Tingnan ang wikitext ng Imbertebrado

{{Paraphyletic group
| name = Invertebrates
| fossil_range = [[Cryogenian]] to [[Holocene|Present]], {{Long fossil range|665|0}}
| image = Examples of Invertebrates.jpg
| image_alt = Diversity of various invertebrates from different phyla
| image_caption = Examples of invertebrates from different phyla; clockwise from top-left: ''[[Chrysaora fuscescens]]'' (a cnidarian), ''[[Drosophila melanogaster]]'' (an arthropod), [[Caribbean reef squid]] (a mollusk), and ''[[Hirudo medicinalis]]'' (an annelid).
| auto = yes
| parent = Animalia
| includes = *All animal groups not in subphylum Vertebrata
}}
Ang salitang '''imbertebrado''' ({{lang-en|invertebrate}}; {{lang-la|invertebrata}}) o '''hindi nagugulugudan''', na naglalarawan sa mga '''[[hayop]] na walang [[gulugod]]'''. Kabilang sa grupo ang 97 porsiyento ng lahat ng mga [[espesye]] ng hayop (lahat ng mga hayop maliban sa mga isdang nasa subphylum na [[Chordate|Kordata]], mga [[reptilya]], mga [[amphibia]]n, mga [[ibon]] at [[mamalya]]).

Hinati-hati ni [[Carolus Linnaeus]] sa kaniyang ''[[Systema Naturae]]'' ang mga hayop na ito
sa dalawang pangkat lamang, ang mga [[insekto|Insecta]] at ang mga [[Vermes]]. Nilikha ni [[Jean-Baptiste Lamarck]], na nahirang bilang ''[[tagapamahala|Kurador]] ng mga Insekto at Vermes'' sa ''[[Muséum National d'Histoire Naturelle]]'' (Pambansang Museo ng mga Pangkasaysayang Pangkalikasan) noong 1793, ang salitang ''invertebrate'' para ilarawan ang mga hayop na ito at hinati sa sampu ang pinagmulan o orihinal na dalawang grupo (Insecta at Vermes), sa pamamagitan ng paghihiwalay sa [[Arachnida|Araknida]] at [[Crustacea]] mula sa mga [[Linnean Insecta]], at [[Mollusca]], [[Annelida]], [[Cirripedia]], [[Radiata]], [[Coelenterata]] at [[Infusoria]] mula sa mga [[Linnean Vermes]]. Kasalukuyang inuuri ang mga ito sa mahigit sa tatlumpung [[phylum|pamilya]], kabilang ang mula sa mga payak na mga organismo katulad ng mga [[sea sponge|esponghang-dagat]] at [[flatworm|bulating lapad]] hanggang sa mga kumplikadong (''complex'') na mga hayop tulad ng mga [[arthropod|artropoda]] at [[Mollusca|moluska]].

Bumuo ang mga imvertebrado ng grupong [[paraphyletic|parapiletiko]]. Lahat ng mga nakatalang ''[[Pamilya (agham)|phyla]]'' ay mga imbertebrado kasama ang dalawa sa tatlong ''[[subpamilya|subphyla]]'' sa [[Pamilya (agham)|Phylum]] na [[Chordata|Kordata]]: ang [[Urokordata|Urochordata]] at [[Sepalokordata|Cephalochordata]]. Ang dalawang ito, kasama ang lahat ng mga nakikilalang mga imbertebrado, ay mayroon isang pulutong na [[Hox genes|henyong Hox]], habang ginaya ang orihinal na kumpol ng higit sa isang beses ang sa mga [[bertebrado]].
 
Sa loob ng [[paleosoolohiya]] at [[paleobiolohiya]], karaniwang pinagaaralan ang mga imbertabradong kapwa malaki at maliit sa loob ng disiplinang pagaaral ng mga [[fossil]] na tinatawag na [[paleontolohiyang pang-imbertebrado]].

Kabilang sa mga imbertebrado ang mga hayop na may [[eksoiskeleton]] o panlabas na sangkabutuhan.

== Phylum at mga karaniwang halimbawa ==
* [[Sponge|Porifera]] — espongha
* [[Cnidaria]] — [[jellyfish|isdang-haleya]], [[koral]], [[sea anemone|anemoneng pandagat]], mga [[hydra]]
* [[Ctenophore|Ctenophora]] — [[isdang-haleya na hugis-suklay|halayang-suklay]] (''comb jelly'') 
* [[Flatworm|Platyhelminthes]] — [[flatworm|bulating lapad]] o [[flat worm|bulating sapad]]
* [[Nematode|Nematoda]] — [[roundworm|bulating bilog]] o [[bulating bilog|nematod]]
* [[Annelida]] — segmented worms ([[bulate|bulating kati]], [[leech|linta]], [[polychaete]])
* [[Echinodermata]] — [[starfish|bituing dagat]], [[pilyong pandagat|sea urchin]], [[pipinong dagat|sea cucumber]]
* [[Mollusca]] — [[squid]], [[kuhol]], [[pugita]], [[dalawahang balbula|bivalve]]
* [[Velvet worm|Onychophora]] — [[bulating gamusa|velvet worm]]
* [[Arthropod]]a — [[insekto]], [[araknid|arachnid]], [[crustacean]]
* [[Brachiopoda]] — [[lampshell|lamparang kabibe]]
* [[Bryozoa]] — [[hayop-lumot|moss animal]] o [[banig-dagat|sea mat]]
* [[Hemichordata]] o [[Protochordata]] — [[acorn worm]], [[graptolite]]

