Tingnan ang wikitext ng Schizophrenia

{{Infobox sakit
| Name = Schizophrenia
| Image = Cloth embroidered by a schizophrenia sufferer.jpg
| Caption = Damit na ibinurda ng isang pasyente na mayroong eskisoprenya
| Width =
| DiseasesDB = 11890
| ICD10 = {{ICD10|F|20||f|20}}
| ICD9 = {{ICD9|295}}
| ICDO =
| OMIM = 181500
| MedlinePlus = 000928
| eMedicineSubj = med
| eMedicineTopic = 2072
| eMedicine_mult = {{eMedicine2|emerg|520}}
| MeshName = Schizophrenia
| MeshNumber = F03.700.750 |}}

[[Talaksan:John Forbes Nash, Jr. by Peter Badge.jpg|thumb|upright|Si [[John Forbes Nash|John Nash]] na isang [[matematiko]] at nagwagi ng [[Gantimpalang Nobel]] sa [[ekonomika]] ay may sakit na schizophrenia. Ang kanyang buhay ang paksa ng nanalo ng [[Academy Award]] na pelikulang ''[[A Beautiful Mind]]''.]]
Ang '''Schizophrenia''' o '''Eskisoprenya''' (sa salitang ugat sa Lumang [[wikang Griyego|Griyego]] na ''schizein'', σχίζειν, "ihiwalay" at ''phrēn'', ''phren-'', φρήν, φρεν-, "pag-iisip"; Kastila: ''[[:es:esquizofrenia|esquizofrenia]]'') ay isang uri ng [[sakit sa pag-iisip]] na inilalarawan ng paghina ng mga prosesong pang-isipan at ng kakulangan ng mga tugon na nauukol sa emosyon. Ang mga karaniwang sintomas nito ay kinabibilangan ng mga [[halusinasyon]] na naririnig at nakikita,<ref name=nimh>http://www.nimh.nih.gov/health/publications/schizophrenia/index.shtml</ref> mga [[delusyon]] na sila ay inuusig o napakadakila,<ref name=nimh/> at mga hindi maayos na pagsasalita.  Ang pagsisimula ng mga sintomas nito ay nangyayaring tipikal sa pagtuntong sa maagang karampatang gulang. Ito ay nangyayari sa buong mundo ng mga 0.3–0.7%. Ang diagnosis ng sakit na ito ay batay sa mga napagmamasdang pag-aasal sa mga pasyente gayundin sa mga mismong inuulat na karanasan ng pasyente. Ang [[henetika]], maagang kapaligiran, neurobiyolohiya, at mga prosesong sikolohikal at panlipunan ay lumilitaw na nag-aambag na mga paktor ng sakit na ito. Ang ilang mga drogang nirereseta o mga drogang panlibangan ay lumilitaw na nagsasanhi o nagpapalala ng mga sintomas nito. Sa kasalukuyang mga pagsasaliksik ay walang natuklasang organikong sanhi ng sakit na ito. Sa kabila ng pinagmulang salita nitong mga ugat na [[wikang Griyego]]ng skhizein (σχίζειν, "ihiwalay") at phrēn, phren- (φρήν, φρεν-; "isipan"), ang schizophrenia ay hindi nagpapahiwatig ng isang "hiwalay na personalidad" o "diperensiyang maraming personalidad" na kilala ngayon bilang [[dissociative identity disorder]]. Sa halip, ang schizophrenia ay nangangahulugang paghihiwalay ng mga tungkuling pang-isipan dahil sa mga nakikitang sintomas sa sakit na ito.

Ang salitang schizophrenia ay inimbento ng psychiatrist na si [[Eugen Bleuler]].

