Tingnan ang wikitext ng Timog Tarawa

{{Infobox islands
| name             = Timog Tarawa
| image_name       = 06 Map of South Tarawa, Kiribati.jpg
| image caption    = Mapa ng Timog Tarawa
| image size       = 
| locator map      = GilbertIslandsPos.png
| native name      = 
| native name link = 
| nickname         = 
| location         = [[Karagatang Pasipiko]]
| coordinates      = {{coord|1|26|N|173|00|E|name=Tarawa}}
| archipelago      = [[Kapuluang Gilbert]]
| total islands    = 
| major islands    = 
| area_km2         = 15.76
| rank             = 
| length_km        = 
| width_km         = 
| highest mount    = 
| elevation_m      = 3
| country          = [[Kiribati]]
| island largest village = Betio
| population       = 50,182<ref name=census>{{cite web|title=Kiribati Census Report 2010 Volume 1|url=http://www.mfed.gov.ki/wp-content/uploads/2011/05/Census-Report-2010-Volume-1.pdf|publisher=National Statistics Office, Ministry of Finance and Economic Development, Government of Kiribati|accessdate=17 March 2013|archive-date=10 August 2014|archive-url=https://www.webcitation.org/6RiBPOvsM?url=http://www.mfed.gov.ki/wp-content/uploads/2011/05/Census-Report-2010-Volume-1.pdf|url-status=dead}}</ref>
| population as of = Sensus ng 2010
| density_km2      = 3184
| ethnic groups    = [[I-Kiribati]] 98.9%
| additional info  =
}}

Ang '''Timog Tarawa''' (sa [[Wikang Kiribati]]: ''Tarawa Teinainano'') ay ang kabisera at sentro ng Republika ng [[Kiribati]] at pinaninirahan ng halos na kalahati ng populasyong ng bansang Kiribati.<ref>{{Cite web |title=Country files at earth-info.nga.mil |url=http://earth-info.nga.mil/gns/html/cntry_files.html |access-date=2015-07-21 |archive-date=2012-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120823004343/http://earth-info.nga.mil/gns/html/cntry_files.html |url-status=dead }}</ref>  Ang populasyon ng Timog Tarawa ay matatagpuan sa lahat ng mga maliliit na pulo mulas sa [[Betio]] sa Kanluran hanggang sa [[Bonriki]] sa Silangan na kinakabit ng pangunahing daanan ng Timog Tarawa; na may populasyong na 50,182 {{As of|2010|lc=on}}.<ref name=census />

Ang Timog Tarawa ang tagpuan ng karamihan sa mga pasilidad na pang-gobyerno, komersyo at edukasyon sa Kiribati kasama na dito ang daungan at ang Mataas na Hukuman sa [[Betio]], ang Kabahayan ng Estado, mga Ministro ng Gobyerno at ang mga dayuhang Mataas na Komisyon sa [[Bairiki]], ang kampus ng [[Unibersidad ng Timog Pasipiko]] sa Teaorereke, ang [[Kabahayan ng Kapulungan (Kiribati)|Kabahayan ng Kapulungan]] sa Ambo, ang Kiribati Teacher College and King George V and  Elaine Bernachi School, ang Government High School, sa [[Bikenibeu]],<ref name="ST2012">{{cite web|last= |first= |work= Office of Te  Beretitent - Republic of Kiribati Island Report Series|title= 6. South Tarawa|date= 2012|url= http://www.climate.gov.ki/wp-content/uploads/2013/01/6_SOUTH-TARAWA-revised-2012.pdf|accessdate= 28 April 2015|archive-date= 23 Septiyembre 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20150923204850/http://www.climate.gov.ki/wp-content/uploads/2013/01/6_SOUTH-TARAWA-revised-2012.pdf|url-status= dead}}</ref> at ang sentral na ospital sa Nawerewere.  Ang [[Roman Katoliko|Roman Katolikong]] diyosesis ay nakabase sa Teaorereke, ang [[Simbahang Protestante ng Kiribati]] ([[Kongregasyonal]]) sa Antebuka, at ang [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]] sa Eita.<ref name=islandreport>{{cite web|title=South Tarawa Island Report|url=http://www.climate.gov.ki/about-kiribati/island-reports-201/south-tarawa/|publisher=Government of Kiribati}}{{Dead link|date=Enero 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>


