Tingnan ang wikitext ng Pagsalakay sa Cabanatuan

{{Infobox Military Conflict
|conflict=Pagsalakay sa Cabanatuan
|image=[[File:POWs celebrate.jpg|300px|alt=A couple hundred men are all facing the camera, smiling and cheering. Many have their hands raised. The men are wearing uniforms, t-shirts, and shorts. Huts and trees can be seen in the background.]]
|caption=Mga dating bilanggo ng kampo sa Cabanatuan na nagdiriwang noong Enero&nbsp;30, 1945
|partof=[[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], [[Digmaang Pasipiko]]
|date=Enero&nbsp;30, 1945
|place=[[Lungsod ng Cabanatuan]], [[Nueva Ecija]], Pilipinas
|result=Tagumpay ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Mga Alyado]]
* Paglaya ng 552 mga Kaalyado na bilanggo ng digmaan (POW)|combatant1={{flag|Estados Unidos|1912}}
* {{flagcountry|Philippines}}|combatant2={{flagcountry|Empire of Japan}}|commander1={{flagdeco|United States|1912}} [[Henry Mucci]]<br />{{flagicon|United States|1912}} [[Arthur D. Simons]]<br />{{flagicon|Philippines}} [[Juan Pajota]]<br />{{flagicon|Philippines}} [[:en:Eduardo Joson|Eduardo Joson]]|commander2={{flagdeco|Empire of Japan}} [[Tomoyuki Yamashita]]
|strength1=133&nbsp;mga Amerikanong sundalo ng [[:en:6th Ranger Battalion (United States)|6th Ranger Battalion]] at [[:en:Alamo Scouts|Alamo Scouts]]<br />250–280&nbsp;Pilipinong gerilya|strength2=est. 220&nbsp;Tanod na Hapon at mga sundalo<br />est. 1,000&nbsp;Mga Hapon na malapit sa kampo<br />est.5,000~8,000&nbsp;mga Hapon na nasa Cabanatuan|casualties1={{flagdeco|United States|1912}} '''Amerikanong sundalo'''<br />2&nbsp;patay<br />4&nbsp;nasugatan<br />2&nbsp;namatay na bilanggo <br />{{flagicon|Philippines}} '''Pilipinong Gerilya'''<br />9&nbsp;nasugatan sa labanan|casualties2={{flagdeco|Empire of Japan}} '''Imperyo ng Hapon:'''<br />530–1,000+&nbsp;namatay<br>4 tangke na nasira}}
Ang '''Pagsalakay sa Cabanatuan''' ([[Wikang Ingles|Ingles]] : ''Raid at Cabanatuan''), na kilala rin bilang '''Ang Dakilang Pagsalakay''' ( [[Wikang Ingles|Ingles]] : {{Lang|en|The Great Raid}}  ), ay isang operasyon sa pagsagip ng mga [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|alyadong]] bilanggo ng digmaan o POW (''Prisoners of War'') at sibilyan mula sa isang kampong hawak ng mga Hapones malapit sa [[Cabanatuan|Lungsod ng Cabanatuan]], sa [[Pilipinas]] . Noong Enero 30, 1945, sa panahon ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Ikalawang Digmaang Pangdaigdig]], ang United States Army Rangers, Alamo Scout at mga gerilya ng Pilipinas ay nagpalaya sa mahigit 500 mga preso mula sa kampo ng POW . 

Matapos ang pagsuko ng libu-libong mga tropang Amerikano sa [[Labanan sa Bataan]], marami ang ipinadala sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan pagkatapos [[Martsa ng Kamatayan sa Bataan|magmartsa mula sa Bataan]]. Inilipat ng mga Hapones ang karamihan sa mga bilanggo sa iba pang mga lugar, naiwan lamang sa 500 Amerikano at iba pang magkakatulad na POW at sibilyan sa bilangguan. Naharap sa mabagsik na mga kondisyon kabilang ang sakit, [[pagpapahirap]], at [[malnutrisyon]], natakot ang mga bilanggo na papatayin sila ng kanilang mga taga-bihag bago ang pagdating ni Heneral [[Douglas MacArthur]] at ng kanyang mga puwersang Amerikano na bumalik sa [[Luzon]] . Sa huling bahagi ng Enero 1945, isang plano ang binuo ng mga pinuno ng [[:en:Sixth United States Army|Sixth Army]] at gerilya ng Pilipinas upang magpadala ng isang maliit na puwersa upang iligtas ang mga bilanggo. Ang isang pangkat ng higit sa 100 Rangers at Scout at 200 gerilya ay naglakbay ng 30 milya (48 kilometro) patago sa mga Hapon upang makarating sa kampo. 

Sa isang pag-atake sa gabi, sa ilalim ng takip ng kadiliman at sa panlilinlang  ng [[:en:Northrop P-61 Black Widow|P-61 Black Widow]] na pang-gabing pandigma nagulat ang grupo ng mga Hapon na pwersa sa loob at paligid ng kampo. Daan-daang mga tropa ng Hapon ang napatay sa 30-minuto na koordinatong pag-atake; ang mga Amerikano ay dumanas ng kaunting nasugatan. Ang mga Ranger, Scout, at gerilya ay itinakas ang mga POW pabalik sa mga linya ng Amerikano. Ang pagsagip ay nagpahintulot sa mga bilanggo na sabihin at isiwalat ang tungkol sa [[Martsa ng Kamatayan sa Bataan|nakamamatay na mahabang lakarin]] at mga kabangisan sa kampo ng bilangguan, na nagdulot ng isang mabilis na pagpapasiya para sa giyera laban sa bansang Hapon. Ang mga tagapagligtas ay ginawaran ng mga papuri ni MacArthur, at kinilala rin ni Pangulong [[Franklin D. Roosevelt]] . Ang isang alaala ngayon ay nakaupo sa lugar ng dating kampo, at ang mga kaganapan ng pagsalakay ay nailarawan sa ilang mga pelikula. 

== Background ==
Matapos ang [[Pag-atake sa Pearl Harbor|pag-atake sa Pearl Harbour]] sa Estados Unidos noong Disyembre 7, 1941 ng mga puwersa ng Hapon, pumasok ito sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig upang sumali sa mga [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyadong pwersa]] sa kanilang pakikipaglaban sa mga [[Kapangyarihang Aksis|Kapangyarihang Axis]] . Ang mga puwersang Amerikano na pinamumunuan ni Heneral [[Douglas MacArthur]], na inilagay sa Pilipinas bilang isang hadlang laban sa isang pagsalakay ng mga Hapones sa mga isla, ay [[Labanan sa Pilipinas (1941-1942)|naatake ng mga Hapon]]  ilang oras pagkatapos ng Pearl Harbour. Noong Marso 12, 1942, si Heneral MacArthur at ilang piling opisyal, sa utos ni Pangulong [[Franklin D. Roosevelt]], iniwan ang mga puwersang Amerikano, na nangangako na babalik na may mga pagpapalakas. Ang 72,000 sundalo ng [[:en:United States Army Forces in the Far East|United States Army Forces sa Malayong Silangan]] (USAFFE),<ref>United States Armed Forces in the Far East, composed of the highly trained U.S. Army Philippine Scouts and the inadequately-trained Philippine Army</ref> nakikipaglaban gamit ang mga makalumang sandata, kulang ang mga suplay, at tinamaan ng sakit at malnutrisyon, sa kalaunan ay sumuko sa mga Hapon noong Abril 9, 1942. <ref name="Breuer 31">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 

Ang mga Hapon ay una nang nagplano para sa 10,000-25,000 lamang na mga Amerikano at Pilipinong mga bilanggo ng digmaan (POW). Kahit na nag-ayos sila ng dalawang mga ospital, maraming pagkain, at guwardya para sa pagtatantya na ito, labis silang nasobrahan nang higit sa 72,000 mga bilanggo. <ref name="Breuer 31">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="McRaven 245">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> Sa pagtatapos ng 60-milya (97-km) na martsa, 52,000 lamang na mga bilanggo (humigit-kumulang na 9,200 na Amerikano at 42,800 na Pilipino) ang nakarating sa [[Kampo ng O'Donnell|Camp O'Donnell]], na tinatayang 20,000 ang namatay dahil sa sakit, gutom, pagpapahirap, o pagpatay.<ref name="McRaven 245"/><ref name="Shoot24:52">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=24:52}}</ref><ref name="Breuer 40">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Nang maglaon, ang pagsasara ng Camp O'Donnell karamihan sa mga nakakulong na sundalo ay inilipat sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan upang sumama sa mga POW mula sa [[Labanan ng Corregidor]] . <ref name="Sides 134">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Noong 1944, nang makarating ang Estados Unidos sa [[Pilipinas]] upang makuha ito, ang mga utos ay ipinadala ng mataas na komandante ng Hapon na patayin ang mga POW upang maiwasan silang mailigtas ng mga pwersa ng pagpapalaya. Ang isang paraan ng pagpapatupad ay ang pag-ikot ng mga bilanggo sa isang lokasyon, ibuhos ang gasolina sa kanila, at pagkatapos ay sunugin sila ng buhay. <ref name="Sides 10">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Matapos marinig ang mga salaysay ng mga nakaligtas mula sa [[:en:Palawan massacre|masaker sa Puerto Princesa Prison Camp]], natakot ang mga pwersang nagpapalaya na ang kaligtasan ng mga POW sa bansa ay nasa panganib, at nagpasya na maglunsad ng isang serye ng mga operasyon ng pagsalakay upang mailigtas ang mga nabubuhay pa na mga POW sa mga isla.

== Kampo ng POW  ==
[[Talaksan:Giving_a_sick_man_a_drink_as_US_POWs_of_Japanese,_Philippine_Islands,_Cabanatuan_prison_camp.jpg|alt=A black-and-white pencil drawing of a man giving another a drink from a canteen. They are located in an enclosure surrounded by barbed wire with guards holding guns patrolling the perimeter.|left|thumb| Ang pagguhit ng dating POW sa isang bilanggo na nagbibigay ng inumin sa isa pa sa kampo ng Cabanatuan ]]
Ang kampo ng bilangguan ng Cabanatuan ay pinangalanang malapit sa lungsod na may 50,000 mga tao (tinawag din ito ng mga lokal na Kampo Pangatian, pagkatapos ng isang maliit na malapit na nayon). <ref name="Sides 134">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Rottman 25">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang kampo ay unang ginamit bilang isang istasyon ng [[:en:United States Department of Agriculture|Kagawaran ng Agrikultura ng Amerika]] at pagkatapos ay isang kampo ng pagsasanay para sa hukbo ng Pilipino. <ref name="McRaven 247">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> Nang salakayin ng mga Hapon ang Pilipinas, ginamit nila ang kampo na kulungan ng mga Amerikanong POW. Ito ay isa sa tatlong mga kampo sa lugar ng Cabanatuan at itinalaga para paglagyan ng mga may sakit na detenido. <ref name="Waterford 252">{{Harvard citation no brackets|Waterford|1994}}</ref> <ref name="Carson 79">{{Harvard citation no brackets|Carson|1997}}</ref> Ang pagsakop sa {{Convert|100|acres|km2}}, ang hugis-parihabang hugis ng kampo ay humigit-kumulang {{Convert|800|yd|m}}   ang haba at {{Convert|600|yd|m}} sa  kabuuan, nahahati ng isang kalsada na tumatawid sa gitna nito. <ref name="Alexander 231">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> <ref name="Sides 169">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Shoot3303">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=33:03}}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=xyk256lPlHIC&pg=PT167&lpg=PT167&dq=Cabanatuan+prison+camp+acres&source=bl&ots=KSCWVd5pxV&sig=eQf1zFcXt8nm9jRwmfJ5XZhZXTY&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi7t6aO15zPAhXKNiYKHVjOBOAQ6AEIRTAG#v=onepage&q=Cabanatuan%2520prison%2520camp%2520acres&f=false|title=My Hitch in Hell: The Bataan Death Marso|last=Tenney|first=Lester I.|date=2001-01-01|publisher=Potomac Books, Inc.|isbn=9781597973465|language=en}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|url=http://philippine-defenders.lib.wv.us/html/cabanatuan.html|title=Cabanatuan Camp|website=philippine-defenders.lib.wv.us|access-date=2016-09-20|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304192623/http://philippine-defenders.lib.wv.us/html/cabanatuan.html|archivedate=Marso 4, 2016|df=mdy-all}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304192623/http://philippine-defenders.lib.wv.us/html/cabanatuan.html |date=2016-03-04 }}</ref> Ang isang bahagi ng kampo ay nagtataguyod ng mga guwardya ng Hapon, habang ang iba pang kasama ang kuwartel na kawayan para sa mga bilanggo pati na rin ang isang seksyon para sa isang ospital.  Pinangalanan na "''Zero Ward''" dahil nga sa walang posibilidad na makalabas dito ng buhay,  ang ospital ay pangalagaan ng mga pinakamaysakit na mga bilanggo habang hinihintay nilang mamatay mula sa mga sakit tulad ng [[Iti|dysentery]] at [[Malarya|malaria]]. <ref name="Wodnik 39">{{Harvard citation no brackets|Wodnik|2003}}</ref> <ref name="Carson 62">{{Harvard citation no brackets|Carson|1997}}</ref> Walong talampakan (2.4-m) ang mga mataas na [[:en:Barbed wire|barbed wire na]] bakod na nakapaligid sa kampo, bilang karagdagan sa maraming mga [[:en:Bunker|bunker ng pillbox]] at apat na palapag na mga tore ng bantay. <ref name="Rottman 26">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> <ref name="McRaven 248">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> <ref name="King 61">{{Harvard citation no brackets|King|1985}}</ref> 