Ang mga 30% hanggang 50% ng mga meron nito ay walang kabatiran o sa ibang salita ay hindi nila tinatangap na meron silang schizophrenia o ang paggamot nito.<ref>{{cite journal|last=Baier|first=M|title=Insight in schizophrenia: a review.|journal=Current psychiatry reports|date=2010 Aug|volume=12|issue=4|pages=356–61|pmid=20526897}}</ref> 
== Mga sintomas ==

=== Mga sintomas na positibo ===
Ang mga sintomas na positibo na tumutukoy sa pagkagulo ng normal na pag-iisip at paggana ng tao. Ang mga ito ay mga pag-aasal na [[sikosis|sikotiko]] at ang mga meron nito ay walang kakayahang tumukoy sa kung ano ang tunay o realidad mula sa 
hindi tunay. Ang mga sintomas na positibo ay kinabibilangan ng mga [[halusinasyon]], mga [[delusyon]], at mga hindi maayos na pag-iisip at pananalita.
==== Mga halusinasyon ====
Kabilang sa mga halusinasyon ng may schizophrenia ang mga nakikita at naririnig na hindi naririnig at hindi nakikita ng ibang mga tao. Sila ay nakakarinig ng mga tinig o boses sa kanilang ulo na maaaring nakikipag-usap sa kanila.<ref name=nimh/> Ang delusyong naririnig ang pinaka-karaniwang halusinasyon ng mga may schizophrenia. Sila ay maaaring nakakakita ng mga bagay o entidad na hindi tunay.

==== Mga delusyon ====
Kabilang sa mga delusyon (maling paniniwala) ng mga may schizophrenia ang mga ''delusyon na paranoid'', ''delusyon ng pag-uusig'', at ''delusyon ng kadakilaan''.<ref name=nimh/> Ang mga ''delusyon ng pag-uusig o paranoid'' ay kinabibilangan ng paniniwalang sila ay kinokontrol ng ibang tao, nilalason, dinadaya, hinaharass, pinapadalhan ng mga mensahe ng mga tao sa telebisyon o ang kanilang mga kaisipan ay isinasahimpapawid ng mga himpilan ng radyo. Ang mga ''[[delusyon ng kadakilaan]]''  ang paniniwalang sila ay isang superior o napaka-dakilang indibdwal gaya ng pagkakaroon ng tumaas o labis na kapangyarihan, katalinuhan, kayamanan o kasikatan. Kabilang dito ang paniniwalang sila ay Diyos, mesiyas, tagapagligtas, santo o isang pinili.<ref>{{cite journal|last=Siddle|first=Ronald|author2=Haddock, Gillian, Tarrier, Nicholas, Faragher, E.Brian|title=Religious delusions in patients admitted to hospital with schizophrenia|journal=Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology|date=1 March 2002|volume=37|issue=3|pages=130–138|doi=10.1007/s001270200005|pmid=11990010}}</ref><ref>{{cite journal|last=Mohr|first=Sylvia|author2=Borras, Laurence, Betrisey, Carine, Pierre-Yves, Brandt, Gilliéron, Christiane, Huguelet, Philippe|title=Delusions with Religious Content in Patients with Psychosis: How They Interact with Spiritual Coping|journal=Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes|date=1 June 2010|volume=73|issue=2|pages=158–172|doi=10.1521/psyc.2010.73.2.158}}</ref><ref>{{cite journal|last=Suhail|first=Kausar|author2=Ghauri, Shabnam|title=Phenomenology of delusions and hallucinations in schizophrenia by religious convictions|journal=Mental Health, Religion & Culture|date=1 April 2010|volume=13|issue=3|pages=245–259|doi=10.1080/13674670903313722}}</ref>

==== Kaguluhan sa pag-iisip ====
Ang mga diperensiya sa pag-iisip ang mga hindi karaniwan o hindi maayos na paraan ng pag-iisip. Ang isang anyo nito ang hindi maayos na pag-iisip o hindi maiugnay ang mga salita ng lohikal. Ang hindi maayos na pagsasalita ay maaaring mula sa pagkawala ng tren ng isipan hanggang sa pangungusap na may maluwag na magkakaugnay na mga kahulugan at sa mga malalang kaso ay mga halo-halong salitang hindi maitindahan.

