Tingnan ang wikitext ng Pulmonya

{{Infobox disease
 | Name            = Pneumonia
 | Image           = PneumonisWedge09.JPG
 |Alt              = A black and white X ray picture showing a triangle white area on the left side. A circle highlights the area.
 | Caption         = X-ray ng dibdib na nagpapakita ng lubhang kitang-kita na hugis kalso na [[pulmonyang sanhi ng bakterya]] sa kanang baga.
 | Alt             = An X-ray: showing a white wedge in the right lung field of a chest X-ray.
 | DiseasesDB      = 10166
 | ICD10           = {{ICD10|J|12||j|09}}, {{ICD10|J|13||j|09}}, {{ICD10|J|14||j|09}}, {{ICD10|J|15||j|09}},{{ICD10|J|16||j|09}}, {{ICD10|J|17||j|09}}, {{ICD10|J|18||j|09}}, {{ICD10|P|23||p|20}}
 | ICD9            = {{ICD9|480}}-{{ICD9|486}}, {{ICD9|770.0}}
 | ICDO            =
 | OMIM            =
 | MedlinePlus     = 000145
 | eMedicineSubj   = search
 | eMedicineTopic  = pneumonia
 | MeshID          = D011014
}}

<!--Depinisyon at sanhi-->
Ang '''pulmonya''' ay isang [[Inflammation|pamamaga]] na kondisyon ng [[baga]]—na pangunahing nakakaapekto sa mga mikroskopikong air sac na kilala bilang [[alveoli]].<ref name=RespText09>{{cite book|last=McLuckie|first=[editor] A.|title=Respiratory disease and its management|url=https://archive.org/details/respiratorydisea0000mclu|year=2009|publisher=Springer|location=New York|isbn=978-1-84882-094-4|page=[https://archive.org/details/respiratorydisea0000mclu/page/51 51]}}</ref><ref name=AcuteCare09>{{cite book |author=Leach, Richard E. |title=Acute and Critical Care Medicine at a Glance |edition=2nd |publisher=Wiley-Blackwell|year=2009 |isbn=1-4051-6139-6 |url= http://books.google.co.uk/books?id=7u_wu5VCsVQC&pg=PT168|accessdate=2011-04-21}}</ref> Ito ay karaniwang sanhi ng impeksiyon sa mga [[birus]] o [[bakterya]] at sa hindi masyadong karaniwang mga [[mikroorganismo]], ilang [[medication|mga gamot]] at ibang mga kondisyon tulad ng mga [[sakit na sanhi ng pag-atake ng sistema ng resistensiya sa katawan]].<ref name=RespText09/><ref name="isbn0-7637-6258-X">{{cite book |author=Jeffrey C. Pommerville |authorlink= |title=Alcamo's Fundamentals of Microbiology|edition=9th |publisher=Jones & Bartlett |location=Sudbury MA |year=2010 |page=323 |quote= |isbn=0-7637-6258-X |oclc=|url=http://books.google.co.uk/books?id=RJNQwQB8IxIC&pg=PA323|accessdate=}}</ref>

<!--Mga sintomas, pag-iwas at paggamot-->
Kasama sa mga karaniwang sintomas ang [[ubo]], [[pananakit ng dibdib]], [[lagnat]], at [[shortness of breath|kapos na paghinga]].<ref name="isbn0-8160-6397-4">{{cite book |author=Ashby, Bonnie; Turkington, Carol |title=The encyclopedia of infectious diseases|edition=3rd |publisher=Facts on File |location=New York |year=2007 |origyear= |page= 242|isbn=0-8160-6397-4|url=http://books.google.co.uk/books?id=4Xlyaipv3dIC&pg=PA242|accessdate=2011-04-21}}</ref> Ang mga kagamitan para sa [[medical diagnosis|pagkilala ng sakit]] ay kinabibilangan ng mga x-ray at pag-culture sa [[laway]]. Mayroong mga [[bakuna]] para iwasan ang ilang mga uri ng pulmonya. Ang paggamot ay depende sa nasa ilalim na sanhi. Ang itinuturing na pulmonyang sanhi ng bakterya ay ginagamot ng mga [[antibyotiko]]. Kung malala ang pulmonya, ang apektadong tao ay karaniwang ipinapasok sa ospital.

<!--Prediksiyon ng takbo ng sakit at epidemiyolohiya-->
Taun-taon, ang pulmonya ay nakakaapekto sa humigit-kumulang 450&nbsp;milyong katao, pitong porsiyento ng kabuuan ng mundo, at nagreresulta ng halos 4&nbsp;na milyong mga kamatayan. Bagaman ang pulmonya ay itinuring ni [[William Osler]] sa ika-19 na siglo bilang "ang kapitan ng kamatayan ng tao",<ref>{{cite book|last=Osler|first=William|title=Principles and Practice of Medicine, 4th Edition|year=1901|publisher=D. Appleton and Company|location=New York|pages=108|url=http://mcgovern.library.tmc.edu/data/www/html/people/osler/PPM4th/OP400067.htm|access-date=2014-01-31|archive-date=2007-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20070708201758/http://mcgovern.library.tmc.edu/data/www/html/people/osler/PPM4th/OP400067.htm|url-status=dead}}</ref> ang pagdating ng paggamot ng antibyotiko at mga bakuna sa ika-20 siglo ay nakakita ng mga pagbuti sa kaligtasan ng buhay.<ref name=Lancet11/> Gayunpaman, sa mga mahihirap na bansa, at sa mga matatanda, napakabata at ang [[kroniko|hindi gumagaling ang sakit]], ang pulmonya ay nananatiling pangunahing sanhi ng kamatayan.<ref name=Lancet11/><ref>{{cite book|last=George|first=Ronald B.|title=Chest medicine : essentials of pulmonary and critical care medicine|year=2005|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|location=Philadelphia, PA|isbn=9780781752732|pages=353|url=http://books.google.ca/books?id=ZzlX2zJMbdgC&pg=PA353|edition=5th ed.}}</ref>
{{TOC limit|3}}

== Mga palatandaan at sintomas ==
{|class="wikitable" align="right"
!colspan=2| Symptoms frequency<ref name=Tint10/>
|-
! Sintomas !! Frequency
|-
| Ubo ||<center>79–91%</center>
|-
| Pagod || <center>90%</center>
|-
| Lagnat || <center>71–75%</center>
|-
| Kapos na paghinga || <center>67–75%</center>
|-
| Laway || <center>60–65%</center>
|-
| Pananakit ng dibdib || <center>39–49%</center>
|-
|}
[[Talaksan:Symptoms of pneumonia.svg|thumb|left|alt=A diagram of the human body outlining the key symptoms of pneumonia|300px|Mga pangunahing sintomas ng nakakahawang pulmonya]]
Ang mga taong may nakakahawang pulmonya ay kadalasan mayroong [[cough|ubong may plema]], [[lagnat]] na may kasamang [[rigors|giniginaw na nanginginig]],[[kapos na paghinga]], matalas o tila sinasaksak na [[pananakit sa dibdib]] kapag humihinga ng malalim, at mataas na [[tulin ng paghinga]].<ref name=BMJ06/> Sa matatanda, ang pagkalito ang maaaring pinaka kitang-kita na palatandaan.<ref name=BMJ06>{{cite journal |author= Hoare Z |author2 = Lim WS|title=Pneumonia: update on diagnosis and management |journal=BMJ | year= 2006 |pages=1077–9|pmid=16675815|doi=10.1136/bmj.332.7549.1077 |url=http://www.bmj.com/content/332/7549/1077.full.pdf |volume=332 |issue= 7549|pmc= 1458569 |format=PDF}}</ref> Ang mga karaniwang palatandaan at sintomas sa mga batang walang pang limang taong gulang ay ang lagnat, ubo, at mabilis o kahirapang huminga.<ref name=Develop11/>

Ang lagnat ay hindi lubhang partikular, dahil ito ay nangyayari sa maraming ibang mga karaniwang karamdaman, at maaaring wala sa mga mayroong malubhang sakit o [[malnutrisyon]]. Bilang karagdagan, kadalasang walang ubo sa mga batang mas bata sa 2 buwang gulang.<ref name=Develop11/> Ang mas malubhang mga palatandaan at sintomas ay maaaring kabilangan ng: [[central cyanosis|balat na may bahid ng kulay asul]], nabawasang pagkauhaw, mga kombulsyon, patuloy na pagsusuka, kasidhian ng temperatura, o [[nabawasang antas ng kamalayan]].<ref name=Develop11/><ref name=Clinic2011/>

Ang mga kaso ng pulmonya na sanhi ng bakterya at birus ay karaniwang mayroong mga magkaparehong sintomas.<ref name=WHOPrevent2012/> Ang ilan sa mga sanhi ay iniuugnay sa klasiko, nguni’t hindi partikular na mga katangiang ayon sa klinika. Ang pulmonyang sanhi ng ''[[Legionella]]'' ay maaaring mangyari nang may kasamang pananakit ng tiyan, [[pagtatae]], o pagkalito,<ref>{{cite journal|last=Darby|first=J|author2=Buising, K|title=Could it be Legionella?|journal=Australian family physician|date=October 2008 |volume=37|issue=10|pages=812–5|pmid=19002299}}</ref> habang ang pulmonyang sanhi ng ''[[Streptococcus pneumoniae]]'' ay iniuugnay sa kalawangin na kulay ng laway na may kasamang plema,<ref>{{cite journal|last=Ortqvist|first=A|author2=Hedlund, J, Kalin, M|title=Streptococcus pneumoniae: epidemiology, risk factors, and clinical features|url=https://archive.org/details/sim_seminars-in-respiratory-and-critical-care-medicine_2005-12_26_6/page/563|journal=Seminars in respiratory and critical care medicine|date=December 2005|volume=26|issue=6|pages=563–74|pmid=16388428|doi=10.1055/s-2005-925523}}</ref> at ang pulmonyang sanhi ng ''[[Klebsiella]]'' ay maaaring magkaroon ng madugong laway na may kasamang plema na kadalasang inilalarawan bilang "buo-buong halaya".<ref name=Tint10>{{cite book |author=Tintinalli, Judith E.|title=Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli))|publisher=McGraw-Hill Companies|location=New York|year=2010|pages=480 |isbn=0-07-148480-9 |oclc= |doi= |accessdate=}}</ref> Ang madugong laway na may kasamang plema (kilala bilang [[hemoptysis]]) ay maaari ring mangyari kasama ang [[tuberkulosis]], Gram-negative na pulmonya, at mga nana sa baga gayundin ang mas karaniwang [[malubhang bronchitis]].<ref name=Clinic2011/> Ang ''Mycoplasma'' na pulmonya ay maaaring mangyari na may kasamang [[cervical lymphadenopathy|pamamaga ng mga kulani sa leeg]], [[arthralgia|pananakit ng kasukasuan]], o [[otitis media|impeksiyon sa gitnang bahagi ng tainga]].<ref name=Clinic2011/> Ang pulmonyang sanhi ng birus ay mas karaniwang nagpapakita ng may [[pumipitong paghinga]] kaysa sa pulmonyang sanhi ng bakterya.<ref name=WHOPrevent2012/>

== Sanhi ==
[[Talaksan:Streptococcus pneumoniae.jpg|thumb|alt=Three one round objects in a black background|Ang bakteryang ''[[Streptococcus pneumoniae]]'', isang karaniwang sanhi ng pulmonya, larawan gamit ang [[electron na mikroskopyo]]]]

Ang pulmonya ay pangunahing sanhi ng mga impeksiyong dulot ng [[bakterya]] o mga [[birus]] at mas bihirang dulot ng [[fungi]] at [[mga parasitiko]]. Bagaman mayroong mahigit sa 100 uri (strain) ng mga nakakahawang nakilalang mga nagdudulot nito (agents), kaunti lamang ang responsable para sa karamihan ng mga kaso. Ang mga impeksiyon na parehong may halong mga birus at bakterya ay maaaring mangyari sa hanggang sa 45% ng mga impeksiyon sa mga bata at 15% ng mga impeksiyon sa mga nasa hustong gulang.<ref name=Lancet11/> Ang isang nagdudulot nito (causative agent) ay hindi maaaring ihiwalay sa humigit-kumulang na kalahati ng mga kaso sa kabila ng maingat na pagsusuri.<ref name=EBMED05/>

