Tingnan ang wikitext ng Shabbat

[[Talaksan:Shabbat table setting.jpg|thumb|300px|Nakaayos ang hapag para sa Sabado: dalawang tinakpang ''{{unicode|[[ẖala]]}}'', isang tasang pang-''[[kidush]]'', dalawang sasang, at mga bulaklak.]]
Ang '''Shabbat''' (Hebreo: שַׁבָּת‎, "pahinga" o "pagtigil") o '''Shabbos''' ([[Yiddish]]: שאבּעס) ay ang  araw ng pahinga sa [[Hudaismo]] {{ndash}} na ikapitong araw ang panahon ng pamamahinga o pagtigil sa pagtatrabaho o paghahanap-buhay<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Sabbath''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B10.</ref> {{ndash}} na sinisimbolo ang ikapitong araw sa [[Henesis]], pagkatapos ng anim na araw ng paglikha. Sa [[kalendaryong Ebreo]], nagmumula ang Sabado sa [[paglubog ng araw]] sa [[Biyernes]] ng [[Kalendaryong Gregoryano|pangkaraniwang kalendaryo]] at nagtatapos sa pagtanaw ng unang tatlong [[bituin]] sa Sabado nang gabi.  Ito ang ikapitong araw sa linggong Hudyo na mula sa paglubog ng araw ng Biyernes hanggang paglubog ng araw ng Sabado, na itinuturing na isang banal na araw na hindi pinahihintulutan ang anumang paggawa o pagtatrabaho.<ref name=LSP>{{cite-LSP|''Sabbath''}}, pahina 134.</ref>
==Pinagmulan==
Ang unang reperensiya ng Shabbath o Sabbath na hindi mula sa Bibliya ay natagpuan sa isang [[ostracon]] na nahukay sa [[Mesad Hashavyahu]] na pinetsahan noong 630 BCE.<ref>{{cite web|url=http://www.cojs.org/cojswiki/Mezad_Hashavyahu_Ostracon%2C_c._630_BCE|title=Mezad Hashavyahu Ostracon, c. 630 BCE|accessdate=2012-09-12|archive-date=2013-01-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20130130125324/http://www.cojs.org/cojswiki/Mezad_Hashavyahu_Ostracon%2C_c._630_BCE|url-status=dead}}</ref>