==== Mga diperensiya sa paggalaw ====
Sa isang hindi karaniwang subtipo ng sakit naito, ang isang tao ay maaaring malaking hindi makapagsalita, nananatiling hindi gumagalaw sa mga kakaibang postura o nagpapakita ng mga kaguluhang kakaiba na lahat ay tanda ng  [[catatonia]].<ref>{{vcite journal |author=Ungvari GS, Caroff SN, Gerevich J |title=The catatonia conundrum: evidence of psychomotor phenomena as a symptom dimension in psychotic disorders |journal=Schizophr Bull |volume=36 |issue=2 |pages=231–8 |year=2010 |month=March |pmid=19776208 |doi=10.1093/schbul/sbp105}}</ref>

=== Mga sintomas na negatibo ===
Ang mga sintomas na negatibo ay tumutukoy sa kahirapan sa pagpapakita ng mga emosyon o sa paggana nang normal. Ang taong may sintomas na negatibo ay mukhang may depresyon. Ang mga ito ay kinabibilangan ng hindi pagpapakita ng ekspresyon sa mukha, nahihirapan masiyahan, nahihirapang magplano at manatili sa isang gawain at nagsasalita ng kaunti sa mga tao kahit kailangan nila. 
=== Iba pa ===
Ang paglayo sa mga tao, hindi maayos na pananamit, kawalang kalinisan sa katawan, kawalan ng motibasyon at mahinang paghatol ay mga karaniwang sintomas ng schizophrenia.<ref name=CarsonNursing>Carson VB (2000). [http://books.google.com/books?id=QM5rAAAAMAAJ Mental health nursing: the nurse-patient journey] W.B. Saunders. ISBN 978-0-7216-8053-8. p. 638.</ref> May kadalasang napagmamasdang mga kahirapan sa emosyon ng mga taong meron nito halimbawa sa pagtugon.<ref name="HirschWeinberger2003p21">{{vcite book|author1=Hirsch SR|author2= Weinberger DR|title=Schizophrenia|url=http://books.google.com/books?id=x3fmsV55rigC&pg=PA21|year= 2003|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-0-632-06388-8|page=21}}</ref> Ang paghina ng kognisyon sa pakikisalamuha <ref>{{vcite journal |author=Brunet-Gouet E, Decety J |title=Social brain dysfunctions in schizophrenia: a review of neuroimaging studies |journal=Psychiatry Res |volume=148 |issue=2–3 |pages=75–92 |year=2006 |month=December |pmid=17088049 |doi=10.1016/j.pscychresns.2006.05.001}}</ref> at paglayo sa iba ay karaniwang nangyayari.<ref name="HirschWeinberger2003p481">{{vcite book|author1=Hirsch SR|author2= WeinbergerDR|title=Schizophrenia|url=http://books.google.com/books?id=x3fmsV55rigC&pg=PA21|year= 2003|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-0-632-06388-8|page=481}}</ref> Ang mga kahirapan sa gumaganang memorya, pang-matagalang memorya, atensiyon, mga [[tungkuling ehekutibo]] ng isipan at bilis ng pagpoproseso ng impormasyon ay karaniwan rin sa schizophrenia.<ref name=Lancet09>{{vcite journal |author=[[Jim van Os|van Os J]], Kapur S |title=Schizophrenia |journal=Lancet |volume=374 |issue=9690 |pages=635–45 |year=2009 |month=August |pmid=19700006 |doi=10.1016/S0140-6736(09)60995-8 |url=http://xa.yimg.com/kq/groups/19525360/611943554/name/Schizophrenia+-+The+Lancet.pdf |accessdate=2013-08-29 |archivedate=2013-06-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130623065810/http://xa.yimg.com/kq/groups/19525360/611943554/name/Schizophrenia+-+The+Lancet.pdf }}</ref><ref name=Jop2010>{{vcite journal|last=Hor|first=K|coauthors=Taylor, M|title=Suicide and schizophrenia: a systematic review of rates and risk factors.|journal=Journal of psychopharmacology (Oxford, England)|date=2010 Nov|volume=24|issue=4 Suppl|pages=81-90|pmid=20923923}}</ref> Ang pagkatanto sa emosyon sa mukha ng iba ay kadalasang humihina sa mga taong may schizophrenia.<ref>http://schizophreniabulletin.oxfordjournals.org/content/36/5/1009.full</ref>