Ang katawagang ''pulmonya'' ay mas malawak na inilalapat kung minsan sa anumang kondisyon na nagreresulta sa [[pamamaga]] ng mga baga (halimbawa sanhi ng mga [[sakit na dulot ng sistema na panlaban sa sakit]], mga [[paso]] dulot ng kemikal o mga reaksiyon sa gamot); gayunpaman, ang pamamagang ito ay mas wastong tinutukoy bilang [[pneumonitis]].<ref name="isbn0-7234-3200-7">{{cite book |author=Lowe, J. F.; Stevens, Alan |authorlink=|editor= |others= |title=Pathology |edition=2nd |publisher=Mosby |location=St. Louis |year=2000 |page=197 |isbn=0-7234-3200-7|oclc= |doi= |url=http://books.google.co.uk/books?id=AfVxLi4QTZQC&pg=PA197|accessdate=}}</ref><ref>{{cite book|last=Snydman|first=editors, Raleigh A. Bowden, Per Ljungman, David R.|title=Transplant infections|year=2010|publisher=Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins|location=Philadelphia|isbn=978-1-58255-820-2|page=187|url=http://books.google.com/books?id=NWa4FJv-eBYC&pg=PA447|edition=3rd}}</ref> Ang mga nakakahawang bagay (infective agents) ay hinati sa "karaniwan" at "hindi karaniwan" ayon sa kasaysayan batay sa kanilang ipinapalagay na mga pagkakaroon nito, nguni’t hindi sinusuportahan ng ebidendsiya ang pagkilalang ito, kung kaya hindi na ito binibigyang-diin.<ref name=M32/>

Ang mga kondisyon at salik ng panganib na maaaring madaling kapitan ng pulmonya ay kinabibilangan ng: paninigarilyo, kabiguang protektahan laban sa impeksiyon ng sistema ng resistensiya, pagkagumon sa alak, [[talamak na nakakahawang sakit sa baga]], [[hindi gumagaling na sakit sa bato]], at [[sakit sa atay]].<ref name=Clinic2011/> Ang paggamit ng mga gamot na pampigil sa asido tulad [[mga proton-pump inhibitor]] o [[mga H2 blocker]]- ay iniuugnay sa mataas na panganib<ref>{{cite journal|last=Eom|first=CS|author2=Jeon, CY; Lim, JW; Cho, EG; Park, SM; Lee, KS|title=Use of acid-suppressive drugs and risk of pneumonia: a systematic review and meta-analysis|journal=CMAJ : Canadian Medical Association journal = journal de l'Association medicale canadienne|date=22 February 2011|volume=183|issue=3|pages=310–9|pmid=21173070|doi=10.1503/cmaj.092129|pmc=3042441}}</ref> ng pulmonya. Ang katandaan ay maaari ring madaling kapitan ng pulmonya.<ref name=Clinic2011/>

=== Bakterya ===
[[Talaksan:En.Wikipedia-VideoWiki-Pneumonia.webm|thumb|Pulmonya, 2019]]
Bakterya ang pinaka-karaniwang sanhi ng [[community-acquired pneumonia (pulmonyang nakuha sa komunidad)]] (CAP), kung saan ang ''[[Streptococcus pneumoniae]]'' ay ihiniwalay ang 50% ng mga kaso.<ref name=Rad07/><ref name=EOP10>{{cite journal |author=Anevlavis S | author2 = Bouros D |title=Community acquired bacterial pneumonia|journal=Expert Opin Pharmacother |volume=11 |issue=3 |pages=361–74 |year=2010|month=February|pmid=20085502|doi=10.1517/14656560903508770 }}</ref> Ang ibang karaniwang hiniwalay na mga bakterya ay kinabibilangan ng: ''[[Haemophilus influenzae]]'' sa 20%, ''[[Chlamydophila pneumoniae]]'' sa 13%, at ''[[Mycoplasma pneumoniae]]'' sa 3% ng mga kaso;<ref name=Rad07/> ''[[Staphylococcus aureus]]''; ''[[Moraxella catarrhalis]]''; ''[[Legionella pneumophila]]'' at [[Gram-negative bacilli]].<ref name=EBMED05/> Ang ilang mga [[drug resistance|lumalaban sa gamot]] na bersyon ng mga impeksiyong nasa itaas ay nagiging mas karaniwan, kabilang ang lumalaban sa gamot na ''Streptococcus pneumoniae'' (DRSP) at [[methicillin-resistant Staphylococcus aureus]](MRSA).<ref name=Clinic2011/>

Ang pagkalat ng mga organismo ay tumataas ang probablidad kapag mayroong mga salik ng panganib.<ref name=EBMED05/> Ang [[pagkagumon sa alak]] ay iniuugnay sa ''Streptococcus pneumoniae'', mga [[organismong nabubuhay ng walang oxygen]] at ''Mycobacterium tuberculosis''; pinapataas ng paninigarilyo ang probabilidad ng mga epekto ng ''Streptococcus pneumoniae'', ''Haemophilus influenzae'', ''Moraxella catarrhalis'', at ''Legionella pneumophila''. Ang pagkakalantad sa mga ibon ay iniuugnay sa ''[[Chlamydia psittaci]]''; ang mga hayop sa bukid ay iniuugnay sa ''[[Coxiella burnetti]]''; pagkuha ng mga laman ng tiyan sa pamamagitan ng mga [[organismong nabubuhay ng walang oxygen]]; at [[cystic fibrosis]] sa ''[[Pseudomonas aeruginosa]]'' at ''Staphylococcus aureus''.<ref name=EBMED05/> Ang ''Streptococcus pneumoniae'' ay mas karaniwan sa taglamig,<ref name=EBMED05/> at dapat paghinalaan sa mga taong naglalabas ng marami [[mga organismong nabubuhay ng walang oxygen]].<ref name=Clinic2011/>

=== Mga birus ===
Sa mga nasa hustong gulang, ang mga [[birus]] ang responsible para sa humigit-kumulang na ikatlo<ref name=Lancet11/> at sa mga bata para sa 15% ng mga kaso ng pulmonya.<ref name=M31/> Kabilang sa mga karaniwang sangkot na bagay ang: mga [[rhinobirus]], [[coronabirus]], [[birus ng trangkaso]],[[respiratory syncytial virus]] (RSV), [[adenobirus]], at [[parainfluenza]].<ref name=Lancet11/><ref name=Viral09/> Ang [[Herpes simplex na birus]] ay bihirang magdulot ng pulmonya, maliban sa mga grupong tulad ng: mga bagong panganak, mga taong may kanser, mga tatanggap ng transplant, at mga taong may malaking nasunog na bahagi.<ref name=Text2010>{{cite book|last=Behera|first=D.|title=Textbook of pulmonary medicine|year=2010|publisher=Jaypee Brothers Medical Pub.|location=New Delhi|isbn=8184487495|pages=391–394|url=http://books.google.ca/books?id=0TbJjd9eTp0C&pg=PA391|edition=2nd }}</ref> Ang mga tao na kasunod ng [[pag-transplant ng bahagi ng katawan]] o kung hindi man ay ang mga may [[mahinang sistema ng resistensiya]] ay nagpapakita ng mataas na bilang ng [[cytomegalobirus]] na pulmonya.<ref name=M31/><ref name=Text2010/> Ang mga mayroong impeksiyong sanhi ng birus ay maaaring pangalawang maimpeksiyon ng bakteryang ''Streptococcus pneumoniae'', ''Staphylococcus aureus'', o ''Haemophilus influenzae'', lalo na kapag mayroong ibang mga problema sa kalusugan.<ref name=Clinic2011/><ref name=M31/> Ang iba’t-ibang mga birus ay nangingibabaw sa iba’t-ibang mga panahon ng taon, halimbawa sa panahon ng trangkaso, maaaring maging responsable ang trangkaso para sa mahigit sa kalahati ng lahat ng kaso na sanhi ng birus.<ref name=M31/> Ang pagkalat ng ibang mga birus ay nangyayari rin paminsan-minsan, kabilang ang ''[[mga hantabirus]]'' at ''[[coronabirus]]''.<ref name=M31/>

=== Fungi ===
Ang pulmonyang sanhi ng fungus ay hindi karaniwan, nguni’t mas karaniwang nangyayari sa mga indibiduwal na mayroong [[Immunodeficiency|huminang mga sistema ng resistensiya]] dahil sa [[AIDS]], mga [[gamot na pampahina ng sistema ng resistensiya]], o ibang mga medical na problema.<ref name=EBMED05/><ref name=Fungus2009>{{cite book|last=Maskell|first=Nick|title=Oxford desk reference.|year=2009|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=9780199239122|pages=196|url=http://books.google.ca/books?id=MfEUkzQQ1BEC&pg=PA196|author2=Millar, Ann}}</ref> Ito ay pinakamadalas na sanhi ng ''[[Histoplasmosis|Histoplasma capsulatum]]'', blastomyces, ''[[Cryptococcus neoformans]]'', ''[[Pneumocystis jiroveci]]'', at ''[[Coccidioides immitis]]''. Ang [[Histoplasmosis]] ay pinaka-karaniwan sa [[Mississippi embayment|Mississippi River basin]], at ang [[coccidioidomycosis]] ay pinaka-karaniwan sa [[Timog-kanluran ng Estados Unidos]].<ref name=EBMED05/> Ang dami ng mga kaso ay tumaas sa huling bahagi ng kalahati ng ika-20 siglo dahil sa tumataas na paglalakbay at mga bilang ng pagpigil sa pagtugon ng sistema ng resistensiya sa populasyon (immunosuppression).<ref name=Fungus2009/>

=== Mga parasitiko ===
Ang iba’t-ibang mga [[parasitiko]] ay maaaring makaapekto sa mga baga, kabilang ang: ''[[Toxoplasma gondii]]'', ''[[Strongyloides stercoralis]]'',''[[Ascaris lumbricoides]]'', at ''[[Plasmodium malariae]]''.<ref name=M37>Murray and Nadel (2010). Chapter 37.</ref> Ang mga organismong ito ay karaniwang pumapasok sa katawan sa pamamagitan ng direktang pagkakadikit sa balat, paglanghap, o sa pamamagitan ng isang insektong nagdadala ng organismong nagdudulot ng sakit.<ref name=M37/> Maliban sa ''[[Paragonimus westermani]]'', karamihan sa mga parasitiko ay hindi nakakaapekto bilang partikular sa mga baga nguni’t nadadamay ang mga baga bilang pangalawa sa ibang mga lugar.<ref name=M37/> Ang ibang mga parasitiko, lalo na ang mga kabilang sa ''Ascaris'' at ''Strongyloides'' na grupo, ay humihikayat ng [[eosinophilic]] na reaksiyon, na maaaring magresulta sa [[eosinophilic na pulmonya]].<ref name=M37/> Sa ibang mga impeksiyon, tulad ng malarya, ang pagkakasangkot ng baga ay pangunahing dahil sa cytokine-induced systemic inflammation (pamamaga sanhi ng cytokine).<ref name=M37/> Sa [[maunlad na bansa]] ang mga impeksiyon na ito ay pinaka-karaniwan sa mga taong bumabalik mula sa paglalakbay o sa mga imigrante.<ref name=M37/> Sa buong mundo ang mga impeksiyon na ito ay pinaka-karaniwan sa mga may mahinang sistema ng resistensiya.<ref>{{cite journal|last=Vijayan|first=VK|title=Parasitic lung infections.|journal=Current opinion in pulmonary medicine|date=2009 May|volume=15|issue=3|pages=274–82|pmid=19276810}}</ref>

=== Mula sa hindi alam na sanhi ===
Ang pulmonya sa puwang sa mga tisiyu na hindi alam ang sanhi o ang hindi nakakahawang pulmonya <ref>{{cite book|first=ed. in chief Richard K. Root. Eds. Francis Waldvogel|title=Clinical infectious diseases : a practical approach|year=1999|publisher=Oxford Univ. Press|location=New York, NY [u.a.]|isbn=978-0-19-508103-9|page=833|url=http://books.google.com/books?id=zvCOpighJggC&pg=PA833}}</ref> ay isang klase ng mga [[diffuse lung disease (sakit sa baga)]]. Ang mga ito ay kinabibilangan ng: [[diffuse alveolar damage]], [[organizing na pulmonya]], [[hindi tiyak na interstitial na pulmonya]], [[lymphocytic interstitial na pulmonya]], [[desquamative interstitial na pulmonya]], [[respiratory bronchiolitis interstitial na sakit sa baga]], at [[karaniwang interstitial na pulmonya]].<ref>{{cite book|first=Volume editors, Ulrich Costabel|title=Diffuse parenchymal lung disease : ... 47 tables|year=2007|publisher=Karger|location=Basel|isbn=978-3-8055-8153-0|page=4|edition=[Online-Ausg.]}}</ref>

== Mga pagbabago sa paggana ng katawan sanhi ng sakit ==
[[Talaksan:New Pneumonia cartoon.jpg|thumb|alt= A schematic diagram of the human lungs with an empty circle on the right representing a normal alveola and one on the right showing an alveola full of fluid as in pneumonia|Pinupuno ng pulmonya ang [[alveolus|alveoli]] ng baga ng likido, na humahadlang sa paglalagay ng oxygen sa katawan (oxygenation). Ang alveolus sa kaliwa ay normal, samantala ang nasa kanan ay puno ng likido mula sa pulmonya.]]
Ang pulmonya ay kadalasang nagsisimula bilang isang [[impeksiyon sa itaas na bahagi ng daanan ng hangin para sa paghinga]] na pumupunta sa ibabang bahagi ng daanan ng hangin.<ref name=PedNA09>{{cite journal|last=Ranganathan|first=SC|author2=Sonnappa, S|title=Pneumonia and other respiratory infections|url=https://archive.org/details/sim_pediatric-clinics-of-north-america_2009-02_56_1/page/135|journal=Pediatric clinics of North America|date=February 2009 |volume=56|issue=1|pages=135–56, xi|pmid=19135585|doi=10.1016/j.pcl.2008.10.005}}</ref>

