Tingnan ang wikitext ng Pasko

{{Infobox holiday
|holiday_name=Pasko
|image=NativityChristmasLights2.jpg
|imagesize=300px
|caption=
|nickname=Noel<br />[[Feast of the Nativity|Nativity]]<br />[[Yule]]<br />[[Xmas]]<br />
|observedby=Mga [[Kristiyano]]<br />Maraming mga hindi-Kristiyano<ref name="nonXians">[http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/entertainment/scripts/multifaith_christmas.pdf Christmas as a Multi-faith Festival]—BBC News. Retrieved 2008-09-30.</ref>
|date=Disyembre 25 (Sa ibang Kristiyano ay Enero 6, 7 o 19)<ref name="altdays">Several traditions of [[Eastern Christianity]] that use the [[Julian calendar]] also celebrate on [[Disyembre 25]] according to that calendar, which is now Enero 7 on the [[Gregorian calendar]]. Armenian Churches observed the nativity on Enero 6 even before the Gregorian calendar originated. Most Armenian Christians use the Gregorian calendar, still celebrating Christmas Day on Enero 6. Some Armenian churches use the Julian calendar, thus celebrating Christmas Day on Enero 19 on the Gregorian calendar, with Enero 18 being Christmas Eve.
</ref><ref name="Jan7">{{cite web
 |url=http://www.copticchurch.net/topics/coptic_calendar/nativitydate.html
 |title=The Glorious Feast of Nativity: 7 January? 29 Kiahk? 25 December?
 |publisher=Coptic Orthodox Church Network
 |first=John
 |last=Ramzy
 |accessdate=2011-01-17}}
</ref><small>([[#Using the Julian calendar and the revised Julian calendar|tingnan sa ibaba]])</small>
|observances=Mga seremonya sa simbahan, pagbibigay regalo, mga pagtitipong pampamilya at iba pang pagtitipong panlipunan, simbolikong pagdedekorasyon at iba pa 
|type=[[Kristiyanismo|Kristiyano]], [[kultural]]
|significance=Tradisyonal na kaarawan ni [[Hesus]]
|relatedto= [[Christmastide]], [[Noche Buena]], [[Adbiyento]], [[Annunciation]], [[Epipanya]], [[Pagbibinyag ng Panginoon]], [[Yule]]
}}
{{About|araw ng pagdiriwang ng kapanganakan ni Hesus|araw ng paggunita ng muling pagkabuhay ni Hesus|Pasko ng pagkabuhay}} 
Ang '''Pasko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Christmas'', na may tuwirang salin na "Misa ni Kristo"; ''Yule'', at ''Yuletide'') ay isang araw ng pangilin sa kalendaryong Kristiyano, na kadalasan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25 at sa ilang mga denominasyong Kristiyano ay tuwing Enero 6 na orihinal na araw ng pasko sa [[Silangang Kristiyanismo]]. Sa araw na ito ipinagdiriwang ng karamihang [[Kristiyano]] ang araw ng kapanganakan ni [[Hesus]]. Ang ilang mga denominasyong Kristiyano gaya ng [[mga Saksi ni Jehova]] at [[Iglesia ni Cristo]] ay hindi nagdiriwang ng pasko.

Sa mga Kristiyanong bansa, ang Pasko ay isa sa pinakamalaking araw ng pagdiriwang kung ang usapang pang-ekonomiya ang paguusapan. Nakilala ang pasko bilang araw ng pagpapalitan ng regalo o handog sa mga kasambahay, at mga sorpresa mula kay [[Santa Claus]], pangangaroling, pagdedekorasyon at iba pa. 
Ang lokal at pangrehiyon na tradisyon patungkol sa Pasko ay karaniwang nagkakaibaiba, sa kabila ng impluwensiya ng mga Amerikano at Ingles na motifs.