== Mga sanhi ==
=== Henetiko ===
Ang pinakamalaking panganib ng pag-unlad ng schizophrenia sa isang indibidwal ay pagkakaroon ng unang digring kamag-anak na may sakit na ito. Ang panganib nito ay 6.5%. Ang higit sa 40% ng mga [[kambal]] na monozygotic(identikal) na may schizophrenia ay naapektuhan rin.<ref name=BMJ07>{{vcite journal |author=Picchioni MM, Murray RM |title=Schizophrenia |journal=BMJ |volume=335 |issue=7610 |pages=91–5 |year=2007 |month=July |pmid=17626963 |pmc=1914490 |doi=10.1136/bmj.39227.616447.BE}}</ref> Ang isang batang may dalawang magulang na may  schizophrenia ay may 46% tsansa na magkaroon nito.<ref name="<ref>{{cite book|last=Schacter|first=Daniel L.|title=Psychology Ed. 2|page=578|year=2011|publisher=Worth Publishers|location=41 Madison Avenue New York, NY 10010|isbn=1–4292–3719–8}}</ref> Malamang na maraming mga [[gene]] ang nasasangkot sa schizophrenia na ang bawat isa ay maliit na epekto at may hindi alam na pagpasa at paghahayag.<ref name=BMJ07/> Ang mga iminungkahing kandidato na iminungkahi ay kinabibilangan ng spesipikong [[mga bariasyong kopya-bilang]],  [[NOTCH4]], at histone protein loci.<ref name=Genes10>{{vcite journal |author=McLaren JA, Silins E, Hutchinson D, Mattick RP, Hall W |title=Assessing evidence for a causal link between cannabis and psychosis: a review of cohort studies |journal=Int. J. Drug Policy |volume=21 |issue=1 |pages=10–9 |year=2010 |month=January |pmid=19783132 |doi=10.1016/j.drugpo.2009.09.001 |url=}}</ref> Ang isang bilang ng [[malawakan sa genome na mga ugnayan]] gaya ng [[zinc finger protein 804A]] ay naiugnay rin.<ref>{{vcite journal |author=O'Donovan MC, Craddock NJ, Owen MJ |title=Genetics of psychosis; insights from views across the genome |journal=Hum. Genet. |volume=126 |issue=1 |pages=3–12 |year=2009 |month=July |pmid=19521722 |doi=10.1007/s00439-009-0703-0}}</ref> Ang ebidensiya<ref>schizophrenia genomics | journal = Current Genomics.  Nov;(7):. doi:  | volume = 12 |issue= 7 | pages = 516–24 | year = 2011 | doi = 10.2174/138920211797904089 |</ref> ay umaahon na ang arkitekturang henetiko ng schizophrenia ay kinasasangkutan ng parehong karaniwan at bihirang bariasyong panganib.<ref>{{cite journal | author = Moore S, Kelleher E, Corvin A. | title = The shock of the new: progress in pmid=22547958 |pmc= 3219846 }}</ref>

