Tingnan ang wikitext ng Wat Arun

{{Infobox religious building|name=Wat Arun Ratchawararam|native_name=Templo ng Bukang-liwayway|image=Wat Arun Ratchawararam Ratchawaramahawihan.jpg|alt=|caption=Wat Arun sa gabi|map_type=Thailand Bangkok|map_size=|map_alt=|map_caption=Kinaroroonan sa Bangkok|location=|coordinates={{coord|13|44|37|N|100|29|20|E|display=inline,title}}|religious_affiliation=[[Budismo|Budismong]] [[Theravada]]|deity=|country=Taylandiya|functional_status=|website={{url|www.watarun1.com}}|founded_by=|year_completed={{Plainlist|
*bago mag-1656 CE (itinatag)
*1851 CE (itinatyo ang pangunahing prang)
*2017 CE (huling pagpapanumbalik)
}}}}

Ang '''Wat Arun Ratchawararam Ratchawaramahawihan''' ({{Lang-th|วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร}} {{pronunciation|TH-Wat Arun.ogg}}) o '''Wat Arun''' ({{IPA-th|wát ʔarun}}, "Templo ng Bukang-liwayway") ay isang [[Budistang templo]] (''[[wat]]'') sa distrito ng [[Distrito ng Bangkok Yai|Bangkok Yai]] ng [[Bangkok]], [[Thailand|Taylandiya]], sa [[Thonburi]] kanlurang pampang ng [[Ilog Chao Phraya]]. Ang templo ay nagmula sa pangalan nito mula sa [[Hinduismo|Hindu]] na [[Mga diyos na Hindu|diyos]] na si [[Aruṇa (Hinduismo)|Aruṇa]],<ref>{{Cite web |last=Angova |first=Aneta |title=Wat Arun - The Temple of Dawn |url=http://www.watarun.net/ |publisher=watarun.net |access-date=2022-11-02 |archive-date=2018-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180222061803/http://www.vatarun.net/ |url-status=dead }}</ref> na kadalasang ipinakikilala bilang mga sinag ng pagsikat ng araw. Ang Wat Arun ay isa sa pinakakilala sa mga tanawin ng Taylandiya. Ang unang liwanag ng umaga ay sumasalamin sa ibabaw ng templo na may mala-perlas na iridisensiya.<ref name="Liedtke">Liedtke 2011, p. 57</ref> Kahit na ang templo ay umiral mula pa noong ikalabimpitong siglo, ang natatanging ''[[Prang (arkitektura)|prang]]'' (espirta) ay itinayo noong unang bahagi ng ikalabinsiyam na siglo sa panahon ng paghahari nina [[Buddha Loetla Nabhalai|Rama II]] at [[Nangklao|Rama III]].

== Kasaysayan ==
[[Talaksan:สหัสเดชะ.jpg|left|thumb|240x240px| Ang mga eskultura ng dalawang gawa-gawa na higanteng mga demonyo, sina Thotsakan at Sahatsadecha, na nagbabantay sa silangang tarangkahan ng pangunahing kapilya ng Wat Arun]]
Isang Budistang templo ang umiral sa lugar ng Wat Arun mula pa noong panahon ng [[Kahariang Ayutthaya]]. Ito ay kilala noon bilang Wat Makok, pagkatapos ng nayon ng Bang Makok kung saan ito itinayo. (Ang ''Makok'' ay ang pangalang Thai para sa halamang ''[[Spondias pinnata]]'') Ayon sa mananalaysay na si Prinsipe [[Damrong Rajanubhab]], nakikita na ang templo sa mga mapa ng Pransiya noong panahon ng paghahari ng Narai (1656–88). Ang templo ay pinalitan ng pangalan na Wat Chaeng ni [[Taksin]] (1767–82) nang itatag niya ang kaniyang bagong kabesera ng [[Kaharianng Thonburi|Thonburi]] malapit sa templo, kasunod ng pagbagsak ng Ayutthaya.<ref>{{Cite web |script-title=th:ประวัติวัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร |trans-title=History of Wat Arun |url=http://www.watarun.org/history.html |access-date=28 September 2012 |website=watarun.org |language=th |archive-date=7 Pebrero 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120207111252/http://www.watarun.org/history.html |url-status=dead }}</ref> Ito ay pinaniniwalaan na si Taksin ay nanumpa na ibalik ang templo pagkatapos na makadaan dito mga bukang-liwayway. Naging tahanan ang templo ng imaheng [[Esmeraldang Buddha]] bago ito inilipat sa [[Wat Phra Kaew]] sa silangang pampang ng ilog noong 1784.<ref>Spooner 2011, p. 100</ref> Ang templo ay nasa bakuran ng [[Palasyong Thonburi|maharlikang palasyo]] noong panahon ng paghahari ni Taksin, bago ang kanyang kahalili, si [[Buddha Yodfa Chulaloke|Rama I]] (1782–1809), inilipat ang palasyo sa kabilang panig ng ilog.<ref name="Liedtke">Liedtke 2011, p. 57</ref> Ito ay inabandona hanggang sa paghahari ni [[Buddha Loetla Nabhalai|Rama II]] (1809–24), na nagpanumbalik ng templo at nagsimulang magplano na itaas ang pangunahing pagoda sa 70m.<ref name="Liedtke" /> Ang gawain sa pagoda ay nagsimula noong panahon ng paghahari ni [[Nangklao|Rama III]] (1824–51). Ang pangunahing prang ay natapos noong 1851, pagkatapos ng siyam na taon ng patuloy na pagtatayo.<ref>{{Cite web |title=พระปรางค์ (Phra Prang) |url=https://www.watarun1.com/th/architecture-detail/67 |url-status=live |website=วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร (Wat Arun Ratchawaram) }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

