Tingnan ang wikitext ng Braille

{{Infobox writing system|name=''' Braille'''|altname={{Braille cell|type=6dot|b|r|l|size=20px}}|type=[[Alpabeto]]|typedesc=([[non-linear writing|di-linyar]])|time=1824 hanggang kasalukuyan|languages=Mga ilan|fam1=[[Sulat panggabi]]|fam2=[[1829 braille|Sinaunang braille]]|sisters=[[New York Point]]|children=[[Braille ng Pranses]]<br />[[Braille ng Ingles]]<br />[[Braille ng Bharati]]<br />[[Mainland Chinese Braille|Braille ng Tsino]]<br />[[Braille ng Hapones]]<br />[[Braille ng Koreano]]<br />''[[:Category:French-ordered braille alphabets|atbp.]]''|creator=[[Louis Braille]]|sample=Braille closeup.jpg{{!}}alt=finger tip touching page with raised dots|imagesize=312px|unicode=[https://www.unicode.org/charts/PDF/U2800.pdf U+2800–U+28FF]|iso15924=Brai|note=none}}

{{Contains special characters|Braille}}

Ang '''braille''' {{IPAc-en|'|b|r|eɪ|l}} (Braille: ⠃⠗⠇<!--just 'brl', not spelled out-->; {{IPA-fr|bʁaj|lang}}) ay isang kinakapang [[sistema ng pagsulat]] na ginagamit ng mga taong [[Visually impaired|may pinsala sa paningin]]. Kinaugalian nang isulat ito sa pinaumbok na papel ({{Lang|en|embossed paper}}). Ang mga gumagamit ng braille ay nakakapagbasa ng mga iskrin ng kompyuter at iba pang de-koryenteng suporta gamit ang mga {{Lang|en|[[refreshable braille display]]}}. Nakakapagsulat sila ng braille sa pamamagitan ng orihinal na [[Slate and stylus|pisara at panulat]] ({{Lang|en|slate and stylus}}) o makinilyahin sa [[Braille writer|pansulat ng braille]], tulad ng nabibitbit na [[Braille notetaker|tagapagtala ng braille]] o kompyuter na gumagamit ng [[Braille embosser|pang-umbok ng braille]] ({{Lang|en|braille embosser}}) sa paglilimbag.

Pinangalanan ang Braille sa tagalikha nito, [[Louis Braille]], isang taga-Pransya na nabulag dahil sa isang aksidente sa pagkabata. Noong 1824, sa edad na kinse anyos, nakapaglinang siya ng kodigo para sa [[French alphabet|alpabetong Pranses]] bilang pagpapabuti sa [[Night writing|sulat panggabi]]. Inilathala niya ang kanyang sistema, na sa kalaunan ay kinabilangan ng [[talihalat na pangtugtugin]], noong 1829.<ref>[[Louis Braille|Braille, Louis]] (1829). ''Method of Writing Words, Music, and Plain Songs by Means of Dots, for Use by the Blind and Arranged for Them [Paraan sa Pagsulat ng Salita, Musika, at Payak na Kanta sa pamamagitan ng Tuldok, para Gamitin ng mga Bulag at Isinaayos para sa Kanila]'' (sa wikang Ingles).</ref> Ang ikalawang bersyon, na inilathala noong 1837, ang naging unang [[Binary numeral system|maliit na dalawahan]] ({{Lang|en|small binary}}) na sistema ng pagsulat na nilinang sa modernong panahon. 

Ang mga karakter na ito ay may mga parahabang bloke na tinatawag na ''selda'' ({{Lang|en|cell}}) na may mga maliliit na bukol na tinatawag na ''nakaangat na tuldok ({{Lang|en|raised dots}})''. Nagpapatangi ang bilang at pagkaayos ng mga tuldok sa mga karakter. Dahil nagmula ang mga alpabetong braille sa pagiging kodigo ng [[Transcription (linguistics)|transkripsyon]] para sa inilimbag na pagsusulat, nag-iiba ang pagmamapa (pangkat ng pagtatalaga ng karakter) sa bawat wika, at kahit sa loob ng isang wika; sa [[English Braille|Braille ng Ingles]] mayroong tatlong antas ng pagkokodipika: Ika-1 Baitang – isang titik-por-titik na transkripsyon na ginagamit para sa saligang literasiya; Ika-2 Baitang – pagdaragdag ng mga pagdaglat at pagpapaikli; at Ika-3 Baitang – mga iba't ibang di-isinapamantayang personal na estenograpiya.

Hindi lamang selda ng braille ang lumilitaw sa tekstong braille. Maaaring magkaroon ng mga nakaumbok na larawan at talangguhit, kung saan ang mga linya ay tuwid o binubuo ng mga serye ng mga tuldok, palaso, puntong panglista ({{Lang|en|bullet point}}) na mas malaki sa mga tuldok ng braille, atbp. Binubuo ang isang punong selda ng braille ng anim na nakaangat na tuldok na isinaayos sa dalawang tudling, kung saan ang bawat tudling ay tatlong tuldok.<ref name="Raised Dots">{{cite web|url=http://www.afb.org/info/living-with-vision-loss/braille/what-is-braille/123|title=The Dot Positions Are Identified by Numbers from One Through Six|website=AFB.org|access-date=Hunyo 19, 2016|language=en|trans-title=Nakikila ang Posisyon ng mga Dot sa pamamagitan ng Bilang mula Isa hanggang Anim|archive-date=Marso 8, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190308024822/http://www.afb.org/info/living-with-vision-loss/braille/what-is-braille/123|url-status=dead}}</ref> Tinutukoy ng bilang mula isa hanggang anim ang mga posisyon ng tuldok.<ref name="Raised Dots" /> 64 ang posibleng kombinasyon, kabilang dito ang walang tuldok para sa [[Word space|espasyong pansalita]] (''{{Lang|en|word space}}'').<ref name="Braille System">{{cite web|url=https://www.duxburysystems.com/braille.asp|title=Louis Braille and the Braille System|access-date=16 August 2018|language=en|trans-title=Si Louis Braille at ang Sistemang Braille}}</ref> Maaaring gamitin ang selda upang kumatawan sa titik, tambilang, bantas, o kahit salita.<ref name="Raised Dots" />

Isang isyu sa panlipunang hustisya ang literasiya sa braille.<ref name="NPR">[https://www.houstonpublicmedia.org/articles/shows/houston-matters/2018/03/05/271315/experts-gathering-in-houston-to-discuss-how-braille-is-taught-and-what-it-can-teach-us-about-the-brain/ <nowiki>Experts Gathering In Houston To Discuss How Braille Is Taught – And What It Can Teach Us [Mga Dalubhasa, Nagtitipon sa Houston Upang Talakayin Kung Paano Tinuturo ang Braille at Kung Ano Ang Matututunan Natin Dito] (sa Wikang Ingles).</nowiki>] National Public Radio, Mayo 5, 2018</ref> Napakaimportante ang maagang edukasyon sa braille para sa literasiya, edukasyon at empleo sa mga bulag. Gayunpaman, sa harap ng mga pagbabago sa patakaran sa edukasyon at ''{{Lang|en|[[screen reader]] software}}'', nabawasan ang paggamit ng braille sa mga nakaraang dekada, sa kabila ng katotohanan na naging mas madaling gamitin at praktikal ang braille dahil sa mga teknolohiya tulad ng ''{{Lang|en|[[braille display]]}}''.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga braille| ]]
[[Kategorya:Pagkabulag]]