Sa tugatog nito, ang kampo ay humawak ng 8,000. Ang mga sundalong Amerikano (kasama ang isang maliit na bilang ng mga sundalo at sibilyan mula sa ibang mga bansa kabilang ang United Kingdom, Norway, at Netherlands), na ginagawa itong pinakamalaking kampo ng POW sa Pilipinas. <ref name="Sides 20">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Rottman 6">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang bilang na ito ay bumaba nang malaki dahil ang mga sundalo na may malakas na katawan ay ipinadala sa iba pang mga lugar sa Pilipinas, Hapon, [[:en:Taiwan under Japanese rule|Taiwan na sinakop ng Hapones]], at [[Manchukuo]] upang magtrabaho sa mga kampo bilang mga manggagawang alipin. At dahil hindi pa kinumpirma ng bansang Hapon ang [[:en:Geneva Conventions|Geneva Convention]], ang mga POW ay dinala sa labas ng kampo at pinilit na magtrabaho sa mga pabrika upang gumawa ng armas ng bansang Hapon, mag-diskarga ng mga barko, at mag-ayos ng mga eroplano. <ref name="Norman 293">{{Harvard citation no brackets|Norman|Norman|2009}}</ref> <ref name="Breuer 55">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 

Ang mga nabilanggo na sundalo ay tumatanggap ng dalawang rasyon ng pagkain sa isang araw ng sinaing na kanin, paminsan-minsan ay sinasamahan ng prutas, sopas, o karne. <ref name="Parkinson 132">{{Harvard citation no brackets|Parkinson|Benson|2006}}</ref> Upang madagdagan ang kanilang diyeta, ang mga bilanggo ay nag-tatago ng pagkain at mga suplay na nakatago sa kanilang damit na panloob sa kampo sa mga biyahe na pinapayagan ng Hapon sa Cabanatuan. Upang maiwasan ang labis na pagkain, alahas, talaarawan, at iba pang mga mahahalagang bagay mula sa pagkumpiska, ang mga ''item'' ay nakatago sa mga damit o latrines, o binabaon sa hukay bago ang nakatakdang inspeksyon. <ref name="Wright 64">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> <ref name="Carson 81">{{Harvard citation no brackets|Carson|1997}}</ref> Nakokolekta ng mga bilanggo ang pagkain gamit ang iba't ibang mga pamamaraan kabilang ang pagnanakaw, pag-suhol sa mga tanod, pagtatanim ng mga hardin, at pagpatay ng mga hayop na pumapasok sa kampo tulad ng mga daga, ahas, pato, at mga naliligaw na aso. <ref name="Breuer 59">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Wright 71">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> <ref name="Sides 146">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga Pilipino sa patago ay nakakolekta ng libu-libong mga [[:en:Quinine|quinine]] na tableta upang i-pasok ng palihim sa kampo upang malunasan ang malaria, at makasagip ng daan-daang buhay. <ref name="Breuer 97">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 187">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Isang pangkat ng mga bilanggo ng Corregidor, bago pumasok sa kampo, ang bawat isa ay nagtago ng isang piraso ng isang radyo sa ilalim ng kanilang kasuutan, upang kalaunan ay muling inayos na isang gumaganang aparato. <ref name="Breuer 75">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Kapag ang mga Hapones ay nangailangan ng isang technician ng radyo na Amerikano na ayusin ang kanilang mga radyo, nagnanakaw siya ng mga bahagi. Ang mga bilanggo ay mayroong maraming mga radyo upang makinig sa mga balita sa mga istasyon ng radyo hanggang sa San Francisco, na nagagawa ng mga POW na marinig ang tungkol sa katayuan ng giyera. <ref name="Breuer 74">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 160">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Wright 70">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> Isang nakaw na kamera ang ginamit upang idokumento ang mga kondisyon ng pamumuhay ng kampo. <ref name="Bilek 125">{{Harvard citation no brackets|Bilek|O'Connell|2003}}</ref> Ang mga bilanggo ay gumawa rin ng mga sandata at nagpuslit ng mga bala sa kampo para sa posibilidad na makakuha ng isang baril. <ref name="Breuer 125">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 
[[Talaksan:Cabanatuan_Prison_Hut.jpg|alt=Black-and-white image a grass nipa hut raised a few feet off the ground by wooden supports. Another hut can be seen in the background.|left|thumb| Isang kubo na ginamit upang maglagay ng mga bilanggo sa kampo ]]
Maramihang mga pagtatangka ng pagtakas ang ginawa sa buong kasaysayan ng kampo ng bilangguan, ngunit ang karamihan ay natapos sa kabiguan. Sa isang pagtatangka, apat na mga sundalo ay nahuling muli ng mga Hapon. Pinilit ng mga tanod ang lahat ng mga bilanggo na panoorin ang apat na mga sundalo habang sila ay pinapahirapan, pinilit na maghukay ng kanilang sariling mga libingan at pagkatapos ay binitay. <ref name="Breuer 56">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Pagkaraan ng ilang sandali, ang mga guwardiya ay naglagay ng mga palatandaan na nagpapahayag na kung ang iba pang mga pagtatangka sa pagtakas ay gagawin, sampu sa mga bilanggo ay papatayin para sa bawat makakatakas.  <ref name="Wright 58">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> Ang mga tirahan ng mga bilangguan ay nahahati sa mga grupo ng sampu, na nag-udyok sa mga POW na bantayan ang iba upang maiwasan ang mga ito sa paggawa ng mga pagtatangka sa pagtakas.  <ref name="Sides 149">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Pinayagan ng mga Hapones ang mga POW na magtayo ng mga ''septic system'' at mga kanal ng irigasyon sa buong bilangguan ng kampo. <ref name="Sides 1356">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Wright 60">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> Ang isang kinatawan sa bilangguan ay naroon upang magbenta ng mga bagay tulad ng saging, itlog, kape, kuwaderno, at sigarilyo. <ref name="Wright 59">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> Pinapayagan ang mga aktibidad na libangan para sa mga paglalaro ng [[Beysbol|baseball]], [[:en:Horseshoes|horseshoes]], at mga labanan ng [[Pingpong|ping pong]] . Bilang karagdagan, isang aklatan na may 3,000 na aklat ang pinayagan (na kung saan ay ibinigay ng [[Kilusang Pandaigdig ng Krus na Pula at Gasuklay na Pula|Red Cross]] ), at paminsan-minsan ay nagpapalabas ng mga pelikula.  <ref name="Wright 61">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> <ref name="Parkinson 124">{{Harvard citation no brackets|Parkinson|Benson|2006}}</ref> Isang bulldog na aso ang alaga ng mga bilanggo, at nagsilbing maskot para sa kampo. <ref name="Sides 148">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Bawat taon sa panahon ng Pasko, binibigyan ng pahintulot ng mga guwardya ng Hapon ang Red Cross na magbigay ng isang maliit na kahon sa bawat isa sa mga bilanggo, na naglalaman ng mga ''item'' tulad ng corned beef, [[:en:Instant coffee|instant na kape]], at tabako. <ref name="Bilek 125">{{Harvard citation no brackets|Bilek|O'Connell|2003}}</ref> <ref name="Wright 62">{{Harvard citation no brackets|Wright|2009}}</ref> <ref name="Sides 1423">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga bilanggo ay nakapagpadala rin ng mga postkard sa mga kamag-anak, bagaman ito ay ipinagbabawal ng mga tanod.  <ref name="Bilek 121">{{Harvard citation no brackets|Bilek|O'Connell|2003}}</ref> 

Habang nagpapatuloy ang paglapit ng mga puwersa ng Amerika sa Luzon, iniutos ng [[:en:Japanese Imperial High Command|Japanese Imperial High Command]] na ang lahat ng may kakayahang katawan na POW ay dalhin sa Japan. Mula sa kampo ng Cabanatuan, mahigit sa 1,600 sundalo ang inalis noong Oktubre 1944, naiwan ang higit sa 500 na may sakit, mahina, o may kapansanan na POW. <ref name="Breuer 137">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Breuer 144">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 202">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Noong Enero 6, 1945, ang lahat ng mga guwardiya ay lumayo mula sa kampo ng Cabanatuan, naiiwan ang mga POW. <ref name="Breuer 1401">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Nauna nang sinabi ng mga guwardiya sa mga pinuno ng bilanggo na hindi nila dapat subukang tumakas, o kung hindi sila ay papatayin. <ref name="Sides 2378">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Nang umalis ang mga guwardya, pinansin ng mga bilanggo ang banta, na takot na ang mga Hapon ay naghihintay malapit sa kampo at gagamitin ang pagtatangka na makatakas bilang isang dahilan upang maisagawa ang lahat.  Sa halip, ang mga bilanggo ay nagtungo sa guwardya sa gilid ng kampo at hinalughog ang mga gusali ng Hapon para sa mga suplay at maraming pagkain.  Naiwan ang mga bilanggo sa loob ng maraming linggo, maliban kung ang umaatras na mga puwersa ng Hapon ay pana-panahong nananatili sa kampo. Hindi pinapansin ng mga sundalo ang mga POW, maliban kung humingi ng pagkain. Kahit na alam nila ang mga kahihinatnan, ang mga bilanggo ay nagpadala ng isang maliit na grupo sa labas ng mga pintuan ng bilangguan upang dalhin ang dalawang&nbsp; [[kalabaw]] upang katayin. Ang karne mula sa mga hayop, kasama ang pagkain na na-kuha mula sa mga Hapon sa kampo, ay nakatulong sa marami sa mga POW na mabawi ang kanilang lakas, timbang, at tibay. <ref name="Breuer 145">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 2434">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="McRaven 282">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> Noong kalagitnaan ng Enero, isang malaking pangkat ng mga tropang Hapones ang pumasok sa kampo at ibinalik ang mga bilanggo sa kanilang panig ng kampo. <ref name="Sides 2456">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga bilanggo, na na-kabalita sa pamamagitan ng tsismis, ay nag-isip na malapit na silang papatayin ng mga Hapon. <ref name="Sides 2645">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

== Pagpaplano at paghahanda ==
[[Talaksan:Cap._Juan_Pajota.JPG|right|thumb| Si Capt. Juan Pajota ]]
Noong Oktubre &nbsp; 20, 1944, ang pwersa ni Heneral [[Douglas MacArthur|Douglas MacArthur ay]] [[:en:Battle of Leyte|nakarating sa Leyte]], na gumawa ng daan para sa [[:en:Philippines campaign (1944–1945)|pagpapalaya ng Pilipinas]] . Makalipas ang ilang buwan, habang pinagsama ng mga Amerikano ang kanilang mga puwersa upang maghanda para sa pangunahing pagsalakay sa [[Luzon]], halos [[:en:Palawan massacre|150 na mga Amerikano ay pinatay]] ng kanilang mga tagabihag na Hapon noong Disyembre &nbsp;14, 1944 sa Puerto Princesa Prison Camp sa isla ng [[Palawan]] . Isang babalang pag-salakay sa himpapawid ang tumunog upang ang mga bilanggo ay makapasok sa mga ''slit-trench'' at ''log-and-earth'' na sakop ng [[:en:Air raid shelter|''air-raid na mga silungan'']], at doon nilagyan ng gasolina at sinunog na buhay. <ref name="SanJoseNews">{{cite news|last=Reichmann|first=John A.|title=Massacre of Americans is Charged|work=[[San Jose Mercury News|San Jose News]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=FCciAAAAIBAJ&sjid=CKQFAAAAIBAJ&pg=2439,5620215&dq|via=Google News|date=Setyembre 4, 1945|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref> Ang isa sa mga nakaligtas, si [[:en:Private first class|PFC]] Eugene Nielsen, ay nagsaysay ng kanyang kwento sa Intelligence ng US Army noong Enero &nbsp; 7, 1945. <ref name="Sides 12">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Pagkalipas ng dalawang araw, ang mga puwersa ni MacArthur ay nakarating sa Luzon at nagsimula ng isang mabilis na pagsulong patungo sa kapital, ang [[Maynila]] . <ref name="Eug52Years">{{cite news|agency=[[Associated Press]]|title=General MacArthur Had Remarkable Military Career...52 Years|work=[[The Register-Guard|Eugene Register-Guard]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=SJgRAAAAIBAJ&sjid=-uIDAAAAIBAJ&pg=2707,1127487&dq|page=2|via=Google News|date=Abril 6, 1964|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref>

Si Major Bob Lapham, ang pinuno ng Amerikanong [[:en:United States Army Forces in the Far East|USAFFE]] na pinuno ng gerilya, at isa pang pinuno ng gerilya, si [[Juan Pajota]], ay itinuturing na palayain ang mga bilanggo sa loob ng kampo, <ref name="Breuer 1201">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> ngunit natatakot sa mga isyu sa logistik sa pagtatago at pag-aalaga sa mga bilanggo. <ref name="Hunt 196">{{Harvard citation no brackets|Hunt|1986}}</ref> Isang naunang plano ay iminungkahi ni Lieutenant Colonel Bernard Anderson, pinuno ng mga gerilya malapit sa kampo. Iminungkahi niya na ang mga gerilya ay mai-secure ang mga bilanggo, pag-escort sa kanila ng {{Convert|50|mi|km}}   papunta sa Debut Bay, at dalhin ang mga ito gamit ang 30  mga submarino. Ang plano ay tinanggihan ang pag-apruba dahil natatakot si MacArthur na mahuli ng mga Hapon ang mga tumatakas na mga bilanggo at papatayin silang lahat. <ref name="Alexander 231">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> Bilang karagdagan, ang Navy ay wala ang kinakailangang mga submarino, lalo na sa nalalapit na pagsalakay ni MacArthur sa Luzon.  