Ang wikang Ingles ang salitang "Christmas" ay pinaikling "Christ's Mass" o may tuwirang salin na "Misa ni Kristo." Hango ang mga ito sa lumang Ingles na "Cristes mæsse" na tumutukoy sa relihiyoso at sagradong seremonya ng misa. Ito ay kadalasan na dinadaglat o pinapaiksa sa pormang "Xmas", dahil ang "X" o "Xt" ay kadalasan na tumutukoy kay "Kristo" Ang mga titik na X as Alpabetong Ingles at Filipino, ay kahalintulad ng titik X (chi) sa Alpabetong Griyego. Ito ang unang titik ng salitang "Christ" sa Griyegong salin na Χριστός, na may tuwirang salin na Christos. Ang salitang Crimbo naman, ay isang impormal na kasingkahulugan nito sa Ingles. Ang salitang Xmas ay binibigkas bilang "Christmas", gayumpaman, may ilan na gumagamit ng bigkas na "X-mas" o (eksmas) exmas.

== Pagdiriwang ==
Ang araw ng [[Pasko]] ay ipinagdiriwang bilang isang malaking pista at pampublikong holiday (pangingilin) sa  maraming bansa sa buong mundo. Ang mga paraan ng pagdiriwang ng pasko sa iba't ibang panig ng mundo ay iba iba na sumasalamin sa mga iba't ibang tradisyong pambansa at pangkultura.

Kabilang sa mga bansang ang Pasko ay hindi isang pampublikong holiday ang [[Afghanistan]], [[Algeria]], [[Azerbaijan]], [[Bahrain]], [[Bhutan]], [[Cambodia]], [[Tsina]] (maliban sa [[Hong Kong]] at [[Macao]]), [[Comoros]], [[Iran]], [[Israel]], [[Japan]], [[Kuwait]], [[Laos]], [[Libya]], [[Maldives]], [[Mauritania]], [[Mongolia]], [[Morocco]], [[North Korea]], [[Oman]], [[Pakistan]], [[Qatar]], [[Sahrawi Arab Democratic Republic]], [[Saudi Arabia]], [[Somalia]], [[Tajikistan]], [[Thailand]], [[Tunisia]], [[Turkey]], [[Turkmenistan]], [[United Arab Emirates]], [[Uzbekistan]], [[Vietnam]], at [[Yemen]].

== Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya ==
[[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]]
Ang kuwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4)  at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]]  kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52)

Ayon sa Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Maria sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Maria kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Maria, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na [[Bethlehem]] upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Maria kay Hesus at dahil wala nang lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinanganak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus kasama nina Jose at Maria. Pagkatapos nito ay tumungo sina Maria at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea.

Ayon sa Mateo, si Maria  ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Marya sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''" (Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga skolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה (almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos'' (birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring Ahaz na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni Ahaz ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama.  Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo (isahan)' sa ikatlong personang pangmaramihan 'tatawagin nila', at ang ibinigay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa skolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref>  Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref>
<ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref>

May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[heneolohiya]] ni Hesus. Sa Mateo, si Hesus ay binisita ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]] (na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]] (Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6–7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga skolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga skolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol  sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30–36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref>

Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa Bethlehem (Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] (Lucas 2:2). Ipinanganak ni Marya si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem (ang layo ng Bethlehem (Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises (Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa). Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap (na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa Batas ni Moises, sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth (Lucas 2:39). Salungat dito, ang  Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes (Mat. 2:15, 22–23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea (kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon. Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus.

=== Bethlehem ===
{{main|Bethlehem}}
Ayon sa mga arkeologo, ang [[Bethlehem]], Hudea ay hindi umiiral bilang isang gumagana at tinitirhang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong inaangking ang kapanganakan ni Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. May mga materyal na nahukay ang mga arkeologo sa Bethlehem sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala noong unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "''nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus''".<ref>{{Cite web |url=http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2008-03-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080310220831/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem |url-status=dead }}</ref>

=== Pinagmulan ng mga kuwento ===
==== Mga Mago ====
{{main|Mago ng Bibliya}}
Ayon sa salaysay ng Mateo 2:1-9, Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''mago'' mula sa silangan. Sinabi nila: Saan naroroon ang ipinanganak na Hari ng mga Hudio? Ito ay sapagkat ''nakita namin ang kaniyang bituin sa silangan'' at naparito kami upang sambahin siya. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya.  Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob. Ang mga ito ay ginto, kamangyan at mira. At nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes. Kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain.

