga gas na ''greenhouse'' na nagsilbing kapalit ng mga ipinagbabawal na gas na nag-uubos ng osono. Ginawa nitong mas matibay na kasunduan ang Protokol sa Montreal laban sa pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |last=Yeo |first=Sophie |date=10 Oktubre 2016 |title=Explainer: Why a UN climate deal on HFCs matters |url=https://www.carbonbrief.org/explainer-why-a-un-climate-deal-on-hfcs-matters |access-date=10 Enero 2021 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref>

=== Mga pambansang tugon ===
Noong 2019, naging unang pambansang [[pamahalaan]] ang [[parliyamento]] ng Reyno Unido na nagdeklara ng emerhensiya sa klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|BBC, 1 Mayo|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vice, 2 Mayo|2019}}. (sa Ingles)</ref> Sinundan ito ng ibang mga bansa at hurisdiksyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Verge, 27 Disyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref> Sa parehong taon, nagdeklera ang Parliyamento Europeo ng isang "klima at pangkalikasan na emerhensiya".<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 28 Nobyembre|2019}} (sa Ingles)</ref> Iniharap ng [[Komisyong Europeo]] ang ''European Green Deal'' (o Kasunduang Lunting Europeo) nito na may layuning gawing karbong nyutral ang Unyong Europeo sa pagsapit ng 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|Politico, 11 Disyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref> Noong 2021, inilabas ng Komisyong Europeo ang bungkos ng batas nitong "Fit for 55" (Angkop sa 55), na naglalaman ng mga alituntunin para sa industriya ng sasakyan; lahat ng mga bagong [[kotse]] sa pamilihang Europeo ay dapat na [[sero]] ang emisyon ng mga sasakyan pagsapit ng 2035.<ref>{{Cite news |date=14 Hulyo 2021 |title=European Green Deal: Commission proposes transformation of EU economy and society to meet climate ambitions |language=en |work=[[European Commission]] |url=https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3541}}</ref>

Ang mga pangunahing bansa sa [[Asya]] ay gumawa ng mga katulad na pangako: Nangako ang [[Timog Korea]] at [[Hapon]] na maging nyutral ang karbon pagsapit ng 2050, at [[Tsina]] pagdating ng 2060.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 28 Oktubre|2020}} (sa Ingles)</ref> Habang may malakas na insentibo ang [[Indya]] para sa mga nababago, nagpaplano rin ito ng makabuluhang pagpapalawak ng karbon sa bansa.<ref>{{Cite web |date=15 Setyembre 2021 |title=Indya |url=https://climateactiontracker.org/countries/india/ |access-date=3 Oktubre 2021 |website=Climate Action Tracker |language=en}}</ref> Kabilang ang [[Biyetnam]] sa napakakaunting mga bansang umaasa sa karbon, mabilis na umuunlad na bansa na nangako na aalisin ang di-humuhupang enerhiyang karbon sa pagdating ng [[dekada 2040]] o sa lalong madaling panahon pagkatapos noon.<ref>{{Cite journal |last=Do |first=Thang Nam |last2=Burke |first2=Paul J. |year=2023 |title=Phasing out coal power in a developing country context: Insights from Vietnam |journal=Energy Policy |volume=176 |issue=Mayo 2023 113512 |page=113512 |bibcode=2023EnPol.17613512D |doi=10.1016/j.enpol.2023.113512 |hdl-access=free|hdl=1885/286612 }}</ref>

Mula 2020 hanggang 2030, nangako ang [[Pilipinas]] na bawasan at iwasan ang mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ng 75% kung saan 2.71% ay walang kondisyon.<ref>{{Cite web |title=Philippines |url=https://climatepromise.undp.org/what-we-do/where-we-work/philippines |access-date=2024-06-27 |website=UNDP Climate Promise |language=en}}</ref> Babawasan ng bansa ang mga emisyon mula sa sektor ng [[agrikultura]], industriya, enerhiya, transportasyon at ''waste'' (o [[basura]]). Noong 2022, nagkaroon ng mga pagsisikap ang mga ahensiya ng [[pamahalaan ng Pilipinas]] (ang Komisyon sa Pagbabago ng Klima, Komisyon sa Regulasyong Pampropesyonal, at [[Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman|Kagawaran ng Kapiligiran at Likas na Yaman]]) at Society of Filipino Foresters Inc. (SFFI, lit. "Lipunan ng mga Pilipinong Manggugubat Ink.) na maging nyutal ang karbon ng Pilipinas  sa pamamagitan ng reporestasyon.<ref>{{Cite web |title=Multilateral partnership boosts efforts for carbon neutral PH through reforestation initiatives |url=https://climate.gov.ph/news/701 |access-date=2024-06-27 |website=climate.gov.ph}}</ref> Tinatarget nilang [[Pagtatanim|makapagtanim]] ng 10 milyon [[puno]] pagdating ng 2030.

Magmula noong 2021, batay sa impormasyon mula sa 48 pambansang plano sa klima, na kumakatawan sa 40% ng mga partido sa Kasunduan sa Paris, ang tinatayang kabuuang mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ay magiging 0.5% na mas mababa kumpara sa mga antas noong 2010, na nasa ibaba ng 45% o 25% ng mga layunin sa pagbawas sa hangganan ng pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C o 2&nbsp;°C, ayon sa pagkakabanggit.<ref>{{Harvard citation no brackets|UN NDC Synthesis Report|2021}}; {{Cite news |last=UNFCCC Press Office |date=26 Pebrero 2021 |title=Greater Climate Ambition Urged as Initial NDC Synthesis Report Is Published |language=en |url=https://unfccc.int/news/greater-climate-ambition-urged-as-initial-ndc-synthesis-report-is-published |access-date=21 Abril 2021}}</ref>

== Pagtanggi at maling impormasyon ==
[[Talaksan:20200327_Climate_change_deniers_cherry_picking_time_periods.gif|right|thumb|Naisagawa ang pag-[[Cherry picking|''cherry pick'']] ng [[datos]] mula sa maikling panahon upang maling igiit na hindi tumataas ang mga pandaigdigang temperatura. Ang mga asul na pagtakbo ng linya ay nagpapakita ng mga maiikling panahon na nagtatakip ng mga pangmatagalang takbo ng pag-init (mga pulang pagtakbo ng linya). Ang asul na [[parihaba]] na may mga asul na tuldok ay nagpapakita ng tinatawag na pahinga sa pag-init ng mundo.{{Sfn|Stover|2014}}]]
Ang pampublikong debate tungkol sa pagbabago ng klima ay lubhang naapektuhan ng pagtanggi at maling impormasyon sa pagbabago ng klima, na nagmula sa Estados Unidos at mula noon ay kumalat na sa ibang mga bansa, partikular sa [[Canada]] at [[Australya]]. Ang pagtanggi sa pagbabago ng klima ay nagmula sa mga kumpanyang panggatong ng posil, mga grupo ng industriya, mga [[Konserbatismo|konserbatibong]] ''think tank'' (o institutong nagsasaliksik ng polisiya), at mga kumukontrang siyentipiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2011}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref> Tulad ng industriya ng [[tabako]], ang pangunahing diskarte ng mga pangkat na ito ay ang paggawa ng pagdududa tungkol sa pagbabago ng klima sa siyentipikong datos at mga resulta.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oreskes|Conway|2010}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}}</ref> Ang mga taong nagtataglay ng di-makatwirang pagdududa tungkol sa pagbabago ng klima ay tinatawag na "mga eskeptiko" sa pagbabago ng klima, bagama't ang mga "nangongontra" o "tumatanggi" ay mas angkop na mga termino.<ref>{{Harvard citation no brackets|O'Neill|Boykoff|2010}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref>

Mayroong iba't ibang mga baryante ng pagtanggi sa klima: tumatanggi ang ilan na nangyayari ang pag-init sa lahat, kinikilala ng ilan ang pag-init subalit inuugnay ito sa mga likas na impluwensya, at pinaliit ng ilan ang mga negatibong epekto ng pagbabago ng klima.<ref name="Björnberg 2017">{{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref> Ang kawalan ng katiyakan sa pagmamanupaktura tungkol sa agham ay naging isang ginawang kontrobersya sa kalaunan: lumilikha ng paniniwala na may malaking kawalan ng katiyakan tungkol sa pagbabago ng klima sa loob ng siyentipikong komunidad upang maantala ang mga pagbabago sa patakaran.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2015}}. (sa Ingles)</ref> Kasama sa mga [[estratehiya]] upang isulong ang mga ideyang ito ang pagpuna sa mga institusyong siyentipiko,<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2011}}. (sa Ingles)</ref> at pagtatanong sa mga motibo ng mga indibidwal na siyentipiko.<ref name="Björnberg 2017" /> Ang isang ''echo chamber'' o silid ng alingawngaw ng mga [[blog]] at midya na tumatanggi sa klima ay higit pang nagdulot ng hindi pagkakaunawaan sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Harvey|Van den Berg|Ellers|Kampen|2018}} (sa Ingles)</ref>

==Mga pananda==
{{noteslist}}

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
===Mga pinagmulan===
{{Free-content attribution
| title = The status of women in agrifood systems – Overview
| author = FAO
| publisher = FAO 
| page numbers = 
| source = 
| documentURL = https://doi.org/10.4060/cc5060en
| license statement URL = https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_status_of_women_in_agrifood_systems_-_Overview.pdf
| license = CC BY-SA 3.0
}}

==== Mga ulat ng IPCC ====
{{refbegin}}
'''Ikaapat na Ulat ng Pagtatasa'''
<!--     Maliit na pagbanggit {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}} na link sa pagbanggit na ito -->
* {{cite book
 |ref             = {{harvid|IPCC AR4 WG2|2007}}
 |author          = IPCC
 |year            = 2007
 |title           = Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability
 |series          = Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors = 4
 |editor-first1   = M. L.
 |editor-last1    = Parry
 |editor-first2   = O. F.
 |editor-last2    = Canziani
 |editor-first3   = J. P.
 |editor-last3    = Palutikof
 |editor-first4   = P. J.
 |editor-last4    = van der Linden
 |editor-first5   = C. E.
 |editor-last5    = Hanson
 |publisher       = Cambridge University Press
 |url             = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html
 |isbn            = 978-0-521-88010-7
 |language        = en
 |access-date     = 2024-06-30
 |archive-date    = 2018-11-10
 |archive-url     = https://web.archive.org/web/20181110071159/http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html
 |url-status      = dead
}}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR4 WG2 Ch19|2007}}
 |chapter=Chapter 19: Assessing key vulnerabilities and the risk from climate change
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter19.pdf
 |year=2007
 |display-authors=4
 |first1=S. H.
 |last1=Schneider
 |first2=S.
 |last2=Semenov
 |first3=A.
 |last3=Patwardhan
 |first4=I.
 |last4=Burton
 |first5=C. H. D.
 |last5=Magadza
 |first6=M.
 |last6=Oppenheimer
 |first7=A. B.
 |last7=Pittock
 |first8=A.
 |last8=Rahman
 |first9=J. B.
 |last9=Smith
 |first10=A.
 |last10=Suarez
 |first11=F.
 |last11=Yamin
 |title={{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}}
 |pages=779–810
 |language=en
 }}
<!--     Maliit na pagbanggit {{harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}} na link sa pagbanggit na ito. -->
* {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR4 WG3|2007}}
 |author=IPCC
 |year=2007
 |title=Climate Change 2007: Mitigation of Climate Change
 |series=Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors=4
 |editor-first1=B.
 |editor-last1=Metz
 |editor-first2=O. R.
 |editor-last2=Davidson
 |editor-first3=P. R.
 |editor-last3=Bosch
 |editor-first4=R.
 |editor-last4=Dave
 |editor-first5=L. A.
 |editor-last5=Meyer
 |publisher=Cambridge University Press
 |url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/contents.html
 |isbn=978-0-521-88011-4
 |language=en
 |access-date=2024-06-30
 |archive-date=2014-10-12
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141012170817/http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/contents.html
 |url-status=dead
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR4 WG3 Ch1|2007}}
 |chapter=Chapter 1: Introduction
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg3/ar4-wg3-chapter1.pdf
 |year=2007
 |display-authors=4
 |first1=H.-H.
 |last1=Rogner
 |first2=D.
 |last2=Zhou
 |first3=R.
 |last3=Bradley
 |first4=P.
 |last4=Crabbé
 |first5=O.
 |last5=Edenhofer
 |first6=B.
 |last6=Hare
 |first7=L.
 |last7=Kuijpers
 |first8=M.
 |last8=Yamaguchi
 |title={{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}
 |pages=95–116
 |language=en
 }}
<!-- =========AR5================== -->
'''Ikalimang Ulat ng Pagtatasa'''
* {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1|2013}}<!-- ipcc:20200215 -->
 |author=IPCC
 |year=2013
 |title=Climate Change 2013: The Physical Science Basis
 |series=Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors=4
 |editor1-first=T. F.
 |editor1-last=Stocker
 |editor2-first=D.
 |editor2-last=Qin
 |editor3-first=G.-K.
 |editor3-last=Plattner
 |editor4-first=M.
 |editor4-last=Tignor
 |editor5-first=S. K.
 |editor5-last=Allen
 |editor6-first=J.
 |editor6-last=Boschung
 |editor7-first=A.
 |editor7-last=Nauels
 |editor8-first=Y.
 |editor8-last=Xia
 |editor9-first=V.
 |editor9-last=Bex
 |editor10-first=P. M.
 |editor10-last=Midgley
 |publisher=Cambridge University Press
 |place=Cambridge, UK & New York
 |language=en
 |isbn=978-1-107-05799-9 <!-- ISBN sa nakaimprentang pinagmulan ay hindi tama. -->
 |url=http://www.climatechange2013.org/images/report/WG1AR5_ALL_FINAL.pdf <!-- Parehong file, bagong url ayon sa IPCC. -->
 }}. [https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/ AR5 Climate Change 2013: The Physical Science Basis – IPCC]
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Summary for Policymakers|2013}}
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_SPM_FINAL.pdf
 |year=2013
 |author=IPCC
 |language=en
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch3|2013}}
 |chapter=Chapter 3: Observations: Ocean
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter03_FINAL.pdf
 |year=2013
 |display-authors=4
 |first1=M.
 |last1=Rhein
 |first2=S. R.
 |last2=Rintoul
 |first3=S.
 |last3=Aoki
 |first4=E.
 |last4=Campos
 |first5=D.