== Pamamahala ==

Sa local na lebel ng gobyerno, ang Timog Tarawa ay may dalawang subdibisyong administratibo:
*Ang '''Konsehong Bayan ng Betio''' (Ingles:Betio Town Council o BTC), sa [[Betio]];
*Ang Konsehong Urban ng Teinaino (Ingles:Teinainano Urban Council o TUC), mula sa Bairiki hanggang Tanaea (Ang kahulugan ng '''Teinainano''' ay ang "ibabaw ng palo ng bapor", na nagpapahiwatig sa hugis-layag ng atol).

Ang Buota, ay parte ng [[Hilagang Tarawa]] at pinangangasiwa ng '''Konsehong Eutan Tarawa''' (Ingles:Eutan Tarawa Council o ETC), ay nakakabit sa Timog Tarawa sa pamamagitan ng daanan at nakakaranas rin ng paglobo ng populasyong, urbanisasyon at pagkasira ng kapaligiran.

== Heograpiya ==
[[File:South Tarawa from the air.jpg|thumb|Ang Timog Tarawa ay isang makipot na linya na kalupaan sa gitna ng isang lagoon at ng karagatan]]
Ang Timog Tarawa ay isang pangkat ng mga pulo sa gitna ng Lagoon ng Tarawa sa hilaga na hindi hihigit sa {{convert|25|m}} na lalim, 
at ng Karagatang Pasipiko sa timog, na may lalim na hanggang {{convert|4000|m}}.{{sfn|Martin|2000|p=152}} 
Ang pulo ay nalikha mula sa mga deposito mula sa lagoon.{{sfn|Schofield|1977|p=533}}
Ang proseso ng pagipon ng lupa ay dulot ng umiiral na hanging pasilangan, 
at ito ay nababawi tuwing sa humahabang panahon ng hanging pakanluran tuwing Patimog na mga imbayog tuwing [[El Niño]].{{sfn|Chaoxiong|2001|p=6}}
Ang lahat ng mga pulo ay napagsama ng mga causeway at bumubuo ng isang mahabang pulo sa bahura sa tabi ng timog na bahagi ng Lagoon ng TarawaAll of these islets are now joined by causeways, forming one long islet on the reef along the southern side of the Tarawa Lagoon. Ang karamihan na bahagi ng Timog Tarawa ay hindi bababa sa 3 metro na taas mula sa dagat South Tarawa na may katamtaman na haba na sumusukat lamang na 450 metro.<ref name=islandreport />

