Tingnan ang wikitext ng Garing Pantatak ng Butuan

{{Refimprove|date=Hulyo 2020}}
[[Talaksan:Butuan_Ivory_Seal.jpg|right|thumb|Ang garing pantatak na matatagpuan sa [[Pambansang Museo ng Pilipinas]].]]
{{Pre-colonial history of the Philippines}}
Ang '''Garing Pantatak ng Butuan''' ({{Lang-en|Butuan Ivory Seal}} o '''BIS''') ay isang [[garing]] pantatak o [[Privy seal|pribadong pantatak]] na nauugnay sa garing na pangil ng rinosero, napetsahan mula ika-9 - ika-12 siglo, na natuklasan sa Libertad, [[Butuan]] sa [[Agusan del Norte]] sa katimugang [[Pilipinas]]. Nakaukit sa selyo ang salitang Butban sa nakaistilong [[Sulat Kawi|Kawi]]. Magkahawig ang sulat sa [[Baybayin|sulat Tagalog]]. Ipinapalagay na kumakatawan ang butban sa Butwan o Butuan, dahil kalimitang nagkapalit ang mga letrang "b" at "w". Matatagpuan na ngayon ang garing pantatak sa [[Pambansang Museo ng Pilipinas]].<ref name="nationalmuseum.gov.ph">{{Cite web|url=http://www.nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Seal.html#|title=Archived copy|access-date=2017-02-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170324035749/http://nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Seal.html#|archive-date=2017-03-24|url-status=dead}}</ref>

== Pagtuklas ==
{{Further|Karahanan ng Butuan}}
Isa pang arkeolohikal na bagay na may sinaunang inskripsyon, nahukay ang Garing Pantatak ng Butuan noong dekada 1970 ng mga tagahanap ng palayok sa prehistorikong tambakan ng kabibi sa Ambangan, Libertad, Lungsod ng Butuan sa Agusan del Norte. Gawa sa garing na [[tusk|pangil]] ng [[rinosero]], maaaring ginamit ito sa pagtatatak ng mga dokumento o [[Palitan ng paninda|paninda]] sa kalakalan.<ref name="filipiknow.net">{{cite web|url=http://www.filipiknow.net/national-museum-of-the-philippines/|title=12 Astonishing Artifacts You Didn't Know You Could Find At The National Museum|date=5 June 2015|website=Filipiknow.net|accessdate=28 May 2018}}</ref>

Pruweba ang garing pantatak pati na rin ang mga ibang arkeolohikal na bagay na nahukay sa mga paghukayan sa Ambangan na mahalagang sentro ng kalakalan ang [[Karahanan ng Butuan]] na ipinangmarka ang opisyal na selyo ang pinagmulan ng mga kalakal na ginawa at iniluwas nila.<ref name="filipiknow.net"/>

{| style="border: 1px solid black; padding: 1em;"
| 
| <small>Ang "Garing Pantatak ng [[Butuan]]" (Ang larawan sa kaliwa ay ang pantatak mismo; ang larawan sa kanan ay nagpapakita kung paano ang itsura ng limbag mula sa pantatak.)<br>"Butban" ang kababasahan ng sulat Kawi. Ang tatlong titik sa istilo ng selyong parisukat ay BA, TA at NA;  ang pakaliwang kulot sa ilalim ng BA ay ang patinig /u/ na tuldik, na ginagawang BU ang pantig; ang maliit na hugis-pusong titik sa ilalim ng TA ay ang subskribong anyong pangatnig ng BA na nag-aalis ng patinig /a/ mula sa TA; ang malaking kulot sa kanang itaas ay ang [[virama]] ng Kawi, na nagpapahiwatig na hindi binibigkas ang patinig /a/ sa NA. "[Bu][Tba][N-] ang pagbasa kung sinama ang tatlong bloke ng titik. Sa [[sulat Balines]] at [[sulat Habanes]], na nagmula sa Kawi, magkahawig ang huwaran ng pagbabay ng salita, ginagamit ang magkatulad na tuldik /u/, anyong pangatnig para sa B, at virama. </small>
|}

==Pagpepetsa==
Pinetsahan noong 1002 PK, maaaring ginamit ang pantatak para sa dokumentasyon sa kalakalan—ang Butuan ay naging sentro ng kalakalan at komersyo sa Hilagang-silangang [[Mindanao]] mula noong ika-10 siglo.<ref name="nationalmuseum.gov.ph"/>

May mga iba pang kapansin-pansing tuklas tulad ng [[Butuan Silver Paleograph|Paleograpong Pilak]]. Higit sa isang daang krisol na luwad at kagamitan sa pagpoproseso ng mga gintong bagay ang nahukay sa lugar, humahantong sa konklusyon na matatagpuan ang isang malawakang industriya ng gintong palamuti sa mga lugar na ito maging noon pa mang libong taon ang nakalilipas. Sa kabuuan, ipinapakita nitong mga datos na noong nakalipas na sanlibong taon, naging maunlad na pandaigdigang kalakalan ang Butuan. Napalaki ang makasaysayang epekto ng lugar na ito sa rehiyon ng [[Asya]].

== Tingnan din ==

* [[Kawi script|Sulat Kawi]], ang sistema ng pagsulat na ginamit sa garing pantatak ng Butuan;
* [[Rajahnate of Butuan|Karahanan ng Butuan]], ang makasaysayang pamahalaan na may kaugnay sa garing pantatak ng Butuan;
* [[Butuan Silver Paleograph|Paleograpong Pilak ng Butuan]], isang magkatulad na artepakto na may sulat na hindi pa naiintindihan;
* [[Golden Tara|Gintong Tara]], isa pang artepakto mula sa prekolonyal na Butuan

== Mga sanggunian ==
<references />