 |last5=Chambers
 |first6=R. A.
 |last6=Feely
 |first7=S.
 |last7=Gulev
 |first8=G. C.
 |last8=Johnson
 |first9=S. A.
 |last9=Josey
 |first10=A.
 |last10=Kostianoy
 |first11=C.
 |last11=Mauritzen
 |first12=D.
 |last12=Roemmich
 |first13=L. D.
 |last13=Talley
 |first14=F.
 |last14=Wang
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}
 |pages=255–315
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch5|2013}}
 |chapter=Chapter 5: Information from Paleoclimate Archives
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter05_FINAL.pdf
 |year=2013
 |display-authors=4
 |first1=V.
 |last1=Masson-Delmotte
 |first2=M.
 |last2=Schulz
 |first3=A.
 |last3=Abe-Ouchi
 |first4=J.
 |last4=Beer
 |first5=A.
 |last5=Ganopolski
 |first6=J. F.
 |last6=González Rouco
 |first7=E.
 |last7=Jansen
 |first8=K.
 |last8=Lambeck
 |first9=J.
 |last9=Luterbacher
 |first10=T.
 |last10=Naish
 |first11=T.
 |last11=Osborn
 |first12=B.
 |last12=Otto-Bliesner
 |first13=T.
 |last13=Quinn
 |first14=R.
 |last14=Ramesh
 |first15=M.
 |last15=Rojas
 |first16=X.
 |last16=Shao
 |first17=A.
 |last17=Timmermann
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}
 |language=en
 |pages=383–464
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}}
 |chapter=Chapter 10: Detection and Attribution of Climate Change: from Global to Regional
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter10_FINAL.pdf
 |year=2013
 |display-authors=4
 |first1=N. L.
 |last1=Bindoff
 |first2=P. A.
 |last2=Stott
 |first3=K. M.
 |last3=AchutaRao
 |first4=M. R.
 |last4=Allen
 |first5=N.
 |last5=Gillett
 |first6=D.
 |last6=Gutzler
 |first7=K.
 |last7=Hansingo
 |first8=G.
 |last8=Hegerl
 |first9=Y.
 |last9=Hu
 |first10=S.
 |last10=Jain
 |first11=I. I.
 |last11=Mokhov
 |first12=J.
 |last12=Overland
 |first13=J.
 |last13=Perlwitz
 |first14=R.
 |last14=Sebbari
 |first15=X.
 |last15=Zhang
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}
 |pages=867–952
 |language=en
 }}
<!----------------Gumagawang Pangkat II sa AR5 na Ulat -->
{{anchor|{{harvid|IPCC AR5 WG2|2014}}}} <!-- Para sa buong ulat ng AR5 WG2 -->
* {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |author=IPCC 
 |year=2014
 |title=Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects
 |series=Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors=4
 |editor-first1=C. B. |editor-last1=Field
 |editor-first2=V. R. |editor-last2=Barros
 |editor-first3=D. J. |editor-last3=Dokken
 |editor-first4=K. J. |editor-last4=Mach
 |editor-first5=M. D. |editor-last5=Mastrandrea
 |editor-first6=T. E. |editor-last6=Bilir
 |editor-first7=M. |editor-last7=Chatterjee
 |editor-first8=K. L. |editor-last8=Ebi
 |editor-first9=Y. O. |editor-last9=Estrada
 |editor-first10=R. C. |editor-last10=Genova
 |editor-first11=B. |editor-last11=Girma
 |editor-first12=E. S. |editor-last12=Kissel
 |editor-first13=A. N. |editor-last13=Levy
 |editor-first14=S. |editor-last14=MacCracken
 |editor-first15=P. R. |editor-last15=Mastrandrea
 |editor-first16=L. L. |editor-last16=White
 |publisher=Cambridge University Press
 |isbn=978-1-107-05807-1
 |language=en
}}. Kabanata 1–20, SPM, at Teknikal na Buod.
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch3|2014}}
 |chapter=Chapter 3: Freshwater Resources
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap3_FINAL.pdf
 |display-authors=4
 |first1=B. E.
 |last1=Jiménez Cisneros
 |first2=T.
 |last2=Oki
 |first3=N. W.
 |last3=Arnell
 |first4=G.
 |last4=Benito
 |first5=J. G.
 |last5=Cogley
 |first6=P.
 |last6=Döll
 |first7=T.
 |last7=Jiang
 |first8=S. S.
 |last8=Mwakalila
 |year=2014
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=229–269
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch7|2014}}
 |chapter=Chapter 7: Food Security and Food Production Systems
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap7_FINAL.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=J. R.
 |last1=Porter
 |first2=L.
 |last2=Xie
 |first3=A. J.
 |last3=Challinor
 |first4=K.
 |last4=Cochrane
 |first5=S. M.
 |last5=Howden
 |first6=M. M.
 |last6=Iqbal
 |first7=D. B.
 |last7=Lobell
 |first8=M. I.
 |last8=Travasso
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=485–533
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}}
 |chapter=Chapter 11: Human Health: Impacts, Adaptation, and Co-Benefits
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WGIIAR5-Chap11_FINAL.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=K. R.
 |last1=Smith
 |first2=A.
 |last2=Woodward
 |first3=D.
 |last3=Campbell-Lendrum
 |first4=D. D.
 |last4=Chadee
 |first5=Y.
 |last5=Honda
 |first6=Q.
 |last6=Lui
 |first7=J. M.
 |last7=Olwoch
 |first8=B.
 |last8=Revich
 |first9=R.
 |last9=Sauerborn
 |title=In {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=709–754
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}}
 |chapter=Chapter 13: Livelihoods and Poverty
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap13_FINAL.pdf
 |display-authors=4
 |first1=L.
 |last1=Olsson
 |first2=M.
 |last2=Opondo
 |first3=P.
 |last3=Tschakert
 |first4=A.
 |last4=Agrawal
 |first5=S. H.
 |last5=Eriksen
 |first6=S.
 |last6=Ma
 |first7=L. N.
 |last7=Perch
 |first8=S. A.
 |last8=Zakieldeen
 |year=2014
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=793–832
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch18|2014}}
 |chapter=Chapter 18: Detection and Attribution of Observed Impacts
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap18_FINAL.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=W.
 |last1=Cramer
 |first2=G. W.
 |last2=Yohe
 |first3=M.
 |last3=Auffhammer
 |first4=C.
 |last4=Huggel
 |first5=U.
 |last5=Molau
 |first6=M. A. F.
 |last6=da Silva Dias
 |first7=A.
 |last7=Solow
 |first8=D. A.
 |last8=Stone
 |first9=L.
 |last9=Tibig
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=979–1037
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch19|2014}}
 |chapter=Chapter 19: Emergent Risks and Key Vulnerabilities
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap19_FINAL.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=M.
 |last1=Oppenheimer
 |first2=M.
 |last2=Campos
 |first3=R.
 |last3=Warren
 |first4=J.
 |last4=Birkmann
 |first5=G.
 |last5=Luber
 |first6=B.
 |last6=O'Neill
 |first7=K.
 |last7=Takahashi
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}}
 |pages=1039–1099
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch28|2014}}
 |chapter=Chapter 28: Polar Regions
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap28_FINAL.pdf
 |display-authors=4
 |first1=J. N.
 |last1=Larsen
 |first2=O. A.
 |last2=Anisimov
 |first3=A.
 |last3=Constable
 |first4=A. B.
 |last4=Hollowed
 |first5=N.
 |last5=Maynard
 |first6=P.
 |last6=Prestrud
 |first7=T. D.
 |last7=Prowse
 |first8=J. M. R.
 |last8=Stone
 |year=2014
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 B|2014}}
 |pages=1567–1612
 |language=en
 }}

<!-- ------------------------------ -->
* {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3|2014}}
 |author=IPCC 
 |year=2014
 |title=Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change
 |series=Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors=4
 |editor-first1=O. |editor-last1=Edenhofer
 |editor-first2=R. |editor-last2=Pichs-Madruga
 |editor-first3=Y. |editor-last3=Sokona
 |editor-first4=E. |editor-last4=Farahani
 |editor-first5=S. |editor-last5=Kadner
 |editor-first6=K. |editor-last6=Seyboth
 |editor-first7=A. |editor-last7=Adler
 |editor-first8=I. |editor-last8=Baum
 |editor-first9=S. |editor-last9=Brunner
 |editor-first10=P. |editor-last10=Eickemeier
 |editor-first11=B. |editor-last11=Kriemann
 |editor-first12=J. |editor-last12=Savolainen
 |editor-first13=S. |editor-last13=Schlömer
 |editor-first14=C. |editor-last14=von Stechow
 |editor-first15=T. |editor-last15=Zwickel
 |editor-first16=J. C. |editor-last16=Minx
 |publisher=Cambridge University Press
 |place=Cambridge, UK & New York, NY
 |isbn= 978-1-107-05821-7
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Ch5|2014}}<!-- ipcc:20190900 -->
 |chapter=Chapter 5: Drivers, Trends and Mitigation
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ipcc_wg3_ar5_full.pdf
 |display-authors=4
 |first1=G.
 |last1=Blanco
 |first2=R.
 |last2=Gerlagh
 |first3=S.
 |last3=Suh
 |first4=J.
 |last4=Barrett
 |first5=H. C.
 |last5=de Coninck
 |first6=C. F.
 |last6=Diaz Morejon
 |first7=R.
 |last7=Mathur
 |first8=N.
 |last8=Nakicenovic
 |first9=A.
 |last9=Ofosu Ahenkora
 |first10=J.
 |last10=Pan
 |first11=H.
 |last11=Pathak
 |first12=J.
 |last12=Rice
 |first13=R.
 |last13=Richels
 |first14=S. J.
 |last14=Smith
 |first15=D. I.
 |last15=Stern
 |first16=F. L.
 |last16=Toth
 |first17=P.
 |last17=Zhou
 |year=2014
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}}
 |pages=351–411
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}}
 |chapter=Chapter 9: Buildings
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_chapter9.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=O.
 |last1=Lucon
 |first2=D.
 |last2=Ürge-Vorsatz
 |first3=A.
 |last3=Ahmed
 |first4=H.
 |last4=Akbari
 |first5=P.
 |last5=Bertoldi
 |first6=L.
 |last6=Cabeza
 |first7=N.
 |last7=Eyre
 |first8=A.
 |last8=Gadgil
 |first9=L. D.
 |last9=Harvey
 |first10=Y.
 |last10=Jiang
 |first11=E.
 |last11=Liphoto
 |first12=S.
 |last12=Mirasgedis
 |first13=S.
 |last13=Murakami
 |first14=J.
 |last14=Parikh
 |first15=C.
 |last15=Pyke
 |first16=M.
 |last16=Vilariño
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}}
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Annex III|2014}}
 |chapter=Annex III: Technology-specific Cost and Performance Parameters
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ipcc_wg3_ar5_annex-iii.pdf
 |year=2014
 |display-authors=4
 |first1=O.
 |last1=Edenhofer
 |first2=R.
 |last2=Pichs-Madruga
 |first3=Y.
 |last3=Sokona
 |first4=E.
 |last4=Farahani
 |first5=S.
 |last5=Kadner
 |first6=K.
 |last6=Seyboth
 |first7=A.
 |last7=Adler
 |first8=I.
 |last8=Baum
 |first9=S.
 |last9=Brunner
 |first10=P.
 |last10=Eickemeier
 |first11=B.
 |last11=Kriemann
 |first12=J.
 |last12=Savolainen
 |first13=S.
 |last13=Schlömer
 |first14=C.
 |last14=von Stechow
 |first15=T.
 |last15=Zwickel
 |first16=J.C.
 |last16=Minx
 |publisher=Cambridge University Press
 |location=Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}}
 |language=en
 }}
* {{cite book
 |author=IPCC AR5 SYR
 |year=2014
 |title=Climate Change 2014: Synthesis Report
 |series=Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |editor1=The Core Writing Team
 |editor-first2=R. K.
 |editor-last2=Pachauri
 |editor-first3=L. A.
 |editor-last3=Meyer
 |publisher=IPCC
 |place=Geneva, Switzerland
 |isbn=<!-- walang isbn -->
 |url=https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}}
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf
 |year=2014
 |author=IPCC
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 SYR|2014}}
 |language=en
 }}
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR5 SYR Glossary|2014}}
 |chapter=Annex II: Glossary
 |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_Annexes.pdf
 |year=2014
 |author=IPCC
 |title={{Harvnb|IPCC AR5 SYR|2014}}
 |language=en
 }}

<!-- =========SR15================== -->
'''Natatanging Ulat: Pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C'''
* {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |author=IPCC
 |year=2018
 |title=Global Warming of 1.5&nbsp;°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5&nbsp;°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty
 |display-editors=4
 |editor-first1=V.
 |editor-last1=Masson-Delmotte
 |editor-first2=P.
 |editor-last2=Zhai
 |editor-first3=H.-O.
 |editor-last3=Pörtner
 |editor-first4=D.
 |editor-last4=Roberts
 |editor-first5=J.
 |editor-last5=Skea
 |editor-first6=P. R.
 |editor-last6=Shukla
 |editor-first7=A.
 |editor-last7=Pirani
 |editor-first8=W.
 |editor-last8=Moufouma-Okia
 |editor-first9=C.
 |editor-last9=Péan
 |editor-first10=R.
 |editor-last10=Pidcock
 |editor-first11=S.
 |editor-last11=Connors
 |editor-first12=J. B. R.
 |editor-last12=Matthews
 |editor-first13=Y.
 |editor-last13=Chen
 |editor-first14=X.
 |editor-last14=Zhou
 |editor-first15=M. I.
 |editor-last15=Gomis
 |editor-first16=E.
 |editor-last16=Lonnoy
 |editor-first17=T.
 |editor-last17=Maycock
 |editor-first18=M.
 |editor-last18=Tignor
 |editor-first19=T.
 |editor-last19=Waterfeld
 |publisher=Intergovernmental Panel on Climate Change
 |isbn=<!-- hindi inisyu? -->
 |language=en
 |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/06/SR15_Full_Report_High_Res.pdf
 }} [https://www.ipcc.ch/sr15/ Global Warming of 1.5 °C –].