Noong Enero &nbsp; 26, 1945, naglalakbay si Lapham mula sa kanyang lokasyon malapit sa kampo ng bilangguan hanggang sa punong-himpilan ng [[:en:Sixth United States Army|Anim na Hukbo]], na {{Convert|30|mi|km}}   layo. <ref name="Breuer 1489">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Inirerekomenda niya kay [[:en:Lieutenant general (United States)|Lieutenant General]] [[:en:Walter Krueger|Walter Krueger]] sa intelligence chief na si Colonel Horton White na isang pagsusumikap na iligtas upang mapalaya ang tinatayang 500 na mga POW sa kampo ng bilangguan ng Cabanatuan bago ang mga Hapon ay posibleng patayin silang lahat.  Tinantiya ni Lapham ang mga puwersa ng Hapon na isama ang 100-300 &nbsp; sundalo sa loob ng kampo, 1,000 sa tapat ng Cabu River sa hilagang-silangan ng kampo, at marahil sa paligid ng 5,000 sa loob ng Cabanatuan City.  Ang mga larawan ng kampo ay magagamit din, dahil ang mga eroplano ay kumuha ng mga imahe ng pagsubaybay kamakailan noong Enero 19. <ref name="Sides 261">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Tinantya ni White na hindi makakarating ang I Corps City sa Cabanatuan City hanggang Enero 31 o Pebrero 1, at kung ang anumang pagtatangka sa pagsagip ay gagawin, kailangan nitong sa Enero 29. <ref name="Rottman 10">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Iniulat ni White ang mga detalye kay Krueger, na nagbigay ng order para sa pagtatangka sa pagliligtas.  
[[Talaksan:Mucci.jpg|alt=|left|thumb|Tenyente Koronel Henry Mucci at Kapitan Vaughn Moss]]
Pinulong ni White si [[:en:Lieutenant colonel|Tenyente koronel]] [[:en:Henry Mucci|Henry Mucci]], pinuno ng [[:en:6th Ranger Battalion|6th Ranger Battalion]], at tatlong tenyente mula sa [[:en:Alamo Scouts|Alamo Scout]] - ang espesyal na yunit ng [[:en:Reconnaissance|reconnaissance]] na nakalakip sa kanyang Ika-anim na Hukbo - para sa isang panayam sa misyon na salakayin ang Cabanatuan at iligtas ang mga POW. <ref name="Breuer 1489">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang grupo ay bumuo ng isang plano upang iligtas ang mga bilanggo. Ang labing-apat na Scout, na binubuo ng dalawang koponan, ay aalis ng 24 oras nang maaga sa pangunahing puwersa, upang suriin ang kampo. <ref name="Rottman 19">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang pangunahing puwersa ay binubuo ng 90 mga ''Rangers'' mula sa C Company at 30 mula sa F Company na magmamartsa ng 30 &nbsp; milya sa likuran ng mga linya ng Hapon, palibutan ang kampo, patayin ang mga guwardya, at iligtas sa pag-eskapo ang mga bilanggo pabalik sa mga linya ng Amerikano.  <ref name="Shoot2920">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=29:20}}</ref> Ang mga Amerikano ay sasanib sa 80 mga gerilyang Pilipino, na magsisilbing gabay at tulong sa pagtatangka sa pagsagip. <ref name="Shoot3220">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=32:20}}</ref> Ang paunang plano ay ang pag-atake sa kampo sa 17:30 [[Pamantayang Oras ng Pilipinas|PST]] ( [[:en:UTC + 08: 00|UTC + 8]] ) noong Enero 29. <ref name="Breuer 150">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 

Noong gabi ng Enero 27, pinag-aralan ng mga Rangers ang mga larawan sa pag-mamatyag sa himpapawid at nakinig sa mga nakalap na kaalaman ng mga gerilya sa kampo ng bilangguan. <ref name="Breuer 154">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang dalawa pangkat na limang-tao na koponan ng Alamo Scout, na pinangunahan nina [[:en:First lieutenant|1st Lts.]] William Nellist at Thomas Rounsaville, ay umalis sa [[Guimba, Nueva Ecija|Guimba]] ng 19:00 at lumusot sa likuran ng mga linya ng kaaway para sa mahabang paglalakbay upang subukang makitang muli ang kampo ng bilangguan. <ref name="Breuer 3">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Zedric 187">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> <ref name="Sides 124">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang bawat Scout ay armado ng isang .45 &nbsp; pistol, tatlong mga granada, isang riple o [[:en:M1 carbine|M1 karbin]], isang kutsilyo, at dagdag na bala.  Kinaumagahan, naki-ugnay ang mga Scout kasama ang ilang mga yunit ng gerilyang Pilipino sa nayon ng Platero, {{Convert|2|mi|km}}   hilaga ng kampo. 

Ang mga Rangers ay armado ng iba't ibang baril na [[:en:Thompson submachine gun|Thompson submachine]], [[:en:M1918 Browning Automatic Rifle|BARs]], [[:en:M1 Garand|M1 Garand rifles]], pistol, granada, kutsilyo, at dagdag na bala, pati na rin ang ilang mga [[:en:Bazooka|bazooka]] .  <ref name="Sides 73">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Apat &nbsp; sa mga litratista sa labanan mula sa isang yunit ng 832nd Signal Service Battalion ay nagboluntaryo upang samahan ang Scout at Rangers upang i-tala ang pagligtas matapos iminungkahi ni Mucci ang ideya ng pagdokumento ng pagsalakay. <ref name="Sides 645">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang bawat litratista ay armado ng isang pistol. <ref name="Breuer 157">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa kabila ng mga paghihigpit ng Geneva Convention sa mga armadong medikal na tauhan, ang [[Maninistis|siruhano]] na si Kapitan Jimmy Fisher at ang kanyang mga mediko ay bawat isa ay may dalang mga pistola at karbin.   Upang mapanatili ang isang ugnayan sa pagitan ng grupong sasalakay at Army Command, isang radyo outpost ang naitatag sa labas ng Guimba. Ang puwersa ay may dalawang radyo, ngunit ang kanilang paggamit ay inaprubahan lamang sa paghingi ng suporta sa sasakyang panghimpapawid kung tumakbo sila sa malalaking puwersa ng Hapon o kung mayroong mga huling minuto na pagbabago sa pagsalakay (pati na rin ang pagtawag sa ''[[:en:Friendly fire|friendly fire]]'' ng sasakyang panghimpapawid ng Amerika). <ref name="Rottman 19">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> <ref name="Breuer 158">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref>

== Sa likod ng mga linya ng kaaway ==
[[File:RangersGuerillasBehindEnemyLinesRaidCabanatuanJan301945.ogv|right|alt=Video of American soldiers and Filipino guerrillas walking in a line through water carrying guns.|thumb|Ang Rangers, Scout, at gerilya ay dumaan sa magkakaibang lupain at tumawid ng maraming ilog papunta sa kampo ng bilangguan.]]
Ilang sandali makalipas ang 05:00 noong Enero 28, si Mucci at isang pinalakas na kumpanya ng 121 Rangers <ref name="Sides 645">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Breuer 153">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Rottman 22">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> sa ilalim ni Capt.  Robert Prince na nagmaneho ng {{Convert|60|mi|km}}   patungong Guimba, bago nakalusot sa mga linya ng Hapon pagkatapos ng 14:00. <ref name="Breuer 158">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Breuer 155">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Pinangunahan ng mga gerilyang Pilipino, ang mga Rangers ay naglakad sa mga damuhan upang maiwasan ang mga patrolya ng kaaway. <ref name="Breuer 1489">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa mga nayon sa kahabaan ng ruta ng Rangers, ang iba pang mga gerilya ay tumulong sa pag- [[:en:Muzzle (mouth guard)|bubusal ng mga]] aso at paglalagay ng mga manok sa mga kulungan upang maiwasan ang pagdinig ng mga Hapones sa kanilang paglalakbay. <ref name="Black 280">{{Harvard citation no brackets|Black|1992}}</ref> Sa isang punto, ang mga Rangers ay makitid na naiwasan ang isang tangke ng Hapon sa pambansang kalsada sa pamamagitan ng pagtunton sa isang bangin na tumatawid sa ilalim ng kalsada. <ref name="Breuer 160">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 79">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Alexander 237">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> 

Nakarating ang grupo sa Balincarin, isang baryo {{Convert|5|mi|km}}   hilaga ng kampo, nang susunod na umaga. <ref name="Breuer 161">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Nakipag-ugnay si Mucci kasama sina Scout Nellist at Rounsaville upang puntahan ang pag-mamatyag sa kampo mula sa nakaraang gabi. Inilahad ng mga Scout na patag ang lupain sa paligid ng kampo, na mag-iiwan sa puwersa na nakalantad sa harap ng pagsalakay.  Nakipagpulong din si Mucci sa gerilya ng USAFFE na si Kapitan [[Juan Pajota]] at ang kanyang 200 na mga tauhan, na may mga mahusay na kaalaman sa aktibidad ng kaaway, ang mga lokal, at ang lupain ay nagpatunay na mahalaga. <ref name="Shoot3242">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=32:42}}</ref> Nang malaman na nais ni Mucci na itulak ang pag-atake noong gabing iyon, nilabanan ito ni Pajota, iginiit na isang pagpapakamatay ito. Inilahad niya na ang mga gerilya ay nagmamanman ng tinatayang 1,000 &nbsp;mga sundalong Hapon ay nagkampo sa buong Cabu River ng ilang daang yarda mula sa bilangguan. <ref name="Sides 127">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Kinumpirma rin ni Pajota ang mga ulat na halos 7,000 na mga tropa ng kaaway ay na-deploy sa paligid ng Cabanatuan City na matatagpuan ilang milya ang layo. <ref name="Sides 125">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sa nagsusulong na puwersa ng Amerika mula sa timog-kanluran, isang dibisyon ng Hapon ang umatras sa hilaga sa isang kalsada na malapit sa kampo.  <ref name="King 56">{{Harvard citation no brackets|King|1985}}</ref> Inirerekomenda niya na hintayin ang paglipas ng dibisyon upang ang puwersa ay haharap sa kaunting oposisyon. Matapos isama ang impormasyon mula kay Pajota at mga Alamo Scout tungkol sa mabigat na aktibidad ng kaaway sa lugar ng kampo, sumang-ayon si Mucci na ipagpaliban ang pagsalakay ng 24 oras, <ref name="Breuer 162">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> at inalertuhan ang Ika-anim Punong-himpilan ng Army sa napagkasunduan sa pamamagitan ng radyo. <ref name="Sides 131">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Inutusan niya ang mga Scout na bumalik sa kampo at makakuha ng karagdagang kaalaman, lalo na sa lakas ng mga tanod at eksaktong lokasyon ng mga bihag na sundalo. Umalis ang Rangers papunta sa Platero, isang ''baryo'' (suburb) na {{Convert|2.5|mi|km}}   timog ng [[:en:Balincarin|Balincarin]] .  