=== Kapaligiran ===
Ang mga paktor na pangkapaligiran na nauugnay sa pag-unlad ng schizophrenia sa isang tao ay kinabibilangan ng tinitirhan, paggamit ng droga at mga stressor sa sinapupunan.<ref name=Lancet09/> Ang pagtira sa kapaligirang [[urbano]] sa kabataan o sa katandaan ay konsistenteng natagpuan nagpapataas ng panganib ng pagkakaroon ng schizophrenia sa paktor na dalawa<ref name=Lancet09/><ref name=BMJ07/> kahit pa pagkatapos na isaalang alang ang paggamit ng mga drogang panlibangan, pangkat etniko at sukat ng pangkat na panlipunan.<ref name="fn_19">{{vcite journal |author=[[Jim van Os|Van Os J]] |year=2004 |title=Does the urban environment cause psychosis? |journal=[[British Journal of Psychiatry]] |volume=184 | issue=4 |pages=287–288 |pmid=15056569 |doi=10.1192/bjp.184.4.287}}</ref> Ang ibang mga paktor na gumagampan ng papel sa pagbuo nito ay kinabibilangan ng paglayo sa ibang tao, imigrasyon na nauugnay sa kagipitan, diskrimasyon sa lahi, magulong pamilya, [[kawalang trabaho]] at mga hindi magandang kondisyon sa tinitirhang bahay.<ref name=BMJ07/><ref name="Selten_et_al_2007">{{vcite journal |author=Selten JP, Cantor-Graae E, Kahn RS |year=2007 |month=March |title=Migration and schizophrenia |journal=Current Opinion in Psychiatry |volume=20 |issue=2 |pages=111–115 |pmid=17278906 |doi=10.1097/YCO.0b013e328017f68e}}</ref>

=== Droga ===
Ang pangmatagalang paggamit ng [[amphetamine]] at [[cocaine]] ay nauugnay sa mas maagang pagsisimula ng sakit na sikotiko.<ref>{{vcite journal |author=Large M, Sharma S, Compton MT, Slade T, Nielssen O |title=Cannabis use and earlier onset of psychosis: a systematic meta-analysis |journal=Arch. Gen. Psychiatry |volume=68 |issue=6 |pages=555–61 |year=2011 |month=June |pmid=21300939 |doi=10.1001/archgenpsychiatry.2011.5}}</ref><ref>{{vcite journal |author=Moore THM, Zammit S, Lingford-Hughes A ''et al.'' |year=2007 |title= Cannabis use and risk of psychotic or affective mental health outcomes: a systematic review |journal=Lancet |volume=370 |issue=9584 |pages=319–328 |doi=10.1016/S0140-6736(07)61162-3 |pmid=17662880}}</ref><ref>{{vcite journal|author=Sewell RA, Ranganathan M, D'Souza DC|title=Cannabinoids and psychosis|journal=International review of psychiatry (Abingdon, England)|date=2009 Apr|volume=21|issue=2|pages=152–62|pmid=19367509|doi=10.1080/09540260902782802}}</ref> Sa isang pag-aaral, naipakitang ang kompuwestong THC sa [[marijuana]] ay maaaring magpataas ng sikosis samantalang ang isa pang kompuwesto ng marijuana na cannabidiol ay maaaring magbawas ng mga sintomas ng sikosis. Ang mga kamakailang pag-aaral ay nagpakitang ang cannabidiol ay kasing epektibo ng mga [[atipikal na antisikotiko]] sa paggamot ng schizophrenia.<ref name="Zuardi-2006">{{cite journal
| last = Zuardi
| first = A.W
| author2 = J.A.S. Crippa, J.E.C. Hallak, F.A. Moreira, F.S. Guimarães
| year = 2006
| title = Cannabidiol, a ''Cannabis sativa'' constituent, as an antipsychotic drug
| journal = [[Brazilian Journal of Medical and Biological Research|Braz. J. Med. Biol. Res.]]
| volume = 39
| issue = 4
| pages = 421–429
| url = http://www.scielo.br/pdf/bjmbr/v39n4/6164.pdf
| format = PDF
| pmid = 16612464
| doi = 10.1590/S0100-879X2006000400001
}}</ref> Kung ang [[marijuana]] ay isang nag-aambag na sanhi ng schizophrenia sa halip na pag-aasal na simpleng nauugnay dito ay nananatiling kontrobersiyal.<ref name="Genes10"/><ref name="Amar2007">{{vcite journal|author=Ben Amar M, Potvin S|title=Cannabis and psychosis: what is the link?|journal=Journal of Psychoactive Drugs|date=2007 Jun|volume=39|issue=2|pages=131–42|pmid=17703707|doi=10.1080/02791072.2007.10399871}}</ref>