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |author=IPCC
 |year=2018
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_SPM_version_report_HR.pdf
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=3–24
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch1|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |year=2018
 |chapter=Chapter 1: Framing and Context
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter1_High_Res.pdf
 |display-authors=4
 |first1=M. R.
 |last1=Allen
 |first2=O. P.
 |last2=Dube
 |first3=W.
 |last3=Solecki
 |first4=F.
 |last4=Aragón-Durand
 |first5=W.
 |last5=Cramer
 |first6=S.
 |last6=Humphreys
 |first7=M.
 |last7=Kainuma
 |first8=J.
 |last8=Kala
 |first9=N.
 |last9=Mahowald
 |first10=Y.
 |last10=Mulugetta
 |first11=R.
 |last11=Perez
 |first12=M.
 |last12=Wairiu
 |first13=K.
 |last13=Zickfeld
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=49–91
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch2|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |year=2018
 |chapter=Chapter 2: Mitigation Pathways Compatible with 1.5&nbsp;°C in the Context of Sustainable Development
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter2_High_Res.pdf
 |display-authors=4
 |first1=J.
 |last1=Rogelj
 |first2=D.
 |last2=Shindell
 |first3=K.
 |last3=Jiang
 |first4=S.
 |last4=Fifta
 |first5=P.
 |last5=Forster
 |first6=V.
 |last6=Ginzburg
 |first7=C.
 |last7=Handa
 |first8=H.
 |last8=Kheshgi
 |first9=S.
 |last9=Kobayashi
 |first10=E.
 |last10=Kriegler
 |first11=L.
 |last11=Mundaca
 |first12=R.
 |last12=Séférian
 |first13=M. V.
 |last13=Vilariño
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=93–174
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch3|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |year=2018
 |chapter=Chapter 3: Impacts of 1.5&nbsp;°C Global Warming on Natural and Human Systems
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter3_High_Res.pdf
 |display-authors=4
 |first1=O.
 |last1=Hoegh-Guldberg
 |first2=D.
 |last2=Jacob
 |first3=M.
 |last3=Taylor
 |first4=M.
 |last4=Bindi
 |first5=S.
 |last5=Brown
 |first6=I.
 |last6=Camilloni
 |first7=A.
 |last7=Diedhiou
 |first8=R.
 |last8=Djalante
 |first9=K. L.
 |last9=Ebi
 |first10=F.
 |last10=Engelbrecht
 |first11=J.
 |last11=Guiot
 |first12=Y.
 |last12=Hijioka
 |first13=S.
 |last13=Mehrotra
 |first14=A.
 |last14=Payne
 |first15=S. I.
 |last15=Seneviratne
 |first16=A.
 |last16=Thomas
 |first17=R.
 |last17=Warren
 |first18=G.
 |last18=Zhou
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=175–311
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch4|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |year=2018
 |chapter=Chapter 4: Strengthening and Implementing the Global Response
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter4_High_Res.pdf
 |display-authors=4
 |first1=H.
 |last1=de Coninck
 |first2=A.
 |last2=Revi
 |first3=M.
 |last3=Babiker
 |first4=P.
 |last4=Bertoldi
 |first5=M.
 |last5=Buckeridge
 |first6=A.
 |last6=Cartwright
 |first7=W.
 |last7=Dong
 |first8=J.
 |last8=Ford
 |first9=S.
 |last9=Fuss
 |first10=J.-C.
 |last10=Hourcade
 |first11=D.
 |last11=Ley
 |first12=R.
 |last12=Mechler
 |first13=P.
 |last13=Newman
 |first14=A.
 |last14=Revokatova
 |first15=S.
 |last15=Schultz
 |first16=L.
 |last16=Steg
 |first17=T.
 |last17=Sugiyama
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=313–443
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch5|2018}} <!-- ipcc:20200312 -->
 |year=2018
 |chapter=Chapter 5: Sustainable Development, Poverty Eradication and Reducing Inequalities
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter5_High_Res.pdf
 |display-authors=4
 |first1=J.
 |last1=Roy
 |first2=P.
 |last2=Tschakert
 |first3=H.
 |last3=Waisman
 |first4=S.
 |last4=Abdul Halim
 |first5=P.
 |last5=Antwi-Agyei
 |first6=P.
 |last6=Dasgupta
 |first7=B.
 |last7=Hayward
 |first8=M.
 |last8=Kanninen
 |first9=D.
 |last9=Liverman
 |first10=C.
 |last10=Okereke
 |first11=P. F.
 |last11=Pinho
 |first12=K.
 |last12=Riahi
 |first13=A. G.
 |last13=Suarez Rodriguez
 |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}}
 |pages=445–538
 |language=en
 }}
<!-- =========SRCCL    ============================ -->
'''Natatanging Ulat: Pagbababgo ng klima at Lupa'''
* {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SRCCL|2019}} <!-- ipcc:20200204 -->
 |author=IPCC
 |display-editors=4
 |editor-first1=P. R.
 |editor-last1=Shukla
 |editor-first2=J.
 |editor-last2=Skea
 |editor-first3=E.
 |editor-last3=Calvo Buendia
 |editor-first4=V.
 |editor-last4=Masson-Delmotte
 |editor-first5=H.-O.
 |editor-last5=Pörtner
 |editor-first6=D.
 |editor-last6=C. Roberts
 |editor-first7=P.
 |editor-last7=Zhai
 |editor-first8=R.
 |editor-last8=Slade
 |editor-first9=S.
 |editor-last9=Connors
 |editor-first10=R.
 |editor-last10=van Diemen
 |editor-first11=M.
 |editor-last11=Ferrat
 |editor-first12=E.
 |editor-last12=Haughey
 |editor-first13=S.
 |editor-last13=Luz
 |editor-first14=S.
 |editor-last14=Neogi
 |editor-first15=M.
 |editor-last15=Pathak
 |editor-first16=J.
 |editor-last16=Petzold
 |editor-first17=J.
 |editor-last17=Portugal Pereira
 |editor-first18=P.
 |editor-last18=Vyas
 |editor-first19=E.
 |editor-last19=Huntley
 |editor-first20=K.
 |editor-last20=Kissick
 |editor-first21=M.
 |editor-last21=Belkacemi
 |editor-first22=J.
 |editor-last22=Malley
 |year=2019
 |title=IPCC Special Report on Climate Change, Desertification, Land Degradation, Sustainable Land Management, Food Security, and Greenhouse gas fluxes in Terrestrial Ecosystems
 |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/SRCCL-Full-Report-Compiled-191128.pdf
 |publisher=Nakalimbag
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} <!-- ipcc:20200204 -->
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/4/2019/12/02_Summary-for-Policymakers_SPM.pdf
 |author=IPCC
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}}
 |pages=3–34
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SRCCL Ch2|2019}} <!-- ipcc:20200204 -->
 |chapter=Chapter 2: Land-Climate Interactions
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/05_Chapter-2.pdf
 |display-authors=4
 |first1=G.
 |last1=Jia
 |first2=E.
 |last2=Shevliakova
 |first3=P. E.
 |last3=Artaxo<!-- 'Artaxo-Netto'? -->
 |first4=N.
 |last4=De Noblet-Ducoudré
 |first5=R.
 |last5=Houghton
 |first6=J.
 |last6=House
 |first7=K.
 |last7=Kitajima
 |first8=C.
 |last8=Lennard
 |first9=A.
 |last9=Popp
 |first10=A.
 |last10=Sirin
 |first11=R.
 |last11=Sukumar
 |first12=L.
 |last12=Verchot
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}}
 |pages=131–247
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SRCCL Ch5|2019}} <!-- ipcc:20200204 -->
 |chapter=Chapter 5: Food Security
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/08_Chapter-5.pdf
 |display-authors=4
 |first1=C.
 |last1=Mbow
 |first2=C.
 |last2=Rosenzweig
 |first3=L. G.
 |last3=Barioni
 |first4=T.
 |last4=Benton
 |first5=M.
 |last5=Herrero
 |first6=M. V.
 |last6=Krishnapillai
 |first7=E.
 |last7=Liwenga
 |first8=P.
 |last8=Pradhan
 |first9=M. G.
 |last9=Rivera-Ferre
 |first10=T.
 |last10=Sapkota
 |first11=F. N.
 |last11=Tubiello
 |first12=Y.
 |last12=Xu
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}}
 |pages=437–550
 |language=en
 }}
<!-- =========SROCC ============================ -->
'''Natatanging Ulat: Ang Karagatan at Kriyospera sa isang Klimang Nagbabago'''
* {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SROCC|2019}} <!-- ipcc:20200202 -->
 |author=IPCC
 |year=2019
 |display-editors=4
 |editor-first1=H.-O.
 |editor-last1=Pörtner
 |editor-first2=D. C.
 |editor-last2=Roberts
 |editor-first3=V.
 |editor-last3=Masson-Delmotte
 |editor-first4=P.
 |editor-last4=Zhai
 |editor-first5=M.
 |editor-last5=Tignor
 |editor-first6=E.
 |editor-last6=Poloczanska
 |editor-first7=K.
 |editor-last7=Mintenbeck
 |editor-first8=A.
 |editor-last8=Alegría
 |editor-first9=M.
 |editor-last9=Nicolai
 |editor-first10=A.
 |editor-last10=Okem
 |editor-first11=J.
 |editor-last11=Petzold
 |editor-first12=B.
 |editor-last12=Rama
 |editor-first13=N.
 |editor-last13=Weyer
 |title=IPCC Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate
 |publisher=Nakalimbag
 |language=en
 |isbn=<!--Hindi pa naitalaga -->
 |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/12/SROCC_FullReport_FINAL.pdf
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} <!-- ipcc:20200202 -->
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/03_SROCC_SPM_FINAL.pdf
 |author=IPCC
 |language=en
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}}
 |pages=3–35
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SROCC Ch4|2019}} <!-- ipcc:20200202 -->
 |chapter=Chapter 4: Sea Level Rise and Implications for Low Lying Islands, Coasts and Communities
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/08_SROCC_Ch04_FINAL.pdf
 |display-authors=4
 |first1=M.
 |last1=Oppenheimer
 |first2=B.
 |last2=Glavovic
 |first3=J.
 |last3=Hinkel
 |first4=R.
 |last4=van de Wal
 |first5=A. K.
 |last5=Magnan
 |first6=A.
 |last6=Abd-Elgawad
 |first7=R.
 |last7=Cai
 |first8=M.
 |last8=Cifuentes-Jara
 |first9=R. M.
 |last9=Deconto
 |first10=T.
 |last10=Ghosh
 |first11=J.
 |last11=Hay
 |first12=F.
 |last12=Isla
 |first13=B.
 |last13=Marzeion
 |first14=B.
 |last14=Meyssignac
 |first15=Z.
 |last15=Sebesvari
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}}
 |pages=321–445
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
** {{cite book
 |ref={{harvid|IPCC SROCC Ch5|2019}} <!-- ipcc:20200202 -->
 |chapter=Chapter 5: Changing Ocean, Marine Ecosystems, and Dependent Communities
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/09_SROCC_Ch05_FINAL.pdf
 |display-authors=4
 |first1=N. L.
 |last1=Bindoff
 |first2=W. W. L.
 |last2=Cheung
 |first3=J. G.
 |last3=Kairo
 |first4=J.
 |last4=Arístegui
 |first5=V. A.
 |last5=Guinder
 |first6=R.
 |last6=Hallberg
 |first7=N. J. M.
 |last7=Hilmi
 |first8=N.
 |last8=Jiao
 |first9=Md S.
 |last9=Karim
 |first10=L.
 |last10=Levin
 |first11=S.
 |last11=O'Donoghue
 |first12=S. R.
 |last12=Purca Cuicapusa
 |first13=B.
 |last13=Rinkevich
 |first14=T.
 |last14=Suga
 |first15=A.
 |last15=Tagliabue
 |first16=P.
 |last16=Williamson
 |year=2019
 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}}
 |pages=447–587
 |language=en
 }}
'''Ikaanim na Ulat ng Pagtatasa'''
* {{Cite book
 |ref             = {{harvid|IPCC AR6 WG1|2021}}
 |author          = IPCC
 |year            = 2021
 |title           = Climate Change 2021: The Physical Science Basis
 |series          = Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |display-editors = 4
 |language        = en
 |editor1-first   = V.
 |editor1-last    = Masson-Delmotte
 |editor2-first   = P.
 |editor2-last    = Zhai
 |editor3-first   = A.
 |editor3-last    = Pirani
 |editor4-first   = S. L.
 |editor4-last    = Connors
 |editor5-first   = C.
 |editor5-last    = Péan
 |editor6-first   = S.
 |editor6-last    = Berger
 |editor7-first   = N.
 |editor7-last    = Caud
 |editor8-first   = Y.
 |editor8-last    = Chen
 |editor9-first   = L.
 |editor9-last    = Goldfarb
 |editor10-first  = M. I.
 |editor10-last   = Gomis
 |publisher       = Cambridge University Press (Nakalimbag)
 |place           = Cambridge, United Kingdom and New York, NY, US
 |isbn            = 
 |url             = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf
}}
** {{Cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}}
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM_final.pdf
 |author=IPCC
 |language=en
 |year=2021
 |title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}}
 |pages=
 }}
** {{Cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}}
 |chapter=Technical Summary
 |last1=Arias
 |first1=Paola A.
 |last2=Bellouin
 |first2=Nicolas
 |last3=Coppola
 |first3=Erika
 |last4=Jones
 |first4=Richard G.
 |last5=Krinner
 |first5=Gerhard
 |display-authors=4
 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_TS.pdf
 |year=2021
 |title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}}
 |language=en
 }}
**{{Cite book
|ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Ch11|2021}}
|chapter=Chapter 11: Weather and climate extreme events in a changing climate
|last1=Seneviratne
|first1=Sonia I.
|last2=Zhang
|first2=Xuebin
|last3=Adnan
|first3=M.
|last4=Badi
|first4=W.
|last5=Dereczynski
|first5=Claudine
|last6=Di Luca
|first6=Alejandro
|last7=Ghosh
|first7=S.
|chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_11.pdf
|display-authors=4
|title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}}
|year=2021
|language=en
}}
* {{cite book
 |author          = IPCC
 |ref             = {{harvid|IPCC AR6 WG2|2022}}
 |editor-last1    = Pörtner
 |editor-first1   = H.-O.
 |editor-last2    = Roberts
 |editor-first2   = D.C.
 |editor-last3    = Tignor
 |editor-first3   = M.
 |editor-last4    = Poloczanska
 |editor-first4   = E.S.
 |editor-last5    = Mintenbeck
 |editor-first5   = K.
 |editor-last6    = Alegría
 |editor-first6   = A.