== Diskarte ==
{{quote box|width=30em|bgcolor=#c6dbf7|qalign=left|quote="Hindi namin ma-rehearse ito. Anumang bagay ng kalikasan na ito, karaniwang nais mong gawin nang paulit-ulit para sa mga ilang linggo nang mas maaga. Kumuha ng higit pang impormasyon, bumuo ng mga modelo, at talakayin ang lahat ng mga contingencies. Magtrabaho sa lahat ng mga gusot. Wala kaming oras para sa anuman. Ito ay ngayon, o hindi kailanman"|source=—Tinukoy ni Kapitan Prince na sumasalamin sa oras sa pagpaplano ng pagsalakay<ref name="Sides 122">{{harvnb|Sides|2001|p=122}}</ref>}}Noong 11:30 ng Enero 30, ang mga Alamo Scout na sina Tenyente Bill Nellist at Kabo Rufo Vaquilar, na nakilala bilang mga lokal, ay nakakuha ng access sa isang inabandunang dampa {{Convert|300|yd|m}}   mula sa kampo. <ref name="Breuer 3">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Alexander 241">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> Iniiwasan na matiktikan ng mga guwardya ng Hapon, naobserbahan nila ang kampo mula sa damp at naghanda ng isang detalyadong ulat sa mga pangunahing tampok ng kampo, kabilang ang pangunahing tarangkahan, lakas ng tropang Hapon, lokasyon ng mga wire ng telepono, at ang pinakamahusay na mga ruta sa pag-atake. <ref name="Sides 169">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Breuer 4">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Maya-maya pa ay nagsama sila ng tatlong iba pang mga Scout, na inatasan ni Nellist na maihatid ang ulat kay Mucci. <ref name="Sides 172">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Si Nellist at Vaquilar ay nanatili sa dampa hanggang sa pagsisimula ng pagsalakay. <ref name="Sides 225">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Nabigyan na si Mucci noong Enero &nbsp; 29 ng hapon ng ulat ni Nellist at ipinasa ito kay Prince, na ipinagkatiwala niya upang alamin kung paano makukuha ang mga Rangers papasok at labas ng looban ng bilangguan, at sa kaunting mga pagkamatay hangga't maaari. Bumuo si Prince ng isang plano, na kung saan pagkatapos ay binago ayon sa bagong ulat mula sa inabandunang pagmamatyag sa dampa na natanggap sa oras na 14:30. <ref name="Sides 174">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Iminungkahi niya na ang mga Ranger ay mahahati sa dalawang pangkat: mga 90 Ranger ng C Company, na pinangunahan ni Prince, ay sasalakay sa pangunahing kampo at pag-eskapo sa mga bilanggo, habang 30 sa mga Ranger ng isang platun mula sa F Company, na pangungunahan ni Tenyente John Murphy, ay hudyat ng pagsisimula ng pag-atake sa pamamagitan ng pagpapaputok sa iba't ibang posisyon ng Hapon sa likuran ng kampo sa oras ng 19:30. <ref name="Sides 224">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Breuer 165">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Tinatantya ni Prince na ang pagsalakay ay magagawa nang 30 &nbsp; minuto o mas kaunti. Nang matiyak ni Prince na ang lahat ng mga POW ay mailigtas sa labas ng kampo, mag-babaril siya ng pulang pailaw, na magpapahiwatig na ang lahat ng tropa ay babalik sa isang pagkikita sa Pampanga River na {{Convert|1.5|mi|km}}   hilaga ng kampo kung saan 150 &nbsp; ang mga gerilya ay handa na sa mga karetelang hila ng kalabaw upang isakay ang mga POW. <ref name="Breuer 164">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang grupong ito ay makakatulong upang mai-karga ang mga POW at pag-bantay sa mga ito pabalik sa mga linya ng Amerikano. 
[[Talaksan:Capt._Fisher.jpg|alt=Black-and-white image of two men in military attire walking next to each other and smiling. Several other men can be seen in the background.|left|thumb| Ang mga Kapitan na sina Jimmy Fisher at Robert Prince at ilang gerilya ng mga Pilipino ilang oras bago magsimula ang pagsalakay. ]]
Isa sa mga pangunahing alalahanin ni Prince ay ang kapatagan ng kanayunan. Pinanatili ng mga Hapon ang lupain na malinis sa mga pananim upang matiyak na ang mga papalapit na mga pag-atake ng gerilya ay makikita upang makita din ang mga bilanggo na tumatakas. <ref name="Rottman 25">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Alam ni Prince na ang kanyang Rangers ay kailangang gumapang sa isang mahaba, bukas na kabukiran na sila ay mga nakadapa, sa ilalim mismo ng mga mata ng mga bantay ng Hapon. Magkakaroon lamang ng higit sa isang oras ng buong kadiliman, habang ang araw ay papalubog sa ilalim ng [[kagiliran]] at ang buwan ay sumikat.  Maaari pa rin ang posibilidad ng mga guwardya ng Hapon na mapansin ang kanilang paggalaw, lalo na sa halos kabilugan ng buwan. Kung matuklasan ang mga Ranger, ang tanging plano na tugon ay para sa lahat na agad na tumayo at magmadali sa kampo. <ref name="Sides 226">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Shoot3533">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=35:33}}</ref> Ang mga Ranger ay walang kamalayan na ang mga Hapon ay walang anumang mga ilaw sa paghahanap na maaaring magamit upang mapaliwanag ang buong kapaligiran. <ref name="Rottman 27">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Iminungkahi ni Pajota na upang abalahin ang mga guwardya, dapat na mag-ingay ang isang eroplano ng [[:en:United States Army Air Forces|United States Army Air Forces]] (USAAF) sa kampo upang ilipat ang mga mata ng mga tanod sa kalangitan. Sumang-ayon si Mucci sa ideya at ang isang kahilingan sa radyo ay ipinadala upang mag-utos na humingi ng isang eroplano na lumipad sa kampo habang ang mga kalalakihan ay ginagawang lumapit habang gumagapang sa buong kabukiran. <ref name="Sides 17980">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Bilang paghahanda sa mga posibleng pinsala o sugat na matatanggap sa engkwentro sa mga Hapon, ang batalyon na [[siruhano]], si Kapitan Jimmy Fisher, ay nakabuo ng isang pansamantalang hospital sa bahay paaralan sa Platero. <ref name="Rottman 38">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> 

Sa pagitan ng madaling araw noong Enero 30, ang kalsada sa harap ng kampo ay malinis sa mga naglalakbay ng mga tropang Hapon. <ref name="Sides 168">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Nagpagawa ng plano si Mucci na protektahan ang mga POW sa sandaling mapalaya sila sa kampo. Dalawang pangkat ng gerilya ng [[:en:Robert Lapham|Luzon Guerrilla Armed Forces]], isa sa ilalim ni Pajota at isa pa sa ilalim ni Kapitan Eduardo Joson, <ref name="Hunt 198">{{Harvard citation no brackets|Hunt|1986}}</ref> ay ipapadala sa kabilaang mga direksyon upang hawakan ang pangunahing kalsada malapit sa kampo. Si Pajota at 200 na mga gerilya ay nag-tayo ng isang harang sa daan sa tabi ng kahoy na tulay sa ibabaw ng Ilog Cabu. <ref name="Breuer 164">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 176">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang pag-harang na ito, sa hilagang-silangan ng kampo ng bilangguan, ay ang unang linya ng pagtatanggol laban sa mga puwersang Hapon na nagkampo sa kabila ng ilog, na abot dinig ang magiging pag-atake sa kampo. Si Joson at ang kanyang 75 na mga gerilya, kasama ang isang koponan ng bazooka ng Ranger, ay mag-tatayo ng isang harang sa daan {{Convert|800|yd|m}}   timog-kanluran ng kampo ng bilangguan upang mapahinto ang anumang mga puwersa ng Hapon na darating mula sa Cabanatuan.  Ang parehong mga grupo ay bawat lugar na may 25 [[:en:landmine|minang pasabog sa lupa]] sa harap ng kanilang mga posisyon, at isang gerilya mula sa bawat pangkat ay binigyan ng isang bazooka upang sirain ang anumang nakabaluti na sasakyan.  Matapos ang mga POW at ang nalalabing puwersa ng pag-atake ay makarating sa tagpuan sa Pampanga River, si Prince ay mag-babaril ng pangalawang pailaw na apoy upang ipahiwatig sa mga lugar ng tambangan na umatras pabalik (unti-unti, kung nahaharap sila ng oposisyon) at tumungo sa Platero. <ref name="Breuer 165">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 

Dahil walang kaalaman ang mga POW sa darating na pag-atake, dumaan sila sa kanilang normal na gawain noong gabing iyon. Noong nakaraang araw, ang dalawang batang Pilipino ay nagtapon ng mga bato sa bilangguan ng kampo na may mga tala na nakalagay, "Maging handa kayong lumabas." <ref name="Rottman 40">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Sa pag-aakalang ang mga batang lalaki ay kumukuha ng isang kalokohan, hindi pinansin ng mga POW ang mga tala. Nagiging mas maingat ang mga POW sa mga guwardya ng Hapon, na naniniwala na anumang oras sa mga susunod na araw maaari silang i-masaker sa anumang kadahilanan. Inisip nila na hindi nais ng mga Hapon na iligtas sila sa pamamagitan ng pagsulong ng mga puwersa ng Amerika, mabawi ang kanilang lakas, at bumalik upang labanan muli ang mga Hapon. Bilang karagdagan, maaaring patayin ng mga Hapon ang mga bilanggo upang maiwasan ang mga ito na sabihin ang mga kalupitan ng Bataan Paglalakad ng Kamatayan sa Bataan o ang mga kondisyon sa kampo. <ref name="Sides 234">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sa limitadong bantay ng Hapon, ang isang maliit na grupo ng mga bilanggo ay nakapagpasya na na gumawa sila ng pagtatangka sa pagtakas ng mga 20:00. <ref name="Breuer 166">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 268">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

== Pagsagip sa mga bilanggo ==
[[Talaksan:P61.black.widow.arp.750pix.jpg|alt=Color image of a two-seater airplane in flight|thumb| Isang P-61 Black Widow, na katulad ng isa na nagambala sa mga tanod ng Hapon habang ang mga puwersa ng Amerika ay gumapang patungo sa kampo ]]
Sa 17:00, ilang oras matapos maaprubahan ni Mucci ang plano ni Prince, umalis ang mga Ranger mula sa Platero. Ang mga puting tela ay nakatali sa kanilang kaliwang braso upang maiwasan ang mga "''friendly fire''". <ref name="Rottman 43">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Tumawid sila sa Ilog Pampanga at pagkatapos, sa 17:45, ang mga tauhan ni Prince at Murphy ay naghati-hati upang palibutan ang kampo. <ref name="Sides 224">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Breuer 166">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sina Pajota, Joson, at ang kanilang gerilyang pwersa bawat isa ay nagtungo sa kanilang mga tambangan. Ang mga Ranger sa ilalim ni Prince ay nagtungo sa pangunahing tarangkahan at huminto ng mga {{Convert|700|yd|m}}   mula sa kampo upang maghintay para sa pagdilim ng gabi at ang pambubulabog ng eroplano.  

Samantala, isang [[:en:Northrop P-61 Black Widow|P-61 Black Widow]] mula sa ika-547 na Night Fighter Squadron, na nagngangalang ''Hard to Get'', ay naganap noong 18:00, pinalipad ni Kapitan Kenneth Schrieber at 1st Lt. Bonnie Rucks. <ref name="Sides 2480">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Mga 45 &nbsp; minuto bago ang pag-atake, pinatay ni Schrieber ang kaliwang makina nang ito ay nas {{Convert|1500|ft|m}}   sa kampo. Pinaandar niya itong muli, na lumilikha ng isang malakas na pag-backfire, at inulit ang pamamaraan nang dalawang beses pa, bumaba ng lipad sa taas ng {{Convert|200|ft|m}}   . Nagpapanggap na ang kanyang eroplano ay may sira, tumungo si Schneber patungo sa mababang mga burol, sa pamamagitan lamang ng {{Convert|30|ft|m}}   . Sa mga tagamasid ng Hapon, tila babagsak ang eroplano at pinanood nila, naghihintay para sa isang nagniningas na pagsabog. Paulit-ulit itong inulit ni Schneber habang nagsasagawa rin ng iba't ibang mga akrobatikong maniobra. Ang panlilinlang ay nagpatuloy sa loob ng dalawampung minuto, na lumilikha ng isang liblib para sa mga Ranger na pumapasok sa kampo ng pagapang.  <ref name="Shoot3620">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=36:20}}</ref> Kalaunan ay pinuri ni Prince ang mga aksyon ng mga piloto: "Ang ideya ng isang panghimpapawid na panlilinlang ay medyo hindi pangkaraniwan at sa totoo lang, hindi ko inisip na gagana ito, hindi sa isang milyong taon. Ngunit ang mga mapaglalangan ng piloto ay napakahusay at mapanlinlang na ang pagkuha ng atensyon ay kumpleto. Hindi ko alam kung saan tayo papunta kung wala ito. "  Habang binubulabog ng eroplano ang kampo, sina Tenyente Carlos Tombo at ang kanyang mga gerilya kasama ang isang maliit na bilang ng Ranger ay ginupit ang mga [[:en:Telephone line|linya ng telepono]] ng kampo upang maiwasan ang komunikasyon sa malaking puwersa na naka-istasyon sa Cabanatuan. <ref name="Breuer 165">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 
[[Talaksan:Pajota's_Guerrillas.jpg|alt=Three men, wearing uniforms and hats are standing and looking to the right. They are armed with grenades, guns, and have pouches. Other men can be seen in the background.|left|thumb| Mga gerilya ni Kapitan Pajota sa Cabanatuan ]]
Noong 19:40, ang buong looban ng bilangguan ay nagkaroon ng maliit na palitan ng putok ng armas nang si Murphy at ang kanyang mga tauhan ay pinaputukan ang mga bantay sa tore at baraks. <ref name="Breuer 173">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa loob ng unang labinlimang &nbsp; ilang segundo, ang lahat ng mga bantay na tore ng kampo at mga pillbox ay na-puntirya at nawasak. <ref name="Sides 271">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Nagmadali si Sarhento Ted Richardson na sirain ang isang kandado mula sa pangunahing tarangkahan gamit ang kanyang .45 pistol.  <ref name="Breuer 174">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang mga Ranger sa pangunahing tarangkahan ay nagmaniobra upang makuha ang mga baraks ng guwardiya at mga opisina ng opisyal, habang ang mga nasa likuran ay tinanggal ang mga kaaway malapit sa kubo ng mga bilanggo at pagkatapos ay nagpatuloy nang paglisan. Ang isang koponan ng bazooka mula sa F Company ay tumakbo sa pangunahing daan patungo sa isang latang dampa na sinabi ng mga Scout kay Mucci na may mga laman na tanke. Bagaman tinangka ng mga sundalong Hapon na tumakas na nakasakay sa dalawang &nbsp; mga trak, nagawa ng koponan na sirain ang mga trak at pagkatapos ay ang dampa. <ref name="Breuer 177">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Alexander 248">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> 