Sa mga teoriyang isinulong hinggil sa pinagmulan ng Shabbat sa [[Hudaismo]], isinulong ng ''[[Universal Jewish Encyclopedia]]'' ang teoriya ng tulad ng Asiryologong si [[Friedrich Delitzsch]]<ref name=landau>{{cite book|url=http://www.archive.org/stream/sabbath00land/sabbath00land_djvu.txt|title=The Sabbath|author=Landau, Judah Leo|publisher=Ivri Publishing Society, Ltd|accessdate=2009-03-26|location=[[Johannesburg, South Africa]]|pages=2, 12}}</ref> na ang ''Shabbat'' ay orihinal na lumitaw mula sa [[siklong pangbuwan]]<ref>{{cite book|year=1943|title=The Universal Jewish Encyclopedia: An authoritative and popular presentation of Jews and Judaism since the earliest times|volume=5|page=410|editor=[[Isaac Landman|Landman, Isaac]]|chapter=Holidays|author=Joseph, Max|others=Cohen, Simon, compiler|publisher=The Universal Jewish Encyclopedia, Inc}}</ref><ref>{{cite book|year=1943|title=The Universal Jewish Encyclopedia: An authoritative and popular presentation of Jews and Judaism since the earliest times|volume=9|page=295|editor=[[Isaac Landman|Landman, Isaac]]|chapter=Sabbath|author=Joseph, Max|others=Cohen, Simon, compiler|publisher=The Universal Jewish Encyclopedia, Inc}}</ref>  na naglalaman ng apat na linggo na nagtatapos sa Shabbat at isa o dalawang mga hindi binibilang na araw kada buwan.<ref>{{cite book|year=1943|title=The Universal Jewish Encyclopedia: An authoritative and popular presentation of Jews and Judaism since the earliest times|volume=10|page=482|editor=[[Isaac Landman|Landman, Isaac]]|chapter=Week|author=Cohen, Simon|others=Cohen, Simon, compiler|publisher=The Universal Jewish Encyclopedia, Inc}}</ref> Ang isang rekonstruksiyon ng isang nasirang tableta ay tila naglalarawan ng isang bihirang pinatutunayang salitang ''Sapattu<sup>m</sup>'' o ''Sabattu<sup>m</sup>'' bilang [[buong buwan]]. Ang salitang ito ay kognato ay isinama sa Hebreong Shabbat. Ito ay itinuturing na isang anyo ng [[Sumeryo]]ng ''sa-bat'' ("gitnang pahinga") na pinatutunayan sa [[wikang Akkadiano]] bilang ''um nuh libbi'' ("araw ng gitnang pahinga"). Ayon kay [[Marcello Craveri]], ang Hebreong Shabbat o Sabbath "ay halos tiyak na hinango mula sa Babilonyong ''Shabattu'', ang pista ng buong buwan ngunit ang lahat ng bakas ng gayong pinagmulan ay nawala, na itinuro ng mga Hebreo na mula sa isang [[Paglikha ayon sa Genesis|alamat]] ng Bibliya."<ref>{{cite book|author=Craveri, Marcello|title=The Life of Jesus|url=https://archive.org/details/lifeofjesus00crav|publisher=Grove Press|year=1967|page=[https://archive.org/details/lifeofjesus00crav/page/134 134]}}</ref> Ang konklusyong ito ay isang kontekstuwal na restorasyon ng isang nasirang tableta ng [[mito ng paglikha|salaysay ng paglikha]] sa [[Enuma Elish]] na mababasang : "Ang [Sa]bbath ay sasalubungin mo, gitnang[buwan]an. "<ref name=ere>{{cite book|author=Pinches, T.G.|editor=Hastings, James|others=Selbie, John A., contrib|title=Encyclopedia of Religion and Ethics|volume=20|publisher=Kessinger Publishing|year=2003|pages=889–891|chapter=Sabbath (Babylonian)|url=http://books.google.com/books?id=qVNqXDz4CE8C|isbn=978-0-7661-3698-4|accessdate=2009-03-17|archive-date=2013-06-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20130609160608/http://books.google.com/books?id=qVNqXDz4CE8C|url-status=dead}}</ref> (Tingnan din ang [[Kalendaryong Babilonyo]])

== Sa Bibliya ==
Ayon sa [[Bibliya]] at sa mga [[sidur]] ang Sabado ay may tatlong layunin:
# gunitain ang paglaya ng mga [[Israelita]] mula sa pagkaalipin sa [[Ehipto]];
# gunitain ang paghinto ng [[Diyos]] sa ikapitong araw mula sa [[Aklat ng Henesis|paglikha]] ng [[santinakpan]];
# magbigay-tikim sa daigdig sa panahon ng [[Mesiyas]].

Binibigyang halaga ng Hudaismo ang Sabado bilang isang nakalulugod na banal na araw—ang pinakamahalagang banal na araw sa kalendaryong Ebreo:
* Ito ang unang banal na araw na nabanggit sa Bibliya, at ang Diyos ang siyang unang nagmasid nito sa pamamagitan ng paghinto sa paglikha<ref>Henesis 2.1-3</ref>.
* Itinuturing ng liturhyang Hudyo ang Sabado bilang "babaeng ikakasal" at "reyna".
* Ginagamit ang balumbon ng [[Tora]] tuwing bigkasan ng Tora sa liturhya ng Sabado nang umaga, na may mas mahabang pagbigkas kaysa mga ibang araw ng linggo.
* Pinakamalubha ang parusa sa batas Hudyo para sa mga naglabag sa Sabado.<ref>Lebitiko 26, Mga Bilang 15.32-36 (pagbabato)</ref>

'''''Shomer Shabat''''' (Ebreo: שומר שבת) ang tawag sa [[Mga Hudyo|Hudyong]] inoobserba o sinisikap obserbahin ang Sabado.

== Mga ritwal pan-Sabado ==
Isang araw ng pagdiriwang pati na rin ng dasal ang Sabado. Kinagawiang kumain ng tatlong mapagdiwang na ulam sa Sabado: ang una sa Biyernes nang gabi, ang pangalawa sa Sabado bago magtanghali, at ang huli sa hapon bago lumubog ang araw.