 |editor-last7    = Craig
 |editor-first7   = M.
 |editor-last8    = Langsdorf
 |editor-first8   = S.
 |editor-last9    = Löschke
 |editor-first9   = S.
 |editor-last10   = Möller
 |editor-first10  = V.
 |editor-last11   = Okem
 |editor-first11  = A.
 |editor-last12   = Rama
 |editor-first12  = B.
 |display-editors = etal
 |url             = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/
 |title           = Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
 |publisher       = Cambridge University Press
 |language        = en
 |year            = 2022
}}
* {{cite book
 |author=IPCC
 |title=IPCC, 2023: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (Eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland
 |ref={{harvid|IPCC AR6 SYR|2023}}
 |url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_FullVolume.pdf
 |editor-last1=Core Writing Team
 |editor-last2=Lee
 |editor-first2=H.
 |editor-last3=Romero
 |editor-first3=J.
 |display-editors=etal
 |publisher=IPCC
 |year=2023
 |location=Geneva, Switzerland
 |isbn=978-92-9169-164-7
 |doi=10.59327/IPCC/AR6-9789291691647
 |hdl=1885/299630
 |s2cid=260074696
 |language=en
 }}
** {{Cite book
 |ref={{harvid|IPCC AR6 SYR SPM|2023}}
 |chapter=Summary for Policymakers
 |chapter-url=https://report.ipcc.ch/ar6syr/pdf/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf
 |author=IPCC
 |year=2023
 |title={{Harvnb|IPCC AR6 SYR|2023}}
 |pages=
 |language=en
 |access-date=2024-07-03
 |archive-date=2023-03-20
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230320135908/https://report.ipcc.ch/ar6syr/pdf/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf
 |url-status=dead
 }}
{{refend}}

==== Mga iba pang pinagbatayan na sinuri ng kasama (o ''peer-reviewed'') ====
{{refbegin|30em}}
* {{cite journal
 |last1=Balsari |first1=S.
 |last2=Dresser |first2=C.
 |last3=Leaning |first3=J.
 |title=Climate Change, Migration, and Civil Strife. |journal=Curr Environ Health Rep |year=2020 |volume=7 |issue=4 |pages=404–414 |pmid=33048318 |doi=10.1007/s40572-020-00291-4 |pmc=7550406|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Bamber |first1=Jonathan L.
 |last2=Oppenheimer |first2=Michael
 |last3=Kopp |first3=Robert E.
 |last4=Aspinall |first4=Willy P.
 |last5=Cooke |first5=Roger M.
 |date=2019
 |title=Ice sheet contributions to future sea-level rise from structured expert judgment
 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences
 |volume=116 |issue=23 |pages=11195–11200 |doi=10.1073/pnas.1817205116 |issn=0027-8424 |pmid=31110015 |pmc=6561295 |bibcode=2019PNAS..11611195B
 |doi-access=free|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Berrill |first1=P.
 |last2=Arvesen |first2=A.
 |last3=Scholz |first3=Y.
 |last4=Gils |first4=H. C.
 |last5=Hertwich |first5=E.
 |display-authors=4
 |date=2016
 |title=Environmental impacts of high penetration renewable energy scenarios for Europe
 |journal=Environmental Research Letters|language=en
 |volume=11 |issue=1
 |page=014012 |doi=10.1088/1748-9326/11/1/014012 |bibcode=2016ERL....11a4012B
 |doi-access=free
 |hdl=11250/2465014
 |hdl-access=free
 }}
* {{cite journal
 |last1=Björnberg |first1=Karin Edvardsson
 |last2=Karlsson |first2=Mikael
 |last3=Gilek |first3=Michael
 |last4=Hansson |first4=Sven Ove
 |date=2017
 |title=Climate and environmental science denial: A review of the scientific literature published in 1990–2015
 |journal=Journal of Cleaner Production |volume=167 |pages=229–241 |doi=10.1016/j.jclepro.2017.08.066 |issn=0959-6526 |doi-access=free|bibcode=2017JCPro.167..229B|language=en
 }}
* {{cite journal
 |last1=Burke |first1=Claire
 |last2=Stott |first2=Peter
 |s2cid=59509210
 |date=2017
 |title=Impact of Anthropogenic Climate Change on the East Asian Summer Monsoon
 |journal=Journal of Climate|language=en |issn=0894-8755
 |volume=30 |issue=14 |pages=5205–5220
 |doi=10.1175/JCLI-D-16-0892.1
 |bibcode=2017JCli...30.5205B |arxiv=1704.00563
}}
* {{cite journal
 |last1=Cattaneo |first1=Cristina
 |last2=Beine |first2=Michel
 |last3=Fröhlich |first3=Christiane J.
 |last4=Kniveton |first4=Dominic
 |display-authors=4
 |last5=Martinez-Zarzoso |first5=Inmaculada
 |last6=Mastrorillo |first6=Marina
 |last7=Millock |first7=Katrin
 |last8=Piguet |first8=Etienne
 |last9=Schraven |first9=Benjamin
 |date=2019
 |title=Human Migration in the Era of Climate Change
 |url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1093/reep/rez008?journalCode=reep
 |journal=Review of Environmental Economics and Policy |volume=13 |issue=2 |pages=189–206 |doi=10.1093/reep/rez008 |issn=1750-6816 |hdl=10.1093/reep/rez008 |s2cid=198660593
 |hdl-access=free|language=en}}
* {{cite journal
 |display-authors=4
 |last1=Costello |first1=Anthony
 |last2=Abbas |first2=Mustafa
 |last3=Allen |first3=Adriana
 |last4=Ball |first4=Sarah
 |last5=Bell |first5=Sarah
 |last6=Bellamy |first6=Richard
 |last7=Friel |first7=Sharon
 |last8=Groce |first8=Nora
 |last9=Johnson |first9=Anne
 |date=2009
 |title=Managing the health effects of climate change
 |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2809%2960935-1/fulltext|url-status=live
 |journal=The Lancet
 |volume=373 |issue=9676 |pages=1693–1733 |doi=10.1016/S0140-6736(09)60935-1
 |pmid=19447250 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170813075350/http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2809%2960935-1/fulltext
 |archive-date=2017-08-13
|last10=Kett |first10=Maria
 |last11=Lee |first11=Maria
 |last12=Levy |first12=Caren
 |last13=Maslin |first13=Mark
 |last14=McCoy |first14=David
 |last15=McGuire |first15=Bill
 |last16=Montgomery|first16=Hugh
 |last17=Napier |first17=David
 |last18=Pagel |first18=Christina
 |last19=Patel |first19=Jinesh
 |last20=de Oliveira |first20=Jose Antonio Puppim
 |last21=Redclift |first21=Nanneke
 |last22=Rees |first22=Hannah
 |last23=Rogger |first23=Daniel
 |last24=Scott |first24=Joanne
 |last25=Stephenson|first25=Judith
 |last26=Twigg |first26=John
 |last27=Wolff |first27=Jonathan
 |last28=Patterson|first28=Craig
|s2cid=205954939 |language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Deutsch |first1=Curtis
 |last2=Brix |first2=Holger
 |last3=Ito |first3=Taka
 |last4=Frenzel |first4=Hartmut
 |last5=Thompson |first5=LuAnne
 |s2cid=11752699
 |display-authors=4
 |year=2011
 |title=Climate-Forced Variability of Ocean Hypoxia
 |url=http://jetsam.ocean.washington.edu/~cdeutsch/papers/Deutsch_sci_11.pdf
 |journal=Science |volume=333 |issue=6040 |pages=336–339
 |bibcode=2011Sci...333..336D |doi=10.1126/science.1202422 |pmid=21659566
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160509031133/http://jetsam.ocean.washington.edu/~cdeutsch/papers/Deutsch_sci_11.pdf |archive-date=2016-05-09|url-status=live|language=en
}}
* {{cite journal
 |last1=Doney |first1=Scott C.
 |last2=Fabry |first2=Victoria J.
 |last3=Feely |first3=Richard A.
 |last4=Kleypas |first4=Joan A.
 |s2cid=402398
 |date=2009
 |title=Ocean Acidification: The Other {{CO2}} Problem
 |journal=Annual Review of Marine Science
 |volume=1 |issue=1 |pages=169–192
 |doi=10.1146/annurev.marine.010908.163834 |pmid=21141034 |bibcode=2009ARMS....1..169D
 |language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Friedlingstein |first1=Pierre
 |last2=Jones |first2=Matthew W.
 |last3=O'Sullivan |first3=Michael
 |last4=Andrew |first4=Robbie M.
 |display-authors=4
 |last5=Hauck|first5=Judith
 |last6=Peters|first6=Glen P.
 |last7=Peters|first7=Wouter
 |last8=Pongratz|first8=Julia
 |last9=Sitch|first9=Stephen
 |last10=Quéré|first10=Corinne Le
 |last11=Bakker|first11=Dorothee C. E.
 |date=2019
 |title=Global Carbon Budget 2019
 |journal=Earth System Science Data
 |volume=11 |issue=4 |pages=1783–1838 |doi=10.5194/essd-11-1783-2019
 |bibcode=2019ESSD...11.1783F |issn=1866-3508 |doi-access=free
|hdl=10871/39943|hdl-access=free|language=en}}
* {{cite journal
 |last1 =Goyal |first1=Rishav
 |last2=England |first2=Matthew H
 |last3=Sen Gupta|first3=Alex
 |last4=Jucker |first4=Martin
 |date=2019
 |title=Reduction in surface climate change achieved by the 1987 Montreal Protocol
 |journal=Environmental Research Letters |volume=14 |issue=12 |page=124041
 |doi=10.1088/1748-9326/ab4874 |bibcode=2019ERL....14l4041G |issn=1748-9326
 |doi-access=free|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Grubb |first1=M.
 |date=2003
 |title=The Economics of the Kyoto Protocol
 |journal=World Economics
 |volume=4
 |issue=3
 |pages=144–145
 |url=http://ynccf.net/pdf/CDM/The_economic_of_Kyoto_protocol.pdf
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120904015424/http://ynccf.net/pdf/CDM/The_economic_of_Kyoto_protocol.pdf
 |archive-date=2012-09-04
|url-status=dead
|language=en
}}
* {{cite journal
 |title=Nudging out support for a carbon tax
 |last1=Hagmann |first1=David
 |last2=Ho |first2=Emily H.
 |last3=Loewenstein |first3=George
 |s2cid=182663891 |journal=Nature Climate Change|language=en
 |year=2019
 |volume=9
 |issue=6
 |pages=484–489
 |doi=10.1038/s41558-019-0474-0
 |bibcode=2019NatCC...9..484H
}}
* {{cite journal
 |last1=Hansen |first1=James
 |last2=Sato |first2=Makiko
 |last3=Hearty |first3=Paul
 |last4=Ruedy |first4=Reto
 |last5=Kelley |first5=Maxwell
 |last6=Masson-Delmotte|first6=Valerie
 |last7=Russell |first7=Gary
 |last8=Tselioudis|first8=George
 |last9=Cao |first9=Junji
 |last10=Rignot |first10=Eric
 |last11=Velicogna|first11=Isabella
 |s2cid=9410444
 |display-authors=4
 |date=2016
 |title=Ice melt, sea level rise and superstorms: evidence from paleoclimate data, climate modeling, and modern observations that 2 °C global warming could be dangerous
 |journal=Atmospheric Chemistry and Physics
 |volume=16 |issue=6 |pages=3761–3812 |doi=10.5194/acp-16-3761-2016 |arxiv=1602.01393 |bibcode=2016ACP....16.3761H |issn=1680-7316
 |url=https://www.atmos-chem-phys.net/16/3761/2016/acp-16-3761-2016.html
|doi-access=free
|language=en }}
* {{cite journal
 |last1=Harvey |first1=Jeffrey A.
 |last2=Van den Berg |first2=Daphne
 |last3=Ellers |first3=Jacintha
 |last4=Kampen |first4=Remko
 |display-authors=4
 |last5=Crowther |first5=Thomas W.
 |last6=Roessingh |first6=Peter
 |last7=Verheggen |first7=Bart
 |last8=Nuijten |first8=Rascha J. M.
 |last9=Post |first9=Eric
 |last10=Lewandowsky |first10=Stephan
 |last11=Stirling |first11=Ian|date=2018
 |title=Internet Blogs, Polar Bears, and Climate-Change Denial by Proxy |url=
 |journal=BioScience |volume=68 |issue=4 |pages=281–287 |doi=10.1093/biosci/bix133 |issn=0006-3568 |pmid=29662248 |pmc=5894087}}{{Erratum|doi=10.1093/biosci/biy033|pmid=29608770|http://retractionwatch.com/2018/04/02/caught-our-notice-climate-change-leads-to-more-neurosurgery-for-polar-bears/ ''Retraction Watch''|language=en}}
* {{cite journal
 |display-authors=4
 |last1=Hawkins |first1=Ed
 |last2=Ortega |first2=Pablo
 |last3=Suckling |first3=Emma
 |last4=Schurer |first4=Andrew
 |last5=Hegerl |first5=Gabi
 |last6=Jones |first6=Phil
 |last7=Joshi |first7=Manoj
 |last8=Osborn |first8=Timothy J.
 |last9=Masson-Delmotte |first9=Valérie
 |last10=Mignot |first10=Juliette
 |last11=Thorne |first11=Peter
 |last12=van Oldenborgh |first12=Geert Jan
 |year=2017
 |title=Estimating Changes in Global Temperature since the Preindustrial Period
 |journal=Bulletin of the American Meteorological Society
 |volume=98 |issue=9 |pages=1841–1856
 |issn=0003-0007
 |doi=10.1175/bams-d-16-0007.1
 |bibcode=2017BAMS...98.1841H
 |doi-access=free
 |hdl=20.500.11820/f0ba8a1c-a259-4689-9fc3-77ec82fff5ab
 |hdl-access=free|language=en
 }}
* {{cite journal |ref={{harvid|Hilaire et al.|2019}}
 |last1=Hilaire |first1=Jérôme
 |last2=Minx |first2=Jan C.
 |last3=Callaghan |first3=Max W.
 |last4=Edmonds |first4=Jae
 |last5=Luderer |first5=Gunnar
 |last6=Nemet |first6=Gregory F.
