Tingnan ang wikitext ng Bulgogi

{{Infobox prepared food|name=''Bulgogi''|main_ingredient=[[Baka]]|similar_dish=''[[Neobiani]]'', ''[[galbi]]'', ''[[yakiniku]]''|serving_size=4|variations=|minor_ingredient=|served=|image=Bulgogi 2.jpg|course=|type=''[[Gui]]''|maxtime=|mintime=|year=|creator=|national_cuisine=[[Lutuing Koreano]]|region=|country=[[Korea]]|alternate_name=|caption=|other=}}{{Infobox Korean name|title=Korean name|hangul={{lang|ko|불고기}}|hanja=none|rr=bulgogi|mr=pulgogi|koreanipa={{IPA-ko|pul.ɡo.ɡi|}}}}Ang '''''bulgogi''''' (불고기; {{IPAc-en|b|ʊ|l|ˈ|ɡ|oʊ|ɡ|iː}} {{Respell|bool|GOH|gee}};<ref name="ODE">{{Cite web|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/bulgogi|title=bulgogi|website=[[Oxford Dictionary of English]]|publisher=[[Oxford University Press]]|access-date=8 January 2017}}{{Dead link|date=Septiyembre 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> from [[Korean language|Korean]] ''bul-gogi'' {{IPA-ko|pul.ɡo.ɡi|}}), literal na "karneng maapoy", ay isang ''[[Gui (food)|gui]]'' (구이; Koreanong putahe na inihaw o binusa) na gawa ng mga maninipis at [[Marination|timpladong]] hiwa ng [[baka]] o [[baboy]] na inihaw sa ihawan. Kadalasang ginigisa ito sa kawali sa lutong bahay. [[Sirloin steak|Solomilyo]], [[Rib eye steak|rib eye]] o [[Dibdib ng hayop|punta't petso]] ang mga kadalasang ginagamit na hiwa ng baka para sa putahe. Ang ulam ay nagmula sa mga hilagang bahagi ng Tangway ng Korea, ngunit napakasikat ito sa [[Timog Korea]] kung saan mahahanap ito kahit saan, mula sa mga sosyal na restawran hanggang sa mga lokal na supermerkado bilang mga kit na handa na para sa kawali.<ref>{{Cite news|url=http://www.cnn.com/2015/08/13/travel/korea-food-map/index.html|title=Food map: Eat your way around South Korea|last=Kim|first=Violet|date=2015-08-13|work=[[CNN]]|access-date=2017-02-27}}</ref>

== Etimolohiya ==
Nagmula ang salitang bulgogi mula sa salitang Koreano na ''bul-gogi'' ({{lang|ko|불고기}}), na binubuo ng ''bul'' ("apoy") at ''gogi'' ("karne"). Nagmula ang tambalang salita mula sa [[Pyongan dialect|dayalektong Pyongan]], dahil ang putahe mismo ay piling pagkain ng [[Pyongan Province|lalawigan ng Pyongan]], [[Hilagang Korea]].<ref name="Yi">{{Cite journal|last=이|first=기문|date=Winter 2006|title='bulgogi' iyagi|script-title=ko:‘불고기’ 이야기|url=http://www.korean.go.kr/nkview/nklife/2006_4/2006_0406.pdf|journal=The New Korean Language Life|volume=16|issue=4|pages=77-83}}</ref> [[National Liberation Day of Korea|Pagkalaya ng Tangway ng Korea]] mula sa [[Japanese forced occupation|sapilitang pagsakop ng mga Hapon]] noong 1945, sumikat ang putahe sa Seoul at mga iba pang bahagi ng [[Timog Korea]], sa pamamagitan ng mga takas mula sa Pyongan.<ref name="Gim">{{Cite journal|last=Gim|first=Girim|date=July 1949|title=Saemarui imojeomo|script-title=ko:새말의 이모저모|url=http://db.history.go.kr/id/ma_045_0070_0030|journal=Hakpung|language=ko|volume=2|issue=5|pages=19-33}}</ref> Kalaunang nailista ito sa 1947 edisyon ng ''Dictionary of the Korean Language'', bilang karne na direktang inihaw sa nagbabagang uling.<ref name="KLS">{{Cite book|url=https://www.hangeul.or.kr/modules/doc/index.php?doc=page_40|title=Joseon mal keun sajeon|last=Korean Language Society|publisher=Eulyoo Publishing|year=1947|location=Seoul, Korea|pages=1449|language=ko|script-title=ko:조선말큰사전|trans-title=Dictionary of the Korean Language|quote=불-고기【이】숯불에 얹어서 직접 구워 가면서 먹는 짐승의 고기.|author-link=Korean Language Society|access-date=2020-02-18|archive-date=2017-08-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821174303/https://www.hangeul.or.kr/modules/doc/index.php?doc=page_40|url-status=dead}}</ref>