Ang Griyegong ''magoi'' (μάγοι) na ginamit sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay hinango mula sa [[Lumang Persian]] na  ''maguŝ'' mula sa [[Avestan]] ''magâunô'', i.e. ang kasteng relihiyoso kung saan ipinanganak si [[Zoroaster]].<ref>([[Yasna]] 33.7: "ýâ sruyê parê '''''magâunô''''' " = " so I can be heard beyond '''''Magi''''' ")</ref> Ang terminong ito ay tumutukoy sa [[kaste]]ng [[saserdote]] (pari) ng [[Zoroastrianismo]].<ref>[[Mary Boyce]], ''A History of Zoroastrianism: The Early Period'' (Brill, 1989, 2nd ed.), vol. 1, pp. 10–11 [http://books.google.com/books?id=F3gfAAAAIAAJ&pg=PA10&dq=%22in+the+distant+nomadic+days%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Mary Boyce, ''Zoroastrians: their religious beliefs and practices'' (Routledge, 2001, 2nd ed.), p. 48 [http://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&pg=PA48&dq=%22Iranian+plateau.+according+to+Herodotus%+inauthor:boyce&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Linda Murray, ''The Oxford companion to Christian art and architecture'' (Oxford University Press, 1996), p. 293; Stephen Mitchell, ''A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world'' (Wiley–Blackwell, 2007), p. 387 [http://books.google.com/books?id=-FDJi3tiUjUC&pg=PA387&dq=magus+Zoroastrian+priestly+caste&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=0 online.]</ref>