Ang templo ay sumailalim sa mga pangunahing pagpapanumbalik sa panahon ng paghahari ng [[Chulalongkorn]] (Rama V, 1868–1910) at noong 1980, bago ang bisentenaryo na pagdiriwang ng pagkakatatag ng Bangkok. Ang pinakamalawak na pagpapanumbalik sa ''[[Prang (arkitektura)|prang]]'' ay isinagawa mula 2013 hanggang 2017, kung saan pinalitan ang malaking bilang ng mga sirang tisa at ginamit ang [[yesong apog]] para muling tapusin ang marami sa mga ibabaw (pinapalitan ang semento na ginamit noong mga naunang pagpapanumbalik). Nang malapit nang matapos ang gawain noong 2017, ang mga larawan ng mga resulta ay umani ng ilang kritisismo para sa bagong anyo ng templo, na tila puting-puti kumpara sa dati nitong katayuan. Ipinagtanggol ng [[Kagawaran ng Belyas Artes]] ang gawain, na nagsasabi na ito ay maingat na ginawa upang ipakita ang orihinal na anyo ng templo.<ref>{{Cite news |last=Rojanaphruk |first=Pravit |date=19 August 2017 |title=New Dawn or Letdown? Iconic Temple Makeover Gets Mixed Reviews (Photos) |work=Khaosod English |url=http://www.khaosodenglish.com/news/bangkok/2017/08/19/temple-dawn-makeover-meets-mixed-reactions/ |access-date=7 September 2017}}</ref><ref>{{Cite news |date=17 August 2017 |title=Fine Arts stands by Wat Arun stupa repair effort |work=Bangkok Post |url=http://www.bangkokpost.com/news/general/1307407/fine-arts-stands-by-wat-arun-stupa-repair-effort |access-date=7 September 2017}}</ref>

== Mga pagsipi ==
{{Reflist}}

== Pangkalahatang sanggunian ==
 {{Refbegin}}
* {{Citation |last=Emmons |first=Ron |title=Top 10 Bangkok |url=https://books.google.com/books?id=ebnIm-cEt5sC&q=wat+arun&pg=PA26 |year=2008 |location=New York |publisher=DK |isbn=978-0-7566-8850-9 }}
* {{Citation |last=Liedtke |first=Marcel |title=Thailand- The East (English Edition) |url=https://books.google.com/books?id=KlspiSV3RP0C&q=wat+arun&pg=PA57 |year=2011 |location=Norderstedt |publisher=Books on Demand GmbH |isbn=978-3-8423-7029-6 }}
* {{Citation |last=Norwich |first=John Julius |title=Great architecture of the world |url=https://books.google.com/books?id=Oo2BjGYRIT0C&pg=PA266 |year=2001 |location=USA |publisher=Da Capo Press Inc. |isbn=0-306-81042-5 }}{{Dead link|date=Enero 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{Citation |last1=Ridout |first1=Lucy |title=The Rough Guide to Thailand's Beaches & Islands |url=https://books.google.com/books?id=SiusMRRcvS4C&q=wat+arun&pg=PT270 |year=2009 |location=India |publisher=Rough Guides |isbn=978-1-84836-091-4 |last2=Gray |first2=Paul }}
* {{Citation |last1=Spooner |first1=Andrew |title=Footprint Thailand |url=https://books.google.com/books?id=z9RsdHajfucC&pg=PA99 |year=2011 |location=UK |publisher=footprintbooks.com |isbn=978-1-904777-94-6 |last2=Borrowman |first2=Hana |last3=Baldwin |first3=William }}
{{Refend}}

== Mga panlabas na link ==
{{Commons category|Wat Arun}}

* {{Official website|http://www.watarun1.com}}
* [http://fotohm.com/360/HD/temple_of_down/ Panoramic view of the temple]
* Geographic data related to Wat Arun at OpenStreetMap
{{First-Class Royal Monasteries}}{{Visitor attractions in Bangkok}}