Sa simula ng putokan ng mga baril, marami sa mga bilanggo ang naisip na ito ang mga Hapones na nagsisimula sa pagpatay sa kanila. <ref name="Sides 269">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sinabi ng isang bilanggo na ang pag-atake ay tunog tulad ng "pumipitong banatan, kandilang Romano, at nagaapoy na bulalakaw na naglalayag sa aming mga ulo." <ref name="Sides 2689">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Agad na nagtago ang mga bilanggo sa kanilang mga selda, palikuran, at kanal ng irigasyon.  

Nang sumigaw ang mga Ranger sa mga POW na lumabas at mailigtas, marami sa mga POW ang natatakot na ito ay tinangka ng mga Hapones na linlangin sila na papatayin. <ref name="Breuer 178">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Gayundin, ang isang malaking bilang ay sumalungat dahil ang mga sandata at uniporme ng Ranger ay mukhang hindi tulad ng mga ilang taon na mas maaga; halimbawa, ang mga Ranger ay nagsuot ng takip, ang mga naunang sundalo ay may mga [[:en:Brodie helmet|helmet na M1917]] at sinasadya, ang mga Hapon ay nagsusuot din ng takip. <ref name="Sides 275">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Shoot4144">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=41:44}}</ref> Ang mga Ranger ay hinamon ng mga POW at tinanong kung sino sila at saan sila nagmula. Minsan ay kinakailangang gumawa ng pisikal na puwersa ang mga Ranger upang maalis ang mga detenido, na itapon o sipain ng palabas ang mga ito. <ref name="Sides 277">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang ilan sa mga POW ay tumitimbang ng kaunti dahil sa sakit at malnutrisyon na maraming mga Ranger ang bumubuhat ng dalawang kalalakihan. <ref name="Sides 281">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sa sandaling wala na sa kuwartel, sinabihan sila ng mga Ranger na magpatuloy sa pangunahin, o harap na tarangkahan. Ang mga bilanggo ay nalito dahil ang "pangunahing gate" ay nangangahulugang pasukan sa panig ng Amerikano ng kampo. <ref name="Sides 276">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga POW ay nagbanggaan sa isa't isa sa pagkalito ngunit sa kalaunan ay pinamunuan ng mga Rangers. 

Isang nag-iisang kawal ng Hapon ang nakapagpaputok sa tatlong mortar na sunod sunod papunta sa pangunahing tarangkahan. Bagaman mabilis na natagpuan ng mga miyembro ng F Company ang sundalo at pinatay siya, maraming Rangers, Scout, at POW ang nasugatan sa pag-atake. <ref name="Zedric 192">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> <ref name="Sides 283">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang siruhano ng Batalyon na si Kapitan James Fisher ay nasugatan sa tiyan at dinala sa kalapit na nayon ng Balincari. <ref name="Sides 285">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang scout na si Alfred Alfonso ay may sugat ng shrapnel sa kanyang tiyan. <ref name="Breuer 1823">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 284">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Si Scout Lt. Tom Rounsaville at Ranger Pvt. 1st Class Jack Peters ay nasugatan din ng  pambobomba.  
[[Talaksan:Raid_at_Cabanatuan_(2D_action).svg|alt=Overhead map of the layout of the prisoner camp. Arrows indicate the directions the American soldiers attacked the camp, and a legend at the right indicates the types of buildings located in the camp|thumb| Ang paglalarawan ng layout ng kampo at ang mga posisyon ng umaatake na puwersa ng Amerika ]]
Ilang segundo matapos marinig ni Pajota at ng kanyang mga tauhan ang paputok ni Murphy sa unang pagbaril, pinaputokan nila ang nakaalerto na pangkat ng Hapon na matatagpuan sa kabila ng ilog Cabu. <ref name="Sides 291">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Zedric 191">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> Nauna nang nagpadala si Pajota ng isang dalubhasa sa demolisyon na magtakda ng pag-papasabog sa walang bantay na tulay at sirain ito sa 19:45. <ref name="Sides 176">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Shoot34:56">{{Cite episode|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|series=Shootout!|serieslink=Shootout!|network=[[History (U.S. TV channel)|History Channel]]|airdate=Disyembre 1, 2006|season=2|number=5|minutes=34:56}}</ref> Ang bomba ay sumabog sa itinalagang oras, at bagaman hindi nito nasira ang tulay, nabuo nito ang isang malaking butas kung saan hindi makadaan ang mga tanke at iba pang mga sasakyan. <ref name="Breuer 184">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 292">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang sunod sunod na mga tropang Hapones ay sumugod sa tulay, ngunit ang hugis-V na choke point  na nilikha ng mga gerilya ng Pilipino ay naiwakasi sa bawat pag-atake. <ref name="Alexander 248">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> Isang gerilya, na sinanay na gumamit ng bazooka lamang ng ilang oras na mas maaga ng mga Ranger, ay nawasak o nabalda ang apat na mga tangke na nagtatago sa likod ng isang kumpol ng mga puno. <ref name="Sides 293">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang isang pangkat ng mga sundalong Hapones ay nagsisikap na palutangin ang posisyon ng pag-aabang sa pamamagitan ng pagtawid sa ilog palayo sa tulay, ngunit nakita at pinatay ng mga gerilya ang mga ito.  

Sa 20:15, ang kampo ay nakuha mula sa Hapon at pinutok ni Prince ang kanyang pasikalb upang maging hudyat ng pagtatapos ng pag-atake. <ref name="Sides 295">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Walang putukan na naganap sa huling labinlimang minuto. <ref name="Breuer 185">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Gayunpaman, habang ang mga Ranger ay tumungo patungo sa tagpuan, Si Kabo Roy Sweezy ay nabaril ng dalawang beses sa pamamagitan ng pagbaril ng kakampi, at pagkatapos ay namatay. <ref name="Sides 297">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga Ranger at mga pagod, mahina, at may sakit na mga POW ay nagpunta sa itinalagang Ilog Pampanga na nakalulugod, kung saan isang karaban ng 26 na mga karetelang may kalabaw ay naghintay na dalhin ang mga ito sa Platero, na pinapatakbo ng mga lokal na tagabaryo na inayos ni Pajota. <ref name="Breuer 186">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa 20:40, sa sandaling nalaman ni Prince na ang bawat tao ay nakatawid na sa Ilog Pampanga, ipinaputok niya ang kanyang pangalawang pasiklab upang ipahiwatig sa mga tao nina Pajota at Joson. <ref name="Sides 298">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga Scout ay nanatili sa likuran sa tagpuan upang suriin ang lugar para sa mga paggalaw ng kaaway. <ref name="Breuer 187">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Samantala, ang mga tauhan ni Pajota ay nagpatuloy na pigilan ang umaatake na kaaway hanggang sa wakas ay maaari na silang mag-atras sa 22:00, nang tumigil ang mga Hapon sa pakikipaglaban sa tulay. <ref name="McRaven 271">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> Hindi nakatagpo ng pagsalungat sina Joson at ang kanyang mga tauhan, at bumalik sila upang tulungan ang pag-alalay sa mga POW. <ref name="Sides 299">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Bagaman ang mga litratista ng labanan ay nakuhanan ang mga imahe ng paglalakbay patungo at mula sa kampo, hindi nila nagawang gamitin ang kanilang mga kamera sa oras ng pag-atake sa gabi, dahil ang mga ilaw ng ''flash'' ay magpapahiwatig ng kanilang mga posisyon sa mga [[Hapon]] . <ref name="Sides 222">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Isa sa mga litratista ay sumalamin sa naging hadlang sa gabi: "Naramdaman namin tulad ng isang sabik na sundalo na dala ang kanyang riple para sa mahabang distansya sa isa sa mga pinaka-importanteng laban sa digmaan, pagkatapos ay hindi kailanman nagkaroon ng pagkakataon na paputukin ito." <ref name="Breuer 165">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang mga litratista ng Signal Corps sa halip ay tumulong sa pag-alalay sa mga POW sa labas ng kampo.  

== Daan sa mga linya ng Amerikano ==
{{quote box|width=30em|bgcolor=#c6dbf7|qalign=left|quote="Nagawa ko ang Paglalakad ng Kamatayan sa Bataan, kaya sigurado kong magagawa ang isang ito!"|source=—isa sa mga POW habang naglalakbay pabalik sa linya ng mga Amerikano<ref name="Breuer 18890">{{harvnb|Breuer|1994|pp=188–190}}</ref>}}
Pagsapit ng 22:00, ang mga Ranger at mga dating POW ay nakarating sa Platero, kung saan nagpahinga sila ng kalahating oras. <ref name="Breuer 187">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 299">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Sides 302">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Isang mensahe sa radyo ang ipinadala at natanggap ng Anim na Hukbo noong 23:00 na ang misyon ay naging isang tagumpay, at bumalik sila kasama ang mga nailigtas na mga bilanggo sa mga linya ng Amerikano. <ref name="Rottman 54">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Matapos ang isang headcount, natuklasan na si POW Edwin Rose, isang bingi na sundolong Briton, ay nawawala. <ref name="Sides 300">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sinabi ni Mucci na wala sa mga Ranger ang maiiwasang maghanap para sa kanya, kaya't nagpadala siya ng maraming mga gerilya upang gawin ito sa umaga.  Nabatid na kalaunan ay nakatulog si Rose sa palikuran bago ang pag-atake. <ref name="Breuer 184">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Maagang nagising si Rose kinabukasan, at napagtanto na ang iba pang mga bilanggo ay wala na at naiwan siya. Gayunpaman, naglaan siya ng oras upang mag-ahit at magsuot ng kanyang pinakamahusay na damit na nai-tago niya para sa araw na ililigtas siya. Lumakad siya palabas ng kampo ng bilangguan, iniisip na malapit na siyang matagpuan at hahantong sa kalayaan. Sapat na, natagpuan si Rose sa pamamagitan ng pagdaan ng mga gerilya. <ref name="Breuer 1945">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Sides 327">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga pag-aayos ay ginawa para sa isang yunit ng tanke upang kunin siya at dalhin siya sa isang ospital. <ref name="Zedric 198">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> 
[[File:PrisonersReturnRaidCabanatuanJan311945.ogv|left|alt=Video of men walking in a line, who look at and smile at the camera. They are led by a man riding a carabao pulling a cart. The men wear assorted vests, T-shirts, uniforms, shorts, and pants. Brush can be seen in the background.|thumb|Mga dating POWs ng Cabanatuan na naglalakad sa linya ng mga Amerikano]]
Sa isang pansamantalang hospital sa Platero, si Scout Alfonso at Ranger Fisher ay mabilis na inilagay sa operasyon. Ang shrapnel ay tinanggal mula sa tiyan ni Alfonso, at inaasahang makakabawi siya kung makabalik sa mga linya ng Amerikano. Ang shrapnel ni Fisher ay tinanggal din, ngunit sa limitadong mga supply at laganap na pinsala sa kanyang tiyan at bituka, napagpasyahan na mas malawak na operasyon ang kailangang makumpleto sa isang ospital sa Amerika.  <ref name="Sides 310">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Inutusan ni Mucci na ang isang airstrip ay itatayo sa isang bakanteng lupa na katabi ng Platero upang ang isang eroplano ay maaaring ilipad siya sa mga linya ng Amerikano. Ang ilang mga Scout at  ang mga nakalayang bilanggo ay nanatili sa likuran upang itayo ang airstrip. 