Ayon sa historyan ng [[Kristiyanismo]] na si Sebastian Brock, "walang duda na sa mga naakay sa [[Zoroastrianismo]] na...ang ilang mga alamat ay nabuo sa Mago ng mga Ebanghelyo".<ref>S.P. Brock, "Christians in the Sasanian Empire", in Stuart Mews (ed.), ''Religion and National Identity'', Oxford, Blackwell, ''Studies in Church History'' (18), 1982, pp.1 ''19'', p.15; see also Ugo Monneret de Villard,  ''Le Leggende orientali sui Magi evangelici'',  Citta del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 1952.</ref> Ayon kay Anders Hutgård, ang kuwento ng mago sa ebanghelyo ay naimpluwensiyahan ng alamat na [[Iran]]ian nauukol sa [[mago]] (magi) at isang bituin na nauugnay sa mga paniniwalang Persian sa paglitaw ng bituin na humuhula sa isang pinuno at sa mga [[mito]] na naglalarawan ng manipestasyon ng isang pigurang diyos sa apoy at liwanag.<ref>Anders Hutgård, "The Magi and the Star: The Persian Background in Texts and Iconography", in Peter Schalk and Michael Stausberg (ed.s), ''Being Religious and Living through the Eyes'', Uppsala, Almqvist & Wiksell International, 1998, ''Acta Universitatis Upsaliensis: Historia Religionum'' (14), pp. 215-225.</ref> Ang sinaunang Mago (Magi) ay isang namamanang pagka-[[saserdote]] ng [[Medes]] na may malalim at ekstraordinaryong kaalamang pang-[[relihiyon]]. Ang Sinaunang relihiyong ito ng Medes ay isang anyo ng bago-ang-[[Zoroastrianismo]]ng [[Mazdaismo]] o pagsamba kay [[Mithra]]. Ayon kay [[Herodotus]], may anim na mga tribong Medes <ref>Herodotus [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.101.1 1.101]</ref>:{{quote|Kaya tinipon ni [[Deioces]] ang [[Medes]] sa isang bansa at tanging namuno sa kanila. Ngayon, ito ang mga tribo na bumubuo nito: ang ''Busae'', ang ''Paretaceni'', ang ''Struchates'', ang ''Arizanti'', ang ''Budii'', at ang ''[[Mago]]''.}} Pagkatapos na ang ilang Magong Persian na nauugnay sa korteng Medes ay napatunayang eksperto sa mga interpretasyon ng panaginip, itinatag ni [[Dakilang Darius]] ang mga ito sa ibabaw na relihiyon ng estado ng Persia. Binanggit ni [[Herodotus]] ang [[Mago]] ng Medes bilang tribong Medes na nagbibigay ng mga saserdote (pari) para sa parehong mga Medes at Persian. Ang mga ito ay may [[kaste]]ng saserdote na nagpapasa ng katungkulan mula sa ama tungo sa anak na lalake. Ang mga Mago na Medes ay gumampan ng isang mahalagang papel sa korte ng haring Medes na si [[Astyages]] na sa kanyang korte ay may ilang mga tagapayo, nagpapakahulugan ng mga panaginip at mga manghuhula. Ang mga historyan ng klasiko ay pangakalahatang umaayon na ang Mago (Magi) ay mga saserdote (pari) ng pananampalatayang [[Zoroastrianismo]]. Mula sa mga personal na pangalan ng Medes gaya ng itinala ng mga Assyrian (noong ika-9 hanggang ika-8 siglo CE), may mga halimbaw ng paggamit ng salitang Indo-Iranian na ''arta-'' ("katotohana") na pamilyar mula sa parehong [[Avesta]]n at Lumang Persian at mga halimbawa rin ng mga [[pangalang teoporiko]] na naglalaman ng w''Maždakku'' at ang pangalang "[[Ahura Mazda]]".<ref name=EIR-MediaReligion>{{harv|Dandamayev|Medvedskaya|2006|loc=Median Religion}}</ref>
==== Disyembre 25 ====
Ang petsang [[Disyembre 25]]&nbsp;ng kapanganakan ni [[Hesus]] ay hindi matatagpuan sa [[bibliya]]. Noong ika-4 [[siglo]] CE nang gawin ng [[Simbahang Katoliko Romano|Kanluraning Simbahan]] ang pasko sa petsang Disyembre 25.<ref>[http://books.google.com/books/about/Sourcebook_for_Sundays_Seasons_and_Weekd.html?id=kQWbWCXMGQgC] Sourcebook for Sundays, Seasons, and Weekdays 2011: The Almanac for Pastoral Liturgy by Corinna Laughlin, Michael R. Prendergast, Robert C. Rabe, Corinna Laughlin, Jill Maria Murdy, Therese Brown, Mary Patricia Storms, Ann E. Degenhard, Jill Maria Murdy, Ann E. Degenhard, Therese Brown, Robert C. Rabe, Mary Patricia Storms, Michael R. Prendergast - LiturgyTrainingPublications, 26 Marso 2010 - page 29</ref><ref name="Chrono354">[http://www.tertullian.org/fathers/chronography_of_354_12_depositions_martyrs.htm The Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs]&nbsp;– ''The Tertullian Project''. 2006. Retrieved 24 Nobyembre 2011.</ref><ref name="SusanKOrigins">Roll, Susan K., ''[http://books.google.com.vn/books?id=6MXPEMbpjoAC&pg=PA133&lpg=PA133&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Toward the Origins of Christmas]'', (Peeters Publishers, 1995), p.133.</ref> Ang petsang ito ay maaaring pinili upang tumugma sa petsa ng [[katimugang solstice]] o ang [[Imperyo Romano|Romanong]] [[taglamig na solstice]] dahil sa itinuturing ng ilang mga Kristiyano na si Hesus ang "araw ng katwiran" ayon Malakias 4:2.<ref name="Newton">Newton, Isaac, ''[http://www.gutenberg.org/files/16878/16878-h/16878-h.htm Observations on the Prophecies of Daniel, and the Apocalypse of St. John]'' (1733). Ch. XI. A sun connection is possible because Christians consider Jesus to be the "Sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.</ref><ref>{{cite book|author=Robert Laurence Moore|title=Selling God: American religion in the marketplace of culture|url=https://archive.org/details/sellinggodameric00moor_0|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1994|page=[https://archive.org/details/sellinggodameric00moor_0/page/205 205]| quote=When the Catholic Church in the fourth century singled out Disyembre 25 as the birth date of Christ, it tried to stamp out the saturnalia common to the solstice season.}}</ref><ref>{{cite book|title=Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia|url=https://archive.org/details/merriamwebstersc0000unse_c7i7|publisher=[[Merriam Webster]]|year=2000|page=[https://archive.org/details/merriamwebstersc0000unse_c7i7/page/1211 1211]| quote=Christian missionaries frequently sought to stamp out pagan practices by building churches on the sites of pagan shrines or by associated Christian holidays with pagan rituals (eg. linking -Christmas with the celebration of the winter solstice).}}</ref><ref name="SolInvictus">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/christmas.html#s4 Christmas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html#s4 |date=2009-08-31 }}", ''Encarta''<br />{{cite book
 |last=Roll
 |first=Susan K.
 |title=Toward the Origins of Christmas
 |url=http://books.google.ca/books?id=6MXPEMbpjoAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
 |publisher=Peeters Publishers
 |year=1995
 |page=130
 }}<br />Tighe, William J., "[http://touchstonemag.com/archives/article.php?id=16-10-012-v Calculating Christmas]". [https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html Archived] 2009-10-31.</ref>