Sa ''[[Standard Korean Language Dictionary]]'' na inilathala ng [[National Institute of Korean Language|Pambansang Surian ng Wikang Koreano]], naitala ang salita bilang karne tulad ng baka na hinihiwa nang manipis, minarinada, at inihaw sa apoy.<ref name="SKLD">{{Cite web|url=http://stdweb2.korean.go.kr/search/View.jsp?idx=155030|title=bulgogi|website=[[Standard Korean Language Dictionary]]|publisher=[[National Institute of Korean Language]]|language=ko|script-title=ko:불고기|access-date=4 May 2017|archive-date=21 Nobiyembre 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181121203708/http://stdweb2.korean.go.kr/search/View.jsp?idx=155030|url-status=dead}}</ref> Mahahanap din ang salita sa mga diksyunaryo ng wikang Ingles tulad ng ''[[Merriam-Webster Dictionary]]'' at ''[[Oxford Dictionary of English]]''.<ref name="MW">{{Cite web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/bulgogi|title=bulgogi|website=[[Merriam-Webster Dictionary]]|publisher=[[Encyclopædia Britannica, Inc.|Encyclopædia Britannica]]|access-date=4 May 2017}}</ref><ref name="ODE" /> Pinetsahan ng Merriam-Webster ang paglitaw ng salita sa leksiko ng Amerikanong Ingles noong 1961.<ref name="MW" />

== Kasaysayan ==
Pinaniniwalang lumitaw ang bulgogi noong panahon ng [[Goguryeo]] era (37 BK–668 PK), kung kailan ''[[Jeok|maekjeok]]'' ({{lang|ko|맥적}}, {{lang|ko-Hant|貊炙}}) ang tawag dito, at [[Skewer|nakatuhog]] ang karneng baka habang iniihaw.<ref>[http://www.mct.go.kr/html/symbolImg/eng/bulgogi/sec01.html The origin of bulgogi] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100201114947/http://www.mct.go.kr/html/symbolImg/eng/bulgogi/sec01.html|date=2010-02-01}}, official site of the Ministry of Culture, Sports and Tourism, South Korea.</ref><ref name="Bulgogi">{{in lang|ko}} [http://100.nate.com/dicsearch/pentry.html?s=K&i=244223&v=44 Bulgogi] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110610005210/http://100.nate.com/dicsearch/pentry.html?s=K&i=244223&v=44|date=June 10, 2011}} at Encyclopedia of Korean Culture</ref> Noong [[Joseon Dynasty|Dinastiyang Joseon]], ''[[Neobiani]]'' (너비아니) na nangangahulugang karneng "kinalat nang manipis",<ref name="bulgogi doosan">{{in lang|ko}} [https://archive.today/20130208124237/http://100.naver.com/100.nhn?docid=79741 Bulgogi] at [[Doosan Encyclopedia]]</ref> ang tawag dito, at sa kaugaling inihanda para sa mga mayayaman at maharlika.<ref>{{cite web|url=http://media.daum.net/culture/view.html?cateid=1021&newsid=20110114113521972&p=SpoSeoul|title=Archived copy|accessdate=2011-05-03|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111011062522/http://media.daum.net/culture/view.html?cateid=1021&newsid=20110114113521972&p=SpoSeoul|archivedate=2011-10-11|language=ko}}</ref> Sa edad medyang Koreanong aklat ''Donggooksesi'' (동국세시), naitala ang bulgogi sa pangalang ''yeomjeok'' (염적) na nangangahulugang 'apoy-karne'. Naihaw ito parang barbikyu sas isang iwahang ''hwaro'' habang nakatuhog, sa mga pirasong may 0.5 cm kapal. Kahit hindi na ito nakatuhog habang niluluto, ''bulgogi sanjeok'' (불고기 산적) ang tawag sa orihinal na bulgoging ito.