 |last7=Rogelj |first7=Joeri
 |last8=Zamora |first8=Maria Mar
 | date=17 Oktubre 2019
|title=Negative emissions and international climate goals – learning from and about mitigation scenarios
 |journal=Climatic Change
 |volume=157
 |issue=2
 |pages=189–219
 |doi=10.1007/s10584-019-02516-4
 |bibcode=2019ClCh..157..189H |doi-access=free
|hdl=10044/1/74820
 |hdl-access=free|language=en
 }}
* {{cite journal
 |title=Climate Change Impact: The Experience of the Coastal Areas of Bangladesh Affected by Cyclones Sidr and Aila
 |last1=Kabir |first1=Russell
 |last2=Khan |first2=Hafiz T. A.
 |last3=Ball |first3=Emma
 |last4=Caldwell |first4=Khan
 |volume=2016
 |page=9654753
 |date=2016
 |journal=Journal of Environmental and Public Health
 |doi=10.1155/2016/9654753
|pmid=27867400
 |pmc=5102735
|doi-access=free|language=en }}
* {{cite journal
 | last1      = Kaczan
 | first1     = David J.
 | last2      = Orgill-Meyer
 | first2     = Jennifer
 | date       = 2020
 | title      = The impact of climate change on migration: a synthesis of recent empirical insights
 | url        = https://link.springer.com/article/10.1007/s10584-019-02560-0
 | journal    = Climatic Change
 | volume     = 158
 | issue      = 3
 | pages      = 281–300
 | doi        = 10.1007/s10584-019-02560-0
 | bibcode = 2020ClCh..158..281K
 | s2cid = 207988694
 | access-date = 9 Pebrero 2021|language=en
}}
* {{cite journal   <!-- Mga may-akda sa kahon -->
 |last1=Kennedy |first1=J. J.
 |last2=Thorne |first2=W. P.
 |last3=Peterson |first3=T. C.
 |last4=Ruedy |first4=R. A.
 |last5=Stott |first5=P. A.
 |last6=Parker |first6=D. E.
 |last7=Good |first7=S. A.
 |last8=Titchner |first8=H. A.
 |last9=Willett |first9=K. M.
 |display-authors=4
 |title=How do we know the world has warmed?
 |at=S26-S27
 |date= 2010
 |editor-first1=D. S. |editor-last1=Arndt
 |editor-first2=M. O. |editor-last2=Baringer
 |editor-first3=M. R. |editor-last3=Johnson
 |journal=Bulletin of the American Meteorological Society
 |department=Special supplement: State of the Climate in 2009
 |volume=91 |issue=7|language=en
 |doi=10.1175/BAMS-91-7-StateoftheClimate
}}
* {{cite book |ref={{harvid|USGCRP Chapter 15|2017}}
 |chapter=Chapter 15: Potential Surprises: Compound Extremes and Tipping Elements
 |last1=Kopp |first1=R. E.
 |last2=Hayhoe |first2=K.
 |last3=Easterling |first3=D. R.
 |last4=Hall |first4=T.
 |last5=Horton |first5=R.
 |first6=K. E. |last6=Kunkel
 |first7=A. N. |last7=LeGrande
 |display-authors=4
 |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/15/
 |year=2017
 |title=In {{harvnb|USGCRP|2017}}
 |pages=1–470
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180820172529/https://science2017.globalchange.gov/chapter/15/
 |archive-date=2018-08-20  |url-status=live|language=en
}}
* {{cite book |ref={{harvid|USGCRP Chapter 9|2017}}
 |chapter=Chapter 9: Extreme Storms
 |title=In {{harvnb|USGCRP2017}}
 |year=2017
 |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/9/
 |first1=J. P. |last1=Kossin
 |first2=T. |last2=Hall
 |first3=T. |last3=Knutson
 |first4=K. E. |last4=Kunkel
 |first5=R. J. |last5=Trapp
 |first6=D. E. |last6=Waliser
 |first7=M. F. |last7=Wehner
|pages=1–470|language=en
 }}
* {{cite book
 |chapter=Appendix C: Detection and attribution methodologies overview.
 |title=In {{harvnb|USGCRP2017}}
 |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/appendix-c/
 |last=Knutson
 |first=T.
 |year=2017
|pages=1–470|language=en
 }}
* {{Cite journal
 |last1=Kreidenweis
 |first1=Ulrich
 |last2=Humpenöder
 |first2=Florian
 |last3=Stevanović
 |first3=Miodrag
 |last4=Bodirsky
 |first4=Benjamin Leon
 |last5=Kriegler
 |first5=Elmar
 |last6=Lotze-Campen
 |first6=Hermann
 |last7=Popp
 |first7=Alexander
 |display-authors=4
 |date=Hulyo 2016
 |title=Afforestation to mitigate climate change: impacts on food prices under consideration of albedo effects
 |journal=Environmental Research Letters
 |language=en
 |volume=11
 |issue=8
 |page=085001
 |doi=10.1088/1748-9326/11/8/085001
 |bibcode=2016ERL....11h5001K
 |s2cid=8779827
 |issn=1748-9326
|doi-access=free
 }}
* {{Cite journal
 |last1=Lenoir|first1=Jonathan
 |last2=Bertrand|first2=Romain
 |last3=Comte|first3=Lise
 |last4=Bourgeaud|first4=Luana
 |last5=Hattab|first5=Tarek
 |last6=Murienne|first6=Jérôme
 |last7=Grenouillet|first7=Gaël
 |display-authors=4
 |title=Species better track climate warming in the oceans than on land
 |url=https://www.nature.com/articles/s41559-020-1198-2
 |year=2020
 |journal=Nature Ecology & Evolution|volume=4|issue=8|pages=1044–1059|doi=10.1038/s41559-020-1198-2|pmid=32451428
 |bibcode=2020NatEE...4.1044L
 |s2cid=218879068|language=en
 |issn=2397-334X}}
* {{cite journal
 |last1=Liverman |first1=Diana M.
 |title=Conventions of climate change: constructions of danger and the dispossession of the atmosphere
 |journal=Journal of Historical Geography
 |date=2009
 |volume=35
 |issue=2
 |pages=279–296
 |doi=10.1016/j.jhg.2008.08.008|language=en
}}
* {{cite journal |ref={{harvid|Loeb et al.|2021}} |last1=Loeb |first1=Norman G. |last2=Johnson |first2=Gregory C. |last3=Thorsen |first3=Tyler J. |last4=Lyman |first4=John M. |last5=Rose |first5=Fred G. |last6=Kato |first6=Seiji |title=Satellite and Ocean Data Reveal Marked Increase in Earth's Heating Rate |journal=Geophysical Research Letters |publisher=American Geophysical Union (AGU) |volume=48 |issue=13 |at=e2021GL093047 |year=2021 |issn=0094-8276 |doi=10.1029/2021gl093047 |doi-access=free |bibcode=2021GeoRL..4893047L |s2cid=236233508|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Mercure |first1=J.-F.
 |last2=Pollitt |first2=H.
 |last3=Viñuales |first3=J. E.
 |last4=Edwards |first4=N. R.
 |display-authors=4
 |last5=Holden |first5=P. B.
 |last6=Chewpreecha|first6=U.
 |last7=Salas|first7=P.
 |last8=Sognnaes|first8=I.
 |last9=Lam|first9=A.
 |last10=Knobloch|first10=F.
 |s2cid=89799744
 |date=2018
 |title=Macroeconomic impact of stranded fossil fuel assets
 |journal=Nature Climate Change
 |volume=8|issue=7|pages=588–593|doi=10.1038/s41558-018-0182-1|bibcode=2018NatCC...8..588M |hdl=10871/37807
 |issn=1758-6798|url=http://oro.open.ac.uk/55387/1/mercure_StrandedAssets_v16_with_Methods.pdf |language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Neukom |first1=Raphael
 |last2=Steiger |first2=Nathan
 |last3=Gómez-Navarro|first3=Juan José
 |last4=Wang |first4=Jianghao
 |last5=Werner |first5=Johannes P.
 |s2cid=198494930
 |display-authors=4
 |date=2019a
 |title=No evidence for globally coherent warm and cold periods over the preindustrial Common Era
 |journal=Nature
 |volume=571|issue=7766|pages=550–554|doi=10.1038/s41586-019-1401-2|pmid=31341300 |issn=1476-4687
 |bibcode=2019Natur.571..550N
|url=https://boris.unibe.ch/132301/7/333323_4_merged_1557735881.pdf |language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Neukom |first1=Raphael
 |last2=Barboza |first2=Luis A.
 |last3=Erb |first3=Michael P.
 |last4=Shi|first4=Feng
 |display-authors=4
 |last5=Emile-Geay|first5=Julien
 |last6=Evans|first6=Michael N.
 |last7=Franke|first7=Jörg
 |last8=Kaufman|first8=Darrell S.
 |last9=Lücke|first9=Lucie
 |last10=Rehfeld|first10=Kira
 |last11=Schurer|first11=Andrew
 |date=2019b
 |title=Consistent multidecadal variability in global temperature reconstructions and simulations over the Common Era
 |journal=Nature Geoscience
 |volume=12|issue=8|pages=643–649|doi=10.1038/s41561-019-0400-0|pmid=31372180 |pmc=6675609 |bibcode=2019NatGe..12..643P |issn=1752-0908|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=O'Neill |first1=Saffron J.
 |last2=Boykoff|first2=Max
 |date=2010
 |title=Climate denier, skeptic, or contrarian?
 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=107|issue=39|pages=E151|doi=10.1073/pnas.1010507107|issn=0027-8424|pmc=2947866|pmid=20807754|bibcode=2010PNAS..107E.151O
 |doi-access=free|language=en
 }}
* {{cite journal
 |last1=Poloczanska |first1=Elvira S.
 |last2=Brown |first2=Christopher J.
 |last3=Sydeman |first3=William J.
 |last4=Kiessling |first4=Wolfgang
 |last5=Schoeman |first5=David
 |display-authors=4|language=en
 |date=2013
 |title=Global imprint of climate change on marine life
 |journal=Nature Climate Change
 |volume=3|issue=10|pages=919–925|doi=10.1038/nclimate1958|issn=1758-6798
 |bibcode=2013NatCC...3..919P
 |hdl=2160/34111
 |url=https://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:318633/UQ318633_peer_review.pdf
}}
* {{cite journal
|last1= Rauner |first1=Sebastian
|last2=Bauer |first2=Nico
|last3=Dirnaichner |first3=Alois
|last4=Van Dingenen|first4=Rita
|last5=Mutel |first5=Chris
|last6=Luderer |first6=Gunnar
|s2cid=214619069
|year=2020
|title=Coal-exit health and environmental damage reductions outweigh economic impacts
|url=https://www.nature.com/articles/s41558-020-0728-x
|journal=Nature Climate Change
|volume=10 |issue=4 |pages=308–312 |doi=10.1038/s41558-020-0728-x
|bibcode=2020NatCC..10..308R
|issn=1758-6798|language=en
}}
* {{cite journal
 |last1=Rogelj|first1=Joeri
 |last2=Forster|first2=Piers M.
 |last3=Kriegler|first3=Elmar
 |last4=Smith|first4=Christopher J.
 |last5=Séférian|first5=Roland
 |s2cid=197542084
 |display-authors=4
 |date=2019
 |title=Estimating and tracking the remaining carbon budget for stringent climate targets
 |journal=Nature|volume=571|issue=7765|pages=335–342|doi=10.1038/s41586-019-1368-z|pmid=31316194
 |bibcode=2019Natur.571..335R
 |issn=1476-4687|doi-access=free|hdl=10044/1/78011|hdl-access=free|language=en}}
* {{cite journal
 |last1=Rogelj |first1=Joeri
 |last2=Meinshausen |first2=Malte
 |last3=Schaeffer |first3=Michiel
 |last4=Knutti |first4=Reto
 |last5=Riahi |first5=Keywan
 |title=Impact of short-lived non-CO2 mitigation on carbon budgets for stabilizing global warming
 |year=2015
 |journal=Environmental Research Letters
 |volume=10
 |issue=7
 |pages=1–10
 |doi=10.1088/1748-9326/10/7/075001
 |bibcode=2015ERL....10g5001R
 |doi-access=free
|hdl=20.500.11850/103371
 |hdl-access=free
 |language=en
 }}
* {{Cite journal
 |last1=Ruseva|first1=Tatyana
 |last2=Hedrick|first2=Jamie
 |last3=Marland|first3=Gregg
 |last4=Tovar|first4=Henning
 |last5=Sabou|first5=Carina
 |last6=Besombes|first6=Elia
 |display-authors = 4
 |date=2020|language=en
 |title=Rethinking standards of permanence for terrestrial and coastal carbon: implications for governance and sustainability
 |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S187734352030083X
 |journal=Current Opinion in Environmental Sustainability|volume=45|pages=69–77|doi=10.1016/j.cosust.2020.09.009|bibcode=2020COES...45...69R
 |s2cid=229069907
 |issn=1877-3435}}
* {{cite journal
 |last1=Serdeczny |first1=Olivia
 |last2=Adams |first2=Sophie
 |last3=Baarsch |first3=Florent
 |last4=Coumou |first4=Dim
 |display-authors=4
 |date=2016|language=en
 |last5=Robinson|first5=Alexander
 |last6=Hare|first6=William
 |last7=Schaeffer|first7=Michiel
 |last8=Perrette|first8=Mahé
 |last9=Reinhardt|first9=Julia
 |s2cid=3900505
 |title=Climate change impacts in Sub-Saharan Africa: from physical changes to their social repercussions
 |url=https://climateanalytics.org/media/ssa_final_published.pdf
 |journal=Regional Environmental Change|volume=17|issue=6|pages=1585–1600|doi=10.1007/s10113-015-0910-2|hdl=1871.1/c8dfb143-d9e1-4eef-9bbe-67b3c338d07f
 |issn=1436-378X}}
* {{cite journal
 |last1=Sutton |first1=Rowan T.
 |last2=Dong |first2=Buwen
 |last3=Gregory |first3=Jonathan M.
 |date=2007
 |title=Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations
 |journal=Geophysical Research Letters
 |volume=34 |issue=2 |page=L02701|language=en
 |bibcode=2007GeoRL..34.2701S |doi=10.1029/2006GL028164
 |doi-access=free}}
* {{cite journal
 |last1=Smale |first1=Dan A.
 |last2=Wernberg |first2=Thomas
 |last3=Oliver |first3=Eric C. J.
 |last4=Thomsen |first4=Mads
 |last5=Harvey |first5=Ben P.
