Tingnan ang wikitext ng Portipikasyon

Ang '''portipikasyon''' o '''pinatibay na estruktura''' ay isang [[Konstruksiyon|konstruksiyong]] [[Hukbo|militar]] na idinisenyo para sa pagtatanggol ng mga teritoryo sa [[digmaan]], at ginagamit upang magtatag ng pamamahala sa isang rehiyon sa panahon ng kapayapaan. Ang termino ay nagmula sa [[Wikang Latin|Latin]] na ''fortis'' ("malakas") at ''facere'' ("gumawa").{{Sfn|Jackson|1911}}
[[Talaksan:Panorama_Castillo_San_Felipe_de_Barajas_CTG_11_2019_2864.jpg|thumb| [[Kastilyo ng San Felipe de Barajas]], Colombia. Ang kolonyal na napapaderang lungsod at kuta ng [[Cartagena, Colombia|Cartagena]] ay itinalagang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]].]]
[[Talaksan:Aerial_photograph_of_Maiden_Castle,_1935.jpg|thumb| [[Kastilyo Maiden, Dorset|Kastilyo Maiden]] noong 1935. Ang [[Panahon ng Bakal]] na [[kuta sa burol]] ay unang itinayo noong 600 BK.]]
[[Talaksan:Aerial_photo_of_the_Valletta_City_Gate.jpg|thumb| Maagang ika-20 siglong retrato ng mga [[Mga portipikasyon ng Valletta|portipikasyon ng Valletta]], Malta na itinayo noong ika-16 at ika-17 siglo.]]
[[Talaksan:NIMH_-_2155_011971_-_Aerial_photograph_of_Fort_Vossegat,_Utrecht,_The_Netherlands.jpg|right|thumb| Retrato sa himpapawid ng {{Interlanguage link|Fort Vossegat|nl}}, [[Utrecht]], Netherlands.]]
Mula sa napakaagang kasaysayan hanggang sa makabagong panahon, ang mga [[nagsasanggalang na pader]] ay madalas na kinakailangan para sa mga lungsod upang mabuhay sa isang pabago-bagong mundo ng pagsalakay at pananakop. Ang ilang mga pamayanan sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo]] ay ang unang maliliit na lungsod na pinatibay. Sa [[sinaunang Gresya]], ang malalaking batong pader ay itinayo sa [[Gresyang Myceneo]], tulad ng sinaunang lugar ng [[Mycenae]] (kilala sa malalaking bloke ng bato ng mga '[[Masoneriyang siklopea|siklopea]]' na pader nito). Ang Griyegong ''[[Mga bayan ng sinaunang Gresya|phrourion]]'' ay isang pinatibay na koleksiyon ng mga gusali na ginamit bilang isang [[garison]] ng militar, at ito ay katumbas ng [[Sinaunang Roma|Romanong]] [[castellum]] o kuta. Ang mga konstruksiyon na ito ay pangunahing nagsilbi sa layunin ng isang toreng pantanaw, upang bantayan ang ilang mga kalsada, daanan, at mga hangganan. Kahit na mas maliit kaysa isang tunay na kuta, kumilos ito bilang isang guwardiya sa hangganan sa halip na isang tunay na kuta upang bantayan at mapanatili ang hangganan.

Ang sining ng pagtatayo ng isang kampo ng militar o pagtatayo ng isang kuta ayon sa kaugalian ay tinatawag na "kastrametasyon" mula pa noong panahon ng mga [[Lehiyong Romano|Romanong lehiyon]]. Ang portipikasyon ay karaniwang nahahati sa dalawang sangay: permanenteng portipikasyon at portipikasyon sa kaparangan. Mayroon ding intermedyang sangay na kilala bilang malapermanent portipikasyon.{{Sfn|Jackson|1911}} Ang mga [[kastilyo]] ay mga kuta na itinuturing na naiiba sa karaniwan na kuta o kuta dahil ang mga ito ay tirahan ng isang [[monarko]] o [[hadlika]] at namumuno sa isang partikular na teritoryong nagtatanggol.

Ang mga [[Castra|Romanong kuta]] at [[burol na kuta]] ay ang mga pangunahing nauna sa mga kastilyo sa Europa, na lumitaw noong ika-9 na siglo sa [[Imperyong Carolingio]]. Nakita sa [[Maagang Gitnang Kapanahunan]] ang paglikha ng ilang mga bayan na itinayo sa paligid ng mga kastilyo.

Ang mga kuta sa estilong medyebal ay higit na ginawang hindi na ginagamit sa pagdating ng mga [[kanyon]] noong ika-14 na siglo. Ang mga kuta sa edad ng [[Pulbura|itim na pulbura]] ay nagbago sa mas mababang mga estruktura na may higit na paggamit ng mga [[Hukay (portipikasyon)|hukay]] at mga [[rampart]] sa [[Gawain sa lupa|lupa]] na humihigop at magpapakalat ng enerhiya ng putok ng kanyon. Ang mga pader na nakalantad sa direktang putok ng kanyon ay lubhang mahina, kaya ang mga pader ay inilubog sa mga kanal na nasa harap ng mga dalisdis ng lupa upang mapabuti ang pagsanggalang.

Ang pagdating ng mga [[Obus|sumasagob na obus]] noong ika-19 na siglo ay humantong sa isa pang yugto sa ebolusyon ng portipikasyon. Ang mga [[portipikasyong bastion]] ay hindi naging maayos laban sa mga bisa ng matataas na pampasabog, at ang masalimuot na kaayusan ng mga balwarte, mga umaaligid na baterya at ang maingat na pagkakagawa ng mga linya ng apoy para sa nagtatanggol na kanyon ay maaaring mabilis na maputol ng mga paputok na bala. Ang mga [[Asero|bakal]]-at-[[Kongkreto|kongkretong]] kuta ay karaniwan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 siglo. Ang mga pagsulong sa modernong pakikidigma mula noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] ay nagpawalang-bisa sa malalaking kuta sa karamihan ng mga sitwasyon.

== Bibliograpiya ==

* Hulyo, Robert ''Pre-Colonial Africa'', Charles Scribner, 1975.
* Murray, Nicholas. "The Development of Fortifications", ''The Encyclopedia of War'', Gordon Martel (ed. ). WileyBlackwell, 2011.
* Murray, Nicholas. ''The Rocky Road to the Great War: The Evolution of Trench Warfare to 1914'' . Potomac Books Inc. (isang imprint ng University of Nebraska Press), 2013.
* Osadolor, Osarhieme Benson, "The Military System of Benin Kingdom 1440–1897", (UD), Hamburg University: 2001 [https://ediss.sub.uni-hamburg.de/volltexte/2001/544/pdf/Disse.pdf copy] .
* Thornton, John Kelly ''Warfare sa Atlantic Africa'', 1500–1800, Routledge: 1999,{{ISBN|1857283937}} .

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.fsgfort.com Fortress Study Group]
* Military Architecture  
* [http://www.icofort.org ICOFORT]
{{Fortifications}}{{Stonemasonry}}

[[Kategorya:Militar]]