=== Populasyon ===
[[File:Children in Bairiki Square, Tarawa, Kiribati.JPG|thumb|Mga bata sa Liwasan ng Bairiki sa Tarawa, Kiribati]]
[[File:Loading copra at Betio port, Kiribati.JPG|thumb|Pagkarga ng kopra sa Daungan ng Betio, Timog Tarawa]]
Noong panahon ng Sensus ng 1978, ang Timog Tarawa ay may populasyon na 17,921 na karamihan sa mga residente ay nakatira sa mga pangunahing sentro ng populasyon na [[Betio]], [[Bairiki]] at [[Bikenibeu]],.  Mula na naging malaya ang Kiribati noog 1979, ang populasyon ng Timog Tarawa ay nagtriple, at ngayon ay may 50,182 na katao.<ref name=census />  Ang lahat ng Timog Tarawa ay urbanisado, at matutuing ito isang patuloy na panirahan mula sa Hilaga silangang dulo ng pulo, ang Tanaea, hanggang sa Timog kanlurang dulo nito sa [[Betio]]. Ang Buota sa [[Hilagang Tarawa]] ay nakakabit rin sa pangunahing daanan ng Timog Tarawa at patuloy na umuunlad.
{|class="wikitable"
|-
|colspan=4 style="background-color:#C1CDC1"|'''South Tarawa: Places and population'''
|-
!style="background-color:#E9E9E9" align=left valign=top width=200|Sakop ng Sensus
!style="background-color:#E9E9E9" align=right valign=top width=100|1978<ref>Report of the 1978 Census of population and housing. Republic of Kiribati 1980, Vol. 1, S. 6–7</ref>
!style="background-color:#E9E9E9" align=right valign=top width=100|2005<ref>[http://www.spc.int/prism/Country/KI/Stats/Census2005/Gen-pdf/GTAB-1.pdf Kiribati 2005 census of population and housing.]</ref>
!style="background-color:#E9E9E9" align=right valign=top width=100|2010<ref name=census />
|-
|   Tanaea||align=right|27||align=right|91||align=right|279
|-
|   Bonriki||align=right|635||align=right|2,119||align=right|2,355
|-
|   Temwaiku||align=right|–||align=right|2,011||align=right|3,135
|-
|   Causeway (Nawerewere)||align=right|–||align=right|1,780||align=right|2,054
|-
|   [[Bikenibeu]]||align=right|3,971||align=right|6,170||align=right|6,568
|-
|   Abarao||align=right|322||align=right|908||align=right|1,665
|-
|   Eita||align=right|612||align=right|2,299||align=right|3,061
|-
|   Tangintebu||align=right|128||align=right|94||align=right|89
|-
|   Taborio||align=right|187||align=right|955||align=right|1,282
|-
|   Ambo||align=right|–||align=right|1,688||align=right|2,200
|-
|   Banraeaba||align=right|501||align=right|1,789||align=right|1,969
|-
|   Antebuka||align=right|504||align=right|390||align=right|1,087
|-
|   Teaoraereke||align=right|848||align=right|3,939||align=right|4,171
|-
|   Nanikai||align=right|604||align=right|803||align=right|988
|-
|   [[Bairiki]]||align=right|1,956||align=right|2,766||align=right|3,524
|-
|   [[Betio]]||align=right|7,626||align=right|12,509||align=right|15,755
|-
!style="background-color:#E9E9E9" align=left |kabuuan ng Timog Tarawa||align=right|17,921||align=right|40,311||align=right|50,182
|}


==Kasaysayan==
Ang Timog Tarawa ang sentro ng Mitolohiya at Kultura ng Kiribat, ngunit may kaunting pagkaiba nag buhay sa Timog Tarawa sa ibang mga isla dahil ito ay napili bilang kabisera ng gobyeronong kolonyal para sa Protektorado ng Kapuluang Gilbert at Ellice.

Ang [[Betio]] ang tagpuan ng [[Labanan ng Tarawa]].

== Kapaligiran ==
[[File:Impacts of coastal erosion and drought on coconut palms in Eita, Tarawa, Kiribati.JPG|thumb|Mga epekto ng pagguho ng baybayin at tagtuyot sa mga puno ng niyog sa Eita, Timog Tarawa]]
[[File:Household experiencing coastal erosion on South Tarawa.JPG|thumb|Ang mga sambahayan sa Timog Tarawa ay hindi kayang lumipat sa mas mataas o malayong lugar upang iwasan ang pagguho ng baybayin dahil ang atol ay makipot at pinagsisiksikan ng mga tao.]]
Ang pinakamataas na bahagi ng Timog Tarawa ay may kakaunti lamang na metro na taas mula sa dagat kaya lubos na nasa panganib ang pulo sa [[pagbabago ng klima]] at mga natural na kalamidad. Ang pagtaas ng lebel ng dagat at ang kaabay na pagalat ng lupa sa nagsisimula ng apektuhin ang limitadong suplay ng malinis na tubig.<ref>{{cite web|title=Kiribati Country Assistance Strategy (Press Release)|url=http://climatechange.worldbank.org/news/support-climate-change-adaptation-core-first-world-bank-strategy-kiribati|publisher=World Bank}}</ref>

=== Klima ===
Ang kalagayan panahon sa Timog Tarawa ay maalingsangan at mahalumigmig sa buong taon at ang katamtaman na lebel ng pagulan ay mataas. Ngunit di matiyak ang pagulan at pababago depende sa El Niño, at maaring di umulan sa Timog Tarawa ng ilang buwan tuwing panahon ng ''La Nina''.