Ang orihinal na petsa ng pasko sa [[Silangang Ortodokso]] ay Enero 6 na nauugnay sa [[Epipanya]] (pista ng mga [[Mago]]). Ang Enero 6 na pasko ang petsang pinagdiriwang sa [[Simbahang Apostolikong Armenian]] sa [[Armenia]] kung saan ito ay isang publikong pista. Sa ngayon, may pagkakaiba na 13 araw sa pagitan ng modernong [[Kalendaryong Gregoryano]] at [[Kalendaryong Huliano]]. Ang mga patuloy na gumagamit ng Kalendaryong Huliano o mga katumbas nito gaya ng sa mga bansang Ethiopia, Russia, Ukraine, Serbia, Republika ng Macedonia, at Republika ng Moldova ay nagdiwang ng pasko tuwing Enero 7. Isinaad ni [[Clemente ng Alexandria]] (c.150CE-215 CE) ang ang iba ay nagmungkahi ng petsa ng pasko na Abril 18 Abril 19 o Mayo 28. Kanyang pinili ang Mayo 20. Si [[Hippolytus]] (c.170 CE-236 CE) ay nagmungkahi ng araw na Enero 2. Noong mga 220 CE, idineklara ni [[Tertullian]] ang kamatayan ni Hesus sa petsang 25 Marso 29 CE. Ito ay humantong sa malawakang paniniwala sa panahong ito na si Hesus ay ipinangak sa o sa mga petsang ito dahil ang paniniwalang Hudyo sa panahong ito ay ang mga propeta sa isang edad na integral sa anibersaryo ng kanilang kapanganakan o paglilihi. Noong 221 CE, iminungkahi ni [[Sextus Julius Africanus]] na ipinanganak si Hesus sa petsang Disyembre 25. Ang iba ay nagmungkahi ng Nobyembre 17 Nobyembre 20 o Marso 25. Gayunpaman, itinuro ni [[Origen]] (c. 185 CE-254 CE) na ang pagdiriwang na pang-[[relihiyon]] ng mga kaarawan ay nabibilang sa pagsamba ng mga diyos na [[pagano]] at dapat ay itakwil ng mga Kristiyano. Naniwala siya na ang mga makasalanan lamang at hindi ang mga santo ang nagdiriwang ng kanilang kaarawan. 
Ang maraming mga relihiyon na lumitaw bago ang paglitaw ng relihiyong [[Kristiyanismo]] ay nagpaparangal sa kapanganakan o muling kapanganakan ng kanilang mga [[diyos]] o diyosa. Ang mga diyos na ito ay tipikal na tinatawag na "Anak ng Tao", "Liwanag ng Daigdig", "Anak ng Katwiran", "Tagapagligtas" at iba. Halimbawa nito ang sumusunod: 
* Ang kulto ni Attis ay nagsimula noong mga 1200 BCE. Si [[Attis]] ang anak na lalake ng birheng si [[Nana]]. Ang kanyang kapanganakan o kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay inihandog nang siya ay matanda na upang magdala ng kaligtasan sa sangkatauhan. Siya ay namatay noong mga Marso 25 pagkatapos ipako sa puno at tumungo sa loob ng 3 araw sa daigdig ng mga patay. Noong araw ng linggo, siya ay umahon bilang diyos na araw para sa bagong panahon. Ang mga tagasunod ni Attis ay nagtali ng kanyang larawan sa isang puno noong araw ng "Itim na Biyernes" at binuhat ito sa isang prusisyon sa templo. Ang kanyang katawan ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay. Ang pagsamba kay Attis ay  nagsimula sa Roma noong mga 200 BCE.  
* Si [[Osiris]] ay isang diyos na tagapagligtas na tinawag na Panginoon ng mga Panginoon, Hari ng mga Hari, Diyos ng mga Diyos...Resureksiyon at ang Buhay, ang Mabuting Pastol...ang Diyos na gumawa sa mga babae at lalake na ipanganak muli...Ang kanyang mga tagsunod ay kumain ng mga keyk ng trigo na sumimbolo sa kanyang katawan. Ang pagsamba at pagdiriwang ng kapanganakan na ipinagdiwang tuwing Disyembre 25 ay kumalat sa maraming mga lugar ng imperyo Romano noong unang siglo BCE.
* Si [[Mithra]] na sinamba sa kulto ng [[Mithraismo]] ay isang diyos-tao at tagapagligtas. Ang kanyang pagsamba ay karaniwan sa buong [[Imperyo Romano]] lalo na sa militar. Ang [[Mithraismo]] ay isang katunggaling relihiyon ng [[Kristiyanismo]] hanggang ika-4 siglo nang ang Kristiyanismo ay maging relihiyon ng estado ng Imperyo Romano at ang Mithraismo ay sinupil at mga saserdote nito ay pinapatay o pinatapon. Si Mithra ay pinaniniwalaang ipinanganak noong Disyembre 25 ca. 500 BCE. Ang kanyang kapanganakan ay nasaksihan ng mga pastol at ng mga nagdadala ng regalong mga [[Mago]]. Sa kanyang buhay, siya ay nagsagawa ng mga milagro, nagpagaling ng mga karamdaman at nagpalaya ng mga demonyo. Kanyang ipinagdiwang ang Huling Hapunan kasama ng kanyang 12 alagad. Siya ay pinainiwalaang umakyat sa langit noong mga Marso 21. Ang kanyang kaarawan bilang "Anak ng Katwiran" ay ipinagdiwang tuwing Disyembre 25.<ref>{{Cite web |url=http://www.religioustolerance.org/xmas_sel.htm |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2012-10-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121027083830/http://www.religioustolerance.org/xmas_sel.htm |url-status=dead }}</ref> 
* Si [[Dionysus]] ay isa pang tagapagligtas na diyos na ang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama. Ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinain sa anyo ng tinapay at alak.