=== Sanhi ng birus ===
Maaaring makarating sa baga ang mga birus sa pamamagitan ng maraming iba’t-ibang daan. Ang respiratory syncytial virus (birus na nagdudulot ng impeksiyon sa paghinga) ay karaniwang nakukuha kapag hinahawakan ng mga tao ang mga kontaminadong bagay at pagkatapos hinahawakan nila ang kanilang mga mata o ilong.<ref name=M31>Murray and Nadel (2010). Chapter 31.</ref> Ang ibang mga impeksiyon ng birus ay nangyayari kapag ang mga kontaminadong maliit na patak na dala ng hangin ay nalanghap sa pamamagitan ng bibig o ilong.<ref name=Clinic2011/> Kapag nasa itaas na bahagi ng daanan ng hangin maaaring pumunta ang birus sa baga, kung saan nila inaatake ang gilid ng mga selula sa mga daanan ng hangin, alveoli, o [[lung parenchyma (mga gumaganang bahagi ng baga)]].<ref name=M31/> Ang ilan sa mga birus tulad ng tigdas at herpes simplex ay maaaring makarating sa baga sa pamamagitan ng dugo.<ref name=Gary2010>{{cite book|last=et. al.|first=editors, Gary R. Fleisher, Stephen Ludwig ; associate editors, Richard G. Bachur ... [et|title=Textbook of pediatric emergency medicine|year=2010|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins Health|location=Philadelphia|isbn=1605471593|pages=914|url=http://books.google.ca/books?id=a7CqcE1ZrFkC&pg=PA914|edition=6th ed.}}</ref> Ang pagsalakay sa baga ay maaaring humantong sa iba-ibang mga antas ng pagkamatay ng selula.<ref name=M31/> Kapag tumugon ang sistema ng resistensiya sa impeksiyon, maaaring magkaroon ng higit pang pinsala sa baga.<ref name=M31/> Ang mga [[puting selula ng dugo]], higit sa lahat ang mga [[selulang may iisang nuklear]], ay pangunahing lumilikha ng pamamaga.<ref name=Gary2010/> Gayundin ang pagpinsala sa baga, maraming mga birus ang sabay-sabay na nakakaapekto sa ibang mga [[organ (anatomy)|bahagi ng katawan]] at kaya, sinisira ang ibang mga paggana ng katawan. Ang mga birus ay ginagawa ring mas madaling kapitan ng mga impeksiyong sanhi ng bakterya ang katawan; sa ganitong paraan ang pulmonyang sanhi ng bakterya ay maaaring lumitaw bilang isang [[kasabay na umiiral]] na kondisyon.<ref name=Viral09>{{cite journal|author=Figueiredo LT |title=Viral pneumonia: epidemiological, clinical, pathophysiological and therapeutic aspects |journal=J Bras Pneumol |volume=35 |issue=9 |pages=899–906 |year=2009 |month=September |pmid=19820817|doi=10.1590/S1806-37132009000900012}}</ref>

=== Sanhi ng bakterya ===
Karamihan sa mga bakterya ay pumapasok sa baga sa pamamagitan ng maliit na mga [[paglanghap]] ng mga organismo na namamalagi sa lalamunan o ilong.<ref name=Clinic2011/> Kalahati ng normal na mga tao ang mayroong mga maliliit na paglanghap na ito habang natutulog.<ref name=M32/> Habang ang lalamunan ay palaging mayroong bakterya, ang mga [[virulent|maaaring makahawa]] ay namamalagi lamang doon ng ilang panahon at sa ilalim ng ilang mga kondisyon.<ref name=M32/> Ang kaunti sa mga uri ng bakterya tulad ng ''[[Mycobacterium tuberculosis]]'' at ''[[Legionella pneumophila]]'' ay nakakarating sa baga sa pamamagitan ng kontaminadong maliliit na patak na dala ng hangin.<ref name=Clinic2011/> Ang mga bakterya ay maaari ring kumalaw sa pamamagitan ng dugo.<ref name=WHOPrevent2012/> Kapag nasa baga na, maaaring salakayin ng bakterya ang mga puwang sa pagitan ng mga selula at alveoli, kung saan ang mga [[macrophage]] at mga [[neutrophil]] (mga depensibong [[puting selula]]) ay sinusubukang gawing inaktibo ang bakterya.<ref>{{cite book|last=Hammer|first=edited by Stephen J. McPhee, Gary D.|title=Pathophysiology of disease : an introduction to clinical medicine|year=2010|publisher=McGraw-Hill Medical|location=New York|isbn=0071621679|pages=Chapter 4|edition=6th ed.}}</ref> Ang mga neutrophil ay naglalabas rin ng mga [[cytokine]], na nagdudulot ng isang pangkalahatang pag-aktiba sa sistema ng resistensiya.<ref name=Fein2006>{{cite book|last=Fein|first=Alan|title=Diagnosis and management of pneumonia and other respiratory infections|year=2006|publisher=Professional Communications|location=Caddo, OK|isbn=1884735630|pages=28–29|url=http://books.google.ca/books?id=hKdcHK719qgC&pg=PA28|edition=2nd ed.}}</ref> Ito ay humahantong sa lagnat, panginginig, at pagkapagod na karaniwan sa pulmonyang sanhi ng bakterya.<ref name=Fein2006/> Ang mga neutrophil, bakterya, at likidong mula sa nakapaligid na daluyan ng dugo ay pinupuno ang alveoli na nagreresulta sa pagiging matigas na nakikita sa X-ray sa dibdib.<ref>{{cite book|last=Kumar|first=Vinay|title=Robbins and Cotran pathologic basis of disease.|year=2010|publisher=Saunders/Elsevier|location=Philadelphia, PA|isbn=1416031219|pages=Chapter 15|edition=8th ed.}}</ref>

== Pagkilala sa sakit ==
{{listen
| filename     =Crackles pneumoniaO.ogg
| title        = Langutngot
| description  = Langutngot na maririnig sa baga ng isang taong mayroong pulmonya gamit ang isang stethoscope.
| format       = [[Ogg]]
}}
Ang pulmonya ay karaniwang nalalaman batay sa kombinasyon ng mga pisikal na palatandaan at isang [[X-ray sa dibdib]].<ref name=Diag10>{{cite journal|last=Lynch|first=T|author2=Bialy, L, Kellner, JD, Osmond, MH, Klassen, TP, Durec, T, Leicht, R, Johnson, DW|title=A systematic review on the diagnosis of pediatric bacterial pneumonia: when gold is bronze|journal=PLoS ONE|date=2010-08-06|volume=5|issue=8|pages=e11989|pmid=20700510|doi=10.1371/journal.pone.0011989|pmc=2917358|editor1-last=Huicho|editor1-first=Luis}}</ref> Gayunpaman, ang nasa ilalim na sanhi ay maaaring mahirap makumpirma, dahil walang tiyak na pagsusuri na maaaring makilala ang kaibahan ng pinagmulan na sanhi o hindi sanhi ng bakterya.<ref name=Lancet11/><ref name=Diag10/> Tinukoy ng [[The World Health Organization]] ang pulmonya sa mga bata ayon sa obserbasyon sa klinika batay sa alinman sa isang [[ubo]] o kahirapan sa huminga at isang mabilis na paghinga, nakapasok na hitsura ng dibdib, o bumabang antas ng kamalayan.<ref name=WHOBook/> Ang mabilis na paghinga ay tinutukoy bilang mas mataas sa 60 paghinga kada minuto sa mga batang wala pang 2 buwang gulang, 50 paghinga kada minuto sa mga batang 2 buwan hanggang 1 taong gulang, o mahigit sa 40 paghinga kada minuto sa mga batang 1 hanggang 5 taong gulang.<ref name=WHOBook>{{cite book|last=Ezzati|first=edited by Majid|title=Comparative quantification of health risks|year=2004|publisher=Organisation mondiale de la santé|location=Genève|isbn=978-92-4-158031-1|page=70|url=http://books.google.com/books?id=ACV1jEGx4AgC&pg=PA70|author2=Lopez, Alan D., Rodgers, Anthony, Murray, Christopher J.L.}}</ref> Sa mga bata, ang tumaas na bilis ng paghinga at nakapasok na hitsura ng dibdib ay mas [[Sensitivity and specificity|sensitibo]] kaysa marinig ang [[mga langutngot]] ng dibdib gamit ang isang [[stethoscope]].<ref name=Develop11/>

Sa mga nasa hustong gulang, ang mga imbestigasyon sa pangkalahatan ay hindi kinakailangan sa mga katamtamang kaso<ref name=BTS09/>: mayroong napakababang panganib ng pulmonya kung ang lahat ng [[vital sign (mga palatandaan na buhay ang isang tao)]] at [[chest auscultation|pakikinig sa tunog ng dibdib gamit ang stethoscope]] ay normal.<ref>{{cite journal|last=Saldías|first=F|author2=Méndez, JI, Ramírez, D, Díaz, O|title=[Predictive value of history and physical examination for the diagnosis of community-acquired pneumonia in adults: a literature review]|journal=Revista medica de Chile|date=April 2007|volume=135|issue=4|pages=517–28|pmid=17554463}}</ref> Sa mga taong nangangailangang maospital, ang [[pulse oximetry (sumusubaybay sa antas ng oxygen sa dugo)]], [[radiography ng dibdib]] at mga [[pagsusuri sa dugo]]—kabilang ang isang [[kumpletong blood count]], [[mga serum elektrolyte]], lebel ng [[C-reactive na protina]] at malamang na [[mga pagsusuri sa paggana ng atay]]—ay inirerekomenda.<ref name=BTS09/> Ang pagkilala sa [[karamdamang katulad ng trangkaso]] ay maaaring gawin batay sa mga palatandaan at sintomas; gayunpaman, ang pagpapatunay ng pagkakaroon ng trangkaso ay nangangailangan ng pagsusuri.<ref name=ILI05>{{cite journal|last=Call|first=SA|author2=Vollenweider, MA, Hornung, CA, Simel, DL, McKinney, WP|title=Does this patient have influenza?|journal=JAMA: the Journal of the American Medical Association|date=2005-02-23|volume=293|issue=8|pages=987–97|pmid=15728170|doi=10.1001/jama.293.8.987}}</ref> Kaya, ang paggamot ay kadalasang batay sa pagkakaroon ng trangkaso sa komunidad o isang [[Rapid influenza diagnostic test|mabilis na pagsusuri ng trangkaso]].<ref name=ILI05/>

=== Pisikal na eksaminasyon ===
Ang [[pisikal na eksaminasyon]] ay maaaring magpakita kung minsan ng [[hypotension|mababang presyon ng dugo]], [[tachycardia|mabilis na pagtibok ng puso]] o mababang [[Oxygenation (medical)|oxygen saturation (dami ng oxygen)]].<ref name=Clinic2011/> Ang bilis ng paghinga ay maaaring mas mabilis kaysa sa normal at ito ay maaaring mangyari ng isa o dalawang araw bago ang ibang mga palatandaan.<ref name=Clinic2011/><ref name=M32/> Ang eksaminasyon ng dibdib ay maaaring normal, nguni’t maaaring magpakita ng bumabang pag-alsa ng dibdib sa apektadong bahagi. Ang maaligasgas na mga tunog mula mas malaking mga daanan ng hangin na dinadala sa pamamagitan ng namamagang baga ay tinatawag na paghinga sa[[bronchus|bronchi]], at naririnig sa [[pakikinig ng tunog sa loob ng baga]] gamit ang isang [[stethoscope]].<ref name=Clinic2011/> Ang mga [[langutngot]] (mga pagkalantog) ay maaaring marinig sa apektadong lugar sa panahon ng [[inhalation|paghinga ng malalim]].<ref name=Clinic2011/> Ang [[Percussion (medicine)|Pagtapik]] ay maaaring gawin sa apektadong baga, at pataasin, kaysa bawasan, kinikilala ng [[vocal resonation|alingawngaw ng boses]] ang pulmonya mula sa [[pleural effusion (labis na likido sa pleura sa baga)]].<ref name=BMJ06/>