== Paghahanda at paghahain ==
[[Talaksan:Korean_barbeque-beef-16.jpg|thumb|Bulgogi, Koreanong inihaw na baka]]
[[Talaksan:Pork_bulgogi.jpg|thumb|''Dwaeji-bulgogi'' (bulgoging baboy) na may kasamang [[Bap (food)|kanin]]]]
[[Talaksan:Bassak-bulgogi.jpg|thumb|''Bassak-bulgogi'' (estilong-[[Eonyang]] na ''bulgogi'')]]
[[Talaksan:Ttukbaegi-bulgogi.jpg|thumb|''Ttukbaegi-bulgogi'' (bulgogi sa kaldero)]]
Ang bulgogi ay gawa sa mga maninipis na hiwa ng [[Sirloin|solomilyo]] o iba pang primerang [[Cuts of beef|hiwa ng baka]].<ref>[http://www.kscpp.net/KSCPPHome/OurProjects/KoreanFoodCulminationofWisdom/Bulgogi/tabid/102/Default.aspx Bulgogi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120308151936/http://www.kscpp.net/KSCPPHome/OurProjects/KoreanFoodCulminationofWisdom/Bulgogi/tabid/102/Default.aspx|date=2012-03-08}}, Korean Spirit and Culture Project</ref> Ginagamit din ang punta't petso dahil sa kanyang lambot at kadalian sa paghiwa. Bukod sa baka, ang bulgoging manok at baboy ay ang mga pinakakaraniwang uri na ginagamit para ihanda ang ulam. Ang liempo, o samgyeopsal sa Koreano, ay popular na hiwa para sa bulgoging baboy. Tulad ng punto't petso, malambot at mataba ito na nakabibigay ng mas magandang lasa. Bago niluluto, tintimpla ang karne para pasarapin at palambutin ito sa halo ng [[toyo]], [[asukal]], [[Sesame oil|mantika ng linga]], [[bawang]], [[paminta]], at iba pang sangkap tulad ng [[Scallions|iskalyon]], luya, sibuyas, o kabute, lalo na ang [[Agaricus bisporus|''Agaricus bisporus'']] o ''[[matsutake]]''. Kadalasan sa pagluluto ng bulgogi, ito ang mga karaniwang kasangkapan. Gayunman, maaaring umiba ang mga kasangkapang panimpla ng karne sa bawat kusinero at kahit sa bawat pamilya ayon sa kanya-kanyang kagustuhan at tradisyon. Madalas gamitin ang mga katas ng peras, pinya, kiwi, at sibuyas bilang pampalambot. Maaaring gamitin ang asukal o iba pang uri ng pampatamis tulad ng Coca-Cola upang patamisin nang kaunti. Nag-iiba rin kung gaano katagal iniiwan ang karne sa timpla ayon sa pagkiling. Karaniwan na iniiwang manimpla ang karneng bulgogi nang wala pang isang oras ngunit iiwanan ng mga punong kusinero nang magdamag para sa pinakamasarap na lasa. Paminsan-minsan, idinaragdag ang [[pansit sotanghon]] sa putahe na nag-iiba ayon sa rehiyon at reseta.<ref name="Bulgogi" /><ref name="bulgogi doosan" />

Ang pinakakaraniwang paraan ng paghanda ng bulgoging baka ay nagdudulot ng habing maitim na timplado at pinalasa nang mabuti. Karaniwan din ang mga maanghang na uri kung saan idinaragdag ang masang maanghang tulad ng gochujang na gawa sa pinulbos na sili, kanin, pinakasim na balatong, sebada, at asin sa timpla para paanghangin ang karne. Pinakamadalas itong gawin sa mga uring baboy.