Habang paalis ang grupo sa Platero sa ganap na 22:30 upang maglakbay pabalik patungo sa mga linya ng Amerikano, si Pajota at ang kanyang mga gerilya ay patuloy na hiningi sa mga lokal na tagabaryo upang magbigay ng karagdagang mga karetelang kalabaw upang maihatid ang mga mahina na bilanggo. <ref name="Breuer 186">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang karamihan sa mga bilanggo ay may kaunti o walang damit at sapatos, at naging mahirap para sa kanila na maglakad. <ref name="Breuer 179">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Nang makarating ang grupo sa Balincarin, natipon nila halos ang 50 &nbsp; mga kariton <ref name="Breuer 191">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa kabila ng kaginhawaan ng paggamit ng mga kariton, ang mga kalabaw ay naglakbay sa isang mabagal na tulin, {{Convert|2|mph|km/h}}  , na lubos na nabawasan ang bilis ng biyahe pabalik. <ref name="Breuer 187">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa oras na naabot ng pangkat ang mga linya ng Amerikano, 106 na mga kariton ang nagamit. <ref name="Breuer 196">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 

Bilang karagdagan sa pagod na dating mga bilanggo at sibilyan, ang karamihan ng mga Ranger ay natulog lamang ng lima hanggang anim na oras sa nakaraang tatlong araw. Ang mga sundalo ay madalas na may guni-guni o nakatulog habang nagmamartsa sila. [[:en:Amphetamine|Ang Benzedrine ay]] ipinamahagi ng mga mediko upang mapanatili na aktibo ang mga Ranger sa mahabang paglalakad. Ang isang Ranger ay nagkomento sa epekto ng gamot: "Nararamdaman na ang iyong mga mata ay nakabukas. Hindi mo maaaring isarado ang mga ito kung nais mo. Isang pildora ay ang lahat ng aking nakuha - ito lang ang kailangan ko. " <ref name="Sides 3067">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Muling tinulungan ng P-61 Black Widows ang grupo sa pamamagitan ng pag-patroll sa landas na kanilang tinungo pabalik sa mga linya ng Amerika. Sa 21:00, ang isa sa mga sasakyang panghimpapawid ay sumira ng limang Japanese trucks at isang tangke na matatagpuan sa isang kalsada na {{Convert|14|mi|km}}   mula sa Platero na lalabas ang grupo sa kalaunan.  Natugunan din ang grupo sa pamamagitan ng pag-ikot ng P-51 Mustangs na nagbabantay sa kanila habang papalapit sila sa mga linya ng Amerikano. Ang nakalayang bilanggo na si George Steiner ay nagsabi na sila ay "galak na galak sa hitsura ng aming mga eroplano, at ang tunog ng kanilang pag-rapido ay musika sa aming mga tainga". <ref name="Breuer 1945">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> 
[[Talaksan:Route_map_of_Raid_at_Cabanatuan.svg|alt=Map of the Philippines, indicating the path taken from Guimba to the prisoner camp, as well as the path to return to Guimba. The map details roads, rivers, towns, and Japanese positions.|thumb| Ang iba't ibang mga ruta ay ginamit para sa paglusot at pagkuha sa likuran ng mga linya ng Hapon ]]
Sa isang daan ng pagbabalik, ang mga kalalakihan ay pinatigil ng mga [[Hukbalahap]], mga gerilyang Komunistang Pilipino na kinapootan ang mga Amerikano at ang Hapon. Karibal din nila ang mga tauhan ni Pajota. Ang isa sa mga tenyente ni Pajota ay nakipagpulong sa Hukbalahap at bumalik upang sabihin kay Mucci na hindi sila pinapayagan na dumaan sa nayon. Nagalit sa mensahe, pinabalik ni Mucci ang tenyente upang igiit na darating ang humahabol na mga puwersa ng Hapon. Bumalik ang tenyente at sinabi kay Mucci na ang mga Amerikano lamang ang maaaring dumaan, at ang mga kalalakihan ni Pajota ay kailangang manatili. Ang parehong mga Ranger at gerilya ay sa wakas pinayagan matapos ang isang nabalisa na si Mucci ay nagsabi sa tenyente na tatawag siya sa isang artileryang hukbo at papatagin ang buong nayon. Sa katunayan, ang radyo ni Mucci ay hindi gumagana sa puntong iyon. <ref name="Sides 314">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 
[[Talaksan:Carabao_Cart.jpg|thumb| Karitelang Kalabaw na katulad ng mga ginamit sa paglalakbay sa mga linya ng Amerika ]]
Sa 08:00 noong Enero &nbsp; 31, ang taga-radyo ni Mucci ay sa wakas ay nakipag-ugnay sa punong tanggapan ng Ika-anim na Hukbo. Inatasan si Mucci na pumunta sa [[Talavera, Nueva Ecija|Talavera]], isang bayan na nakuha ng Sixth Army na {{Convert|11|mi|km}}   mula sa kasalukuyang posisyon ni Mucci. <ref name="Breuer 196">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa Talavera, ang mga pinalaya na sundalo at sibilyan ay sumakay ng mga trak at ambulansya para sa huling daan ng kanilang paglalakbay pauwi. <ref name="Breuer 197">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang mga POW ay [[:en:Treatment of human lice|inalisan ng mga kuto]], at binigyan ng mga mainit na paligo at bagong damit. <ref name="Sides 326">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Sa ospital ng POW, ang isa sa mga Ranger ay muling pinagsama kasama ang kanyang nailigtas na ama, na ipinapalagay na pinatay na sa labanan noong tatlong taon na ang nakaraan. <ref name="Reunite">{{cite news |last=Lessig |first=Hugh |title=Another storied WWII veteran passes on |publisher=Daily Press Publisher Group |url=http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |date=Hulyo 6, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5zzYZmPGM?url=http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |archivedate=Hulyo 7, 2011 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121009104456/http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |date=Oktubre 9, 2012 }}</ref> Ang Scout at ang natitirang mga POW na naiwan sa likuran upang mailagay si James Fisher papunta sa isang eroplano ay nakatagpo din ng pagtutol ng Hukbalahap. <ref name="Zedric 195">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> Matapos bantain ang mga komunista, binigyan ng ligtas na daanan ang mga Scout at POW at nakarating sa Talavera noong Pebrero &nbsp; 1.  

Ilang araw matapos ang pagsalakay, sinuri ng mga tropa ng Sixth Army ang kampo. Nakolekta nila ang isang malaking bilang ng mga sertipiko ng kamatayan at mga layout ng sementeryo, <ref name="Zedric 198">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> pati na rin ang mga talaarawan, tula, at sketchbook. <ref name="Sides 327">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga sundalong Amerikano ay nagbayad din ng 5  [[Piso ng Pilipinas|piso]] sa bawat isa sa mga nagmaneho ng karitelang kalabaw na tumulong sa paglisan ng mga POW.  <ref name="Alexander 255">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> 

== Kinahinatnan at pangkasaysayan na kabuluhan ==
{| class="wikitable" align="right" border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" style="font-size:95%; width:20%; background-color:#FFFFFF;"
| colspan="2" align="center" style="background:#f0f0f0;" | '''Iniligtas na mga bilanggo''' <ref name="Rottman 61">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> 
|-
| Mga sundalong Amerikano 
| 464 
|-
| Mga sundalong Briton 
| 22 
|-
| Mga sundalong Dutch 
| 3 
|-
| Amerikanong sibilyan 
| 28 
|-
| Mga Norwegian na sibilyan 
| 2 
|-
| Sibilyan ng Britanya 
| 1 
|-
| Sibilyan ng Canada 
| 1 
|-
| Pilipinong sibilyan 
| 1 
|-
| Kabuuan 
| 522 
|}
Ang pagsalakay ay itinuturing na matagumpay - 489 POW ay pinalaya, kasama ang 33 sibilyan. Ang kabuuang kasama 492 &nbsp; Amerikano, 23 &nbsp; British, tatlo &nbsp; Dutch, dalawa ang mga taga-Norway, isa Canada, at isang &nbsp; Pilipino. <ref name="Rottman 61">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang pagsagip, kasama ang pagpapalaya ng [[Kampo ng O'Donnell|Camp O'Donnell]] sa parehong araw, pinayagan ang mga bilanggo na sabihin ang mga kalupitan sa Bataan at Corregidor, na nagdulot ng isang bagong alon ng paglutas para sa giyera laban sa bansang Hapon. <ref name="Zedric 199">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> <ref name="Johnson 264">{{Harvard citation no brackets|Johnson|2002}}</ref> 

Nagbigay ng malaking kredito si Prince para sa tagumpay ng pagsalakay sa iba: "Ang anumang tagumpay na mayroon kami ay dahil hindi lamang sa aming mga pagsisikap kundi sa Alamo Scout at Air Force. Ang mga piloto (Kapitan. Kenneth R. Schrieber at Tenyente Bonnie B. Rucks) ng eroplano na nagpalipad nang mababa sa ibabaw ng kampo ay hindi kapani-paniwalang matapang na mga tao. " <ref name="LJLiberation">{{cite news|last=Goff |first=Marsha Henry |title=Rangers Played Heroic Role in Camp Liberation |work=[[Lawrence Journal-World]] |url=http://www2.ljworld.com/news/2006/may/23/rangers_played_heroic_role_camp_liberation/ |date=Mayo 23, 2006 |accessdate=Marso 29, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risMPgb7?url=http://www2.ljworld.com/news/2006/may/23/rangers_played_heroic_role_camp_liberation/ |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref> 

Ang ilan sa mga Ranger at Scout ay nagpunta sa mga [[:en:War bond|bond drive]] tour sa buong Estados Unidos at nakipagpulong din kay Pangulong [[Franklin D. Roosevelt]] . <ref name="Alexander 255">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> <ref name="Zedric 199">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> Noong 1948, ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]] ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Estados Unidos ay]] lumikha ng batas na nagbigay ng $ 1 ($ {{Inflation|US|1|1948|r=2}} ngayon) para sa bawat araw na nakakulong ang mga POW sa isang kampo ng bilanggo, kabilang ang Cabanatuan. <ref name="Breuer 211">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Dalawa taon pagkalipas , muling inaprubahan ng Kongreso ang isang karagdagang $ 1.50 bawat araw (isang pinagsamang kabuuan ng $ {{Inflation|US|2.50|1950|r=2}} ngayon).  

Ang mga pagtatantya ng mga sundalong Hapon na napatay sa pag-atake ay mula 530 hanggang 1,000. <ref name="Sides 326">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Zedric 199">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> Kasama sa mga pagtatantya ang 73 guwardya at humigit-kumulang na 150 naglalakbay na Hapon na nanatili sa kampo nang gabing iyon, pati na rin ang mga pinatay ng mga tauhan ni Pajota na tinangkang tumawid sa Ilog ng Cabu. <ref name="King 61">{{Harvard citation no brackets|King|1985}}</ref> <ref name="McRaven 249">{{Harvard citation no brackets|McRaven|1995}}</ref> <ref name="Kelly 33">{{Harvard citation no brackets|Kelly|1997}}</ref> 

Maraming Amerikano ang namatay habang at pagkatapos ng pagsalakay. Ang isang bilanggo na humina sa sakit ay namatay dahil sa atake sa puso habang dinala siya ng isang Ranger mula sa kuwartel hanggang sa pangunahing tarangkahan. <ref name="Breuer 180">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> <ref name="Kerr 246">{{Harvard citation no brackets|Kerr|1985}}</ref> Sa bandang huli ay naalaala, "Ang kaguluhan ay naging labis para sa kanya, sa palagay ko. Ito ay talagang malungkot. Siya ay nasa ilang daang hakbang na lamang mula sa kalayaan na hindi niya kilala nang halos tatlong taon. "  Ang isa pang bilanggo ay namatay sa sakit matapos makaabot ng grupo sa Talavera. <ref name="Sides 316">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Bagaman iniutos ni Mucci na ang isang eroplano ay itatayo sa isang bukid sa tabi ng Plateros upang ang isang eroplano ay maaaring maglikas kay Fisher upang makakuha ng medikal na atensyon, hindi ito ipinadala, at namatay siya nang sumunod na araw. <ref name="Zedric 193">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> Ang kanyang huling mga salita ay "Mabuting suwerte sa inyong paglabas." <ref name="Alexander 253">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> Ang iba pang Ranger na napatay sa pagsalakay ay si Sweezy, na nasaktan sa likuran ng dalawang pag-putok mula sa kakamping pagputok. Parehong si Fisher at Sweezy ay inilibing sa [[Manila American Cemetery and Memorial|Manila National Cemetery]] . Dalawampu sa mga gerilya ni Pajota ay nasugatan, pati na ang dalawang &nbsp; Scout at dalawang Ranger. <ref name="Sides 326">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> <ref name="Zedric 199">{{Harvard citation no brackets|Zedric|1995}}</ref> 
[[Talaksan:AlamoScoutsRaidCabanatuanFeb1945.jpg|alt=Black-and-white image of ten men in two rows, the top row standing and the bottom row crouching, are all facing the camera. They are wearing military attire and are holding rifles.|right|thumb| Alamo Scout matapos ang pagsalakay ]]
Ang mga bilanggo na Amerikano ay mabilis na bumalik sa Estados Unidos, karamihan sa pamamagitan ng eroplano. Ang mga may sakit pa rin o nanghihina ay nanatili sa mga ospital ng Amerika upang magpatuloy na makabawi. Noong Pebrero &nbsp; 11, 1945, 280 POW ang umalis sa Leyte sakay sa transportasyon na [[:en:USS General A. E. Anderson (AP-111)|USS ''General AE Anderson'']] na papunta sa San Francisco sa pamamagitan ng Hollandia, [[Bagong Ginea|New Guinea]] . <ref name="Breuer 207">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Sa pagsisikap na pigilan ang napabuti na moral ng Amerikano, ang mga [[:en:Tokyo Rose|tagapagbalita ng radyo ng propaganda ng Hapon]] ay nag-salaysay sa mga sundalong Amerikano na ang mga submarino, barko, at eroplano ay hinahabol ang ''General Anderson'' . <ref name="Sides 324">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang mga banta ay napatunayang isang pananakot, at ligtas na nakarating ang barko sa [[Dalampasigan ng San Francisco|San Francisco Bay]] noong Marso &nbsp; 8, 1945. <ref name="Sides 329">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> 