== Mga makroimbertebrado ==
Ang salitang '''makroimbertebrado''' ay nakaugaliang gamitin para sa mga imbertebradong pantubig kasama ang mga [[insekto]] (halimbawa na ang mga [[larva|larbang]] [[Ephemeroptera]] at [[Trichoptera]]), mga [[crustacean]] (ang mga [[amphipod]]), mga [[mollusc]] (ang mga [[kuhol|susong]] pandagat) at mga [[bulati]] (ang mga [[platyhelminthe]]), na namumuhay sa mga [[ilog|kailugan]], [[lawa]], [[look|dagat-datagatan]], [[basang-kalupaan]] o [[dagat|karagatan]]. Kaugnay sa mga usaping pang-kasaysayan, ginamit bilang palatandaan (indikasyon) ng [[kalusugan]] ng [[sistemang pangkalikasan|ekosistema]] at ng katutubong [[biodiversidad|kabukurang pang-biyolohiya]]. Isa sila sa mga susing-bahagi ng umiikot na sistemang [[food chain|tanikala ng panginginain]].

Karamihan sa mga palatandaang ginagamit para suriin ang kalidad ng tubig ay naging mga pang-hanay sa iba't ibang mga uri ng mga [[benthic|bentikong]] makroimbertebrado ayon sa sensitibidad sa polusyon. Nagbibigay tanda na ang katawan ng tubig ay malusog ang presensiya ng mga makroimbertebrado nakadarama ng polusyon. Sa kabaligtaran, isang indikasyon ng mababang kalidad ng tubig ang pagkakaroon ng mga makroimbertebradong sobrang magpahintulot ng polusyon. Ang isang katawaan ng tubig na may hawak na masagana at magkakaibang populasyon ng mga makroimbertebrado ay mainam ayon sa pamantayang ideyal.

Kabilang sa mga makroimbertebradong tradisyunal na sensitibo sa polusyon ang mga sumusunod:[[Mayfly|Langaw-mayo]] ([[Ephemeroptera|epemeroptera]]), mga [[Caddisfly]] ([[trikoptera|trichoptera]]), at [[Stonefly|batong-langaw]] (Plecoptera). Mga karaniwang ibinibilang sa mga makroimbertebradong nakapagtitiis sa maruming tubig ang mga sumusunod:
[[bulating-tubig]] ([[Oligokyata|Oligocheata]]), [[linta]] ([[Hirudinya|Hirudinea]]) at mga hindi-nangangagat na mga [[bulating-dugo]] ([[Kironomida|Chironomidae]]).

Ang mga pangunahing palatandaan ng pagkakaroon ng marami at magkakaibang mga makroimbertebrado ang [[daloy]], [[pagkain]], [[habitat|habitasyon]], at [[kalidad ng tubig]]. Kabilang sa mga pinanggagalingan ng tubig ang mga [[phytoplankton|pitoplankton]], [[biofilm|biopilmo]] (na mga patong mga mga bakterya o ibang mikro-organismo na bumabalot sa mga nakalubog na mga kalatagan) at ang mga organikong material na pang-terestriyal (katulad ng mga [[dahon]]) na pumapasok sa tubig mula sa mga halamanan ng mga baybayin sa pagitan ng katihan at katubigan (o sonang riparyan). Karamihan at karaniwang nagaganap ang paghuli at pagkain (predasyon) ng isda sa mga makroimbertebrado. Kabilang sa mga susing-pook (habitat) ang mga [[sedimentong bentiko]], [[halamang dagat]] at makahoy na mga labi. May malaking impluwensiya ang antas ng [[salinidad]], [[temperatura]], [[natunaw na oksiheno]], at [[turbidad|kalabuan ng tubig]].

== Mga sanggunian ==
{{English2|Invertebrate}}
* {{cite book |author=A. R. Maggenti at S. Gardner |url=http://digitalcommons.unl.edu/onlinedictinvertzoology/ |title=Diksyunaryo ng Zoolohiyang Pang-imbertebrado sa Internet |year=2005}}

[[Kategorya:Imbertebrado|*]]