=== Imaging ===
[[Talaksan:CTpnemonia09.JPG|thumb|alt=A black and white image show the internal organs in cross section as generated by CT. Where one would expect black on the left one seen a whiter area with black sticks through it.|CT ng dibdib na nagpapakita ng pulmonya sa kanang bahagi (kaliwang bahagi ng larawan).]]
Ang isang [[radiograph ng dibdib]] ay kadalasang ginagamit sa pagkilala ng sakit.<ref name=Develop11/> Sa mga taong may katamtamang sakit, kailangan lamang ang imaging sa mga mayroong posibilidad ng komplikasyon, ang mga hindi gumaling sa paggamot, o kung saan ang sanhi ay hindi tiyak.<ref name=Develop11/><ref name=BTS09>{{cite journal|last=Lim|first=WS|author2=Baudouin, SV, George, RC, Hill, AT, Jamieson, C, Le Jeune, I, Macfarlane, JT, Read, RC, Roberts, HJ, Levy, ML, Wani, M, Woodhead, MA, Pneumonia Guidelines Committee of the BTS Standards of Care, Committee|title=BTS guidelines for the management of community acquired pneumonia in adults: update 2009|journal=Thorax|date=October 2009 |volume=64 |issue=Suppl 3|pages=iii1–55|pmid=19783532|doi=10.1136/thx.2009.121434}}</ref> Kung ang isang tao ay sapat na may sakit para mangailangan ng pagkakaospital, inirerekomenda ang isang radiograph ng dibdib.<ref name=BTS09/> Ang mga natuklasan ay hindi palaging kaugnay sa kalubhaan ng sakit at hindi umaasa sa pagkakaiba sa pagitan ng impeksiyon na sanhi ng bakterya at ang impeksiyong sanhi ng birus.<ref name=Develop11/>

Ang mga presentasyon ng X-ray ng pulmonya ay maaaring uriin bilang [[lobar pneumonia (pulmonyang naapektuhan ang isa o higit pang mga lobe ng baga)]], [[bronchopneumonia (pamamaga ng baga)]] (kilala rin bilang lobular pneumonia), at [[interstitial na pulmonya]].<ref>{{cite book|last=Helms|first=editors, William E. Brant, Clyde A.|title=Fundamentals of diagnostic radiology|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins|location=Philadelphia|isbn=9781608319114|pages=435|url=http://books.google.ca/books?id=o_4eoeOinNgC&pg=PA435|edition=4th ed.}}</ref> Ang pulmonyang sanhi ng bakterya, na nakuha sa komunidad, ay karaniwang nagpapakita ng [[pamamaga o paninigas]] ng isang [[Bronchopulmonary segment|lobe ng baga na binubuo ng bahagi]] na kilala bilang lobar pneumonia (pulmonyang naapektuhan ang isa o higit pang mga lobe ng baga).<ref name=Rad07/> Gayunpaman, maaaring mag-iba ang mga matutuklasan, at ang ibang mga pattern ay karaniwan sa ibang mga uri ng pulmonya.<ref name=Rad07/> Ang pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia) ay maaaring magpakita ng pangunahing mga bilateral opacities (diperensiya) sa ibabang bahagi ng mga baga at sa kanang bahagi.<ref name=Rad07/> Ang mga radiograph ng pulmonyang sanhi ng birus ay maaaring lumabas na normal, labis na malaki ang baga, mayroong mga bahagi ng baga na may patse-patse, o na naroon katulad ng pulmonyang sanhi ng bakterya na mayroong pamamaga o paninigas ng lobe ng baga.<ref name=Rad07/> Ang mga natuklasan ayon sa radiology ay maaaring wala sa mga maagang yugto ng sakit, lalo na sa pagkakaroon ng pagkaubos ng tubig sa katawan; o maaaring mahirap bigyang-kahulugan sa mga [[obesity|napakataba]] o mayroong kasaysayan ng sakit sa baga.<ref name=Clinic2011/> Ang isang [[CT scan]] ay maaaring magbigay ng karagdagang impormasyon sa hindi tiyak na mga kaso.<ref name=Rad07/>

=== Mikrobiyolohiya ===
Sa mga pasyenteng pinamamahalaan sa komunidad, ang pagtukoy sa nagdudulot na bagay ay hindi mabisa at sa karaniwan hindi nababago ang pamamahala.<ref name=Develop11/> Para sa mga taong hindi tumutugon sa paggamot, dapat isaalang-alang ang [[pag-culture sa laway]], at ang pag-culture para sa ''[[Mycobacterium tuberculosis]]'' ay dapat isagawa sa mga taong mayroong hindi gumagaling na ubong may plema.<ref name=BTS09/> Ang pagsusuri para sa ibang partikular na mga organismo ay maaaring irekomenda sa panahon ng paglaganap ng sakit, para sa mga kadahilanan ng kalusugan ng publiko.<ref name=BTS09/> Sa mga na[[ospital]] para sa malubhang sakit, ang kapwa laway at [[mga pag-culture sa dugo]] ay inirerekomenda,<ref name=BTS09/> gayundin ang pagsusuri sa ihi para sa mga [[antigen (substansiyang lumilikha ng pangontra sa sakit)]] para sa ''Legionella'' at ''Streptococcus''.<ref name=IDSA2007/> Ang mga impeksiyong sanhi ng birus ay maaaring kumpirmahin sa pamamagitan ng pagtuklas ng alinman sa birus o mga antigen (substansiyang lumilikha ng pangontra sa sakit) gamit ang [[pag-culture]] o [[polymerase chain reaction]](PCR), higit sa ibang mga pamamaraan.<ref name=Lancet11/> Ang nagdudulot na bagay ay natutukoy lamang sa 15% ng mga kasong may karaniwang mga mikrobyolohikal na pagsusuri.<ref name=BMJ06/>

=== Pag-uuri ===
Ang [[pneumonitis]] ay tumutukoy sa [[pamamaga]]; ang pulmonya ay tumutukoy sa pneumonitis, karaniwan dahil sa impeksiyon ngunit minsan hindi nakakahawa, na mayroong karagdagang tampok na [[pulmonary consolidation]] (pamamaga o paninigas ng malambot na tisiyu sa baga).<ref>{{cite book|title=Stedman's medical dictionary.|url=https://archive.org/details/stedmansmedicald0000sted_u1n5|year=2006|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|location=Philadelphia|isbn=978-0-7817-6450-6|edition=28th}}</ref> Ang pulmonya ay pinaka-karaniwang inuuri sa pamamagitan ng kung saan o kung paano ito nakuha: [[community acquired pneumonia|nakuha sa komunidad]],[[aspiration pneumonia|pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga]] (aspiration pneumonia), [[healthcare-associated pneumonia|may kaugnayan sa pangangalagang pangkalusugan]], [[hospital-acquired pneumonia|nakuha sa ospital]], at [[pulmonyang may kaugnayan sa ventilator]].<ref name=Rad07>{{cite journal|last=Sharma|first=S|author2=Maycher, B, Eschun, G|title=Radiological imaging in pneumonia: recent innovations|journal=Current Opinion in Pulmonary Medicine|date=May 2007|volume=13|issue=3|pages=159–69|pmid=17414122|doi=10.1097/MCP.0b013e3280f3bff4}}</ref> Maaari rin itong uriin sa pamamagitan ng apektadong bahagi ng baga: [[lobar pneumonia (pulmonya sa lobe ng baga)]], [[bronchial pneumonia (pamamaga ng mga bronchiole sa baga)]] at [[acute interstitial pneumonia]] (malubhang pulmonya sa tisiyu sa pagitan ng selula);<ref name=Rad07/> o sa pamamagitan ng organismong nagdudulot ng sakit.<ref>{{cite journal|last=Dunn|first=L|title=Pneumonia: classification, diagnosis and nursing management|journal=Nursing standard (Royal College of Nursing (Great Britain) : 1987)|date=2005 June 29-July 5|volume=19|issue=42|pages=50–4|pmid=16013205}}</ref> Ang pulmonya sa mga bata bilang karagdagan ay maaaring uriin batay sa mga palatandaan at sintomas bilang hindi malubha, malubha, o napakalubha.<ref>{{cite book|last=organization|first=World health|title=Pocket book of hospital care for children : guidelines for the management of common illnesses with limited resources.|year=2005|publisher=World Health Organization|location=Geneva|isbn=978-92-4-154670-6|page=72|url=http://books.google.com/books?id=xbkbRG5XYxsC&pg=PA72}}</ref>

=== Pagkilala sa sakit para tukuyin ang mga sanhi ===
Maraming mga sakit ang maaaring magpakita ng mga parehong palatandaan at sintomas sa pulmonya, tulad ng: [[chronic obstructive pulmonary disease]] (talamak na nakakahawang sakit sa baga), [[hika]], [[pulmonary edema (pagkakaroon ng tubig sa baga)]], [[bronchiectasis (paglapad ng mga bronchi)]], [[kanser sa baga]], at [[pulmonary emboli (pagbara sa pangunahing arterya ng baga)]].<ref name=BMJ06/> Hindi katulad ng pulmonya, ang hika at COPD ay karaniwang lumilitaw ng may [[sumisipol na paghinga]], ang pulmonary edema (pagkakaroon ng tubig sa baga) ay lumilitaw ng may isang hindi normal na  [[elektrokardyogram]], ang kanser at bronchiectasis (paglapad ng mga bronchi) ay lumilitaw ng may matagal na ubo, at ang pulmonary emboli (pagbara sa pangunahing arterya ng baga) ay lumilitaw ng may malubhang pagsisimula ng masakit na pananakit sa dibdib at [[kapos na paghinga]].<ref name=BMJ06/>

== Pag-iwas ==
Ang pag-iwas ay kinabibilangan ng [[pagbabakuna]], mga maka-kalikasang pamamaraan at naaangkop na paggamot ng ibang mga problemang pangkalusugan.<ref name=Develop11/> Pinaniniwalaan na kung ang naaangkop na mga pamamaraang pang-iwas ay itinatag sa buong mundo, ang pagkamatay sa mga bata ay mababawasan ng 400,000 at kung nagkaroon ng wastong paggamot sa buong daigdig, ang mga pagkamatay sa pagkabata ay mababawasan ng isa pang 600,000.<ref name=WHOPrevent2012/>

=== Pagbabakuna ===
Iniiwasan ng [[pagbabakuna]] ang ilang mga pulmonyang sanhi ng bakterya at birus sa parehong mga bata at nasa hustong gulang. Ang mga [[bakuna para sa trangkaso]] ay katamtamang mabisa laban sa trangkaso A at B.<ref name=Lancet11/><ref>{{cite journal|last=Jefferson|first=T|author2=Di Pietrantonj, C, Rivetti, A, Bawazeer, GA, Al-Ansary, LA, Ferroni, E|title=Vaccines for preventing influenza in healthy adults|journal=Cochrane database of systematic reviews|date=2010-07-07|issue=7|pages=CD001269|pmid=20614424|doi=10.1002/14651858.CD001269.pub4|editor1-last=Jefferson|editor1-first=Tom}}</ref> Ang [[Sentro para sa Pagkontrol ng Sakit at Pag-iwas (Center for Disease Control and Prevention)]] (CDC) ay inirerekomenda ang taunang pagbabakuna para sa bawa’t tao na 6&nbsp;na buwan at mas matanda pa.<ref>{{cite web|title=Seasonal Influenza (Flu)|url=http://www.cdc.gov/flu/|work=Center for Disease Control and Prevention|accessdate=29 June 2011}}</ref> Ang pagbabakuna sa mga manggagawa para sa pangangalagang pangkalusugan ay binabawasan ang panganib ng pulmonyang sanhi ng birus sa kanilang mga pasyente.<ref name=IDSA2007>{{cite journal|last=Mandell|first=LA|author2=Wunderink, RG; Anzueto, A; Bartlett, JG; Campbell, GD; Dean, NC; Dowell, SF; File TM, Jr; Musher, DM; Niederman, MS; Torres, A; Whitney, CG; Infectious Diseases Society of, America; American Thoracic, Society|title=Infectious Diseases Society of America/American Thoracic Society consensus guidelines on the management of community-acquired pneumonia in adults|journal=Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America|date=1 March 2007 |volume=44 |issue=Suppl 2|pages=S27–72|pmid=17278083|doi=10.1086/511159}}</ref> Kapag nangyayari ang paglaganap ng trangkaso, ang mga gamot na tulad ng [[amantadine]] o [[rimantadine]] ay maaaring pigilan ang kondisyon.<ref name=jefferson>{{cite journal |author=Jefferson T | author2 = Deeks JJ, Demicheli V, Rivetti D, Rudin M |title=Amantadine and rimantadine for preventing and treating influenza A in adults|journal=Cochrane Database Syst Rev |issue=3 |pages=CD001169 |year=2004 |pmid=15266442|doi=10.1002/14651858.CD001169.pub2|editor1-last=Jefferson |editor1-first=Tom}}</ref> Hindi alam kung ang [[zanamivir]] o [[oseltamivir]] ay mabisa dahil sa katunayan na ang kompanyang gumagawa ng oseltamivir ay tumangging ilabas ang datos ng pagsubok para sa malayang pagsusuri.<ref>{{cite journal|last=Jefferson|first=T|author2=Jones, MA; Doshi, P; Del Mar, CB; Heneghan, CJ; Hama, R; Thompson, MJ|title=Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults and children|journal=Cochrane database of systematic reviews |date=18 January 2012|volume=1|pages=CD008965|doi=10.1002/14651858.CD008965.pub3|pmid=22258996|editor1-last=Jefferson|editor1-first=Tom}}</ref>