Ang balita ng pagsagip ay isiniwalat sa publiko noong Pebrero 2. <ref name="Rottman 56">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang pagtatanghal ay ipinagdiwang ng mga sundalo ni MacArthur, mga ''Allied'' na sulatin, at ang publikong Amerikano, dahil ang pagsalakay ay humipo sa isang emosyonal na haplos sa mga Amerikano na nag-aalala tungkol sa kapalaran ng mga tagapagtanggol ng [[Bataan]] at [[Corregidor]] . Ang mga miyembro ng pamilya ng POW ay nakipag-ugnay sa telegrama upang ipaalam sa kanila ang pagsagip. <ref name="StTelegram">{{cite news|title=Visitor is Thrilled to Get Word Son Among Yanks Rescued From Cabanatuan|work=[[St. Petersburg Times]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=wtsKAAAAIBAJ&sjid=x04DAAAAIBAJ&pg=6599,5923529&dq|via=Google News|date=Pebrero 6, 1945|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref> Ang balita ng pagsalakay ay na-ipahayag sa maraming mga himpilan ng radyo at mga pahinang harap ng pahayagan. <ref name="Breuer 202">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang mga Ranger at POW ay nakapanayam upang ilarawan ang mga kondisyon ng kampo, pati na rin ang mga kaganapan ng pagsalakay. <ref name="Hogan 88">{{Harvard citation no brackets|Hogan|1992}}</ref> Ang sigasig sa pagsalakay ay natabunan nang ibang pagkakataon ng iba pang mga kaganapan sa Pasipiko, kabilang ang [[:en:Battle of Iwo Jima|Labanan para sa Iwo Jima]] at ang pagbagsak ng mga [[:en:Atomic bombings of Hiroshima and Nagasaki|bomba ng atomika sa Hiroshima at Nagasaki]] . <ref name="Johnson 264">{{Harvard citation no brackets|Johnson|2002}}</ref> <ref name="Sides 328">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang pag-pagsalakay ay kaagad na sinundan ng karagdagang mga matagumpay na pagsalakay, tulad ng pagsalakay sa [[:en:Santo Tomas Internment Camp|Santo Tomas Civilian Internment Camp]] noong Pebrero &nbsp; 3, <ref name="Freed3700">{{cite news|last=McDaniel|first=C. Yates|title=3,700 Internees, Mostly Americans, Freed From Camp in Heart of Manila|work=[[The Blade (Toledo, Ohio)|Toledo Blade]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=0u0iAAAAIBAJ&sjid=xP8DAAAAIBAJ&dq=santo%20tomas%20internment%20camp%20rescue&pg=4031%2C419436|date=Pebrero 5, 1945|accessdate=Hulyo 26, 2011}}</ref> ang pagsalakay sa [[:en:New Bilibid Prison|Bilibid Prison]] noong Pebrero &nbsp; 4, <ref name="NYTCut">{{cite news|last=Parrott|first=Lindesay|title=Japanese Cut Off|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1945/02/06/archives/japanese-cut-off-macarthur-declares-city-won-as-troops-close-in.html|format=Fee required|date=Pebrero 6, 1945|accessdate=Hulyo 26, 2011}}</ref>
at [[:en:Raid on Los Baños|pagsalakay sa Los Baños]] noong Pebrero 23. <ref name="Alexander 270">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> 
[[Talaksan:POWs_in_Hospital.jpg|alt=Several men are sitting and laying down near a building. Some are bandaged, and others have no shirts. Various boxes and cots are nearby.|left|thumb| Dating Cabanatuan POWs sa isang pansamantalang hospital sa Talavera ]]
Ang isang ulat ng Ika-anim na Hukbo ay nagsabi na nagpakita ang pagsalakay " &nbsp; ... &nbsp; kung ano ang maaaring gawin ng mga patrol sa teritoryo ng kaaway sa pamamagitan ng pagsunod sa mga pangunahing prinsipyo ng scouting at patrolling, '''sneaking'' at ''peeping'',' [ang] paggamit ng pagtatago, pagkilala ng mga ruta mula sa mga litrato at mga mapa bago ang aktwal na operasyon, ... at ang koordinasyon ng lahat ng sandatahan sa pagsasakatuparan ng isang misyon. " <ref name="King 71">{{Harvard citation no brackets|King|1985}}</ref> Nagsalita si MacArthur tungkol sa kanyang reaksyon sa pagsalakay: "Walang insidente ng kampanya sa Pasipiko ang nagbigay sa akin ng kasiyahan tulad ng pagpapakawala ng mga POW sa Cabanatuan. Ang misyon ay mahusay na matagumpay. " <ref name="O'Donnell 178">{{Harvard citation no brackets|O'Donnell|2003}}</ref> Ipinakita niya ang mga parangal sa mga sundalo na lumahok sa pagsalakay noong Marso &nbsp; 3, 1945. Kahit na si Mucci ay hinirang para sa [[:en:Medal of Honor|Medalya ng karangalan]], siya at si Prince ay parehong tumanggap ng [[:en:Distinguished Service Cross (United States)|Distinguished Service Crosses]] . Si Mucci ay na-promote sa koronel at binigay ang pagiging komandante ng 1st Regiment ng [[:en:6th Infantry Division (United States)|6th Infantry Division]] . <ref name="Breuer 211">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang lahat ng iba pang mga opisyal na Amerikano at mga napiling nakalista ay nakatanggap ng Mga [[:en:Silver Star|Bituin ng Pilak]] . <ref name="Breuer 205">{{Harvard citation no brackets|Breuer|1994}}</ref> Ang natitirang mga lalaki na nakalista sa Amerikano at ang mga Pilipinong opisyal ng gerilya ay iginawad ang [[:en:Bronze Star Medal|Bituin na Tansos]] .  Sina Nellist, Rounsaville, at iba pang labindalawang Scout ay nakatanggap ng Mga  [[:en:Presidential Unit Citation (United States)|Presidential Unit Citations]] . <ref name="Alexander 6">{{Harvard citation no brackets|Alexander|2009}}</ref> 

Sa huling bahagi ng 1945, ang mga bangkay ng mga tropang Amerikano na namatay sa kampo ay hinukay, at inilipat ang mga bangkay sa iba pang mga sementeryo. <ref name="Johnson 276">{{Harvard citation no brackets|Johnson|2002}}</ref> Ang lupain ay naibigay sa huling bahagi ng 1990 ng gobyerno ng Pilipinas upang lumikha ng isang alaala. Ang lugar ng kampo ng Cabanatuan ay ngayon ay isang parke na kasama ang isang pang-alaalang pader na naglista ng 2,656 na mga Amerikanong bilanggo na namatay doon. <ref name="Sides 334">{{Harvard citation no brackets|Sides|2001}}</ref> Ang alaala ay pinondohan ng dating mga Amerikanong POW at mga beterano, at pinapanatili ng [[:en:American Battle Monuments Commission|American Battle Monuments Commission]] .<ref name="Rottman 62">{{Harvard citation no brackets|Rottman|2009}}</ref> Ang isang magkasanib na resolusyon ng Kongreso at ni Pangulong [[Ronald Reagan]] na itinalaga noong Abril 12, 1982 bilang "''American Salute to Cabanatuan Prisoner of War Memorial Day''". <ref name="Carson 247">{{Harvard citation no brackets|Carson|1997}}</ref>

== Sa kulturang popular ==
{{quote box|width=30em|bgcolor=#c6dbf7|qalign=left|quote="Sinusubukan ng mga tao sa lahat ng dako na magpasalamat sa amin. Sa palagay ko ang salamat ay dapat pumunta sa iba pang paraan. Magpapasalamat ako sa nalalabi kong buhay na nagkaroon ako ng pagkakataon na gumawa ng isang bagay sa digmaang ito na hindi mapanira. Walang anuman para sa akin ang makapaghambing sa kasiyahan na nakuha ko sa pagtulong upang palayain ang aming mga bilanggo."|source=—Si Kapitan Prince, na sumasalamin sa reaksyon ng publiko sa misyon<ref name="Breuer 206">{{harvnb|Breuer|1994|p=206}}</ref>}} Maraming mga pelikula ang nakatuon sa pagsalakay, habang kasama rin ang archival footage ng mga POW. <ref name="WarEthos">{{cite news|last=Pullen|first=Randy|title=Great Raid on Cabanatuan depicts Warrior Ethos|work=[[Fort Bliss|The Fort Bliss Monitor]]|url=http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723|date=Agosto 18, 2005|accessdate=Pebrero 21, 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080603130948/http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723|archivedate=Hunyo 3, 2008|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080603130948/http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723 |date=Hunyo 3, 2008 }}</ref> Ang pelikula ni  [[:en:Edward Dmytryk|Edward Dmytryk]] noong 1945 na ''Back to Bataan'', na pinagbibidahan ni [[John Wayne]], ay nagbukas sa pamamagitan ng muling pagsasalaysay ng salakay sa kampo ng POW sa Cabanatuan kasama ang totoong buhay na pelikula ng mga nakaligtas na POW. Batay sa mga librong ''The Great Raid on Cabanatuan'' at ''[[:en:Ghost Soldiers|Ghost Soldier]]'', ang 2005 na pelikula ni [[:en:John Dahl|John Dahl]] na ''[[The Great Raid]]'' ay nakatuon sa pagsalakay na nakipag-ugnay sa isang kuwentong pag-ibig. Naglingkod si Prince bilang isang consultant sa pelikula, at naniniwala na ito ay naglalarawan ng tama sa pagsalakay. <ref name="SeattlePiRP">{{cite news|last=Barber |first=Mike |url=http://www.seattlepi.com/local/237842_raid25.html |title=Leader of WWII's "Great Raid" looks back on real-life POW rescue |work=Seattle Post-Intelligencer |date=Agosto 25, 2005 |accessdate=Marso 15, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risK4xd9?url=http://www.seattlepi.com/local/237842_raid25.html |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref><ref name="SeatNative">{{cite news |last=Hui Hsu |first=Judy Chia |title="The Great Raid" includes Seattle native who helped save POWs |work=[[The Seattle Times]] |url=http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20050820&slug=prince19 |date=Agosto 20, 2005 |accessdate=Hunyo 20, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risM7wKI?url=http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20050820&slug=prince19 |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref> Ipinakita ni [[:en:Marty Katz|Marty Katz]]  ang kanyang interes sa paggawa ng pelikula: "Ang [pagligtas] na ito ay isang napakalaking operasyon na kakaunti ang tsansa ng tagumpay. Ito ay tulad ng isang pelikula sa Hollywood - hindi ito maaaring mangyari, ngunit nangyari ito. Iyon ang dahilan kung bakit kami ay naaakit sa materyal. "<ref name="DailyMost">{{cite news|last=Tariman|first=Pablo A.|title='Most Successful Rescue Mission in US History'|work=[[Philippine Daily Inquirer]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=PFc1AAAAIBAJ&sjid=hyUMAAAAIBAJ&pg=1078,18045383&dq|publisher=[[Google News]]|date=Pebrero 9, 2005|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref> Ang isa pang pagkopya ng pagsalakay na isinagawa noong Disyembre 2006 bilang isang yugto ng dokumentaryo ng serye na ''[[:en:Shootout!|Shootout!]]'' . <ref>{{Citation|last=Lam|first=Jeff|title=WWII: Raid on the Bataan Death Camp|date=2006-12-01|url=https://www.imdb.com/title/tt0825165/|last2=Larioza|last3=Sessions|last4=Thompson|first2=Nito|first3=David|first4=Erik|accessdate=2017-04-20}}</ref>