==== Saturnalia ====
Ang mga aspeto ng pistang [[Saturnalia]] ay pinaniniwalaan ng mga skolar na pinagmulan ng mga kalaunang kagawian tuwing Pasko partikular na ang pagbibigay ng mga regalo na sinupil ng [[Simbahang Katoliko]] dahil sa nakita nitong mga "pinagmulang [[pagano]]".<ref name="OriginMyth">[https://web.archive.org/web/20110430004539/http://www.bsu.edu/web/01bkswartz/xmaspub.html The Origin of the American Christmas Myth and Customs]&nbsp;– ''Ball State University''. Swartz Jr., BK. Archived version retrieved 2011-10-19.</ref> Noong sinunang Romanong Saturnalia, ang isang hugis taong mga pagkain ay kinakain at ang mga masayang pag-awit ay isinasagawa na gumagawa ritong prekursor ng [[taong tinapay na luya]] at [[pangangaroling]]. Ang Saturnalia ang sinaunang Romanong pista bilang parangal sa [[diyos]] na si [[Saturno (diyos)|Saturno]]. Ito ay orihinal na ipinagdiwang tuwing Disyembre 17 ngunit kalaunang pinalawig ng mga pagdiriwang hanggang Disyembre 23. Ang pistang ito ay ipinagdiwang na may isang handog sa [[Templo ni Saturno]] sa Romanong Forum na sinundan ng pagbibigay regalo, patuloy na pananalangin, at isang atmosperong karnibal na nagpataob ng mga kagawiang panlipunan ng Roma. Ang pagsusugal ay pinayagan at ang mga panginoon ay nagbigay ng serbisyo sa mesa sa kanilang mga [[alipin]]. Ayon sa manunulang si [[Catullus]], ito ang "pinakamahusay sa mga araw".