Ang mga pagbabakuna laban sa ''[[Haemophilus influenzae]]'' at ''[[Streptococcus pneumoniae]]'' ay mayroong magandang ebidensiya para suportahan ang kanilang gamit.<ref name=PedNA09/> Ang pagbabakuna sa mga bata laban sa ''Streptococcus pneumoniae'' ay humantong sa nabawasang pangyayari ng mga impeksiyon na ito sa mga nasa hustong gulang, dahil marami sa mga nasa hustong gulang ay nakakuha ng mga impeksiyon mula sa mga bata. Mayroong [[Pneumococcal polysaccharide vaccine|bakuna sa ''Streptococcus pneumoniae'']] para sa mga nasa hustong gulang, at napag-alaman na binabawasan ang panganib ng [[invasive pneumococcal disease]] (impeksiyong sanhi ng bakteryang pneumococcus).<ref>{{cite journal|last=Moberley|first=SA|author2=Holden, J, Tatham, DP, Andrews, RM|title=Vaccines for preventing pneumococcal infection in adults|journal=Cochrane database of systematic reviews|date=2008-01-23|issue=1|pages=CD000422|pmid=18253977|doi=10.1002/14651858.CD000422.pub2|editor1-last=Andrews|editor1-first=Ross M}}</ref> Ang ibang pang mga bakuna na nariyan para suportahan ang nagpoprotektang epekto laban sa pulmonya ay kinabibilangan ng: [[Pertussis vaccine|pertussis (tuluy-tuloy na pag-ubo)]], [[varicella vaccine|varicella]], at [[Measles vaccine|tigdas]].<ref name=CDCPrev2012/>

=== Iba pa ===
Ang [[pagtigil sa paninigarilyo]]<ref name=BTS09/> at pagbawas sa [[polusyon sa hangin]] sa loob ng bahay, tulad ng mula sa pagluluto sa loob ng bahay gamit ang kahoy o [[dumi ng tao|dumi ng hayop]], ay parehong inirerekomenda.<ref name=Develop11/><ref name=WHOPrevent2012/> Ang paninigarilyo ay tila ang iisang pinakamalaking salik ng panganib para sa pulmonyang sanhi ng pneumococcus sa ibang paraan sa mga nasa hustong gulang.<ref name=IDSA2007/> Ang kalinisan sa kamay at pag-ubo sa sariling manggas ay maaari ring mabisang pamamaraan ng pag-iwas.<ref name=CDCPrev2012/> Ang pagsusuot ng [[mga surgical mask]] ng mga may sakit ay maaari ring iwasan ang karamdaman.<ref name=IDSA2007/>

Ang wastong paggamot ng nasa ilalim na mga karamdaman (tulad ng [[HIV/AIDS]], [[diabetes mellitus]], at [[malnutrisyon]]) ay maaaring bawasan ang panganib ng pulmonya.<ref name=WHOPrevent2012>{{cite web|title=Pneumonia (Fact sheet N°331)|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs331/en/|work=World Health Organization|date=August 2012}}</ref><ref name=CDCPrev2012>{{cite web|title=Pneumonia Can Be Prevented — Vaccines Can Help|url=http://www.cdc.gov/features/Pneumonia/|work=Centers for Disease Control and Prevention|accessdate=22 October 2012}}</ref><ref>{{cite journal|last=Gray|first=DM|author2=Zar, HJ|title=Community-acquired pneumonia in HIV-infected children: a global perspective|journal=Current opinion in pulmonary medicine|date=May 2010|volume=16|issue=3|pages=208–16|pmid=20375782|doi=10.1097/MCP.0b013e3283387984}}</ref> Sa mga batang mas bata sa 6&nbsp;na buwang gulang hindi kasama ang pagpapasuso ay binabawasan ang parehong panganib at kalubhaan ng sakit.<ref name=WHOPrevent2012/> Sa mga mayroong HIV/AIDS at bilang ng CD4 na mas mababa sa 200 selula kada mikro-litro ang antibiyotiko na [[trimethoprim/sulfamethoxazole]] ay binabawasan ang panganib ng ''[[Pneumocystis pneumonia]]''<ref>{{cite journal|last=Huang|first=L|author2=Cattamanchi, A; Davis, JL; den Boon, S; Kovacs, J; Meshnick, S; Miller, RF; Walzer, PD; Worodria, W; Masur, H; International HIV-associated Opportunistic Pneumonias (IHOP), Study; Lung HIV, Study|title=HIV-associated Pneumocystis pneumonia|journal=Proceedings of the American Thoracic Society|date=June 2011 |volume=8|issue=3|pages=294–300|pmid=21653531|doi=10.1513/pats.201009-062WR|pmc=3132788}}</ref> at maaari ring maging kapaki-pakinabang para sa pag-iwas sa mga humina ang sistema ng resistensiya nguni’t walang HIV.<ref>{{cite journal |author=Green H, Paul M, Vidal L, Leibovici L |title=Prophylaxis for Pneumocystis pneumonia (PCP) in non-HIV immunocompromised patients|journal=Cochrane Database Syst Rev |volume= |issue=3 |pages=CD005590 |year=2007 |pmid=17636808|doi=10.1002/14651858.CD005590.pub2 |url= |editor1-last=Green |editor1-first=Hefziba}}</ref>

Ang pagsusuri sa mga kababaihan para sa [[Group B Streptococcus]] at ''[[Chlamydia trachomatis]]'', at pagbibigay ng paggamot gamit ang [[antibiyotiko]], kung kinakailangan, ay binabawasan ang mga bilang ng pulmonya sa mga sanggol;<ref>{{cite journal|last=Taminato|first=M|author2=Fram, D; Torloni, MR; Belasco, AG; Saconato, H; Barbosa, DA|title=Screening for group B Streptococcus in pregnant women: a systematic review and meta-analysis|journal=Revista latino-americana de enfermagem|date=November–December 2011|volume=19|issue=6|pages=1470–8|pmid=22249684}}</ref><ref>{{cite journal|last=Darville|first=T|title=Chlamydia trachomatis infections in neonates and young children|journal=Seminars in pediatric infectious diseases|date=October 2005|volume=16|issue=4|pages=235–44|pmid=16210104|doi=10.1053/j.spid.2005.06.004}}</ref> ang mga pang-iwas na pamamaraan para sa pagsasalin ng HIV mula sa ina papunta sa anak ay maaaring mabisa rin.<ref>{{cite book|title=Global Action Plan for Prevention and Control of Pneumonia (GAPP)|year=2009|publisher=World Health Organization|url=http://whqlibdoc.who.int/hq/2009/WHO_FCH_CAH_NCH_09.04_eng.pdf|access-date=2014-01-31|archive-date=2013-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20131017001256/http://whqlibdoc.who.int/hq/2009/WHO_FCH_CAH_NCH_09.04_eng.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang paghigop sa bibig at lalamunan ng mga sanggol ng may bahid ng [[meconium]] na [[amniotic fluid]] ay natuklasang hindi mababawasan ang bilang ng [[pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia)]] at maaaring magdulot ng malamang na pinsala,<ref name=Rog2009>{{cite journal|last=Roggensack|first=A|author2=Jefferies, AL; Farine, D; Basso, M; Delisle, MF; Hudon, L; Mundle, WR; Murphy-Kaulbeck, LC; Ouellet, A; Pressey, T|title=Management of meconium at birth|journal=Journal of obstetrics and gynaecology Canada : JOGC = Journal d'obstetrique et gynecologie du Canada : JOGC|date=April 2009 |volume=31|issue=4|pages=353–4, 355–7|pmid=19497156}}</ref> kaya ang kasanayan na ito ay hindi inirerekomenda sa karamihan ng mga sitwasyon.<ref name=Rog2009/> Sa mahinang matatanda ang mabuting pangangalaga sa bibig ay maaaring pababain ang pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia).<ref>{{cite journal|last=van der Maarel-Wierink|first=CD|author2=Vanobbergen, JN; Bronkhorst, EM; Schols, JM; de Baat, C|title=Oral health care and aspiration pneumonia in frail older people: a systematic literature review|journal=Gerodontology|date=6 March 2012|pmid=22390255|doi=10.1111/j.1741-2358.2012.00637.x|pages=no}}</ref>

== Pamamahala ==
{|class="wikitable" align="right"
|-
!colspan=2| CURB-65
|-
! Sintomas !! Puntos
|-
| '''C'''onfusion (Pagkalito) ||<center>1</center>
|-
| '''U'''rea (Ihi)>7&nbsp;mmol/l ||<center>1</center>
|-
| '''R'''espiratory rate (Bilis ng paghinga)>30 ||<center>1</center>
|-
| [[Blood pressure (Presyon ng dugo)|S'''B'''P]]<90mmHg, D'''B'''P<60mmHg||<center>1</center>
|-
| Age>='''65''' ||<center>1</center>
|-
|}

Sa karaniwan, ang mga iniinom na antibiyotiko, simpleng [[analgesic]], at likido ay sapat para sa kumpletong paglutas.<ref name=BTS09/> Gayunpaman, ang mga mayroong medikal na kondisyon, ang matatanda, o ang gma mayroong malaking kahirapan sa paghinga ay maaaring mangailangan ng mas makabagong pangangalaga. Kung magiging malala ang mga sintomas, ang pulmonya ay hindi bubuti sa paggamot sa tahanan, o magkakaroon ng mga komplikasyon, maaaring kailanganin ang pagkakaospital.<ref name=BTS09/> Sa buong mundo, halos 7–13% ng mga kaso sa mga bata ang nagreresulta sa pagkakaospital<ref name=Develop11/> habang sa maunlad na bansa, sa pagitan ng 22 at 42% ng mga nasa hustong gulang na mayroong pulmonyang nakuha sa komunidad ang ipinapasok sa ospital.<ref name=BTS09/> Ang [[CURB-65]] score ay kapaki-pakinabang para sa pagtukoy ng pangangailangan para sa pagpasok ng mga nasa hustong gulang sa ospital.<ref name=BTS09/> Kung ang puntos ay 0 o 1, ang mga tao ay karaniwang maaaring pamahalaan sa tahanan, kung ito ay 2, ang isang maikling pamamalagi sa ospital o malapit na follow-up ay kinakailangan, kung ito ay 3–5 inirerekomenda ang pagpapaospital.<ref name=BTS09/> Sa mga bata, ang mga mayroong [[Dyspnea|ang baga ay hindi makakuha ng sapat na oxygen]] o ang dami ng oxygen ay mas mababa sa 90% ay dapat masopital.<ref name=PIDS11>{{cite journal|last=Bradley|first=JS|author2=Byington, CL, Shah, SS, Alverson, B, Carter, ER, Harrison, C, Kaplan, SL, Mace, SE, McCracken GH, Jr, Moore, MR, St Peter, SD, Stockwell, JA, Swanson, JT|title=The Management of Community-Acquired Pneumonia in Infants and Children Older Than 3 Months of Age: Clinical Practice Guidelines by the Pediatric Infectious Diseases Society and the Infectious Diseases Society of America|journal=Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America|date=2011-08-31|pmid =21880587|volume= 53|issue= 7|pages= e25–76|doi=10.1093/cid/cir531}}</ref> Ang paggamit ng [[chest physiotherapy]] sa pulmonya ay hindi pa natukoy.<ref>{{cite journal|last=Yang|first=M|author2=Yuping, Y, Yin, X, Wang, BY, Wu, T, Liu, GJ, Dong, BR|title=Chest physiotherapy for pneumonia in adults|journal=Cochrane database of systematic reviews |date=2010-02-17|issue= 2|pages=CD006338|pmid=20166082|doi= 10.1002/14651858.CD006338.pub2 |editor1-last=Dong|editor1-first=Bi Rong}}</ref> Ang [[Mechanical ventilation|Non-invasive ventilation (mekanikal na bentilasyon gamit ang mask sa mukha)]] ay maaaring kapaki-pakinabang sa mga ipinasok sa [[intensive care unit]].<ref>{{cite journal|last=Zhang|first=Y|author2=Fang, C; Dong, BR; Wu, T; Deng, JL|title=Oxygen therapy for pneumonia in adults|journal=Cochrane database of systematic reviews |date=14 March 2012|volume=3|pages=CD006607|pmid=22419316|doi=10.1002/14651858.CD006607.pub4|editor1-last=Dong|editor1-first=Bi Rong}}</ref> Ang [[gamot sa ubo]] na maaaring bilhin ng walang reseta ay hindi pa napatunayang mabisa <ref name=Chang2012>{{cite journal |author=Chang CC, Cheng AC, Chang AB |title=Over-the-counter (OTC) medications to reduce cough as an adjunct to antibiotics for acute pneumonia in children and adults |journal=Cochrane Database Syst Rev |volume=2 |issue= |pages=CD006088 |year=2012 |pmid=22336815|doi=10.1002/14651858.CD006088.pub3 |editor1-last=Chang |editor1-first=Christina C}}</ref> pati na rin ang paggamit ng [[zinc]] sa mga bata.<ref>{{cite journal|last=Haider|first=BA|author2=Lassi, ZS; Ahmed, A; Bhutta, ZA|title=Zinc supplementation as an adjunct to antibiotics in the treatment of pneumonia in children 2 to 59 months of age|journal=Cochrane database of systematic reviews |date=5 October 2011|issue=10|pages=CD007368|pmid=21975768|doi=10.1002/14651858.CD007368.pub2|editor1-last=Bhutta|editor1-first=Zulfiqar A}}</ref> Walang sapat na ebidensiya para sa [[mucolytics (mga panunaw sa plema)]].<ref name=Chang2012/>