=== Pag-unlad ===
Ang mga paktor gaya ng hypoxia at impeksiyon o stress at [[malnutrisyon]] sa ina sa pagbuo ng fetus ay maaaring magresulta sa katamtamang pagtaas ng panganib ng schizophrenia sa kalaunang buhay.<ref name=Lancet09/> Ang mga taong nadiagnose ng schizophrenia ay mas malamang na ipinanganak noong taglamig o tagsibol sa hilagaang hemispero na maaaring magresulta sa tumaas na rate ng mga pagkalantad sa virus sa sinapupunan.<ref name=BMJ07/> Ang pagkakaibang ito ay mga 5 hanggang 8%.<ref name=yolken>{{vcite journal|journal=Herpes |year=2004 |volume=11 |issue=Suppl 2 |pages=83A–88A |month=Jun |title=Viruses and schizophrenia: a focus on herpes simplex virus.|url=http://www.stanleylab.org/publications/VIRUSES.asp |author=Yolken R. |pmid=15319094}}</ref>
== Pangangasiwa ==
Sa kasalukuyan ay wala pang lunas na makapagpapagaling sa schizophrenia.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.nimh.nih.gov/health/publications/schizophrenia-easy-to-read/index.shtml |access-date=2013-08-29 |archive-date=2013-09-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130907004346/http://www.nimh.nih.gov/health/publications/schizophrenia-easy-to-read/index.shtml |url-status=dead }}</ref> Ang paraan ng pangangasiwa sa schizophrenia ang mga gamot na [[antisikotiko]]<ref name="fn_72">{{vcite web |url=http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/CG82FullGuideline.pdf |format=PDF|title=Schizophrenia: Full national clinical guideline on core interventions in primary and secondary care |accessdate=2009-11-25 |author=National Collaborating Centre for Mental Health |date=2009-03-25 |home=Gaskell and the British Psychological Society}}</ref> gayundin ang mga paggamot na sikososyal. Kabilang sa mga karaniwang mga nireresetang antisikotiko para sa schizophrenia ang Chlorpromazine, Haloperidol, Perphenazine at Fluphenazine.<ref name=nimh/> Ang mga ibang atipikal na antisikotiko ay kinabibilangan ng Risperidone, Olanzapine, Quetiapine, Ziprasidone, Aripiprazole, Paliperidone. Gayunpaman, nabibigo ang mga antisikotiko na malaking pabutihin ang mga negatibong sintomas at ang hindi pagganang kognitibo.<ref name="pmid18291627">{{vcite journal |author=Tandon R, Keshavan MS, Nasrallah HA |title=Schizophrenia, "Just the Facts": what we know in 2008 part 1: overview |journal=[[Schizophrenia Research]] |volume=100 |issue=1–3 |pages=4–19 |year=2008 |month=March |pmid=18291627 |doi=10.1016/j.schres.2008.01.022 |url=http://download.journals.elsevierhealth.com/pdfs/journals/0920-9964/PIIS0920996408000716.pdf| formt=PDF}}</ref> Sa mga gumagamit ng antisikotiko, ang patuloy na paggamit nito ay nagbabawas ng panganib ng muling pagbalik sa nakaraang kondisyon.<ref name=Relapse2012>{{vcite journal |author=Leucht S, Tardy M, Komossa K, ''et al.'' |title=Antipsychotic drugs versus placebo for relapse prevention in schizophrenia: a systematic review and meta-analysis |journal=Lancet |volume=379 |issue=9831 |pages=2063–71 |year=2012 |month=June |pmid=22560607 |doi=10.1016/S0140-6736(12)60239-6 }}</ref>

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Sakit sa pag-iisip]]

== Panlabas na link ==
* [https://www.who.int/topics/schizophrenia/en/ Schizophrenia] - WHO
* [https://www.nimh.nih.gov/health/topics/schizophrenia/index.shtml Schizophrenia] - NIMH
* [https://pathways.nice.org.uk/pathways/psychosis-and-schizophrenia Psychosis and schizophrenia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210412232740/https://pathways.nice.org.uk/pathways/psychosis-and-schizophrenia |date=2021-04-12 }} - NICE Pathways