Maraming mga Hudyo ang pumupunta sa [[sinagoga]] sa Sabado kahit hindi nila ito ginagawa sa ibang araw ng mga [[linggo (panahon)|linggo]]. Mayroong liturhya sa Biyernes nang gabi o Sabado nang umaga.

Maliban sa [[Araw ng Pagbabayad-sala]], na itinutukoy sa Tora bilang "Sabado ng mga Sabado," ipinag-iibang araw ang mga araw ng pag-aayuno kapag magsasabay ang mga ito sa Sabado. Ang mga [[Shiv'a|naglalamay]] o nagsi-''shiv'a'' (Ebreo: שבעה) ay panlabas na nagpapakanormal at pinagbabawalan sa kahabaan ng araw na ito na publikong magpakita ng mga tanda ng pagdadalamhati.

Ayon sa [[panitikang rabiniko]], inuutos ng Diyos ang mga Hudyo na ''obserbahin'' at ''alalahanin'' ang Sabado, at binibigyan itong tanda ng pagsindi ng sasang sa Biyernes bago lumubog ang araw ng mga babaeng Hudyo, madalas ang ina/asawa, bagaman kinakailangan gawin ito nang sarili ng mga lalaking naninirahang mag-isa. Kinagawiang magsindi ng dalawang sasang, bagaman mayroong ilan na nagsisindi ng higit pa ayon sa bilang ng mga anak.<ref>Shul{{unicode|ẖ}}an arukh, Ora{{unicode|ẖ ẖ}}ayim, ika-261 kab.</ref>

Bagaman karamihan sa mga batas pan-Sabado ay mapaghigpit, pinakakahulugan ng [[Talmud]] ang ikaapat ng [[Sampung Utos]] sa [[Aklat ng Eksodo|Eksodo]] bilang nagpapahiwatig ng mga ''positibong'' utos pan-Sabado. Ilan sa mga ito ang:
* ang pagki-''[[kidush]]'' (pagsasabanal) sa isang tasa ng [[alak]] pagsimula ng Sabado bago ang unang ulam at sa pagtapos ng mga umagahang dasal;
* ang pagkain ng taglong mapagdiwang na ulam (Ebreo: ''shalosh se'udot'');
* ang pagha-''[[havdala]]'' (hiwalayan) sa isang tasa ng alak at gamit ang mahahalimuyak na pampalasa at isang sasang paglubog ng araw sa Sabado;
* ang paglugod sa Sabado (Ebreo: עונג שבת, ''oneg Shabat'')--pagsasaya sa pamamagitan ng kainan, kantahan, pagsasama-sama sa mga kapamilya, atbp.;
* ang pagpaparangal ng Sabado (Ebreo: ''kavod Shabat''), o paghanda para sa parating na Sabado sa pamamagitan ng pagligo, pagpapagupit, at paglinis o pagsasaayos ng bahay o, sa Sabado mismo, ang pagsuot ng mapagdiwang na kasuotan at ang pag-iwas na di-nakalulugod na usapan.

Kinagawiang iwasan ang usapan tungkol sa salapi o negosyo tuwing Sabado.<ref>Isaías 48.13</ref>

== Mga alternatibong katawagan ==
* ''Sabat''<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Sabat, Exodo 20:8}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.biblegateway.com/passage/?book_id=47&chapter=12&version=43|title=Mateo 12:1 - Ang Salita ng Diyos: Bibliang salin sa Tagalog|publisher=Bibles International|accessmonthday=Marso 6|accessyear=2008}}</ref>, batay sa bigkas [[Wikang Ebreo|Ebreo]] na isina-[[Wikang Filipino|Filipino]]

== Tingnan din ==
{{commonscat|Shabbat|Sabado}}
* [[Lingguhang kabahagi ng Tora]], na binabasa tuwing Sabado nang umaga
* [[Ikapitong Taon]] o Taong Sabatikal

== Mga sanggunian ==
{{talasanggunian}}

{{Mga banal na araw sa Hudaismo}}

[[Kategorya:Sabado| ]]