=== Sanhi ng bakterya ===
Pinapabuti ng mga [[antibiyotiko]] ang mga kinahinatnan ng mga pulmonyang sanhi ng bakterya.<ref name=CochraneTx10/> Ang pagpili sa antibiyotiko ay depende sa simula sa mga katangian ng taong naapektuhan, tulad ng edad, nasa ilalim na kalusugan, at ang lokasyon kung saan nakuha ang impeksiyon. Sa UK, ang [[Empiric therapy|empiric treatment (paggamot batay sa obserbasyon)]] ng may [[amoxicillin]] ay inirerekomenda bilang unang pipiliin para sa [[pulmonyang nakuha sa komunidad]], at ang [[doxycycline]] o [[clarithromycin]] bilang mga alternatibo.<ref name=BTS09/> Sa [[Hilagang Amerika]], kung saan ang "hindi karaniwang" mga anyo ng pulmonyang nakuha sa komunidad ay mas karaniwan, ang mga [[macrolide]] (tulad ng [[azithromycin]] o [[erythromycin]]), at doxycycline ay pinalitan ang amoxicillin bilang unang pipiliing paggamot sa mga nasa hustong gulang na hindi mamamalagi sa ospital.<ref name=EOP10/><ref name=Lutfiyya>{{cite journal |author=Lutfiyya MN | author2 = Henley E, Chang LF, Reyburn SW |title=Diagnosis and treatment of community-acquired pneumonia |journal=Am Fam Physician |volume=73 |issue=3 |pages=442–50 |year=2006|month=February |pmid=16477891 |url=http://www.aafp.org/afp/2006/0201/p442.pdf |format=PDF}}</ref> Sa mga batang mayroong hindi malubha o katamtaman na mga sintomas, ang amoxicillin ay nananatiling unang pipiliin.<ref name=PIDS11/> Ang paggamit ng [[fluoroquinolones (gamot na pampatay sa bakterya)]] sa mga hindi komplikadong kaso ay hindi hinihikayat dahil sa mga alalahanin tungkol sa mga epekto ng gamot na ito at lumilikha ng paglaban dahil sa walang mas mabuting klinikal na kapakinabangan.<ref name=EOP10/><ref>{{cite journal|last=Eliakim-Raz|first=N|author2=Robenshtok, E; Shefet, D; Gafter-Gvili, A; Vidal, L; Paul, M; Leibovici, L|title=Empiric antibiotic coverage of atypical pathogens for community-acquired pneumonia in hospitalized adults|journal=Cochrane database of systematic reviews |date=12 September 2012|volume=9|pages=CD004418|pmid=22972070|doi=10.1002/14651858.CD004418.pub4|editor1-last=Eliakim-Raz|editor1-first=Noa}}</ref> Ang tagal ng paggamot sa karaniwan ay pito hanggang sampung araw, nguni’t ipinapakita ng dumadaming ebidensiya na ang mas maikling panahon (tatlo hanggang limang araw) ay kasing bisa rin.<ref>{{cite journal |author=Scalera NM | author2 = File TM |title=How long should we treat community-acquired pneumonia? |journal=Curr. Opin. Infect. Dis. |volume=20 |issue=2 |pages=177–81 |year=2007|month=April |pmid= 17496577|doi= 10.1097/QCO.0b013e3280555072}}</ref> Inirerekomenda para sa [[pulmonyang nakuha sa ospital]] kabilang ang ikatlo at ikaapat na henerasyon ng [[cephalosporins]], mga [[carbapenem]], [[fluoroquinolone]], [[aminoglycoside]], at[[vancomycin]].<ref name=HAPGuideline>{{cite journal |author=[[American Thoracic Society]]; [[Infectious Diseases Society of America]] |title=Guidelines for the management of adults with hospital-acquired, ventilator-associated, and healthcare-associated pneumonia |journal=Am J Respir Crit Care Med |volume=171 |issue=4 |pages=388–416 |year=2005|month=February |pmid=15699079 |doi=10.1164/rccm.200405-644ST}}</ref> Ang mga antibiyotikong ito ay kadalasang ibinibigay [[intravenous therapy|sa pamamagitan ng ugat]] at ginagamit nang magkasama.<ref name=HAPGuideline/> Sa mga ginamot sa ospital, mahigit sa 90% ang bumubuti sa mga inisyal na antibiyotiko.<ref name=M32/>

=== Sanhi ng birus ===
Ang [[mga neuraminidase inhibitor]] ay maaaring gamitin para gamutin ang [[pulmonyang sanhi ng birus]] na dulot ng mga birus ng trangkaso ([[trangkaso A]] at [[trangkaso B]]).<ref name=Lancet11/> Walang partikular na [[antiviral drug|laban sa birus]] na mga gamot ang inirerekomenda para sa iba pang mga uri ng mga pulmonyang nakukuha sa komunidad kabilang ang [[SARS|SARS coronabirus]], [[adenobirus]], [[hantabirus]], at [[parainfluenza]] na birus.<ref name=Lancet11/> Ang Trangkaso A ay maaaring gamutin ng [[rimantadine]] o [[amantadine]], habang ang trangkaso A o B ay maaaring gamutin ng [[oseltamivir]], [[zanamivir]] o [[peramivir]].<ref name=Lancet11/> Ito ay pinaka-kapaki-pakinabang kung ang mga ito ay sisimulan sa loob ng 48 oras ng pagsisimula ng mga sintomas.<ref name=Lancet11/> Karamihan sa mga [[H5N1]] na trangkaso A, kilala rin bilang [[avian na trangkaso]] o "bird flu," ay nagpakita ng paglaban sa rimantadine at amantadine.<ref name=Lancet11/> Ang paggamit ng mga antibiyotiko sa pulmonyang sanhi ng birus ay inirerekomenda ng ilang mga dalubhasa dahil ito ay imposibleng hindi isama ang komplikadong impeksiyon na sanhi ng bakterya.<ref name=Lancet11/> Inirerekomenda ng [[British Thoracic Society]] na huwag bigyan ng mga antibiyotiko ang mga may katamtamang sakit.<ref name=Lancet11/> Ang paggamit ng mga [[corticosteroid]] ay pinagtatalunan.<ref name=Lancet11/>

== Paglanghap ng isang bagay papunta sa baga (aspiration) ==
Sa pangkalahatan, ang [[Chemical pneumonitis|pamamaga ng baga sanhi ng nalanghap na kemikal]] ay karaniwang ginagamot ng mga antibiyotiko na iminumungkahi lamang para sa [[pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia)]].<ref name=PA2011>{{cite journal|last=Marik|first=PE|title=Pulmonary aspiration syndromes|journal=Current Opinion in Pulmonary Medicine|date=May 2011|volume=17|issue=3|pages=148–54|pmid=21311332|doi=10.1097/MCP.0b013e32834397d6}}</ref> Ang pagpili ng antibiyotiko ay magiging depende sa maraming mga salik, kabilang ang pinaghihinalaang organismong nagdudulot nito at kung ang pulmonya ay nakuha sa komunidad o nabuo sa lugar ng ospital. Ang karaniwang mga opsyon ay kinabibilangan ng [[clindamycin]], ang magkasamang [[beta-lactam na antibiyotiko]] at [[metronidazole]], o isang [[aminoglycoside]].<ref name=OConnor>{{cite journal |author=O'Connor S |title=Aspiration pneumonia and pneumonitis |journal=Australian Prescriber |volume=26 |issue=1 |year=2003 |pages=14–7 |url=http://www.australianprescriber.com/magazine/26/1/14/7 |access-date=2014-01-31 |archive-date=2009-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090709074607/http://www.australianprescriber.com/magazine/26/1/14/7/ |url-status=dead }}</ref>
Ang mga [[Corticosteroid]] ay ginagamit minsan sa pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia), nguni’t mayroong limitadong ebidensiya upang suportahan ang kanilang bisa.<ref name=PA2011/>

== Prognosis (kahihinatnan ng sakit) ==
Sa paggamot, ang karamihan sa mga uri ng pulmonyang sanhi ng bakterya ay magiging matatag sa 3–6&nbsp;araw.<ref name=Behera2010>{{cite book|last=Behera|first=D.|title=Textbook of pulmonary medicine|year=2010|publisher=Jaypee Brothers Medical Pub.|location=New Delhi|isbn=9788184487497|pages=296–297|url=http://books.google.ca/books?id=0TbJjd9eTp0C&pg=PA296|edition=2nd}}</ref> Ito ay kadalasang umaabot ng ilang linggo bago malutas ang karamihan sa mga sintomas.<ref name=Behera2010/> Ang natutuklasan sa X-ray ay karaniwan nawawala sa loob ng apat na linggo at ang bilang ng namamatay ay mababa (mas mababa sa 1%).<ref name=Clinic2011/><ref name=C6/> Sa matatanda o mga taong mayroong ibang mga problema sa baga, ang paggaling ay maaaring umabot sa mahigit sa 12&nbsp;linggo.<!-- <ref name=Clinic2011/> --> Sa mga taong nangangailangan ng pagkakaospital ang bilang ng namamatay ay maaaring kasing taas ng 10% at sa mga nangangailangan ng masidhing pangangalaga, ito ay maaaring umabot sa 30–50%.<ref name=Clinic2011/> Ang pulmonya ang pinaka-karaniwang [[nosocomial infection|impeksiyong nakukuha sa ospital]] na nagreresulta sa pagkamatay.<ref name=M32>Murray and Nadel (2010). Chapter 32.</ref> Bago ang pagdating ng mga antibiyotiko, ang bilang ng namamatay ay karaniwang nasa 30% sa mga naospital.<ref name=EBMED05/>

Maaaring magkaroon ng mga komplikasyoon lalo na sa matatanda at sa mga mayroong nasa ilalim na mga problema sa kalusugan.<ref name=C6/> Ito ay maaaring kabilangan ng, bukod sa iba pa: [[empyema (nana sa cavity ng katawan)]], [[nana sa baga]], [[bronchiolitis obliterans]] (pagkakagasgas ng daanan ng hangin), [[malubhang respiratory distress syndrome (kawalan ng kakayahan ng baga para umalsa)]], [[sepsis (impeksiyon sa dugo)]], at paglala ng mga nasa ilalim na problema sa kalusugan.<ref name=C6>Cunha (2010). Pages6-18.</ref>

=== Mga alituntunin sa klinikal na paghula ===
Ang mga alituntunin sa klinikal na paghula ay binuo para talagang mas mahulaan ang mga kahihinatnan ng pulmonya.<ref name=M32/> Ang mga alituntunin na ito ay kadalasang ginagamit sa pagpapasiya kung dapat maospital o hindi ang isang tao.<ref name=M32/>
* [[Pneumonia severity index (Index ng kalubhaan ng pulmonya)]] (o ''PSI Score'')<ref name=M32/>
* [[CURB-65]] score, na isinasaalang-alang ang kalubhaan ng mga sintomas, anumang nasa ilalim na mga sakit, at edad <ref>{{cite journal|last=Rello|first=J|title=Demographics, guidelines, and clinical experience in severe community-acquired pneumonia.|journal=Critical care (London, England)|year=2008|volume=12 Suppl 6|pages=S2|pmid=19105795}}</ref>

=== Pleural effusion (likido sa baga), empyema (nana sa baga), at nana ===
[[Talaksan:Pleural effusion.jpg|thumb|alt=An X-ray showing a chest lying horizontal. Ang itim na na nasa ibabang bahagi na ang kanang baga ay mas maliit na may mas maputing bahagi sa ilalim nito dahil sa pag-ipon ng likido sa baga. Mayroong mga pulang arrow na sumusukat sa laki ng mga ito.|Isang [[pleural effusion (likido sa baga)]]: katulad ng nakikita sa x-ray ng dibdib. Ipinapakita ng A arrow ang pagkakaipon ng likido sa kanang dibdib. Ipinapakita ng B arrow ang lapad ng kanang baga. Ang laki ng baga ay nabawasan dahil sa pag-ipon ng likido sa buong baga.]]