== Mga larawan ng alaala ng Cabanatuan ==
<gallery widths="180" heights="180" perrow="4">
Talaksan:Cabanatuanraid3334jf.JPG|Dambana ng Pag-alala sa Kampo ng Pangatian (Pagsalakay sa Lungsod ng Kabanatuan, pinananatili ng [[American Battle Monuments Commission]])
Talaksan:Cabanatuanraidjf.JPG|Ang Liwasan ng pag-alala sa tabi ng Pangunahing Monumento at Museo ng Kuwadranteng Pang-araw
Talaksan:Cabanatuansundialjf.JPG|"Hour of the Great Rescue" Kuwadranteng pang-araw na Monumento at Museo
Talaksan:Raidcabanatuanjf232.JPG|Luntiang entrada sa Pag-alala kasama ang mga puno ng mangga
Talaksan:Parkraidjf.JPG|Ang looban ng Liwasan
Talaksan:Raidmemorialjf222s.JPG|Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble I
Talaksan:Raidmemorialjf.JPG|Ang mga pangalan ng mga Bayani ng Digmaan na nasa marble II
Talaksan:Raidgreensjf.JPG|Ang isa pang tanawin ng Luntiang entrada sa Pag-alala
</gallery>

== Tingnan din ==

* [[:en:List of American guerrillas in the Philippines|Listahan ng mga gerilya ng Amerika sa Pilipinas]] 
* [[:en:Military history of the Philippines during World War II|Kasaysayan ng Militar ng Pilipinas noong World War II]] 
* [[:en:Raid on Los Baños|Pagsalakay sa Los Baños]], Peb. 1945 
* [[The Great Raid|Ang Dakilang Pagsalakay (pelikula)]]

== Mga Tala ==
{{Reflist|colwidth=20em|refs=<ref name="SeattlePiRP">{{cite news|last=Barber |first=Mike |url=http://www.seattlepi.com/local/237842_raid25.html |title=Leader of WWII's "Great Raid" looks back on real-life POW rescue |work=Seattle Post-Intelligencer |date=Agosto 25, 2005 |accessdate=Marso 15, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risK4xd9?url=http://www.seattlepi.com/local/237842_raid25.html |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="WarEthos">{{cite news|last=Pullen|first=Randy|title=Great Raid on Cabanatuan depicts Warrior Ethos|work=[[Fort Bliss|The Fort Bliss Monitor]]|url=http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723|date=Agosto 18, 2005|accessdate=Pebrero 21, 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080603130948/http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723|archivedate=Hunyo 3, 2008|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080603130948/http://www4.army.mil/ocpa/read.php?story_id_key=7723 |date=Hunyo 3, 2008 }}</ref>
<ref name="SeatNative">{{cite news |last=Hui Hsu |first=Judy Chia |title="The Great Raid" includes Seattle native who helped save POWs |work=[[The Seattle Times]] |url=http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20050820&slug=prince19 |date=Agosto 20, 2005 |accessdate=Hunyo 20, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risM7wKI?url=http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20050820&slug=prince19 |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="DailyMost">{{cite news|last=Tariman|first=Pablo A.|title='Most Successful Rescue Mission in US History'|work=[[Philippine Daily Inquirer]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=PFc1AAAAIBAJ&sjid=hyUMAAAAIBAJ&pg=1078,18045383&dq|publisher=[[Google News]]|date=Pebrero 9, 2005|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref>
<ref name="StTelegram">{{cite news|title=Visitor is Thrilled to Get Word Son Among Yanks Rescued From Cabanatuan|work=[[St. Petersburg Times]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=wtsKAAAAIBAJ&sjid=x04DAAAAIBAJ&pg=6599,5923529&dq|via=Google News|date=Pebrero 6, 1945|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref>
<ref name="SanJoseNews">{{cite news|last=Reichmann|first=John A.|title=Massacre of Americans is Charged|work=[[San Jose Mercury News|San Jose News]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=FCciAAAAIBAJ&sjid=CKQFAAAAIBAJ&pg=2439,5620215&dq|via=Google News|date=Setyembre 4, 1945|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref>
<ref name="Eug52Years">{{cite news|agency=[[Associated Press]]|title=General MacArthur Had Remarkable Military Career...52 Years|work=[[The Register-Guard|Eugene Register-Guard]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=SJgRAAAAIBAJ&sjid=-uIDAAAAIBAJ&pg=2707,1127487&dq|page=2|via=Google News|date=Abril 6, 1964|accessdate=Marso 15, 2010}}</ref>
<ref name="LJLiberation">{{cite news|last=Goff |first=Marsha Henry |title=Rangers Played Heroic Role in Camp Liberation |work=[[Lawrence Journal-World]] |url=http://www2.ljworld.com/news/2006/may/23/rangers_played_heroic_role_camp_liberation/ |date=Mayo 23, 2006 |accessdate=Marso 29, 2010 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5risMPgb7?url=http://www2.ljworld.com/news/2006/may/23/rangers_played_heroic_role_camp_liberation/ |archivedate=Agosto 4, 2010 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="Reunite">{{cite news |last=Lessig |first=Hugh |title=Another storied WWII veteran passes on |publisher=Daily Press Publisher Group |url=http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |date=Hulyo 6, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5zzYZmPGM?url=http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |archivedate=Hulyo 7, 2011 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121009104456/http://www.dailypress.com/news/military/dp-nws-recon-0707-20110706,0,1304844.story |date=Oktubre 9, 2012 }}</ref>
<ref name="Freed3700">{{cite news|last=McDaniel|first=C. Yates|title=3,700 Internees, Mostly Americans, Freed From Camp in Heart of Manila|work=[[The Blade (Toledo, Ohio)|Toledo Blade]]|url=https://news.google.com/newspapers?id=0u0iAAAAIBAJ&sjid=xP8DAAAAIBAJ&dq=santo%20tomas%20internment%20camp%20rescue&pg=4031%2C419436|date=Pebrero 5, 1945|accessdate=Hulyo 26, 2011}}</ref>
<ref name="NYTCut">{{cite news|last=Parrott|first=Lindesay|title=Japanese Cut Off|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1945/02/06/archives/japanese-cut-off-macarthur-declares-city-won-as-troops-close-in.html|format=Fee required|date=Pebrero 6, 1945|accessdate=Hulyo 26, 2011}}</ref>}}

== Sanggunian ==
{{Refbegin|30em}}
* {{cite book|last=Alexander|first=Larry|title=Shadows in the Jungle: The Alamo Scouts Behind Japanese Lines in World War II|url=https://archive.org/details/shadowsinjunglea0000alex|publisher=Penguin Group|year=2009|isbn=0-451-22593-7|ref=harv}}
* {{cite book|last=Bilek|first=Tony|first2=Gene|last2=O'Connell|title=No Uncle Sam: The Forgotten of Bataan|publisher=Kent State University Press|location=Kent, Ohio|year=2003|isbn=0-87338-768-6|ref=harv}}
* {{cite book|last=Black|first=Robert W.|title=Rangers in World War II|url=https://archive.org/details/rangersinworldwa0000blac|publisher=Random House|year=1992|isbn=0-8041-0565-0|ref=harv}}
* {{cite book|last=Breuer|first=William B.|authorlink=William Breuer|title=The Great Raid on Cabanatuan|publisher=John Wiley & Sons|location=New York|year=1994|isbn=0-471-03742-7|ref=harv|url=https://archive.org/details/greatraidoncaban00breu}}
* {{cite book|last=Carson|first=Andrew D.|title=My Time in Hell: Memoir of an American Soldier Imprisoned By the Japanese in World War II|publisher=McFarland & Company|year=1997|isbn=0-7864-0403-5|ref=harv}}
* {{cite book|last=Hogan|first=David W.|title=Raiders or Elite Infantry?: The Changing Role of the U.S. Army Rangers from Dieppe to Grenada|publisher=ABC-CLIO|year=1992|isbn=0-313-26803-7|ref=harv}}
* {{cite book|last=Hunt|first=Ray C.|title=Behind Japanese Lines: An American Guerrilla in the Philippines|url=https://archive.org/details/behindjapaneseli0000hunt_p5l1|publisher=University Press of Kentucky|year=1986|isbn=0-8131-0986-8|ref=harv}}
* {{cite book|last=Johnson|first=Forrest Bryant|title=Hour of Redemption: The Heroic WWII Saga of America's Most Daring POW Rescue|publisher=Warner Books|year=2002|isbn=0-446-67937-2|ref=harv|url=https://archive.org/details/hourofredemption00john}}
* {{cite book|last=Kelly|first=Arthur L.|title=BattleFire!: Combat Stories from World War II|publisher=University Press of Kentucky|year=1997|isbn=0-8131-2034-9|ref=harv}}
* {{cite book|last=Kerr|first=E. Bartlett|title=Surrender & Survival: The Experience of American POWs in the Pacific 1941–1945|publisher=William Morrow and Company|year=1985|isbn=0-688-04344-5|ref=harv|url=https://archive.org/details/surrendersurviva00ker_yg8}}
* {{cite book|last=King|first=Michael J.|title=Rangers: Selected Combat Operations in World War II|publisher=DIANE Publishing|year=1985|isbn=1-4289-1576-1|ref=harv}}
* {{cite book|last=McRaven|first=William H.|title=Spec Ops: Case Studies in Special Operations Warfare Theory and Practice|url=https://archive.org/details/specopscasestudi0000mcra|location=New York|publisher=Presidio Press|year=1995|isbn=0-89141-544-0|ref=harv}}
* {{cite book|last=Norman|first=Michael|first2=Elizabeth M.|last2=Norman|title=Tears in the Darkness: The Story of the Bataan Death Marso and Its Aftermath|location=New York|publisher=Farrar, Straus and Giroux|year=2009|isbn=0-37427-260-3|ref=harv|url=https://archive.org/details/tearsindarknesst00norm}}
* {{cite book|last=O'Donnell|first=Patrick K.|authorlink=Patrick K. O'Donnell|title=Into the Rising Sun: In Their Own Words, World War II's Pacific Veterans Reveal the Heart of Combat|publisher=Simon & Schuster|year=2003|isbn=0-7432-1481-1|ref=harv}}
* {{cite book|last=Parkinson|first=James W.|first2=Lee|last2=Benson|title=Soldier Slaves: Abandoned by the White House, Courts, and Congress|publisher=[[United States Naval Institute|Naval Institute Press]]|location=Annapolis, Maryland|year=2006|isbn=1-59114-204-0|ref=harv|url=https://archive.org/details/isbn_9781591142041}}
* {{cite book|last=Rottman|first=Gordon|title=The Cabanatuan Prison Raid – The Philippines 1945|url=https://archive.org/details/cabanatuanprison0000rott|publisher=Osprey Publishing; Osprey Raid Series #3|year=2009|isbn=1-84603-399-3|ref=harv}}
* {{cite book|last=Sides|first=Hampton|title=[[Ghost Soldiers]]: The Forgotten Epic Story of World War II's Most Dramatic Mission|publisher=Doubleday|location=New York|year=2001|isbn=0-385-49564-1|ref=harv}}
* {{cite book|last=Waterford|first=Van|title=Prisoners of the Japanese in World War II|url=https://archive.org/details/prisonersofjapan0000wate|publisher=McFarland & Company|location=Jefferson, North Carolina|year=1994|isbn=0-89950-893-6|ref=harv}}
* {{cite book|last=Wodnik|first=Bob|title=Captured Honor|url=https://archive.org/details/capturedhonorpow0000wodn|publisher=Washington State University Press|location=Pullman, Washington|year=2003|isbn=0-87422-260-5|ref=harv}}
* {{cite book|last=Wright|first=John M.|title=Captured on Corregidor: Diary of an American P.O.W. in World War II|publisher=McFarland & Company|year=2009|isbn=0-7864-4251-4|ref=harv}}
* {{cite book|last=Zedric|first=Lance Q.|title=Silent Warriors of World War II: The Alamo Scouts Behind Japanese Lines|url=https://archive.org/details/silentwarriorsof0000zedr|publisher=Pathfinder Publishing of California|location=Ventura, California|year=1995|isbn=0-934793-56-5|ref=harv}}
{{refend}}

== Mga panlabas na kawing ==

* [https://www.abmc.gov/cemeteries-memorials/pacific/cabanatuan-american-memorial#.Vdmovpef9ko Cabanatuan American Memorial]
* [http://www.alamoscouts.org Website ng Alamo Scout] 
* [https://web.archive.org/web/20021001203319/http://images.google.com/images?hl=en ''LIFE'' ' hindi nai-ilimbag na mga larawan ng mga resulta ng pagsalakay]
* [http://www.us-japandialogueonpows.org/index.htm US — Hudyat ng Hapon sa mga POW] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200117020416/http://www.us-japandialogueonpows.org/index.htm |date=2020-01-17 }} 
* [http://www.c-span.org/video/?165360-1/hampton-sides-ghost-soldiers ''Pakikipanayam sa mga libro'' kasama si Hampton Sides sa ''Ghost Soldiers: The Forgotten Epic Story of World War II's Most Dramatic Mission'', Setyembre 30, 2001.] 
[[Kategorya:Labanan noong 1945]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategorya:Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]