Tingnan ang wikitext ng Sierra Madre (Pilipinas)

{{Infobox mountain range
|name=Sierra Madre (Pilipinas)
|photo=View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg
|photo_caption=Tanawin sa timog ng hilagang Sierra Madre mula sa taluktok ng [[Bundok Cagua]] sa [[Cagayan]]
|country                = [[Pilipinas]]
|region_type            = [[Mga rehiyon ng Pilipinas|Rehiyon]]
|region                 = {{unbulleted list | [[Lambak ng Cagayan]] | [[CALABARZON]] | {{nowrap|[[Gitnang Luzon]]}} | {{nowrap|[[Kalakhang Maynila]]}} }}
|state                  = {{hlist | [[Aurora (lalawigan)|Aurora]] | [[Bulacan]] | [[Cagayan]] | [[Isabela (lalawigan)|Isabela]] | [[Laguna]] | [[Nueva Ecija]] | [[Nueva Vizcaya]] | [[Quezon]] | [[Quirino]] | [[Rizal]] }}
|state_type             = [[Mga lalawigan ng Pilipinas|Lalawigan]]
|border                 = [[Karagatang Pasipiko]]
|border1=
|highest                = [[Bundok Guiwan]]
|elevation_m            = 1915
|prominence_m           = 
|isolation_m            =
<!-- Range -->
|coordinates            = 
|length_km              = 680
|width_km               = 
|area_km2               = 
|length_orientation     = Hilaga hanggang timog
|width_orientation      = 
|length_note            = 
|width_note             = 
|area_note              = 
|parent                 =
<!-- Overall coordinates for the range; usually the center of the range -->
|range_coordinates      = {{coord|16|3|N|121|35|E|type:mountain|format=dms|display=inline,title}}
|range_coordinates_note = (''Tinatayang gitna ng bulubundukin'')
<!-- Geology -->
|formed_by              =
|geology=
|period= 
|orogeny=
|map= Philippines
|map_caption=Location of the center of the range in the Philippines
}}Ang '''Sierra Madre''' ay ang pinakamahabang [[bulubundukin]] sa [[Pilipinas]]. Bumabagtas mula sa lalawigan ng [[Cagayan]] sa hilaga at [[Quezon]] sa timog, binubuo ng mga bundok ang silangang pundasyon ng Isla ng [[Luzon]], ang pinakamalaking pulo ng [[kapuluan]]. Kahangga nito ang [[Karagatang Pasipiko]] sa silangan. Ang baybaying Pasipiko ng Luzon sa may Sierra Madre ay di-gaanong maunlad dahil binubuo ng mga matayog at tuloy-tuloy na kabundukan ng baybayin na makapal at mahirap puntahan, na nakalantad sa buong puwersa ng hilaga-silangang balaklaot at mga alon ng Karagatang Pasipiko.<ref>U.S. Coast and Geodetic Survey (1919). [https://books.google.com/books?ei=22MQVKiLG4XGggTnvYGgAg&jtp=44&id=0clBAAAAIAAJ#v=onepage&q=sierra%20Madre&f=false "United States Coast Pilot Philippine Islands Part 1"], pg. 44. Government Printing Office, Washington.</ref> Napakalayo ang mga iilang komunidad sa silangan ng bulubundukin at sa may babayin na mapupuntahan lang sila sa pamamagitan ng eroplano o barko.

Ang pinakamalaking protektadong lugar ng bansa, ang [[Northern Sierra Madre Natural Park|Likas na Liwasan ng Hilagang Sierra Madre]], ay matatagpuan sa hilagang bahagi ng bulubundukin sa lalawigan ng [[Isabela (province)|Isabela]]. Ang liwasan ay nasa pansamantalang talaan ng [[UNESCO]] upang itatak sa [[World Heritage List|Talaan ng Pandaigdigang Pamana]]. Hinihimok ng mga makakalikasan, iskolar, at dalub-agham ang gobyerno na isama pa ang mga ibang liwasan na bahagi ng bulubunduking Sierra Madre para sa pook ng [[UNESCO]] na sumasaklaw ng buong bulbunduking Sierra Madre mula sa lalawigan ng [[Cagayan]] hanggang sa [[Quezon]].<ref>{{cite book|last=Coursey|first=Oscar William|title=History and Geography of the Philippine Islands|date=1903|publisher=Educator School Supply Company}}</ref>

== Heograpiya ==
Ang Sierra Madre ay ang pinakamahabang bulubundukin sa Pilipinas. Sa hilaga, nagsisimula ang saklaw sa lalawigan ng [[Cagayan]] at nagtatapos sa timog sa lalawigan ng [[Quezon]]. Sa lalawigan ng [[Nueva Vizcaya]], nakakabit ang [[mga bundok ng Caraballo]] sa saklaw ng Sierra Madre Mountain kasama ang [[Kabundukan ng Cordillera]].

