Por la razón o la fuerza

Pambansang Sagisag ng Chile na nagpapakita ng kasalukuyang pambansang sawikain.

Ang "Por la razón o la fuerza" (Tagalog: Sa pamamagitan ng dahilan o puwersa) ay ang ensenya ng pambansang sagisag at opisyal na pambansang sawikain ng Republika ng Chile. Ang nasabing parirala ay nagsimula noong panahon ng pagtatag ng kalayaan ng Chile. Dahil sa kahulugan nito, ito ay itinuturing na isang modernong bersyon ng sawikain sa wikang Latin na aut consilio aut ense ("alinman sa payo o sa tabak").

Ang ekspresyon ay ginawang opisyal noong 1920, ngunit ang kapanganakan nito ay nag-ugat sa pariralang sinamahan ng unang pambansang sagisag na dinisenyo ni José Miguel Carrera, ang isa sa mga tagapagtatag ng Chile.

Kasaysayan

Ang alegorya ng katarungan ay karaniwang nagpapakita ng hanay ng mga timbangan at isang tabak sa kanyang mga kamay

Dahil nagtataglay ito ng katulad na kahulugan, ang sawikain na "Por la razón o la fuerza" ay itinuturing na isang Espanyol na bersyon ng sawikaing Latin na aut consilio aut ense ("sa pamamagitan ng payo o sa tabak"), na nakaugnay sa pinagmulan ng pananaig ng batas.

Ang pariralang aut consiliis aut ense ay nagmula sa sinaunang Roma at isang pagpapahayag ng klasikong dualismo ng kaalaman-kapangyarihan (consilium-auxilium; "payo"-"tulong"), na posibleng mahanap sa platonismong pag-iisip na binuo sa Europa sa panahong midyebal. Ang nasabing dualismo ay isang pagpapahayag ng pinakakilalang simbolo ng katarungan: ang timbangan (bilang isang pagpapahayag ng katwiran at batas) at ang tabak (na kumakatawan sa kapangyarihan at lakas).

Ang unang pambansang sagisag ng Chile na naglalaman ng sawikaing Latin na Aut consilio aut ense ("Sa pamamagitan ng payo o sa tabak"), ang unang pagtukoy sa kasalukuyang sawikain.

Ang nasabing sawikain sa wikang Latin ay kasama sa unang pambansang eskudo de armas, na nilikha noong 1812, sa panahon ng Patria Vieja (lumang tinubuang-bayan). Ang nasabing eskudo ay may inskripsiyon na Post tenebras lux ("Pagkatapos ng dilim, ang liwanag") na nakasulat sa bahaging itaas at Aut consilio aut ense ("Sa pamamagitan ng payo o sa tabak") sa bahaging ibaba. Ipinaliwanag ng Chilenong mananalaysay na si Sergio Villalobos na ang intensyon ng "mga makabayan" ay ipahiwatig na ang Chile ay sumusulong sa sarili nitong autonomistang pagkakakilanlan o kalayaan, sa pamamagitan ng dahilan o paggamit ng puwersa kung kinakailangan.

Ang sawikain na "Por la razón o la fuerza" ay ginagamit sa iba't ibang baryang Chileno mula sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo.

Sa paglipas ng mga taon, ang sawikaing Latin ay pinalitan ng kasalukuyang Por la razón, o la fuerza na ginagamit sa mga barya ng Chile mula noong 1818. Bilang halimbawa, ang mga pilak na barya na ginawa sa pagitan ng 1837 at 1852 (1/2, 1, 2 at 8 na reales) ay may nakatatak na pariralang "Por la razón o la fuerza" habang ang mga gintong barya na ginawa sa pagitan ng 1818 at 1834 (1, 2, 4 at 8 na mga escudo) ay may nakatatak na "Por la razón, o la fuerza". Dahil sa mga pinagmulan nito, ang kahulugan ng parirala ay hindi nauugnay sa isang karakter na nagpapasimuno ng digmaan. Sa halip, sinisikap nitong itatag ang kataasan ng katwiran sa kolektibong buhay (ang batas), gayunpaman, kung ito ay nilabag (ang batas ay nilabag), maaari itong maibalik sa pamamagitan ng paggamit ng lakas.

Bago ang pambansang motto ay ginawang opisyal noong 1920, ilang mga bersyon ng kalasag ay may inskripsiyon na "República de Chile" (Republika ng Chile) o walang kahit anong teksto.

Ang kasalukuyang eskudo de armas ng Chile ay nagsimula noong 1834, ngunit sa orihinal nitong disenyo, na ginawa ng Briton na artista na si Charles Chatworthy Wood Taylor, hindi kasama ang sawikain. Gayunpaman, isinama sa iba't ibang bersyon ang sawikaing "Por la razón o la fuerza". Sa kabilang banda, noong 1854, ang pambansang eskudo na nagtataglay ng watawat ng pangulo ay naiayon para sila'y magkaroon ng parehong sawikain. Noong 1920 ang pagsasama sa pambansang eskudo de armas ng sawikain na "Por la razón o la fuerza" ay ginawang opisyal sa pamamagitan ng isang atas ng Ministeryo ng Digmaan at Hukbong Dagat (atas bilang 2271 na inilathala noong Setyembre 8, 1920). Noong Disyembre 1967, isang kataas-taasang atas ni pangulong Eduardo Frei Montalva ang nagpatibay sa nabanggit na opisyal na kilos.

Noong 1996, ginamit ng Los Prisioneros, isang Chileno na banda, ang pambansang sawikain bilang pamagat ng kanilang ikatlong compilation ng mga hit na kanta, Ni por la razón, ni por la fuerza (Hindi sa pamamagitan ng dahilan, hindi sa pamamagitan ng puwersa).

Noong 2000, sa simula ng pamahalaan ni Pangulong Ricardo Lagos, isang debate ang nabuo ng ilang parlyamentaryo mula sa pangkat na Concertación na gustong baguhin ang sawikain sa "Por la fuerza de la razón" (Sa pamamagitan ng lakas ng katwiran) dahil itinuring nila na ang bagong sawikain ay "hindi gaanong paladigma". Ang panukalang iyon ay nasa talahanayan sa loob ng ilang buwan, ngunit ang mosyon ay hindi umunlad dahil sa kawalan ng quorum sa Pambansang Kongreso ng Chile. Noong 2004, ipinakilala ni Nelson Ávila, isang Chileno na senador, ang isang panukalang batas na magpapatupad ng naturang pagbabago pero hindi umusad ang nasabing panukala.

Bibliograpiya

• Bravo Lira, Bernardino (1996). El Estado de Derecho en la Historia de Chile [Ang pananaig ng batas sa kasaysayan ng Chile] (sa wikang Kastila). Santiago de Chile: Universidad Católica de Chile. ISBN 956140423-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)