Kinaugaliang [[Inihaw|ihawin]] ang bulgogi, ngunit sumikat na rin ang [[Pagluluto|pagluto]] sa [[kawali]]. Malimit ihawin o piniprito ang mga buong butil ng bawang, hiniwang sibuyas, at hinapak na [[Siling-pula|silang-pula]] kasama ng karne.<ref name="bulgogi doosan" /> Inihahain ang bulgogi sa ibabaw ng o kasama ng kanin at mga iba't ibang pamutat tulad ng sopas-itlog, at kimtsi (binurong repolyo). Paminsan-minsan, inihahain ang ulam kasama ng [[Letsugas|litsugas]] o mga iba pang [[leafy vegetable|madahong gulay]] na ginagamit bilang pambalot ng nalutong karne, malimit kasama ng dampi ng ''[[ssamjang]]'', kanin, o mga iba pang pamtuat, at sama-samang kinakain.<ref name="bulgogi hanwoo">{{in lang|ko}} [http://www.hanwoo114.co.kr/bin/p_main/PR_center/PR_pds/view.php?pdsIdx=351 Bulgogi] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722134044/http://www.hanwoo114.co.kr/bin/p_main/PR_center/PR_pds/view.php?pdsIdx=351|date=July 22, 2011}}, Hanwoo Board</ref>

Sa maraming restawran ng Koreanong BBQ, nakaupo ang mga mamimili sa mesa na mayroong ihawang nakakabit sa gitna. Hilaw at timpladong bulgogi ay isa sa mga popular na karne na maaaring i-order at lutuin nila mismo sa lamesa. Karaniwan para sa bawat tao na pumili ng karne nang direkta mula sa ihawan o magpakain sa iba habang kumakain. Kinakain ang bulgogi sa anumang oras ng taon subalit, pangkaraniwan sa mga Koreano na mag-ihaw ng timpladong karne sa mga pantanging okasyon o sa mga pagtitipon. Ang mga restawran ng Koreanong BBQ, kung saan karaniwang inihahain ang bulgogi, ay kadalasang isang pinagbibisitahang lugar ng mga mamimili kasama ng kaibigan o pamilya upang ipagdiwang ang isang pantanging okasyon o tamasahin ang isang gabi sa labas. Maraming Koreano ang may kani-kanilang ihawang panloob na ginagamit nila para lutuin ang bulgogi at iba pang timpladong ulam sa mga pista. Mahalaga ang mabuting kasama at masarap na pagkain sa kulutrang pista ng mga Koreano.

== Sa kulturang tanyag ==
Inihahain ang bulgogi sa mga restawran ng barbikyuhan sa Korea, at mayroong mga [[hamburger]] na may lasang-bulgogi na ibinebenta sa mga fast food ng Timog Korea. Tinitimplahan ang hamburger patty sa sarsang bulgogi at inihahain kasama ng litsugas, kamatis, sibuyas, at minsan keso.<ref>{{in lang|ko}} [http://www.asiatoday.co.kr/news/view.asp?seq=284304 Bulgogi burger], Asia Today, 2009-09-11. Retrieved 2010-06-27.</ref><ref>{{in lang|ko}} [http://news.hankooki.com/lpage/health/201006/h2010061721225084520.htm Upgrade burgers] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100811180438/http://news.hankooki.com/lpage/health/201006/h2010061721225084520.htm|date=August 11, 2010}}, Hankook Ilbo, 2010-06-17.Retrieved 2010-06-27.</ref>

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

<br />{{Stub|Pagkain}}

[[Kaurian:Lutuing Koreano]]