Sa pulmonya, ang isang [[pleural effusion|pag-ipon ng likido]] ay maaaring mabuo sa [[pleural cavity|puwang na pumapaligid sa baga]].<ref name=Yu2011>{{cite journal|last=Yu|first=H|title=Management of pleural effusion, empyema, and lung abscess.|journal=Seminars in interventional radiology|date=2011 Mar|volume=28|issue=1|pages=75–86|pmid=22379278}}</ref> Paminsan-minsan, maiimpekisyon ng mga mikro-organismo ang likidong ito, na nagdudulot ng isang [[pleural empyema|empyema (nana sa baga)]].<ref name=Yu2011/> Para malaman ang kaibahan ng empyema (nana sa baga) mula sa karaniwang simpleng [[parapneumonic effusion]] (pag-ipon ng likido sa baga sanhi ng pulmonya), maaaring kunin ang likido gamit ang hiringgilya ([[thoracentesis]] (pagkuha ng likido para suriin)), at suriin.<ref name=Yu2011/> Kung ito ay magpapakita ng ebidensiya ng empyema (nana sa baga), ang ganap na pag-alis sa likido ay kinakailangan, na kadalasang nangangailangan ng isang [[chest tube|drainage cathater (pangkuha sa likido)]].<ref name=Yu2011/> Sa mga malubhang kaso ng empyema (nana sa baga), maaaring kailanganin ang [[Decortication|pag-opera]].<ref name=Yu2011/> Kung hindi maaalis ang naimpeksiyong likido, maaaring tumagal ang impeksiyon, dahil ang mga antibiyotiko ay hindi masyado pumapasok sa pleural cavity. Kung ligtas sa mikrobyo ang likido, ito ay kailangan lamang alisin kung ito ay nagdudulot ng mga sintomas o nananatiling hindi nalulutas.<ref name=Yu2011/>

Ang bakterya sa baga ay bihirang bumuo ng maliit na naimpeksiyong likido na tinatawag na [[nana sa baga]].<ref name=Yu2011/> Ang mga nana sa baga ay karaniwang makikita gamit ang X-ray sa dibdib nguni’t kadalasan nangangailangan ng isang CT scan sa dibdib para makumpirma ang pagkilala sa sakit.<ref name=Yu2011/> Ang mga nana ay karaniwang lumilitaw sa [[pulmonyang sanhi ng nalanghap na bagay papunta sa baga (aspiration pneumonia)]], at kadalasan naglalaman ng maraming mga uri ng bakterya. Ang pangmatagalang mga antibiyotiko ay karaniwang sapat para gamutin ang nana sa baga, nguni’t kung minsan ang nana ay dapat alisin ng isang [[surgery|taga-opera]] o [[Interventional radiology|radiologist]].<ref name=Yu2011/>

=== Hindi paggana ng paghinga at sirkulasyon ng dugo ===
Ang pulmonya ay maaaring magdulot ng hindi paggana ng paghinga sa pamamagitan ng pagdudulot ng [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS), na nagreresulta mula sa pinagsamang impeksiyon at pamamaga.<!-- <ref name=M31/> --> Ang mga baga ay mabilis na napupuno ng likido at nagiging matigas.<!-- <ref name=M31/> --> Ang paninigas na ito, na sinamahan ng malubahng kahirapan sa pagkuha ng oxygen dahil sa likido sa alveoli, ay maaaring mangailangan ng mahabang panahon ng [[mekanikal na bentilasyon]] para mabuhay.<ref name=M31/>

Ang [[sepsis]] ay isang maaaring mangyaring komplikasyon ng pulmonya nguni’t karaniwang nangyayari lamang sa mga taong may mahinang kaligtasan sa sakit o [[hyposplenism (paghina ng lapay)]].<!-- <ref name=C250/> --> Ang mga organismo na pinaka-karaniwang sangkot ay ang ''Streptococcus pneumoniae'', ''Haemophilus influenzae'' at ''Klebsiella pneumoniae''.<!-- <ref name=C250/> --> Ang ibang mga nagdudulot ng mga sintomas ay dapat isaalang-alang tulad ng isang [[myocardial infarction (atake sa puso)]] o isang [[pulmonary embolism (bara sa baga)]].<ref name=C250>Cunha (2010). Pages 250-251.</ref>

== Epidemiyolohiya ==
[[Talaksan:Lower respiratory infections world map - DALY - WHO2004.svg|thumb|225px|alt=A map of the world with a far bit of dark red in Africa, orange colors in parts of Asia and South America, and yellow in Europe and North America|[[Age adjustment|Age-standardized]] na bilang ng namamatay: mga [[impeksiyon sa baga at trachea]] kada 100,000&nbsp;mga naninirahan noong 2004.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_country/en/index.html |title=WHO Disease and injury country estimates |year=2004 |publisher = [[World Health Organization]] (WHO) |accessdate=11 November 2009}}</ref>
{{Multicol}}
{{legend|#b3b3b3|walang data}}
{{legend|#ffff65|<100}}
{{legend|#fff200|100–700}}
{{legend|#ffdc00|700–1400}}
{{legend|#ffc600|1400–2100}}
{{legend|#ffb000|2100–2800}}
{{legend|#ff9a00|2800–3500}}
{{Multicol-break}}
{{legend|#ff8400|3500–4200}}
{{legend|#ff6e00|4200–4900}}
{{legend|#ff5800|4900–5600}}
{{legend|#ff4200|5600–6300}}
{{legend|#ff2c00|6300–7000}}
{{legend|#cb0000|>7000}}
{{Multicol-end}}]]

Ang pulmonya ay isang karaniwang karamdaman na nakakaapekto sa humigit-kumulang na  450&nbsp;milyong tao bawa’t taon at nangyayari sa lahat ng bahagi ng mundo.<ref name=Lancet11>{{cite journal|last=Ruuskanen|first=O|author2=Lahti, E, Jennings, LC, Murdoch, DR|title=Viral pneumonia|journal=Lancet|date=2011-04-09|volume=377|issue=9773|pages=1264–75|pmid=21435708|doi=10.1016/S0140-6736(10)61459-6}}</ref> Ito ang pangunahing sanhi ng pagkamatay sa lahat ng edad na nagreresulta sa 4&nbsp;na milyong pagkamatay (7% ng kabuuang pagkamatay sa mundo) taun-taon.<ref name=Lancet11/><ref name=CochraneTx10/> Ang bilang ay pinakamalaki sa mga bata na wala pang limang taong gulang, at sa mga nasa hustong gulang na mas matanda sa 75&nbsp;taon.<ref name=Lancet11/> Ito ay nangyayari nang mas madalas sa limang beses sa [[mahirap na bansa]] kaysa sa [[maunlad na bansa]].<ref name=Lancet11/> Ang pulmonyang sanhi ng birus ang dahilan ng humigit-kumulang na 200&nbsp;milyong mga kaso.<ref name=Lancet11/> Sa Estados Unidos, simula nang 2009, ang pulmonya ang pangwalong nangungunang dahilan ng pagkamatay.<ref name=Clinic2011>{{cite journal|last=Nair|first=GB|author2=Niederman, MS|title=Community-acquired pneumonia: an unfinished battle|url=https://archive.org/details/sim_medical-clinics-of-north-america_2011-11_95_6/page/1143|journal=The Medical clinics of North America|date=November 2011|volume=95|issue=6|pages=1143–61|pmid=22032432|doi=10.1016/j.mcna.2011.08.007}}</ref>

=== Mga bata ===
Noong 2008, ang humigit-kumulang na 156&nbsp;na milyong mga bata ay nagkaroon ng pulmonya (151&nbsp;milyon sa mahirap na bansa at 5&nbsp;milyon sa maunlad na bansa).<ref name=Lancet11/> Ito ay nagresulta sa 1.6&nbsp;na milyong mga pagkamatay, o 28–34% ng lahat ng pagkamatay sa mga wala pa sa edad na limang taon, kung saan ang 95% ay nangyari sa mahirap na bansa.<ref name=Lancet11/><ref name=Develop11>{{cite journal|last=Singh|first=V|author2=Aneja, S|title=Pneumonia — management in the developing world|journal=Paediatric respiratory reviews|date=March 2011 |volume=12|issue=1|pages=52–9|pmid=21172676|doi=10.1016/j.prrv.2010.09.011}}</ref> Ang mga bansang may pinakamabigat na pasan ng sakit ay kinabibilangan ng:  India (43&nbsp;milyon), Tsina (21&nbsp;milyon) at Pakistan (10&nbsp;milyon).<ref>{{cite journal|last=Rudan|first=I|author2=Boschi-Pinto, C, Biloglav, Z, Mulholland, K, Campbell, H|title=Epidemiology and etiology of childhood pneumonia|journal=Bulletin of the World Health Organization|date=May 2008|volume=86|issue=5|pages=408–16|pmid=18545744|doi=10.2471/BLT.07.048769|pmc=2647437}}</ref> Ito ang nangungunang dahilan ng pagkamatay sa mga bata sa [[mga bansang mababa ang kita]].<ref name=Lancet11/><ref name=CochraneTx10>{{cite journal |author=Kabra SK |author2 = Lodha R, Pandey RM |title=Antibiotics for community-acquired pneumonia in children |journal=Cochrane Database Syst Rev |volume=3 |issue= 3|pages=CD004874 |year=2010 |pmid=20238334 |doi=10.1002/14651858.CD004874.pub3 |editor1-last=Kabra|editor1-first=Sushil K }}</ref> Karamihan sa mga pagkamatay na ito ay nangyayari sa panahon ng [[neonatal|bagong panganak]]. Tinatantiya ng [[World Health Organization]] na isa sa tatlong pagkamatay ng bagong panganak na sanggol ay dahil sa pulmonya.<ref name=garenne>{{cite journal|author=Garenne M | author2 = Ronsmans C, Campbell H |title=The magnitude of mortality from acute respiratory infections in children under 5 years in developing countries |journal=World Health Stat Q |volume=45 |issue=2–3 |pages=180–91 |year=1992|pmid=1462653 }}</ref> Humigit-kumulang kalahati ng mga pagkamatay na ito ay maaaring maiwasan ayon sa teorya, dahil ang mga ito ay sanhi ng bakterya kung saan mayroong magagamit na mabisang bakuna.<ref>{{cite journal |author=WHO |title=Pneumococcal vaccines. WHO position paper|journal=Wkly. Epidemiol. Rec. |volume=74 |issue=23 |pages=177–83 |year=1999 |pmid=10437429 }}</ref>

== Kasaysayan ==
[[Talaksan:WPA Pneumonia Poster.jpg|thumb|alt=A poster with a shark in the middle of it which reads "Pneumonia Strikes Like a Man Eating Shark Led by its Pilot Fish the Common Cold"|left|[[Works Progress Administration|WPA]] poster, 1936/1937]]

Pulmonya ang karaniwang sakit sa buong kasaysayan ng tao.<ref name=History03>{{cite book|last=al.]|first=Ralph D. Feigin ... [et|title=Textbook of pediatric infectious diseases|year=2003|publisher=W. B. Saunders|location=Philadelphia|isbn=978-0-7216-9329-3|page=299|edition=5th|url=http://books.google.com/books?id=G6k0tpPMRsIC&pg=PA299}}</ref> Ang mga sintomas ay inilarawan ni [[Hippocrates]] (c. 460 BC – 370 BC):<ref name=History03/> Ang "peripneumonia (pamamaga ng baga), at pleuritic affections (pamamaga ng pleura ng baga), kung gayon ay dapat obserbahan: Kung magiging malubha ang lagnat, at kung magkakaroon ng mga pananakit sa magkabilang bahagi, o pareho, at kung hihinga, magkakaroon ng pag-ubo, at ang plema na ilalabas ay kulay mais o nangingitim-ngitim ang kulay, o kakaunti, mabula, at mapula, o mayroong anumang ibang katangian na iba sa karaniwan. Kapag ang pulmonya ay nasa sukdulan, ang kaso ay lampas sa lunas kung hindi siya pinurga, at ito ay masama kung mayroon siya ay may dyspnoea (kahirapa sa paghinga), at ang ihi ay kakaunti at masangsang, at kung ang pawis ay lumalabas sa paligid ng leeg at ulo, ang mga nasabing pawis ay masama, na nagpapatuloy mula sa pigil na paghinga, may tunog na paghinga, at pinsala ng sakit na kumokontrol dito."<ref name=hippo>Hippocrates ''On Acute Diseases'' [[s:On Regimen in Acute Diseases|wikisource link]]</ref> Gayunpaman, tinukoy ni Hippocrates ang pulmonya bilang sakit na "pinangalanan ng mga sinauna." Iniulat din niya ang mga resulta ng pagtanggal sa mga nana sa pamamagitan ng pag-oopera. Naobserbahan ni [[Maimonides]] (1135–1204 AD): "Ang mga pangunahing sintomas na nangyayari sa pulmonya at ang hindi nawawala ay ang mga sumusunod: labis na mataas na lagnat, masakit [[pamamaga ng pleura]] na pananakit sa tagiliran, maikling mabilis na mga paghinga, pabagu-bagong [[pulso]] at pag-ubo."<ref name=maimo>Maimonides, ''Fusul Musa'' ("''Pirkei Moshe''").</ref> Ang klinikal na paglalarawan na ito ay medyo pareho sa mga makikita sa mga makabagong aklat-aralin, at ipinakita nito ang lawak ng medikal na kaalaman sa pamamagitan ng [[Middle Ages]] hanggang sa ika-19na siglo.