Ang sinaunang Romanong Saturnalia ay isinama sa [[Kristiyanismo]] noong ika-4 na siglo CE bilang paraan ng pag-akay sa mga Romano.<ref name=simpletoremember-xmas>{{cite web|last=KELEMEN|first=LAWRENCE|title=The History of Christmas|url=http://www.simpletoremember.com/vitals/Christmas_TheRealStory.htm|publisher=SimpleToRemember.com|accessdate=2 Nobyembre 2012}}</ref> Dahil sa paganong pinagmulan nito, ang pistang Pasko ay ipinagbawal sa [[Massachusetts]] ng mga [[Puritano]] as pagitan ng 1659 at 1681 bilang ilegal na pagmamasid.<ref name=nissenbaum>{{cite book|last=Nissenbaum|first=Stephen|title=The battle for Christmas|url=https://archive.org/details/battleforchristm0000niss_c7h5|year=1997|publisher=Vintage Books|location=New York|isbn=9780679740384|pages=[https://archive.org/details/battleforchristm0000niss_c7h5/page/3 3]-4|edition=1st Vintage Books ed.}}</ref><ref name=ruben>{{cite book|last=Joseph|first=Ruben|title=Why Are The Young People Leaving The Church|year=2011|publisher=Xlibris, Corp.|isbn=978-1465343796|url=http://books.google.de/books?id=iZ9U0BAV8MwC&pg=PA61&lpg=PA61&dq=University+of+Massachusetts,+Amherst+Nissenbaum+Christmas+illegal+observance&source=bl&ots=3By-XHLsPS&sig=D0jBaZHomLl6sCnWV70DHGNUlLs&hl=de&sa=X&ei=2auTUKKWFYWztAax_YC4DA&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=University%20of%20Massachusetts%2C%20Amherst%20Nissenbaum%20Christmas%20illegal%20observance&f=false}}</ref>

== Tingnan din ==
* [[Pasko sa Pilipinas]]
* [[Xmas]]
*[[Ḥanuka]]

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Christmas|Pasko}}

[[Kategorya:Pasko| ]]
[[Kategorya:Pagdiriwang]]
[[Kategorya:Hesus]]
[[Kategorya:Kristiyanismo]]