 |s2cid=91471054
 |date=2019|language=en
 |title=Marine heatwaves threaten global biodiversity and the provision of ecosystem services
 |journal=Nature Climate Change
 |volume=9|issue=4|pages=306–312|doi=10.1038/s41558-019-0412-1|issn=1758-6798
 |bibcode=2019NatCC...9..306S
 |url=http://pure.aber.ac.uk/ws/files/29181264/Smale_et_al_2019_NCC_pre_print.pdf
}}
* {{cite journal
 |last1=Turetsky |first1=Merritt R.
 |last2=Abbott |first2=Benjamin W.
 |last3=Jones |first3=Miriam C.
 |last4=Anthony |first4=Katey Walter
 |last5=Koven |first5=Charles
 |last6=Kuhry |first6=Peter
 |last7=Lawrence |first7=David M.
 |last8=Gibson |first8=Carolyn
 |last9=Sannel |first9=A. Britta K.
 |display-authors=4
 |date=2019|language=en
 |title=Permafrost collapse is accelerating carbon release
 |journal=Nature|volume=569 |issue=7754 |pages=32–34 |bibcode=2019Natur.569...32T |doi=10.1038/d41586-019-01313-4 |pmid=31040419 |doi-access=free}}
* {{cite journal
 |last1=Turner |first1=Monica G.|last2=Calder|first2=W. John|last3=Cumming|first3=Graeme S.|last4=Hughes|first4=Terry P.
 |last5=Jentsch|first5=Anke|last6=LaDeau|first6=Shannon L.|last7=Lenton|first7=Timothy M.|last8=Shuman|first8=Bryan N.|last9=Turetsky|first9=Merritt R.|last10=Ratajczak|first10=Zak|last11=Williams|first11=John W.
 |display-authors=4
 |date=2020 |language=en
 |title=Climate change, ecosystems and abrupt change: science priorities
 |url= |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B|volume=375|issue=1794|doi=10.1098/rstb.2019.0105|pmc=7017767|pmid=31983326}}
* {{cite journal
 |last=Urban |first=Mark C.
 |date=2015|language=en
 |title=Accelerating extinction risk from climate change
 |journal=Science|volume=348|issue=6234|pages=571–573|doi=10.1126/science.aaa4984|issn=0036-8075|pmid=25931559|bibcode=2015Sci...348..571U |doi-access=free}}
* {{cite book
 |author=USGCRP
 |year=2017
 |title=Climate Science Special Report: Fourth National Climate Assessment, Volume I
 |url=https://science2017.globalchange.gov/
 |editor-last1=Wuebbles |editor1-first= D. J.
 |editor-last2=Fahey|editor2-first=D. W.
 |editor-last3=Hibbard|editor3-first=K. A.
 |editor-last4=Dokken|editor4-first=D. J.
 |editor-last5=Stewart|editor5-first=B. C.
 |editor-last6=Maycock|editor6-first=T. K.
 |display-editors=4
 |location=Washington, D.C.
 |publisher=U.S. Global Change Research Program
 |doi=10.7930/J0J964J6|language=en
}}
* {{cite journal
 |last1=Vandyck |first1=T.
 |last2=Keramidas |first2=K.
 |last3=Kitous |first3=A.
 |last4=Spadaro |first4=J.
 |last5=Van DIngenen |first5=R.
 |last6=Holland |first6=M.
 |last7=Saveyn |first7=B.
 |display-authors=4
 |date=2018
 |title=Air quality co-benefits for human health and agriculture counterbalance costs to meet Paris Agreement pledges
 |journal=Nature Communications
 |volume=9 |issue=4939
 |page=4939 |doi=10.1038/s41467-018-06885-9
 |pmid=30467311 |pmc=6250710 |bibcode=2018NatCo...9.4939V|language=en
 |url=}}
* {{cite book
 |ref={{harvid|USGCRP Chapter 1|2017}}
 |year=2017
 |chapter=Chapter 1: Our Globally Changing Climate
 |title=In {{harvnb|USGCRP2017}}
 |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/downloads/CSSR_Ch1_Our_Globally_Changing_Climate.pdf
 |first1=D. J. |last1=Wuebbles
 |first2=D. R. |last2=Easterling
 |first3=K. |last3=Hayhoe
 |first4=T. |last4=Knutson
 |first5=R. E. |last5=Kopp
 |first6=J. P. |last6=Kossin
 |first7=K. E. |last7=Kunkel
 |last9=A. N. |last8=LeGran-de
 |first10=C. |last10=Mears
 |first11=W. V. |last11=Sweet
 |first12=P. C. |last12=Taylor
 |first13=R. S. |last13=Vose
 |first14=M. F. |last14=Wehne
 |display-authors=4|language=en
}}
* {{cite journal
 |last1=Watts |first1=Nick
 |last2=Amann |first2=Markus
 |last3=Arnell |first3=Nigel
 |last4=Ayeb-Karlsson|first4=Sonja
 |display-authors=4
 |last5=Belesova |first5=Kristine
 |last6=Boykoff |first6=Maxwell
 |last7=Byass |first7=Peter
 |last8=Cai |first8=Wenjia
 |last9=Campbell-Lendrum|first9=Diarmid
 |last10=Capstick|first10=Stuart
 |last11=Chambers|first11=Jonathan
 |s2cid=207976337
 |date=2019 | language=en
 |title=The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate
 |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(19)32596-6/abstract
 |journal=The Lancet|volume=394|issue=10211|pages=1836–1878|doi=10.1016/S0140-6736(19)32596-6|issn=0140-6736|pmid=31733928|hdl=10871/40583|hdl-access=free}}
* {{Cite journal
 |last1=Mach|first1=Katharine J.|last2=Kraan|first2=Caroline M.
 |last3=Adger|first3=W. Neil|last4=Buhaug|first4=Halvard
 |display-authors=4
 |last5=Burke|first5=Marshall|last6=Fearon|first6=James D.
 |last7=Field|first7=Christopher B.|last8=Hendrix|first8=Cullen S.
 |last9=Maystadt|first9=Jean-Francois|last10=O'Loughlin|first10=John
 |last11=Roessler|first11=Philip
 |date=2019|language=en
 |title=Climate as a risk factor for armed conflict
 |url=https://www.nature.com/articles/s41586-019-1300-6
 |journal=Nature|volume=571|issue=7764|pages=193–197|doi=10.1038/s41586-019-1300-6|pmid=31189956|bibcode=2019Natur.571..193M|s2cid=186207310|issn=1476-4687|hdl=10871/37969|hdl-access=free}}
* {{cite journal
 |last=Matthews |first=Tom
 |year=2018
 |title=Humid heat and climate change
 |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0309133318776490
 |journal=Progress in Physical Geography: Earth and Environment
 |volume=42
 |issue=3
 |pages=391–405
 |doi=10.1177/0309133318776490|bibcode=2018PrPG...42..391M
 |s2cid=134820599 |language=en
 }}
* {{cite journal
 |last1=Zeng |first1=Ning
 |last2=Yoon |first2=Jinho
 |s2cid=1708267
 |title=Expansion of the world's deserts due to vegetation-albedo feedback under global warming
 |date=2009
 |journal=Geophysical Research Letters
 |volume=36 |issue=17 |page=L17401
 |bibcode=2009GeoRL..3617401Z|doi=10.1029/2009GL039699|issn=1944-8007
 |doi-access=free | language=en
 }}
* {{cite journal
 |last1=Zhao |first1=C.
 |last2=Liu |first2=B.
 |last3=Piao |first3=S.
 |last4=Wang |first4=X.
 |last5=Lobell |first5=D.
 |last6=Huang |first6=Y.
 |last7=Huang |first7=M.
 |last8=Yao |first8=Y.
 |display-authors=2
 |date=2017
 |title=Temperature increase reduces global yields of major crops in four independent estimates
 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences
 |volume=114 |issue=35 |pages=9326–9331
 |doi=10.1073/pnas.1701762114
 |pmid=28811375
 |pmc=5584412
 |bibcode=2017PNAS..114.9326Z
 |doi-access=free|language=en}}
{{refend}}
==== Mga aklat, ulat at dokumentong legal ====
{{refbegin|30em}}
* {{cite report
 |ref={{harvid|International Institute for Sustainable Development|2019}}
 |url=https://www.iisd.org/sites/default/files/publications/fossil-fuel-clean-energy-subsidy-swap.pdf
 |title=Fossil Fuel to Clean Energy Subsidy Swaps
 |last1=Bridle
 |first1=Richard
 |last2=Sharma
 |first2=Shruti
 |last3=Mostafa
 |first3=Mostafa
 |last4=Geddes
 |first4=Anna
 |date=Hunyo 2019
 |language=en
 }}
* {{cite web
 |title=The Paris Agreement: Summary. Climate Focus Client Brief on the Paris Agreement III
 |author=Climate Focus
 |date=Disyembre 2015
 |access-date=12 Abril 2019
 |url=https://climatefocus.com/sites/default/files/20151228%20COP%2021%20briefing%20FIN.pdf
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181005005832/https://climatefocus.com/sites/default/files/20151228%20COP%2021%20briefing%20FIN.pdf
 |archive-date=2018-10-05
 |language=en
 |url-status=live
 }}
* {{cite report
 |ref             = {{harvid|UN Human Development Report|2020}}
 |author          = Conceição
 |display-authors = etal
 |year            = 2020
 |title           = Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene
 |url             = http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf
 |publisher       = United Nations Development Programme
 |access-date     = 9 Enero 2021
 |language        = en
}}
* {{cite report
 |last1=DeFries
 |first1=Ruth
 |last2=Edenhofer
 |first2=Ottmar
 |last3=Halliday
 |first3=Alex
 |last4=Heal
 |first4=Geoffrey
 |display-authors=etal
 |date=Setyembre 2019
 |language=en
 |title=The missing economic risks in assessments of climate change impacts
 |publisher=Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, London School of Economics and Political Science
 |url=https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2019/09/The-missing-economic-risks-in-assessments-of-climate-change-impacts-2.pdf
 }}
* {{cite web
 |title=The climate regime from The Hague to Marrakech: Saving or sinking the Kyoto Protocol?
 |last=Dessai
 |first=Suraje
 |date=2001
 |work=Tyndall Centre Working Paper 12
 |publisher=Tyndall Centre
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610013556/http://www.tyndall.ac.uk/sites/default/files/wp12.pdf
 |archive-date=2012-06-10
 |language=en
 |url-status=dead
 |url=http://www.tyndall.ac.uk/sites/default/files/wp12.pdf
 |access-date=5 Mayo 2010
 }}
* {{cite book
 |last1=Dunlap |first1=Riley E.
 |last2=McCright |first2=Aaron M.
 |editor-last1=Dryzek |editor-first1=John S.
 |editor-first2=Richard B. |editor-last2=Norgaard
 |editor-first3=David |editor-last3=Schlosberg
 |title=The Oxford Handbook of Climate Change and Society
 |publisher=Oxford University Press
 |date=2011
 |pages=144–160
 |chapter=Chapter 10: Organized climate change denial
 |isbn=978-0-19-956660-0|language=en}}
* {{cite book
 |last1=Dunlap |first1=Riley E.
 |last2=McCright |first2=Aaron M.
 |editor-last1=Dunlap |editor-first1=Riley E.
 |editor-first2=Robert J. |editor-last2=Brulle
 |title=Climate Change and Society: Sociological Perspectives
 |publisher=Oxford University Press
 |date=2015
 |pages=300–332
 |chapter=Chapter 10: Challenging Climate Change: The Denial Countermovement
 |isbn=978-0-19-935611-9|language=en}}
* {{cite report | last=Flavell | first=Alex | title=IOM outlook on migration, environment and climate change | publisher=International Organization for Migration (IOM) | publication-place=Geneva, Switzerland | year=2014 | url=https://publications.iom.int/system/files/pdf/mecc_outlook.pdf | isbn=978-92-9068-703-0 | oclc=913058074 | language=en }}
*{{cite journal
 |ref             = {{harvid|Earth System Science Data|2023}}
 |last1           = Forster
 |first1          = P. M.
 |last2           = Smith
 |first2          = C. J.
 |last3           = Walsh
 |first3          = T.
 |last4           = Lamb
 |first4          = W.F.
 |last5           = Lamboli
 |first5          = R.
 |last6           = Hauser
 |first6          = M.
 |last7           = Ribes
 |first7          = A.
 |last8           = Rosen
 |first8          = D.
 |last9           = Gillettt
 |first9          = N.
 |last10          = Palmer
 |first10         = M.D.
 |last11          = Rogelj
 |first11         = J.
 |last12          = von Shuckmann
 |first12         = K.
 |last13          = Seneviratne
 |first13         = S. I.
 |last14          = Trewin
 |first14         = B.
 |last15          = Zhang
 |first15         = X.
 |last16          = Allen
 |first16         = M.
 |last17          = Andrew
 |first17         = R.
 |last18          = Birt
 |first18         = A.
 |last19          = Borger
 |first19         = A.
 |last20          = Boyer
 |first20         = T.
 |last21          = Broersma
 |first21         = J.A.
 |last22          = Cheng
 |first22         = L.
 |last23          = Dentener
 |first23         = F.
 |last24          = Freidlingstein
 |first24         = P.
 |last25          = Gutiérrez
 |first25         = J.M.
 |last26          = Gütschow
 |first26         = J.
 |last27          = Hall
 |first27         = B.
 |last28          = Ishii
 |first28         = M.
 |last29          = Jenkins
 |first29         = S.
 |last30          = Lan
 |first30         = x.
 |last31          = Lee
 |first31         = J.Y.
 |last32          = Morice
 |first32         = C.
 |last33          = Kadow
 |first33         = C.
 |last34          = Kennedy
 |first34         = J.
 |last35          = Killick
 |first35         = R.
 |last36          = Minx
 |first36         = J.C.
 |last37          = Naik
 |first37         = V.
 |last38          = Peters
 |first38         = G.P.
 |last39          = Pirani
 |first39         = A.
 |last40          = Pongratz
 |first40         = J.
 |last41          = Schleussner
 |first41         = C.F.
 |last42          = Szopa
 |first42         = S.
 |last43          = Thorne
 |first43         = P.
 |last44          = Rohde
 |first44         = R.
 |last45          = Rojas Corradi
 |first45         = M.
 |last46          = Schumacher
 |first46         = D.
 |last47          = Vose
 |first47         = R.
 |last48          = Zickfeld
 |first48         = K.
 |last49          = Masson-Delmotte
 |first49         = V.