=== Katubigan ===
Napakalimitado lamang ay mapagkukunan ng tubig ang Timog Tarawa dahil sa mabilis na lumulubong populasyon. Tuwing tagtuyot na madalas na nangyayari, ang natatanging pinagkukunan ng tubig ay ang mababaw na [[freshwater len]] na tumatagos sa batong bahura ng atol.  Ang mga  water lense sa [[Bonriki]] at Buota ay idineklara bilang have been reserbo ng tubig, at may pinagsamahang pagbigay ng 1,300 m<sup>3</sup> bawat araw. Ang mga dating dineklarang reserbo ng tubig ay naubos dulot ng urbanisayon, o napabayaan dulot ng sobra sa pagbomba ng tubig at polusyon mula sa panirahan ng tao.<ref>{{cite journal|last=Metai|first=Eita|title=Vulnerability of Freshwater Lens on Tarawa  – The Role of Hydrological Monitoring in  Determining Sustainable Yield|journal=Proceedings of the Pacific Regional Consultation on Water in Small Island Countries Theme 2 Case Studies – 65|url=http://www.pacificwater.org/userfiles/file/Theme2_CaseStudy_A.pdf}}</ref>

Ang mga tubig mula sa mga reserbo ng Bonriki at Buota ay ipinababahagi sa pamamagitan ng isang network papunta sa mga sambahayan ng TImog Tarawa, ngunit ang pangit na kondisyon ng network at limitadong suplay ng tubig ay nagdudulot sa pagsusuplay ng tubig sa bawat bayan ng 2 oras lamang sa bawat dalawang araw. Karamihan sa mga paaralan at gusaling pangkomunidad ay walang suplay ng tubig, at maraming sambahayan ay umaasa sa maduming tubig bulal dahil sa kakulangan sa nilinis na tubig.<ref>{{cite web|title=Kiribati Social and Economic Report|url=http://www.adb.org/publications/kiribati-social-and-economic-report-2008-managing-development-risk|publisher=Asian Development Bank}}</ref>

Dahil sa kakulangan ng malinis na tubig, ang sistema ng sanitasyon ay dapat gumamit ng tubig alat sa pagflush. Ang kasalukuyang network ng sanitasyon ng Timog Tarawa ay hindi sapat ang kalidad ng pagtakbo, at isang malaking proyekto ay isinasagawa upang ayusin ang sistema at pagandahin ang sanitasyon at pampublikong kalinisan sa katawan.<ref>{{cite web|title=ADB and Australia to Help Kiribati Improve Sanitation, Public Hygiene (Press Release)|url=http://www.adb.org/news/adb-and-australia-help-kiribati-improve-sanitation-public-hygiene|publisher=Asian Development Bank}}</ref>

== Ekonomiya ==
[[File:Fishing for family consumption and for sale is essential to the economy.jpg|thumb|Ang pangingisda para sa pangkonsumo ng pamilya at sa pangangalakal ay isang mahalagang bahagi ng ekonomiya ng Timog Tarawa.]]
Ang Timog Tarawa ay sentro ng ekonomiya ng Kiribati at ang tagpuan ng pangunahing daungan at paliparan at ang karamihan sa mga negosyong pribado at pampubliko. Ang kopra na ginagawa sa pinakalabas na mga pulo ay ipinoproseso sa [[Betio]], na naglilikha ng mantika ng kopra para sa pandaigdigang kalakal at iba pang produkto na ibinebenta sa lokal na kalakal. Mayroon rin planta na ginagamit sa pagproseso ng isda para sa mga tuna na iluluwas. Ngunit ay pag-angkat ay mas marami sa iniluluwas, at karamihan sa mga sambahayansa Timog Tarawa ay umaasa sa trabaho sa gobyerno at pagremita mula sa mga kamag-anak sa abroad para sa kanilang kita. Ang kawalan at pansamantalang trabaho ay isang seryosong suliranin; noong 2010, 34% lamang ng matatanda na nakatira sa urban na lugar (higit sa 15 taong gulang) ay kumikita at nagtatrabaho; ang natitirang porsyento ay hindi kasama sa lakas paggawa, walang trabaho o sangkot sa mga trabahong pantawid-buhay lamang.  Ang mga mas nakakabatang tao ay mas mataas na tsansa na walang trabaho.

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Category:Kabisera sa Oceania]]

[[gl:Tarawa]