Ang bulubundukin ay nagsisilbing pangharang sa bagyo sa pamamagitan ng pagbawas ng mga epekto ng mga bagyong mula sa [[Karagatang Pasipiko]] bago marating ang gitnang kalupaan.<ref name=Inquirer>{{cite news|last1=Bordadora|first1=Norman|title=Sierra Madre blocks ‘Queenie’ punch|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view/20061112-32009/Sierra_Madre_blocks_%91Queenie%92_punch|archive-url=https://archive.today/20141225190100/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view/20061112-32009/Sierra_Madre_blocks_%91Queenie%92_punch|url-status=dead|archive-date=25 December 2014|accessdate=25 December 2014|publisher=[[Philippine Daily Inquirer ]]|date=12 November 2006}}</ref>

=== Mga malalayong pamayanan ===
Ang ilang mga pamayanan sa baybayin sa silangan ng mga bundok ng Sierra Madre, lalo na mula sa [[Palanan, Isabela]] na patungo sa hilaga hanggang sa pinakamalawak na dulo ng kalupaan ng Cagayan, ay napakalayo at nakahiwalay na walang mga kalsada na nagkokonekta sa mga bayan sa kanluran ng bulubundukin. Ang mga bayan tulad ng Palanan, Divilacan at [[Maconacon, Isabela]] ay maaabot lamang ng eroplano mula sa [[Cauayan]] o pagsakay sa bangka mula sa lalawigan ng [[Aurora (lalawigan)|Aurora]], timog ng Isabela o mula sa Santa Ana, Cagayan, hilaga ng lalawigan. Ang kalsadang Ilagan City - Divilacan na babagtas sa bundok ng Sierra Madre malapit nang makumpleto.<ref name=off>Christian (2011-06-13). [http://offtrackphilippine.blogspot.com/2011/06/palanan-and-maconacon-june-2011.html "Palanan and Maconacon"]. Off the Beaten Track in the Philippines. Retrieved on 2014-09-28.</ref>

=== Pinakamataas na punto ===
Ang pinakamataas na punto ng bulubundukin ay hindi maliwanag, at maraming mga taluktok ay puwedeng sabihing pinakamataas. Ang Bundok Anacuao sa lalawigan ng Aurora ay may taas na 6,069 talampakan (1,850 m), habang ang Bundok Cetaceo sa Cagayan ay halos magkatulad ang taas. Gayunpaman, nasukat ng isang ekspedisyon noong Setyembre at Oktubre 2012 ang Bundok Guiwan (Nueva Vizcaya) na may taas na 6,283 talampakan (1,915 m) sa rurok.

=== Mga pambansang parke ===
* [[Pambansang Bantayog at Parke ng Aurora]]
* [[Pambansang Parkeng Biak-na-Bato]]
* [[Pambansang Parke ng mga Bukal ng Fuyot]]

=== Ibang mga protektadong lugar ===
* [[Protektadong Tanawin ng Ilog Amro]]
* [[Angat Watershed Forest Reserve]]
* [[Protektadong Tanawin ng Casecnan]]
* [[Protektadong Tanawin ng Ilog Dinadiawan]]
* [[Reserbasyon ng Tubigang La Mesa]]
* [[Protektadong Tanawin ng Magapit]]
* [[Northern Sierra Madre Natural Park]][[Parkeng Likas ng Hilagang Sierra Madre]]
* [[Pantabangan–Carranglan Watershed Forest Reserve]]
* [[Protektadong Tanawing-lupa at Tanawing-dagat ng Peñablanca]]
* [[Protektadong Tanawin ng Quezon]]
* [[Protektadong Tanawin ng Quirino]]
* [[Protektadong Tanawin ng Simbahan-Talagas]]
* [[Protektadong Tanawin ng Talaytay]]
* [[Upper Marikina River Basin Protected Landscape]]

=== Mga aktibong bulkan ===
*[[Bulkang Cagua]] isang aktibong bulkan sa lalawigan ng Cagayan na huling sumabog noong 1907

== Mga katutubong specie ==
Sa kagubatan noong Abril 2010, ang mga endemikong ''Northern Sierra Madre Forest monitor lizard'', o ''Varanus bitatawa'' (karaniwang pangalan: ''Butikaw'') ay nailarawan sa agham, ngunit matagal nang kilala at ginagamit ng mga katutubong Aeta at Ilongot ito bilang isang mapagkukunan ng pagkain.

=== Mga aktibidad ng tao ===
Ang teritoryo ng bundok ng kagubatan ng Sierra Madre ay nababanta ng mga aktibidad ng tao. Ang mga naninirahan sa ibabang bahagi ng mga libis sa pangkalahatan ay sinusuportahan ng trabaho sa pagputol ng puno at paggawa ng uling. Ang ilang mga bahagi ng takip ng kagubatan ay naging mga [[pangalawang kagubatan]].

== Tingnan din ==
*[[Heograpiya ng Pilipinas]]
*[[Mga ecoregion sa Pilipinas]]

== Mga sanggunian ==
<references />

{{Stub|Heolohiya|Pilipinas}}

[[Category:Mga bundok sa Pilipinas]]