 |last50          = Zhai
 |first50         = P
 |display-authors = 4
 |date            = Hunyo 2023
 |title           = Indicators of Global Climate Change 2022: annual update of large-scale indicators of the state of the climate system and human influence
 |url             = https://essd.copernicus.org/articles/15/2295/2023/essd-15-2295-2023.pdf
 |journal         = Earth System Science Data
 |volume          = 15
 |issue           = 6
 |pages           = 2295–2327
 |doi             = 10.5194/essd-15-2295-2023
 |bibcode         = 2023ESSD...15.2295F
 |access-date     = 25 Oktubre 2023
 |doi-access      = free
 |language        = en
}}
* {{cite book
 |title=Shock Waves : Managing the Impacts of Climate Change on Poverty. Climate Change and Development
 |date=2016
 |isbn=978-1-4648-0674-2
 |doi=10.1596/978-1-4648-0673-5
 |last1=Hallegatte
 |first1=Stephane
 |last2=Bangalore
 |first2=Mook
 |last3=Bonzanigo
 |first3=Laura
 |last4=Fay
 |first4=Marianne
 |last5=Kane
 |first5=Tamaro
 |last6=Narloch
 |first6=Ulf
 |last7=Rozenberg
 |first7=Julie
 |last8=Treguer
 |first8=David
 |last9=Vogt-Schilb
 |first9=Adrien
 |display-authors=4
 |location=Washington, D.C.
 |publisher=World Bank
 |hdl=10986/22787
 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/22787/9781464806735.pdf?sequence=13&isAllowed=y
 |language=en
 }}
* {{Cite report
| ref= {{harvid|IEA|2020b}}
| author= IEA
| date= Disyembre 2020
| title= Energy Efficiency 2020
| chapter= COVID-19 and energy efficiency
| chapter-url= https://www.iea.org/reports/energy-efficiency-2020/covid-19-and-energy-efficiency#abstract
| location= Paris, France
| access-date= 6 Abril 2021
| language= en
}}
* {{Cite report
| author= IEA
| date= Oktubre 2021
| title= Net Zero By 2050: A Roadmap for the Global Energy Sector
| url= https://iea.blob.core.windows.net/assets/deebef5d-0c34-4539-9d0c-10b13d840027/NetZeroby2050-ARoadmapfortheGlobalEnergySector_CORR.pdf
| location= Paris, France
| access-date= 4 Abril 2022
| language= en
}}
*{{Cite report
 |ref         = {{harvid|IEA World Energy Outlook 2023}}
 |author      = IEA
 |date        = Oktubre 2023
 |title       = World Energy Outlook 2023
 |url         = https://iea.blob.core.windows.net/assets/26ca51d0-4a42-4649-a7c0-552d75ddf9b2/WorldEnergyOutlook2023.pdf
 |location    = Paris, France
 |access-date = 25 Oktubre 2021
 |language    = en
}}
* {{cite book
 |title=Macroeconomic and Financial Policies for Climate Change Mitigation: A Review of the Literature
 |url=https://www.elibrary.imf.org/doc/IMF001/28337-9781513511955/28337-9781513511955/Other_formats/Source_PDF/28337-9781513512938.pdf
 |isbn=978-1-5135-1195-5
 |last1=Krogstrup
 |first1=Signe
 |last2=Oman
 |first2=William
 |series=IMF working papers
 |date=4 Setyembre 2019
 |volume=19
 |language=en
 |issue=185
 |doi=10.5089/9781513511955.001
 |s2cid=203245445
 |issn=1018-5941
 }}
* {{Cite book|title=Future Energy: Improved, Sustainable and Clean Options for our Planet |edition=Third |publisher=Elsevier|language=en |year=2020|isbn=978-0-08-102886-5 |editor-last=Letcher|editor-first=Trevor M.}}
* {{cite book
 |title=Copenhagen 2009: Failure or final wake-up call for our leaders? EV 49
 |last=Müller
 |first=Benito
 |date=Pebrero 2010
 |publisher=Oxford Institute for Energy Studies
 |language=en
 |isbn=978-1-907555-04-6
 |page=i
 |url=https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/03/EV49-Copenhagen2009Failureorfinalwake-upcallforourleaders-BenitoMuller-2010.pdf
 |access-date=18 Mayo 2010
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170710081944/https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/03/EV49-Copenhagen2009Failureorfinalwake-upcallforourleaders-BenitoMuller-2010.pdf
 |archive-date=10 Hulyo 2017
 |url-status=live
 }}
* {{cite report
 |author=National Research Council
 |year=2012
 |title=Climate Change: Evidence, Impacts, and Choices
 |publisher=National Academy of Sciences
 |location=Washington, D.C.
 |language=en
 |url=https://nap.nationalacademies.org/download/14673
 |access-date=21 Nobyembre 2023
 }}
* {{cite web
 |ref={{harvid|NOAA|2017}}
 |author=NOAA
 |url=https://tidesandcurrents.noaa.gov/publications/techrpt83_Global_and_Regional_SLR_Scenarios_for_the_US_final.pdf
 |title=January 2017 analysis from NOAA: Global and Regional Sea Level Rise Scenarios for the United States
 |access-date=7 Pebrero 2019
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218140625/https://tidesandcurrents.noaa.gov/publications/techrpt83_Global_and_Regional_SLR_Scenarios_for_the_US_final.pdf
 |archive-date=2017-12-18
 |language=en
 |url-status=live
 }}
* {{cite book
 |title=Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming
 |url=https://archive.org/details/merchantsofdoubt00ores
 |date=2010
 |last1=Oreskes
 |first1=Naomi
 |first2=Erik
 |last2=Conway
 |publisher=Bloomsbury Press
 |edition=first
 |language=en
 |isbn=978-1-59691-610-4
 }}
* {{cite book
 |author=REN21
 |year=2020
 |title=Renewables 2020 Global Status Report
 |url=https://www.ren21.net/wp-content/uploads/2019/05/gsr_2020_full_report_en.pdf
 |location=Paris
 |publisher=REN21 Secretariat
 |isbn=978-3-948393-00-7
 |language=en
 }}
* {{cite report
 |ref             = {{harvid|NREL|2017}}
 |last1           = Steinberg
 |first1          = D.
 |last2           = Bielen
 |first2          = D.
 |last3           = Eichman
 |first3          = J.
 |last4           = Eurek
 |first4          = K.
 |last5           = Logan
 |first5          = J.
 |last6           = Mai
 |first6          = T.
 |last7           = McMillan
 |first7          = C.
 |last8           = Parker
 |first8          = A.
 |display-authors = 2
 |title           = Electrification & Decarbonization: Exploring U.S. Energy Use and Greenhouse Gas Emissions in Scenarios with Widespread Electrification and Power Sector Decarbonization
 |publisher       = National Renewable Energy Laboratory
 |date            = Hulyo 2017
 |location        = Golden, Colorado
 |language        = en
 |url             = https://www.nrel.gov/docs/fy17osti/68214.pdf
}}
* {{cite book
 |ref={{harvid|Teske, ed.|2019}}
 |chapter=Executive Summary
 |date=2019
 |title=Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C
 |pages=xiii–xxxv
 |editor-last=Teske
 |editor-first=Sven
 |publisher=Springer International Publishing
 |doi=10.1007/978-3-030-05843-2
 |doi-access=free
 |isbn=978-3-030-05843-2
 |s2cid=198078901
 |chapter-url=https://link.springer.com/content/pdf/bfm%3A978-3-030-05843-2%2F1.pdf
 |url=https://apo.org.au/node/235336
 |language=en
 }}
* {{cite book
 |last1           = Teske
 |first1          = Sven
 |last2           = Pregger
 |first2          = Thomas
 |last3           = Naegler
 |first3          = Tobias
 |last4           = Simon
 |first4          = Sonja
 |last5           = Pagenkopf
 |first5          = Johannes
 |last6           = Vvan den Adel
 |first6          = Bent
 |last7           = Deniz
 |first7          = Özcan
 |display-authors = 4
 |chapter         = Energy Scenario Results
 |date            = 2019
 |title           = Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C
 |pages           = 175–402
 |editor-last     = Teske
 |editor-first    = Sven
 |publisher       = Springer International Publishing
 |doi             = 10.1007/978-3-030-05843-2_8
 |doi-access      = free
 |isbn            = 978-3-030-05843-2
 |s2cid           = 
 |url             = https://apo.org.au/node/235336
 |language        = en
}}
* {{cite book
 |last1        = Teske
 |first1       = Sven
 |chapter      = Trajectories for a Just Transition of the Fossil Fuel Industry
 |date         = 2019
 |title        = Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C
 |pages        = 403–411
 |editor-last  = Teske
 |editor-first = Sven
 |publisher    = Springer International Publishing
 |doi          = 10.1007/978-3-030-05843-2_9
 |doi-access   = free
 |isbn         = 978-3-030-05843-2
 |s2cid        = 133961910
 |url          = https://apo.org.au/node/235336
 |language     = en
}}
* {{cite book
 |ref={{harvid|United Nations Environment Programme|2019}}
 |publisher=United Nations Environment Programme
 |year=2019
 |title=Emissions Gap Report 2019
 |url=https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/30797/EGR2019.pdf?sequence=1&isAllowed=y
 |location=Nairobi
 |isbn=978-92-807-3766-0
 |language=en
 }}
* {{cite book
 |ref={{harvid|United Nations Environment Programme|2021}}
 |publisher=United Nations Environment Programme
 |year=2021
 |title=Emissions Gap Report 2021
 |url=https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/36991/EGR21_ESEN.pdf
 |location=Nairobi
 |isbn=978-92-807-3890-2
 |language=en
 }}
* {{cite book|author=UNEP|year=2018|title=The Adaptation Gap Report 2018|location=Nairobi, Kenya|url=https://www.unenvironment.org/resources/adaptation-gap-report|isbn=978-92-807-3728-8|publisher=United Nations Environment Programme (UNEP)|language=en}}
* {{cite conference
|year=1992
|author=UNFCCC
|title=United Nations Framework Convention on Climate Change
|url=https://unfccc.int/files/essential_background/background_publications_htmlpdf/application/pdf/conveng.pdf
|language=en
}}
<!-- ## -->
* {{cite web
 |ref={{harvid|Kyoto Protocol|1997}}
 |date=1997
 |author=UNFCCC
 |title=Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change
 |publisher=United Nations
 |url=https://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.html
 |language=en
 }}

<!-- ## -->
<!-- Halimbawa: Desisyon 2/CP.15 sa {{harvnb|UNFCCC: Copenhagen|2009|loc=}} -->
<!-- Binanggit sa talata, habang iba't iba ang pagnunumero. -->
* {{cite conference
 |ref          = {{harvid|UNFCCC: Copenhagen|2009}}
 |date         = 30 Marso 2010
 |author       = UNFCCC
 |chapter      = Decision 2/CP.15: Copenhagen Accord
 |title        = Report of the Conference of the Parties on its fifteenth session, held in Copenhagen from 7 to 19&nbsp;December&nbsp;2009
 |id           = FCCC/CP/2009/11/Add.1
 |publisher    = United Nations Framework Convention on Climate Change
 |chapter-url  = http://unfccc.int/documentation/documents/advanced_search/items/3594.php?rec=j&priref=600005735#beg
 |access-date  = 17 Mayo 2010
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20100430005322/https://unfccc.int/documentation/documents/advanced_search/items/3594.php?rec=j&priref=600005735#beg
 |archive-date = 30 Abril 2010
 |url-status   = live
 |language     = en
}}
<!-- ## -->
* {{cite web
 |ref={{harvid|Paris Agreement|2015}}
 |date=2015
 |author=UNFCCC
 |title=Paris Agreement
 |publisher=United Nations Framework Convention on Climate Change
 |url=https://unfccc.int/files/essential_background/convention/application/pdf/english_paris_agreement.pdf
 |language=en
 }}
<!-- ## -->
* {{cite report
 |ref       = {{harvid|UN NDC Synthesis Report|2021}}
 |author    = UNFCCC
 |date      = 26 Pebrero 2021
 |title     = Nationally determined contributions under the Paris Agreement Synthesis report by the secretariat
 |url       = https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma2021_02E.pdf
 |publisher = United Nations Framework Convention on Climate Change
 |language  = en
}}
<!-- ## -->
* {{cite web
 |ref={{harvid|UNHCR|2011}}
 |title=Climate Change and the Risk of Statelessness: The Situation of Low-lying Island States
 |last=Park
 |first=Susin
 |date=Mayo 2011
 |publisher=United Nations High Commissioner for Refugees
 |url=http://www.unhcr.org/4df9cb0c9.pdf
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130502223251/http://www.unhcr.org/4df9cb0c9.pdf
 |archive-date=2013-05-02
 |url-status=live
 |access-date=13 Abril 2012
 |language=en
 }}
* {{cite report
 |author=United States Environmental Protection Agency
 |year=2016
 |title=Methane and Black Carbon Impacts on the Arctic: Communicating the Science
 |url=https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-change-science/methane-and-black-carbon-impacts-arctic-communicating-science_.html
 |access-date=27 Pebrero 2019
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170906225344/https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-change-science/methane-and-black-carbon-impacts-arctic-communicating-science_.html
 |archive-date=6 Setyembre 2017
 |url-status=live
 |language=en
 }}
* {{cite journal
 |last1=Van Oldenborgh |first1=Geert-Jan
 |last2=Philip |first2=Sjoukje
 |last3=Kew |first3=Sarah
 |last4=Vautard |first4=Robert
 |display-authors=etal
 |date=2019
 |website=Semantic Scholar|language=en
 |s2cid=199454488 |title=Human contribution to the record-breaking June 2019 heat wave in France
 }}
* {{cite report
 |ref={{harvid|WHO|2014}}
 |author=World Health Organization
 |year=2014
 |title=Quantitative risk assessment of the effects of climate change on selected causes of death, 2030s and 2050s
 |location=Geneva, Switzerland
 |isbn=978-92-4-150769-1
 |url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/134014/9789241507691_eng.pdf
 |language=en
 }}
* {{Cite report
| ref= {{harvid|WHO|2016}}
| author= World Health Organization
| year= 2016
| title= Ambient air pollution: a global assessment of exposure and burden of disease
| location= Geneva, Switzerland
| isbn= 978-92-4-151135-3
| url= https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1061179/retrieve
| language= en
}}
* {{cite book
 |ref={{harvid|WHO|2018}}
 |publisher=World Health Organization
 |title=COP24 Special Report Health and Climate Change
 |url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/276405/9789241514972-eng.pdf?ua=1
 |year=2018
 |location=Geneva
 |isbn=978-92-4-151497-2
 |language=en
 }}
* {{cite book
 |ref={{harvid|WMO|2021}}
 |publisher=World Meteorological Organization
 |language=en
 |title=WMO Statement on the State of the Global Climate in 2020
 |url=https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10618
 |year=2021
 |location=Geneva
 |series=WMO-No. 1264
 |isbn=978-92-63-11264-4
 |access-date=2024-07-09
 |archive-date=2021-04-19
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210419162743/https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10618
 |url-status=dead
 }}
* {{cite book
 |ref={{harvid|World Resources Institute, Disyembre|2019}}
 |publisher=World Resources Institute
 |date=Disyembre 2019
 |title=Creating a Sustainable Food Future: A Menu of Solutions to Feed Nearly 10 Billion People by 2050
 |location=Washington, D.C.