Si [[Edwin Klebs]] ang unang nakaobserba ng bakterya sa mga daanan ng hangin ng mga taong namatay dahil sa pulmonya noong 1875.<ref name=klebs>{{cite journal |author=Klebs E |title=Beiträge zur Kenntniss der pathogenen Schistomyceten. VII Die Monadinen|journal=Arch. Exptl. Pathol. Parmakol. |volume=4 |issue=5/6 |pages=40–488 |date=1875-12-10}}</ref> Ang inisyal na ginawa para matukoy ang dalawang karaniwang nagdudulot na bakterya na ''Streptococcus pneumoniae'' at ''Klebsiella pneumoniae'' ay isinagawa ni [[Carl Friedländer]]<ref name=fried>{{cite journal |author=Friedländer C |title=Über die Schizomyceten bei der acuten fibrösen Pneumonie |journal=Virchow's Arch pathol. Anat. U. Physiol. |volume=87 |issue=2 |pages=319–324 |date=1882-02-04|doi=10.1007/BF01880516}}</ref> at [[Albert Fränkel (1848-1916)|Albert Fränkel]]<ref name=fraenkel>{{cite journal|author=Fraenkel A |title=Über die genuine Pneumonie, Verhandlungen des Congress für innere Medicin |journal=Dritter Congress|volume=3 |pages=17–31 |date=1884-04-21}}</ref> noong 1882 at 1884, nang magkahiwalay. Ipinakilala ng inisyal na ginawa ni Friedländer ang [[Gram staining|Gram stain]], isang mahalagang pagsusuri sa laboratoryo na ginagamit pa rin ngayon para matukoy at mauri ang mga bakterya. Ang dokumento ni [[Christian Gram]] na naglalarawan sa pamamaraan noong 1884 ay nakatulong para malaman ang kaibhan ng dalawang bakterya, at ipinakita na ang pulmonya ay maaaring maging dulot ng mahigit sa isang mikroorganismo.<ref name=gram>{{cite journal |author=Gram C |title=Über die isolierte Färbung der Schizomyceten in Schnitt- und Trocken-präparaten |journal=Fortschr. Med |volume=2 |issue=6 |pages=185–9|date=1884-03-15}}</ref>

Si Sir [[William Osler]], kilala bilang "ang ama ng modernong medisina," ay tinanggap ang pagkamatay at pagkabalda na sanhi ng pulmonya, na inilalarawan bilang ang "kapitan ng kamatayan ng tao" noong 1918, dahil nalampasan nito ang [[tuberkulosis]] bilang isa sa mga nangungunang dahilan ng pagkamatay sa panahon na ito. Ang katagang ito ay orihinal na nilikha ni [[John Bunyan]] bilang pagtukoy sa "pagkonsumo sa katawan" (sanhi ng tuberkulosis).<ref>{{cite book|last=al.]|first=edited by J.F. Tomashefski, Jr ... |title=Dail and Hammar's pulmonary pathology.|year=2008|publisher=Springer|location=New York|isbn=978-0-387-98395-0|page=228|url=http://books.google.com/books?id=j-eYLc1BA3oC&pg=PA228|edition=3rd}}</ref><ref>{{cite book |author=William Osler, Thomas McCrae |title=The principles and practice of medicine: designed for the use of practitioners and students of medicine |publisher=D. Appleton |year=1920 |page=78|edition=9th
|quote=[http://books.google.com/books?lr=&id=JLTgoEc9QOAC&q=Captain+of+the+Men+of+Death&pgis=1#search_anchor One of the most widespread and fatal of all acute diseases, pneumonia has become the "Captain of the Men of Death," to use the phrase applied by John Bunyan to consumption.]}}</ref> Inilarawan din ni Osler ang pulmonya bilang "ang kaibigan ng matanda" dahil ang kamatayan ay kadalasang mabilis at hindi masakit subali’t sa katunayan mayroon namang mas mabagal na mga masakit na paraan para mamatay.<ref name=EBMED05>{{cite journal|last=Ebby|first=Orin|title=Community-Acquired Pneumonia: From Common Pathogens To Emerging Resistance|journal=Emergency Medicine Practice|year=2005|month=Dec|volume=7|issue=12|url=https://www.ebmedicine.net/topics.php?paction=showTopic&topic_id=118}}</ref>

Maraming mga pagsulong noong 1900s ang nagpabuti sa kinalabasan para sa mga may pulmonya. Sa pagdating ng [[penicillin]] at iba pang mga antibiyotiko, makabagong mga pamamaraan sa pag-oopera, at intensibong pangangalaga sa ika-20 siglo, ang pagkamatay dahil sa pulmonya ay umaabot sa 30%, na biglang bumaba sa maunlad na mga bansa. Ang pagbabakuna sa mga sanggol laban sa ''[[Haemophilus influenzae]]'' type B ay nagsimula noong 1988 at humantong sa kapansin-pansing pagbaba kaagad ng mga kaso pagkatapos ng pagbabakuna.<ref name=adams>{{cite journal |author=Adams WG| author2 = Deaver KA, Cochi SL, ''et al.'' |title=Decline of childhood Haemophilus influenzae type B (Hib) disease in the Hib vaccine era |journal=JAMA |volume=269 |issue=2 |pages=221–6 |year=1993 |month=January |pmid=8417239|doi=10.1001/jama.269.2.221}}</ref> Ang pagbabakuna sa mga nasa hustong gulang laban sa''Streptococcus pneumoniae'' ay nagsimula noong 1977, at sa mga bata noong 2000, na nagresulta ng parehong pagbaba.<ref name=whit>{{cite journal |author=Whitney CG | author2 = Farley MM, Hadler J,''et al.'' |title=Decline in invasive pneumococcal disease after the introduction of protein-polysaccharide conjugate vaccine|journal=N. Engl. J. Med. |volume=348 |issue=18 |pages=1737–46 |year=2003 |month=May |pmid=12724479 |doi=10.1056/NEJMoa022823}}</ref>

== Lipunan at kultura ==
Dahil sa mataas na pasan ng sakit sa mga mahirap na bansa at napakababang kamalayan sa sakit sa mga maunlad na bansa, ang pandaigdigang komunidad ng kalusugan ay idineklara ang ika-12 ng Nobyembre na [[Pandaigdigang Araw ng Pulmonya]], isang araw gumawa ng aksiyon ang mga nagmamalasakit na mamamayan at tagagawa ng patakaran laban sa sakit.<ref>{{cite web|title=World Pneumonia Day Official Website|url=http://worldpneumoniaday.org/|work=World Pneumonia Day Official Website|publisher=Fiinex|accessdate=13 August 2011|archive-date=2 Septiyembre 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110902154617/http://worldpneumoniaday.org/|url-status=dead}}</ref> Ang pandaigidigang pangkabuhayang gastos ng komunidad na natamo dahil sa pulmonya ay tinatayang nasa $17&nbsp;bilyon.<ref name=Clinic2011/>

Ang '''pulmonya''' o '''pamamaga ng baga''' (Ingles: ''pneumonia'')<ref>{{cite-Gaboy|''Pneumonia'', pulmonya, pamamaga ng baga}}</ref><ref name=Bansa/>, binabaybay ding '''pulmunia''' o '''pulmuniya''',<ref name=Bansa>{{cite-Bansa|''Pneumonia'', pulmunia, pulminiya, pamamagâ ng bagà}}</ref> [[baga (anatomiya)|baga]] o karamdaman ng baga at ng [[sistemang respiratoryo]].  Ang baga ay naglalaman ng maraming maliliit na mga bulbo, mga bumbilya, o mga sako na tinatawag na mga ''[[alveolus]]'' (isahan) o ''[[alveoli]]'' (maramihan).  Nakakatulong ito sa pag-alis ng [[oksiheno]] mula sa [[hangin]].  Sa kaso ng pulmonya, ang mga sako ay nagiging maga.  Napupuno sila ng mga pluwido, at hindi makasipsip ng sapat na oksiheno, hindi katulad ng dati.  Maaaring dulot ang pulmonya ng [[bakterya]], [[birus]], [[punggus]], o [[parasito]].  Maaari rin itong sanhi ng kimikal o pisikal na pinsalang nagawa sa mga baga.  Maaari ring magresulta sa pulmonya ang ibang mga karamdaman, katulad ng pag-abuso sa [[alak]] o [[alkohol]] o [[kanser sa baga]].
Ang mga taong may pulmonya ay karaniwang nahihirapan sa [[paghinga]]. Maaari rin silang [[umuubo]], o may nararamdamang [[hapdi]] sa lugar ng [[dibdib]].  Ang paglulunas ng pulmonya ay naaayon sa kung ano ang sanhi ng karamdaman.  Kapag dulot ng bakterya, magagamit ang [[antibiyotiko]] upang gamutin ito.

== Klasipikasyon ==
{{Pangunahin|Klasipikasyon ng pulmonya}}
Ang salitang Ingles na ''[[pneumonitis]]'' ay tumutukoy sa [[pamamaga]] (inplamasyon) ng baga; ang pulmonya ay tumutukoy sa pamamaga ng baga, kadalasang dahil sa impeksiyon subalit minsang hindi nakakaimpeksiyon, na may karagdagang tampok ng [[konsolidasyon pulmonaryo]] (konsolidasyong pambaga).<ref>{{cite book|title=Stedman's medical dictionary.|url=https://archive.org/details/stedmansmedicald0000sted_u1n5|year=2006|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|location=Philadelphia|isbn=9780781764506|edition=ika-28}}</ref> Ang pulmonya ay maaaring uri-uriin sa maraming mga pamamaraan.  Pinaka pangkaraniwang ikinaklasipika ito ayon sa kung saan o kung paano ito nakuha ([[community acquired pneumonia|pulmonyang nakuha sa pamayanan]], [[aspiration pneumonia|pulmonya dahil sa aspirasyon]], [[healthcare-associated pneumonia|pulmonyang kaugnay ng pangangalagang pangkalusugan]], [[hospital-acquired pneumonia|pulmonyang nakuha mula sa ospital]], at [[ventilator-associated pneumonia|pulmonyang may kaugnayan sa bentilador]]),<ref name=Rad07/> ngunit maaari ring iklasipika ayon sa nasasakop na pook ng baga na apektado ([[lobar pneumonia|pulmonyang panglobo]], [[bronchial pneumonia|pulmonyang bronkiyal]] at [[acute interstitial pneumonia|malubhang pulmonyang interstisyal]]),<ref name=Rad07/> o dahil sa nagsasanhing organismo.<ref>{{cite journal|last=Dunn|first=L|title=Pneumonia: classification, diagnosis and nursing management|journal=Nursing standard (Royal na Kolehiyo ng Narsing (Dakilang Britanya) : 1987)|date=2005 Hunyo 29-Hulyo 5|volume=19|issue=42|pages=50–4|pmid=16013205}}</ref> Ang pulmonya sa mga bata ay maaaring makapagdagdag ng klasipikasyon ayon sa mga tanda at mga sintomas bilang hindi malubha (hindi grabe), malubha (grabe), o napakalubha (napakagrabe).<ref>{{cite book|last=organization|first=World health|title=Pocket book of hospital care for children : guidelines for the management of common illnesses with limited resources.|year=2005|publisher=World Health Organization|location=Hinebra|isbn=9789241546706|page=72|url=http://books.google.com/books?id=xbkbRG5XYxsC&pg=PA72}}</ref>

== Mga Sanggunian ==
{{reflist|30em}}
'''Bibliyograpiya'''
{{Refbegin}}
* {{cite book|first=John F. Murray|title=Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine.|url=https://archive.org/details/murraynadelstext0002unse|year=2010|publisher=Saunders/Elsevier|location=Philadelphia, PA|isbn=1416047107|edition=5th}}
* {{cite book|last=Cunha|first=edited by Burke A.|title=Pneumonia essentials|year=2010|publisher=Physicians' Press|location=Sudbury, MA|isbn=0763772208|edition=3rd ed.|url=http://books.google.ca/books?id=VVgmFAbnrUgC&printsec=frontcover}}
{{Refend}}

[[Kategorya:Sakit]]