 |url=https://files.wri.org/d8/s3fs-public/wrr-food-full-report.pdf
 |isbn=978-1-56973-953-2
 |language=en
 }}
{{refend}}
==== Mga pinagmulang di-teknikal ====
{{refbegin|30em}}
* ''[[BBC]]''
** {{cite news |ref={{harvid|BBC, 1 Mayo|2019}} |date=1 Mayo 2019 |title=UK Parliament declares climate change emergency |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-48126677 |access-date=30 Hunyo 2019|language=en}}
* ''Carbon Brief''
** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 4 Ene|2017}}|language=en |date=4 Enero 2017 |last=Yeo |first=Sophie |title=Clean energy: The challenge of achieving a 'just transition' for workers |website=Carbon Brief |url=https://www.carbonbrief.org/clean-energy-the-challenge-of-achieving-a-just-transition-for-workers |access-date=18 Mayo 2020}}
** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 8 Oktubre|2018}} |date=8 Oktubre 2018 |last1=Hausfather |first1=Zeke |title=Analysis: Why the IPCC 1.5C report expanded the carbon budget |url=https://www.carbonbrief.org/analysis-why-the-ipcc-1-5c-report-expanded-the-carbon-budget |access-date=28 Hulyo 2020 |website=Carbon Brief|language=en}}
** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 7 Enero|2020}} |language=en |url=https://www.carbonbrief.org/media-reaction-australias-bushfires-and-climate-change |title=Media reaction: Australia's bushfires and climate change |last1=Dunne |first1=Daisy |last2=Gabbatiss |first2=Josh |last3=Mcsweeny |first3=Robert |date=7 Enero 2020 |website=Carbon Brief |access-date=11 Enero 2020}}
* ''EPA''
** {{cite web |ref={{harvid|EPA|2016}} |title=Myths vs. Facts: Denial of Petitions for Reconsideration of the Endangerment and Cause or Contribute Findings for Greenhouse Gases under Section 202(a) of the Clean Air Act |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |date=25 Agosto 2016 |language=en |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/myths-vs-facts-denial-petitions-reconsideration-endangerment-and-cause-or-contribute |access-date=7 Agosto 2017}}
** {{cite web |ref={{harvid|EPA|2019}} |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data |title=Global Greenhouse Gas Emissions Data |author=US EPA |date=13 Setyembre 2019 |access-date=8 Agosto 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200218125157/https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data |archive-date=18 Pebrero 2020 |url-status=live |language=en}}
* ''EUobserver''
** {{cite web |ref={{harvid|EUobserver, 20 Disyembre|2009}} |date=20 Disyembre 2009 |title=Copenhagen failure 'disappointing', 'shameful' |website=euobserver.com |access-date=12 April 2019 |url=https://euobserver.com/environment/29181 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412092312/https://euobserver.com/environment/29181 |archive-date=12 Abril 2019 |url-status=live|language=en}}
* ''European Parliament''
** {{cite web |ref={{harvid|European Parliament, Pebrero|2020}} |date=Pebrero 2020 |first=M. |last=Ciucci |title=Renewable Energy |website=European Parliament |url=https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/70/renewable-energy |access-date=3 Hunyo 2020|language=en}}
* ''[[The Guardian]]''
** {{cite news |ref={{harvid|The Guardian, 28 Nobyembre|2019}} |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/28/eu-parliament-declares-climate-emergency |title='Our house is on fire': EU parliament declares climate emergency |last=Rankin |first=Jennifer |date=28 Nobyembre 2019 |work=The Guardian |access-date=28 Nobyembre 2019 |language=en|issn=0261-3077}}
** {{cite web |ref={{harvid|The Guardian, 6 Abril|2020}} |last=Carrington |first=Damian |date=6 Abril 2020 |title=New renewable energy capacity hit record levels in 2019 |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/06/new-renewable-energy-capacity-hit-record-levels-in-2019 |access-date=25 Mayo 2020|language=en}}
** {{cite web |ref={{harvid|The Guardian, 28 Oktubre|2020}} |date=28 Oktubre 2020 |last=McCurry |first=Justin |title=South Korea vows to go carbon neutral by 2050 to fight climate emergency |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/28/south-korea-vows-to-go-carbon-neutral-by-2050-to-fight-climate-emergency |access-date=6 Disyembre 2020 |work=The Guardian|language=en}}
* ''International Energy Agency''
** {{cite web |ref={{harvid|IEA – Projected Costs of Generating Electricity 2020}} |title=Projected Costs of Generating Electricity 2020 |website=IEA |date=9 Disyembre 2020 |url=https://www.iea.org/reports/projected-costs-of-generating-electricity-2020 |access-date=4 Abril 2022|language=en}}
* ''National Conference of State Legislators''
** {{cite web |ref={{harvid|National Conference of State Legislators, 17 Abril|2020}} |date=17 Abril 2020 |title=State Renewable Portfolio Standards and Goals |website=National Conference of State Legislators |url=https://www.ncsl.org/research/energy/renewable-portfolio-standards.aspx |access-date=3 Hunyo 2020|language=en}}
* ''Natural Resources Defense Council''
** {{cite web |ref={{harvid|Natural Resources Defense Council, 29 Setyembre|2017}} |date=29 Setyembre 2017 |title=What Is the Clean Power Plan? |website=Natural Resources Defense Council |url=https://www.nrdc.org/stories/how-clean-power-plan-works-and-why-it-matters |access-date=3 Agosto 2020|language=en}}
* ''The New York Times''
** {{cite news |ref={{harvid|The New York Times, 25 Mayo|2015}} |title=Paris Can't Be Another Copenhagen |work=The New York Times |last=Rudd |first=Kevin |date=25 Mayo 2015 |access-date=26 Mayo 2015 |url=https://www.nytimes.com/2015/05/26/opinion/kevin-rudd-paris-cant-be-another-copenhagen.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180203110636/https://www.nytimes.com/2015/05/26/opinion/kevin-rudd-paris-cant-be-another-copenhagen.html |archive-date=2018-02-03 |language=en|url-status=live}}
* ''NOAA''
** {{cite web |ref={{harvid|NOAA, 10 Hulyo|2011}} |date=10 Hulyo 2011 |author=NOAA |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/polar-opposites-arctic-and-antarctic |title=Polar Opposites: the Arctic and Antarctic |access-date=20 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190222152103/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/polar-opposites-arctic-and-antarctic |archive-date=22 Pebrero 2019 |url-status=live|language=en}}
* ''Our World in Data''
** {{cite web |date=18 Setyembre 2020 |ref={{harvid|Our World in Data, 18 Setyembre|2020}} |last1=Ritchie |first1=Hannah |title=Sector by sector: where do global greenhouse gas emissions come from? |website=Our World in Data |url=https://ourworldindata.org/ghg-emissions-by-sector |access-date=28 Oktubre 2020|language=en}}
** {{cite web |ref={{harvid|Our World in Data-Why did renewables become so cheap so fast?}} |date=2022 |last1=Roser |first1=Max |title=Why did renewables become so cheap so fast? |website=Our World in Data |url=https://ourworldindata.org/cheap-renewables-growth |access-date=4 Abril 2022|language=en}}
* ''Politico''
** {{cite web |ref={{harvid|Politico, 11 Disyembre|2019}} |url=https://www.politico.eu/article/the-commissions-green-deal-plan-unveiled/ |title=Europe's Green Deal plan unveiled |last1=Tamma |first1=Paola |last2=Schaart |first2=Eline |date=11 Disyembre 2019 |website=Politico |access-date=29 Disyembre 2019 |last3=Gurzu |first3=Anca|language=en}}
* ''Salon''
** {{cite news |ref={{harvid|Salon, 25 Setyembre|2019}} |first=Evelyn |last=Leopold |title=How leaders planned to avert climate catastrophe at the UN (while Trump hung out in the basement) |url=https://www.salon.com/2019/09/25/how-serious-people-planned-to-avert-climate-catastrophe-at-the-un-while-trump-hung-out-in-the-basement_partner/ |date=25 Setyembre 2019 |website=Salon |access-date=20 Nobyembre 2019|language=en}}
* ''Scientific American''
** {{cite magazine |ref={{harvid|Scientific American, 29 Abril|2014}} |title=Indian Monsoons Are Becoming More Extreme |last=Ogburn |first=Stephanie Paige |date=29 Abril 2014 |url=https://www.scientificamerican.com/article/indian-monsoons-are-becoming-more-extreme/ |magazine=Scientific American |archive-url=https://web.archive.org/web/20180622193126/https://www.scientificamerican.com/article/indian-monsoons-are-becoming-more-extreme/ |archive-date=22 Hunyo 2018|language=en |url-status=live}}
* ''Smithsonian''
** {{cite web |ref={{harvid|Smithsonian, 26 Hunyo|2016}} |url=https://www.smithsonianmag.com/smithsonian-institution/studying-climate-past-essential-preparing-todays-rapidly-changing-climate-180959595/ |title=Studying the Climate of the Past Is Essential for Preparing for Today's Rapidly Changing Climate |last=Wing |first=Scott L. |website=Smithsonian |access-date=8 Nobyembre 2019 |date=29 Hunyo 2016|language=en}}
* ''UNFCCC''
** {{cite web |ref={{harvid|UNFCCC, "What are United Nations Climate Change Conferences?"}} |title=What are United Nations Climate Change Conferences? |website=UNFCCC |access-date=12 Mayo 2019 |url=https://unfccc.int/process/conferences/what-are-united-nations-climate-change-conferences |archive-url=https://web.archive.org/web/20190512084017/https://unfccc.int/process/conferences/what-are-united-nations-climate-change-conferences |archive-date=2019-05-12 |language=en |url-status=live}}
** {{cite web |ref={{harvid|UNFCCC, "What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?"}} |title=What is the United Nations Framework Convention on Climate Change? |website=UNFCCC |url=https://unfccc.int/process-and-meetings/the-convention/what-is-the-united-nations-framework-convention-on-climate-change|language=en}}
* ''Union of Concerned Scientists''
** {{cite web |ref={{harvid|Union of Concerned Scientists, 8 Enero|2017}} |date=8 Enero 2017 |title=Carbon Pricing 101 |website=Union of Concerned Scientists |url=https://www.ucsusa.org/resources/carbon-pricing-101 |access-date=15 Mayo 2020|language=en}}
* ''Vice''
** {{cite news |ref={{harvid|Vice, 2 Mayo|2019}} |website=Vice |last1=Segalov |first1=Michael |title=The UK Has Declared a Climate Emergency: What Now? |url=https://www.vice.com/en_uk/article/evyxyn/uk-climate-emergency-what-does-it-mean |access-date=30 Hunyo 2019 |date=2 Mayo 2019|language=en}}
* ''The Verge''
** {{cite web |ref={{harvid|The Verge, 27 Disyembre|2019}} |title=2019 was the year of 'climate emergency' declarations |last=Calma |first=Justine |date=27 Disyembre 2019 |website=The Verge |url=https://www.theverge.com/2019/12/27/21038949/climate-change-2019-emergency-declaration |access-date=28 Marso 2020|language=en}}
* ''Vox''
** {{cite web |ref={{harvid|Vox, 20 Setyembre|2019}} |last1=Roberts |first1=D. |date=20 Setyembre 2019 |title=Getting to 100% renewables requires cheap energy storage. But how cheap? |website=Vox |url=https://www.vox.com/energy-and-environment/2019/8/9/20767886/renewable-energy-storage-cost-electricity |access-date=28 Mayo 2020|language=en}}
* ''World Health Organization''
** {{cite web |ref={{harvid|WHO, Nob|2015}} |date=Nobyembre 2015 |title=WHO calls for urgent action to protect health from climate change – Sign the call |website=World Health Organization |url=https://www.who.int/globalchange/global-campaign/cop21/en/ |access-date=2 Setyembre 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210103002854/https://www.who.int/globalchange/global-campaign/cop21/en/ |url-status=dead |archive-date=3 Enero 2021|language=en}}
* ''World Resources Institute''
** {{cite journal |ref={{harvid|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}} |date=8 Agosto 2019 |last1=Levin |first1=Kelly |title=How Effective Is Land At Removing Carbon Pollution? The IPCC Weighs In |website=World Resources institute |url=https://www.wri.org/blog/2019/08/how-effective-land-removing-carbon-pollution-ipcc-weighs |access-date=15 Mayo 2020|language=en}}
** {{cite journal |ref={{harvid|World Resources Institute, 8 Disyembre|2019}} |date=8 Disyembre 2019|language=en |first1=Frances |last1=Seymour |first2=David |last2=Gibbs |title=Forests in the IPCC Special Report on Land Use: 7 Things to Know |url=https://www.wri.org/blog/2019/08/forests-ipcc-special-report-land-use-7-things-know/ |website=World Resources Institute}}
{{refend}}

== Mga panlabas na link ==
{{Scholia}}
{{Library resources box
|by=no
|onlinebooks=no
|others=yes
|lcheading=Climate change}}
* [https://www.ipcc.ch/ Intergovernmental Panel on Climate Change: IPCC] (IPCC, sa Ingles)
* [https://www.un.org/en/climatechange UN: Climate Change] ([[United Nations|Mga Nagkakaisang Bansa]], sa Ingles)
* [http://www.metoffice.gov.uk/climate-guide Met Office: Climate Guide] (Tanggapan ng Met, sa Ingles) 
* [https://www.noaa.gov/climate National Oceanic and Atmospheric Administration: Climate] (NOAA, sa Ingles)
{{Authority control|state=expanded}}
[[Kategorya:Pagbabago ng klima|*]]
[[Kategorya:Mga isyung panlipunan]]